Profiel Product. Kiezen voor een Natuur & Techniek profiel?! Onderzoek naar de keuze van Havo 3 leerlingen voor het Natuur en Techniek profiel op het

Transcriptie

1 Profiel Product Kiezen voor een Natuur & Techniek profiel?! Onderzoek naar de keuze van Havo 3 leerlingen voor het Natuur en Techniek profiel op het Bredero Lyceum/De Nieuwe Havo Eva Lems Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

2 Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Links Bibliografische referentie Eva Lems Biologie Kiezen voor een Natuur & Techniek Profiel?!. Onderzoek naar de keuze van leerlingen uit Havo 3 van De Nieuwe Havo/Brederolyceum voor een Natuur & Techniek profiel. Profielkeuze Natuur en Techniek Schoolorganisatie Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Havo Studentnummer Begeleider(s) Beoordelaar(s) indien bekend Opdrachtgever Profielkeuze, bèta-onderwijs, natuur en techniek, E. Lems (2014) Kiezen voor een Natuur & Techniek profiel Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Peter van Hameren (schoolleider) en Femke Boesenkool (ILO) Mariska Min Datum Peter van Hameren, schoolleider 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Onderzoeksmethode Resultaten Hoe is de (voorlopige) keuze voor de profielen dit jaar? Hoeveel Havo leerlingen hadden in het schooljaar 11/ 12, 12/ 13 en 13/ 14 op basis van hun cijfers en hun advies van docenten NT kunnen kiezen, maar hebben dit niet gedaan? Hoe komen adviezen tot stand Hoe motiveren Havo 3 leerlingen hun profielkeuze? Als ik een 8 zou staan voor alle vakken dan Wat zijn bepalende factoren bij het kiezen voor het NT profiel? Conclusie en discussie Aanbevelingen Literatuur Tot slot Bijlage 1. Verkenning vanuit literatuur: Wat bepaalt de keuze voor een NT profiel? Bijlage 2. Overzicht van onderzoeksvragen en methode en analyse Bijlage 3. Vragenlijst Bijlage 4. Tabellen en grafieken bij resultaten vragenlijst Leeswijzer Hoofdstuk 1 bevat de achtergrond, aanleiding van dit onderzoek en een theoretische verkenning. Daarna volgt een beschrijving van de methoden (H2) en de resultaten (H3). Voor de lezer met weinig tijd, zijn vooral hoofdstuk 4 en 5 van belang. Hier volgen de conclusies, discussie en aanbevelingen. 3

4 1. Inleiding Aanleiding Het percentage Havo leerlingen dat voor Natuur & Techniek profiel (NT) 1 kiest is op Het Bredero Lyceum/De Nieuwe Havo (voor de leesbaarheid afgekort tot Bredero) 2 lager dan het landelijk gemiddelde 3. Dat is jammer, want juist een NT-profiel opent de deuren voor bèta-vervolgopleiding met goede perspectieven op de arbeidsmarkt (Platform Beta Techniek, 2014). Op het Bredero Lyceum koos in het jaar 11/ 12, 13 % van de jongens en 0 % van de meisjes voor NT. In het jaar 12/ 13 was dit 9 % van de jongens en opnieuw 0 % van de meisjes (zie tabel 1 en figuur 1. Landelijk koos in het schooljaar 11/ % van de jongens en 3 % van de meisjes voor NT. In 12/ 13 was dit zelfs 25 % van de jongens en 7 % van de meisjes (Centraal Bureau voor Statistiek, 2013). Om te zorgen dat in de toekomst meer leerlingen op het Bredero voor een NT-profiel kiezen, is door de opdrachtgever gevraagd om onderzoek te doen naar factoren die bepalen waarom leerlingen wel of niet kiezen voor een NT-profiel. Tabel 1. Verdeling Havo 4 leerlingen over de profielen Bredero Lyceum Jongens profiel 11/'12 12/'13 13/'14 N % N % N % CM EM EM/CM NG NT totaal Meisjes profiel 11/'12 12/'13 13/'14 N % N % N % CM EM EM/CM NG NT totaal Scheikunde, Wiskunde B en Natuurkunde zijn verplichte vakken in het profiel Natuur en Techniek. Deze profielvakken worden aangevuld met Biologie of Informatica als keuzevak op het Bredero Lyceum. 2 Het Bredero Lyceum/De Nieuwe Havo wordt De Nieuwe Havo, zie paragraaf 2. Voor de leesbaarheid gebruik ik Bredero om de school aan te duiden. 3 Waarbij, net als bij landelijke cijfers, meer jongens dan meisjes voor NT kiezen meisjes. 4

5 NG 9% jongens NT 6% CM 12% EM/C M 3% NG 33% meisjes NT 0% CM 30% EM 70% EM 34% EM/C M 3% Figuur 1. Verdeling over de profielen landelijk (boven) versus Bredero (onder) in schooljaar

6 Theoretisch kader Landelijk kiezen relatief weinig leerlingen kiezen voor NT. Uit literatuur blijken verschillende belemmerende en motiverende factoren voor het kiezen van NT. Deze worden beschreven in Bijlage 1. In deze paragraaf volgt een samenvatting. Leerlingen moeten de capaciteiten hebben om een NT-profiel aan te kunnen. Er speelt echter meer, een deel van de leerlingen zou op basis van hun talent wel voor NT kunnen kiezen maar doet dit niet (Korpershoek, 2011; Haringa, Hollman, & Rijnders, 2012). Naast voldoende capaciteit blijkt uit literatuur vooral plezier en interesse, het gevoel van zelfvertrouwen en een positieve attitude (houding) ten aanzien van de exacte NT-vakken, vervolgopleidingen en beroepen een belangrijke rol te spelen (Van Langen, 2009). Leerlingen met een positieve attitude kiezen eerder voor een NTprofiel (Van Langen, 2009; Osborne, 2003; Hamer, 2010) 4. Tot slot spelen adviezen van ouders, vakdocenten en in mindere mate vrienden een rol (Korpershoek, 2011; Van Langen, 2009). Op het Bredero bestaat onder docenten het gevoel dat het lage aantal leerlingen in het NT-profiel vooral komt door te lage capaciteit van leerlingen. De verwachtingen van docenten lijken laag. Verwachtingen hebben invloed op de prestatie van leerlingen. Hoe lager de verwachting, hoe lager de prestaties van leerlingen (Ebbens, 2009; Marzano & Miedema, 2013). Verwachtingen van docenten hebben wellicht invloed op de profielkeuze. Probleemomschrijving Relatief weinig leerlingen kiezen voor een NT-profiel op het Bredero. Dat is jammer want juist een NT-profiel opent de deuren voor bèta-vervolgopleiding met goede perspectieven op de arbeidsmarkt. Inzicht ontbreekt in redenen waarom leerlingen wel of niet voor een NT-profiel kiezen. Komt dit door te lage cijfers, dus willen leerlingen wel, maar kunnen ze het niet (en hoe komt dat dan). Of door andere factoren, dus kunnen leerlingen wel, maar willen ze niet en waarom dan niet. Doel Doel van dit onderzoek inzicht geven in belemmerende en motiverende factoren van Havo 3 leerlingen om voor NT te kiezen. In beeld is gebracht wat de rol van cijfers en profieladvies is en hoe Havo 3 leerlingen hun profielkeuze motiveren. Deze inzichten bieden aanknopingspunten voor maatregelen die er voor zorgen dat in de toekomst meer leerlingen op het Bredero Lyceum voor NT kiezen. Onderzoeksvraag Welke belemmerende en motiverende factoren spelen een rol bij de keuze voor het NT-profiel bij Havo 3 leerlingen op het Bredero Lyceum? Deelvragen 1. Hoeveel Havo leerlingen hadden in de afgelopen twee schooljaar op basis van hun cijfers en hun advies van docenten NT kunnen kiezen, maar hebben dit niet gedaan? 2. Hoe is de (voorlopige) keuze voor de profielen dit jaar? 3. Hoe motiveren Havo 3 leerlingen hun profielkeuze? 4. Hoe komen de adviezen voor het NT profiel tot stand? 5. Hoeveel 3 Havo leerlingen kúnnen dit jaar NT kiezen (op basis van het advies van school/cijfers), maar doen dit niet? 4 Attitude is een goede voorspeller voor toekomstig gedrag en bestaat uit drie onderdelen (Smith, 2000): een cognitief deel (in dit geval: kan ik het?), een affectief deel (in dit geval: is het leuk?) en een gedragsmatig deel (in dit geval: ga ik er in de toekomst iets mee doen?). 6

7 6. Hoeveel leerlingen hadden NT willen kiezen, maar kunnen dit niet vanwege te lage cijfers voor Natuurkunde, Scheikunde en Wiskunde B? 7. Wat zijn bepalende factoren bij het kiezen voor het NT profiel? 2. Onderzoeksmethode Analyse van Wi, Na, SK cijfers en adviezen Havo 3 schooljaar 11/ 12, 12/ 13 en 13/ 14 Om te onderzoeken hoeveel Havo leerlingen de afgelopen jaren op basis van hun cijfers en adviezen NT hadden kunnen kiezen, maar dit niet hebben gedaan, zijn cijfers en docentenadviezen voor Natuurkunde, Wiskunde en Scheikunde op het eindrapport van Havo 3 in schooljaar 11/ 12 (N=63) en 12/ 13 (N=69) geanalyseerd met Excel. Deze potentiele NT leerlingen zijn leerlingen die voldoen aan de volgende criteria 5 : - Onafgeronde cijfers voor Natuurkunde, Scheikunde en Wiskunde 6 of hoger. - Minimaal twee positieve adviezen (een voldoende voor Inzicht en Werkhouding) voor Natuurkunde, Scheikunde en/of Wiskunde. - Overige cijfers hoog genoeg om over te gaan naar Havo 4. Eenzelfde analyse is gemaakt van cijfers tweede rapport en voorlopige profielkeuze H3A, H3B, H3C (N=70) zoals bekend was op 23 april 2014 om in beeld te brengen hoeveel leerlingen dit jaar NT kiezen en hoeveel leerlingen NT zouden kunnen kiezen op basis van hun cijfers en adviezen. Vragenlijst NT Profielkeuze Havo 3 schooljaar 13/ 14 en analyse Een digitale vragenlijst gemaakt met Google Forms 6 is afgenomen op 23 en 24 april 2014 onder Havo 3 leerlingen uit de klassen H3A (N=24), H3B (N=18), H3C (N=24) van dit schooljaar, om motieven voor profielkeuze en factoren die van invloed zijn op de profielkeuze te achterhalen (zie tabel 2). 67 enquêtes zijn ingevuld, waarvan er 65 valide waren. Tabel 2. Respondenten vragenlijst N % Jongens 31 47,7 Meisjes 34 52,3 Totaal ,0 N % H3A 23 35,4 H3B 19 29,2 H3C 23 35,4 Totaal ,0 Het statistiek programma SPSS is gebruikt om de antwoorden te analyseren. Naast beschrijvende statistiek zijn chi-kwadraat toetsen en variantieanalyses uitgevoerd om te onderzoeken of de groep leerlingen die voor NT kiest verschilt van leerlingen die voor andere profielen kiezen op een aantal variabelen (zie Bijlage 2). Omdat de groep NT-kiezers erg klein was en uitspraken over significatie daarom eigenlijk niet mogelijk zijn, is vooral gekeken naar verschillen tussen profielen in het algemeen. Cronbach s alpha s zijn berekend om de betrouwbaarheid van de attitude schaal te bepalen. Dit werd getoetst op basis van de onderlinge correlatie van de verschillende items binnen deze schaal. 5 Deze criteria worden ook door docenten gebruikt om een advies te geven over een profiel. Gebaseerd op het bijwonen van rapport vergaderingen en gesprekken met docenten over de adviezen. 6 Zie 7

8 3. Resultaten In dit hoofdstuk worden kort de belangrijkste resultaten weergegeven per deelvraag. 1. Hoe is de (voorlopige) keuze voor de profielen dit jaar? De voorlopige profielkeuzen van leerlingen uit Havo 3 uit het schooljaar 13/ 14 (zoals bekend op ) zijn weergegeven in tabel 3 en figuur 2. Van zowel jongens als meisjes kiest 3% voor NT. Dit zijn in totaal 2 leerlingen. EM is met 39% het populairste profiel bij jongens (39%). NG is het populairst bij meisjes (41%). De verschillen tussen jongens en meisjes zijn niet significant. De verdelingen tussen de profielen van de afgelopen drie jaar zijn te vinden in hoofdstuk 1. Tabel 3. Voorlopige profielkeuzen Havo 3 zoals bekend op Jongens Meisjes Totaal Profiel N % N % N % CM EM NG NT totaal NT 3% Voorlopige Profielkeuze Havo 3 jongens Voorlopige Profielkeuze Havo 3 NT meisjes 3% NG 34% CM 24% NG 41% CM 19% EM 39% EM 37% Figuur 2. Voorlopige profielkeuze Havo 3 2. Hoeveel Havo leerlingen hadden in het schooljaar 11/ 12, 12/ 13 en 13/ 14 op basis van hun cijfers en hun advies van docenten NT kunnen kiezen, maar hebben dit niet gedaan? Een analyse van rapportcijfers en adviezen is gemaakt om te onderzoeken hoeveel leerlingen in principe de capaciteiten zouden moeten hebben om NT te kunnen kiezen. In het schooljaar 11/ 12 had 21% (N=7) van de jongens en 19% (N=6) van de meisjes NT kunnen kiezen. Twee leerlingen (beide jongens) hiervan kozen daadwerkelijk voor NT. Een jaar later was dit 17% (N=5) van de jongens en 5,5% (N=2) van de meisjes. Hierbij moet opgemerkt worden dat wanneer alleen naar cijfers (6+) wordt gekeken, nog 4 leerlingen NT hadden kunnen kiezen. Echter 8

9 waren hun adviezen voor de NT-profielvakken niet voldoende. Tabel 1 in de bijlage 3 geeft een overzicht. In het huidige jaar is 28% (N=9) van de meisjes en 26% (N=10) van de jongens volgens deze analyse potentieel geschikt om NT te doen op basis van het tweede rapport (zie figuur 3).Twee leerlingen kiezen volgens deze lijst daadwerkelijk voor NT. Een groot verschil is hierbij zichtbaar tussen de drie klassen (H3A, H3B, H3C). In H3C zitten 12 leerlingen die voor NT zouden kunnen kiezen, in de H3A zijn dat 2 leerlingen en in H3B 5 leerlingen. Potentieel NT Jongens Potentieel NT meisjes geen NT mogelijk wel NT mogelijk geen NT mogelijk wel NT mogelijk 26% 28% 74% 72% Figuur 3. Potentiele NT leerlingen in het huidige schooljaar 3. Hoe komen adviezen tot stand Sinds twee jaar is er een (bindend) profieladvies, omdat voorheen leerlingen kozen voor een profiel wat ze eigenlijk niet aankonden, waardoor de uitval op school hoog was en de slagingspercentages laag. Het profieladvies wordt gebaseerd op de adviezen van de verschillende vakdocenten. Voor iedere leerling beantwoordt iedere vakdocent op basis van cijfers, inzicht en werkhouding de vraag: Is deze leerling in staat om in de bovenbouw voldoendes te halen voor mijn vak?. In de rapportvergaderingen van het tweede rapport en van het laatste rapport worden de adviezen gedeeld. Als de meeste vakdocenten van vakken die horen bij een bepaald profiel een positief advies geven, kan een leerling een bepaald profiel gaan doen. Er wordt vooral gekeken met welk profiel een leerling de meest waarschijnlijke kans van slagen heeft. 4. Hoe motiveren Havo 3 leerlingen hun profielkeuze? Uit de enquête blijkt dat de profielvakken leuk vinden, een goede kans van slagen voor het examen en toegang tot zoveel mogelijk opleidingen zijn de belangrijkste motieven van leerlingen. Het minst van invloed is lijkt omdat mijn vrienden het ook kiezen. Bij geen van de vragen werden significante verschillen gevonden tussen de verschillende profielen, sekse en/of klassen. In tabel 4 staan de gemiddelde scores. In Bijlage 4 zijn de antwoorden per stellingen weergegeven in grafieken. Wiskunde (B) wordt als antwoord op de open vraag (Heb je nog om een andere reden voor je profiel gekozen?) door een aantal niet-nt leerlingen genoemd als reden om niet voor een N(T) profiel te kiezen, zoals dit citaat illustreert: Ik mag geen wiskunde kiezen en kan niet anders en heb er dan ook gewoon wat van gemaakt wat ik prettig vind. Één leerling (kiest voor NT) kiest voor haar profiel om extra 9

10 uitgedaagd te worden: Het werk zal niet makkelijk zijn, ik word daarom goed uitgedaagd en dat is precies wat ik zoek in een opleiding. In bijlage 3 staan de overige antwoorden vermeld. Tabel 4. Motieven voor profielkeuze. (schaal van 1 (helemaal mee oneens) tot 4 (helemaal mee eens) Motieven voor profielkeuze Ik kies voor dit profiel omdat ik de profielvakken leuk vind Ik kies voor dit profiel omdat mijn ouders/verzorgers het aanraden Ik kies voor dit profiel omdat ik goede cijfers heb voor de profielvakken Ik kies voor dit profiel omdat de kans groot is dat ik dan slaag voor het examen Ik kies voor dit profiel omdat ik weinig tijd kwijt ben aan huiswerk voor de profielvakken Ik kies voor dit profiel omdat mijn docenten het aanraden Ik kies voor dit profiel omdat mijn vrienden het ook kiezen Ik kies voor dit profiel omdat ik zo toegang krijg tot de vervolgopleiding die ik wil Ik kies voor dit profiel omdat ik zo toegang krijg tot zoveel mogelijk vervolgopleidingen Ik kies voor dit profiel omdat dit profiel het makkelijkst is Gemiddelde score (schaal 1-4) 3,11 2,23 2,89 3,00 2,00 2,25 1,51 2,94 3,00 2,32 Standaard deviatie,664,948,732,685,771,952,753,916,866 1,017 Twijfel In korte gesprekken met leerlingen uit H3C klas op de dag dat zij hun voorlopige profielkeuze moesten inleveren, bleek dat leerlingen het moeilijk en spannend vinden om hun keuze te maken voor hun profiel: Ik weet niet of ik natuurkunde wil of aardrijkskunde, Is biologie in de bovenbouw moeilijker dan nu?, Ik wil wel Meneer van Bever voor economie hoor volgend jaar!, Ik wil echt geen tekenen, maar wel CM, hoe moet dat?, Ik ben nu al zenuwachtig en het is nog maar een voorlopige keuze. Moet je een 7 staan voor biologie om biologie te mogen kiezen?. Uit de vragenlijst blijkt dat 40% misschien overweegt om nog te wisselen van profiel en/of keuzevakken (zie tabel 5) Tabel 5. Ga je nog wisselen van profiel? Ga je nog wisselen van profiel? N % Ja 3 4,6 Misschien 23 35,4 Nee 39 60,0 Total ,0 10

11 Ga je nog wisselen van profiel? Ja Misschien Nee 5% 60% 35% 5. Hoeveel leerlingen hadden NT willen kiezen, maar kunnen dit niet vanwege te lage cijfers voor natuurkunde, scheikunde en wiskunde B? (Als ik een 8 zou staan voor alle vakken dan ) Als leerlingen voor alle vakken een 8 zouden staan, dan hadden 10 leerlingen (15%) die nu niet voor NT kiezen, dat wel gedaan (de vijf leerlingen die voor NT kiezen, blijven dat doen). Hierbij zitten significante verschillen tussen de profielen (X 2 = 43, df= 15, p<0.01). EM (N=5) en NG (N=5) leerlingen zouden eerder voor NT kiezen dan CM (N=1) leerlingen. Tabel 6. Welk profiel zouden leerlingen kiezen als ze voor alle vakken een 8 zouden staan per profiel Als ik voor alle vakken een 8 zou staan dan zou ik kiezen voor: CM CM+EM EM NG NG+NT NT Totaal Ik kies: CM EM NG NT Totaal Wat zijn bepalende factoren bij het kiezen voor het NT-profiel? De vragenlijst bestond uit diverse thema's (klas, keuzevakken, inschatting advies van docent, die mogelijk van invloed zouden zijn op de keuze voor een NT-profiel. Interessante bevindingen die mogelijk van invloed zijn op de profielkeuze in het algemeen en NT in het bijzonder worden hier gepresenteerd. Invloed van de klas en jongen/meisje Er zijn duidelijke verschillen in profielkeuze tussen de klassen (X 2 =26.2, df=6, p<0.01). In H3C wordt veel vaker gekozen voor NG als in andere klassen Het aantal NT leerlingen is echter wel gelijk verdeeld over de klassen. Ook bleek het aantal een gelijk aantal jongens en meisjes voor NT te kiezen (zie paragraaf3.1). 11

12 Tabel 7. Profielen per klas Welk profiel ga je kiezen? CM EM NG NT Totaal In welke klas zit je? H3A H3B H3C Totaal Andere keuzevakkenmogelijkheden, ander profiel? Vijf leerlingen (2 EM, 3 NG) geven aan NT te kiezen als ze Frans bij dit profiel hadden kunnen kiezen, 6 leerlingen geven aan dit misschien te doen (3CM, 2EM, 2NG). Als leerlingen Aardrijkskunde bij NT zouden kunnen kiezen, dan zegt één leerling dit te doen. 10 leerlingen (3 CM, 4EM, 3NG) geven aan dit misschien te doen. Inschatting van advies van docenten Negen leerlingen (14%) denken voor alle NT-profielvakken een positief advies te krijgen, 38 leerlingen (58%) denken voor geen van de NT-profielvakken een positief advies te krijgen. Verschillen blijken hierbij tussen de profielen (X 2 =51,3, df.=18, p<0.01). Van de leerlingen die denken geen positief advies te krijgen voor een van de profielvakken gaan er 38 EM of CM doen. 17 leerlingen (26%) denken wel een positief advies te krijgen voor Natuurkunde en Scheikunde, maar niet voor Wiskunde B. Negen leerlingen hiervan kiezen voor NG, zes leerlingen voor EM, één voor CM en één voor NT. Een leerling (1,5%) denkt wel voor Wiskunde B en Scheikunde een positief advies te krijgen maar niet voor Natuurkunde. Tabel 8. Verwachting van advies per profiel Welk profiel ga je kiezen? Positief advies NT-profielvakken? Ja alleen voor alleen voor SK Nee Totaal SK en WisB en Na N N N N N CM EM NG NT Totaal % van alle leerlingen denkt een positief advies te krijgen voor Wiskunde B. Bij Scheikunde is dit 48% en voor Natuurkunde 43%. 12

13 Ik denk dat ik een positief advies krijg voor Wiskunde B Ik denk dat ik een positief advies krijg voor Scheikunde Ik denk dat ik een positief advies krijg voor Natuurkunde Ja Nee Ja Nee Ja Nee 82% 18% 52% 48% 57% 43% Figuur 4. Verwachtingen over adviezen Een voldoende staan is geen 100% garantie voor een positief advies volgens leerlingen. In totaal zeggen namelijk 45 leerlingen een voldoende te staan voor Wiskunde, waarvan er maar 15 (33% ) een positief advies verwachten voor Wiskunde B. Bij Natuurkunde zijn de verwachtingen optimistischer bij een voldoende. In totaal verwacht 82% (N=28) van de leerlingen die zeggen een voldoende te staan voor Natuurkunde (N=34) een positief advies te krijgen. Onder de 46 leerlingen met een voldoende voor Scheikunde is dit percentage 65% (N=30). Verwachtingen In tabel 9 is te zien in hoeverre (schaal 1-4) leerlingen het eens zijn met de stellingen Mijn docent verwacht dat ik voldoendes kan halen in havo 4 voor (vak) en Mijn docent verwacht dat ik hard werk voor (vak). Ongeveer de helft van de leerlingen denkt dat hun docent Natuurkunde en Scheikunde verwacht dat ze hard werken en voldoendes kunnen halen in Havo 4. Bij Wiskunde ligt dit percentage iets hoger. Tabel 9. verwachtingen van docent Mijn docent verwacht dat ik voldoendes kan halen in havo 4 Mee eens (score 3-4) Niet eens (score 1-2) N % N % totaal Scheikunde 32 49, ,8 65 (100%) Natuurkunde 38 58, ,5 65 (100%) Wiskunde (100%) Mijn docent verwacht dat ik hard werk Mee eens (score 3-4) Niet eens (score 1-2) N % N % totaal Scheikunde 38 58, ,5 65 (100%) Natuurkunde 36 55, ,6 65 (100%) Wiskunde 48 73, ,2 65 (100%) 13

14 Gemiiddelde score 'moet ik hard voor werken' Cijfers en profielkeuze NG en NT kiezers staan significant vaker een voldoende voor Wiskunde, Natuurkunde en Scheikunde, dan EM en CM Kiezers. Tabel 10. Sta je een voldoende voor Na/Wis/SK? Welk profiel ga je kiezen? Natuurkunde Scheikunde Wiskunde Totaal Ja Nee Ja Nee Ja Nee CM EM NG NT Totaal Hard werken? Wiskunde B wordt gezien als het vak waarvoor het hardst gewerkt moet worden (zie figuur 5). Natuurkunde volgt op de tweede plek. Voor Scheikunde hoeft iets minder hard gewerkt te worden Deze score is vergelijkbaar met bijvoorbeeld Geschiedenis en Biologie. Dit geldt voor alle leerlingen. Er bleken geen significante verschillen tussen de profielen. Hard werken per vak 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Figuur 5. Gemiddelden scores op schaal 1 (helemaal mee oneens) tot 4 (helemaal mee eens) op de vraag: voor dit vak moet ik hard werken Attitude In de vragenlijst zijn per vak drie vragen gesteld over de houding (attitude) ten aanzien van een vak. Bijvoorbeeld bij Natuurkunde: Voor Natuurkunde heb ik talent. Natuurkunde is nuttig voor mijn toekomst. Natuurkunde vind ik leuk. Deze items bleken bij Natuurkunde, Wiskunde B en Scheikunde samen te hangen met een Cronbach alpha van respectievelijk 0.825, 0,82 en en mogen daarom samen als schaal attitude genomen worden. Bij Natuurkunde en Scheikunde zijn er significante verschillen gevonden tussen de 14

15 verschillende profielen. NG en NT kiezers hebben een positiever attitude ten aanzien van Natuurkunde en Scheikunde dan CM en EM leerlingen (zie tabel 9). NT leerlingen hebben een positievere attitude ten aan zien van Wiskunde B dan de andere leerlingen, maar dit verschil is door het lage aantal leerlingen niet significant (zie tabel 9). Tabel 11. Attitude NT-profiel vakken per gekozen profiel Welk profiel ga je kiezen? Attitude Scheikunde Attitude Natuurkunde Attitude Wiskunde B CM Gemiddelde score 1,97 1,69 1,97 N 13,00 13,00 13,00 Sd 0,95 0,63 0,84 EM Gemiddelde score 1,88 1,60 2,09 N 32,00 32,00 32,00 Sd 0,76 0,63 0,88 NG Gemiddelde score 3,16 2,69 2,38 N 15,00 15,00 15,00 Sd 0,72 0,68 0,83 NT Gemiddelde score 3,53 3,60 3,40 N 5,00 5,00 5,00 Sd 0,38 0,43 0,83 Totaal Gemiddelde score 2,32 2,03 2,24 N 65,00 65,00 65,00 Sd 0,99 0,89 0,91 Verschillen tussen vakken De attitude ten aanzien van Natuurkunde, Scheikunde en Wiskunde B is gemiddeld negatiever dan ten aanzien van meeste andere vakken. De attitude ten aanzien van Scheikunde is positiever dan die ten aanzien van Wiskunde B en Natuurkunde. Wiskunde B wordt overigens wel als nuttig voor de toekomst wordt gezien, maar leerlingen schatten hun talenten laag in. Vergeleken met vakken van andere profielen wordt Natuurkunde gezien als het vak dat het minst leuk is en alleen Tekenen wordt als minder nuttig gezien. Talent voor Wiskunde B en Natuurkunde schatten leerlingen het laagst in van alle vakken. In Bijlage 4 zijn de scores op de attitudeschaal van alle vakken te zien. 15

16 4. Conclusie en discussie Opnieuw weinig NT kiezers. Wel veel meiden in natuurprofiel In 12/ 13 koos landelijk 25 % van de jongens en 7 % van de meisjes voor NT (Centraal Bureau voor Statistiek, 2013). Op het Bredero kiezen in lijn met de afgelopen drie jaarslechts drie % van de jongens en drie % van de meisjes voor NT. Opvallend is dat er in tegenstelling tot bevindingen in andere studies op dit gebied (Korpershoek, 2011; Osborne, 2003; Van Langen, 2009) weinig verschillen tussen jongens en meisjes zitten. Dit jaar kiezen vooral relatief weinig jongens voor NT. Deelname aan natuurprofielen (NT en NG) beschouwend, kiezen zelfs meer meisjes (43%) dan jongens (37%) voor een natuurprofiel. Dit is in lijn met de landelijke trend dat steeds meer meiden voor een bètarichting (NT of NG) kiezen (VHTO, 2014). Ruim 25% leerlingen komt in aanmerking voor NT Verwacht werd dat veel leerlingen op basis van hun cijfers niet voor NT zouden kunnen kiezen. In het jaar 12/ 13 waren cijfers van veel leerlingen inderdaad te laag om überhaupt voor NT te kunnen kiezen. In het jaar 11/ 12 en het huidige schooljaar is dit echter niet het geval. In het huidige jaar lijkt maar liefst 28% (N=9) van de meisjes en 26% (N=10) van de jongens potentieel geschikt om NT te doen op basis van het tweede rapport. Dit komt overeen met uitkomsten van onderzoek van Korpershoek (2011) naar de geringe deelname aan bètavakken in het voortgezet onderwijs waaruit bleek dat ongeveer 25% van de jongens en 20% van de meisjes die geen NT kozen dat op basis van hun talent (gemeten in een capaciteitentoets, los van het curriculum) wél hadden kunnen doen. Leerlingen lijken op basis van hun cijfers en adviezen geschikt te zijn voor het NT-profiel, maar kiezen dit toch niet. Mogelijk wordt er dus net als op vele andere scholen potentieel NT talent onbenut op het Bredero. Een verdere analyse van Wiskundecijfers is echter nodig om conclusies te kunnen trekken. Bij de cijfers die gebruikt zijn voor deze analyse is namelijk geen onderscheidgemaakt tussen Wiskunde A en Wiskunde B. Een leerling met een voldoende voor Wiskunde A, kan een onvoldoende staan voor het Wiskunde B gedeelte en daardoor als nog niet geschikt zijn voor NT. Als aanvulling op dit onderzoek is het interessant om de leerlingen die wel NT zouden kunnen kiezen, maar dit niet doen te ondervragen naar beweegredenen om dit niet te doen, zoals gedaan is in onderzoek van Haringa, Hollman, & Rijnders (2012). Opvallend is verder dat er een groot verschil zit tussen de klassen. In H3C zitten veel meer potentiële NT kiezers dan in andere klassen. Waarschijnlijk is dit te verklaren doordat deze klas als geheel beter scoort dan de andere twee klassen. Het profiel leuk vinden, slagen en toegang krijgen tot zoveel vervolgopleidingen belangrijkste motieven voor profielkeuze Het profiel leuk vinden, vertrouwen in het slagen voor het examen en toegang krijgen tot zoveel mogelijk vervolgopleidingen, zijn de belangrijkste motieven voor het kiezen van een profiel. Deze resultaten komen grotendeels overeen met motieven die in andere studies (Van Langen, 2009; Haringa, Hollman, & Rijnders, 2012) genoemd worden. Denken een goede kans van slagen te hebben heeft invloed op de keuze voor een profiel. NT en NG kiezers staan vaker een voldoende voor de NT-profiel vakken en hebben een positievere houding ten aanzien van de NT-profielvakken dan EM en CM. NT kiezers verschillen van NG kiezers in cijfers en attitude voor Wiskunde B. Dit verklaart waarschijnlijk voor een deel het verschil het verkiezen van NG boven NT. 16

17 Negatief beeld over NT-vakken, vooral beeld Natuurkunde negatief Leerlingen zijn gemiddeld minder positief over NT-profielvakken dan over andere vakken. Dit is echter niet zo voor alle leerlingen. Leerlingen met een N-profiel zijn positiever over de vakken dan leerlingen van andere profielen. Dit is in lijn met ander onderzoek naar de keuze voor NT (Haringa, Hollman, & Rijnders, 2012; Van Langen, 2009; Nicolai & Pelsma, 2009; Langen & Vierke, 2010). Een positieve attitude ten aanzien van het NT-profiel en de NT-profielvakken lijkt een positieve invloed op het kiezen voor NT op het Bredero lyceum te hebben. Vanwege het lage aantal respondenten is het echter niet mogelijk om harde uitspraken over causaliteit te doen. Vooral de attitude ten aanzien van Natuurkunde is negatief. Dit vak wordt als niet leuk, niet nuttig en moeilijk gezien. Hoewel leerlingen hun talent voor Wiskunde B laag inschatten, zien zij dit vak vaker als nuttig en leuk. Als leerlingen een positiever beeld krijgen (inclusief wat meer zelfvertrouwen) van vooral Natuurkunde en Wiskunde B dan zou dit er voor kunnen zorgen dat leerlingen vaker voor NT kiezen. Zelfvertrouwen van leerlingen in hun eigen bètatalent en een positief imago van de exacte vakken kan zorgen voor een toename van de keuze voor het Natuurprofiel in de Havo, zo bleek in een pilot bij acht scholen (Hamer, 2010). Het belang van stimulerende didactiek wordt ook benadrukt in een grote internationale review studie van Osborne (2003) naar de attitude van leerlingen ten aanzien van science (Wiskunde, Scheikunde, Natuurkunde, Biologie). Een prikkelende leeromgeving en activiteiten verhogen de interesse van leerlingen. Veel leerlingen verwachten geen positief advies voor NT Een deel van de leerlingen lijkt niet te denken dat hun docenten hoge verwachtingen over ze heeft. Ruim 40% van de leerlingen denkt dat hun docent Natuurkunde en Scheikunde niet verwacht dat ze hard werken en voldoendes kunnen halen in Havo 4. Bij Wiskunde zijn leerlingen positiever gestemd. Bijna 75% denkt dat leraren een positieve verwachting over hun inzet hebben en 40% denkt dat hun docent verwacht dat ze voldoendes kunnen halen (geen onderscheid gemaakt tussen Wiskunde A en B). Belangrijk is om positieve verwachtingen te uiten naar leerlingen toe, want hoge verwachtingen van docenten correleren positief met de prestaties van leerlingen (Ebbens, 2009; Marzano & Miedema, 2013). Op school hoor ik in de wandelgangen wel eens van docenten uitspraken als we blij zijn als ze hun papiertje halen of dat leerlingen op school eigenlijk net niet goed genoeg zijn, het met veel duwen en trekken misschien net aan redden, maar eigenlijk het havoniveau niet goed aankunnen. Belangrijk is dus dat dit binnen de lerarenkamer blijft en docenten dit niet onterecht gaan geloven. Leerlingen zijn weinig optimistisch over hun verwachtte docentadvies voor de NT vakken. Leerlingen lijken hun adviezen lager in te schatten dan ze in daadwerkelijk zijn. Uit de vragenlijst blijkt dat amper 10% van de leerlingen verwacht een positief advies te krijgen voor NT (positief advies voor Wiskunde, Natuurkunde en Scheikunde). Uit de adviezen en cijfers van het tweede rapport, blijkt echter dat in theorie ongeveer een kwart van de leerlingen een positief advies kan krijgen voor NT (een 6.0 of hoger voor de vakken en een V voor Natuurkunde, Wiskunde en Scheikunde). 18% van de leerlingen verwacht geen positief advies voor Wiskunde B. Opvallend is dat 60% van de leerlingen die NG kiest, twijfelt aan het feit of ze een positief advies krijgen voor Wiskunde B. Wellicht is dit een reden om niet voor NT te kiezen. Het is niet duidelijk of dit terecht is, omdat er bij het docentadvies op het rapport geen onderscheid is gemaakt tussen Wiskunde A en Wiskunde B. Als leerlingen niet verwachten dat hun docent hen een positief advies geeft voor een NT-profiel vak, is het aannemelijk dat ze niet voor NT kiezen, aangezien het advies bindend is. De vraag is of het 17

18 terecht is dat zoveel leerlingen denken geen positief advies te krijgen of dat sommige leerlingen net iets te weinig vertrouwen in hun eigen capaciteiten hebben. De invloed van de klas: H3C veel meer N-profiel Hoewel de klas niet van invloed lijkt te zijn op de keuze voor NT, is het opvallend dat bijna 75% van de NG leerlingen uit één klas komt. Veel leerlingen die NG kiezen, zijn potentiele NT leerlingen. De mentor van deze klas geeft ook natuurkunde en scheikunde, wellicht heeft dit een positieve invloed op het kiezen voor een N-profiel. Een andere verklaring is dat deze klas door toeval in zijn algemeenheid beter scoort dan de andere klassen en hierdoor vaker kiest voor een moeilijker profiel (dus NG/NT). Keuzenvakkenopties mogelijk van invloed op NT-profielkeuze Leerlingen de mogelijkheid geven om Frans en/of Aardrijkskunde te kiezen bij het NT-profiel zou er toe kunnen leiden dat meer leerlingen voor NT kiezen. Zes leerlingen geven in dit onderzoek aan wel voor NT te kiezen als ze Frans zouden kunnen kiezen. Een leerling doet dat als Aardrijkskunde een optie bij NT was, 10 leerlingen zouden dan misschien voor NT kiezen. Meer kwalitatief onderzoek onder leerlingen is nodig om vast te stellen of dit daadwerkelijk zo is. Wellicht hebben leerlingen de vragenlijst niet goed begrepen of niet serieus ingevuld. Met een kleine school als het Bredero Lyceum is het moeilijk (wellicht onmogelijk) om alle vakken bij alle profielen te combineren, maar het lijkt zinnig om de combinaties van keuzes nader te onderzoeken. Hard werken geen belemmering Voor alle NT-profielvakken en vooral Wiskunde B moeten leerlingen hard werken. Dit lijkt echter geen belemmering om voor een NT-profiel te kiezen, want door alle leerlingen, ook door NT en NG kiezers wordt dit zo ervaren. Discussie Betrouwbaarheid en validiteit van de vragenlijst Een aantal factoren heeft een storend effect gehad op dit onderzoek. De bedoeling was om de vragenlijst tijdens de mentorlessen in week van 14 april af te nemen. Echter hoorde ik een week van tevoren dat de lessen deze week vervielen vanwege een projectweek en citotoetsen. Ik heb toen besloten om die week wel de vragenlijsten af te nemen omdat dit anders pas na de meivakantie zou kunnen en ik dan in tijdnood zou komen met de analyses. Het effect was dat de leerlingen in hun eigentijd (zodra de projectdag stopte om of voordat de projectdag begon om 8.30 uur) de vragenlijst moesten invullen. Ondanks de beloning van twee paaseitjes en vertellen dat het belangrijk en verplicht was, denk ik dat leerlingen de vragenlijst minder serieus hebben ingevuld dan wanneer het onderdeel van de mentor les was geweest. De betrouwnaarheid van de vragenlijst is hierdoor wellicht lager uitgevallen. De inhoudsvaliditeit is mogelijk verminderd door sociale wenselijkheid bij het invullen van de vragen. Hebben leerlingen echt hun mening gegeven of een antwoord dat ik misschien wilde horen? De betrouwbaarheid van dit onderzoek is aangetast doordat niet alle leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld. Vooral in klas H3B mis ik een aantal leerlingen. Een verklaring hiervoor kan zijn dat ik H3B in tegenstelling tot de andere havo 3 klassen nooit les heb gegeven en dat H3B bekend staat als een moeilijkere klas. 18

19 Verder zit er een klein verschil tussen de uitkomsten van de vragenlijst en de ingeleverde profielkeuzen. 70 leerlingen hebben hun profielkeuze ingeleverd, terwijl maar 65 leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld. 5 leerlingen zeggen NT te kiezen, terwijl dit officieel maar 2 leerlingen doen. Ergens zit dus een foutje of leerlingen hebben de vragenlijst niet serieus ingevuld of leerlingen zijn in de tijd tussen het inleveren van de officiële profielkeuze en het invullen van de vragenlijst gaan twijfelen aan hun keuze. 24 leerlingen (36%) geven immers in de vragenlijst aan misschien nog te gaan wisselen van profiel. Omdat het maar gaat om een kleine afwijking is gekozen om de vragenlijst wel als uitgangspunt te nemen. Desalniettemin geeft de vragenlijst in combinatie met de analyse van de rapportcijfers inzicht in mogelijke belemmerende en motiverende factoren die een rol spelen bij de keuze voor het NTprofiel bij Havo 3 leerlingen op het Bredero Lyceum Vervolgonderzoek kan zich richten op leerlingen die wel de capaciteiten hebben voor NT, maar toch niet voor dit profiel kiezen. Door middel van interviews kunnen belemmerende factoren boven water gehaald worden. 19

20 Aanbevelingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek volgen een aantal aanbevelingen voor maatregelen om meer leerlingen te motiveren voor het NT-profiel. 1. Motiverende lessen: Natuurkunde, Wiskunde en Scheikunde op Science manier Vanaf komend schooljaar hebben alle leerlingen twee jaar Science gehad in de eerste en tweede klas in plaats van Natuurkunde, Scheikunde en Biologie. Bij het vak Science is er veel aandacht op toepassing en integratie tussen deze vakken. Hoewel het niet bekend is hoe Science geëvalueerd wordt door leerlingen, lijkt het waardevol om ook in de derde klas op een Science-achtige manier door te gaan met het geven van Natuurkunde en Scheikunde. Bij Biologie kunnen meer Natuurkundige principes aan bod komen in aantrekkelijke contexten, zoals neuro-imaging bij het EEG Sciencelab wat H3C heeft gedaan op het Sciencepark. Hier maten de leerlingen hersenactiviteit (elektrische stroompjes) en Hertz. Zo kan Natuurkunde als nuttiger en leuker worden beleefd. 2. Meer Bèta-oriëntatie en motivatie: Its-academy en Bèta-oriëntatie dagen Leerlingen op een motiverende manier kennis laten maken met natuurwetenschappen en techniek en mogelijke vervolgopleidingen en beroepen blijkt leerlingen te stimuleren om voor NT te kiezen (Hamer, 2010; Nicolai & Pelsma, 2009; Van Langen, 2009). Hier voor bestaan diverse mogelijkheden. De Its academy biedt bijvoorbeeld lesmateriaal en activiteiten aan om leerlingen enthousiast te maken voor een studie en carrière in bèta-technische richting 7. Vooral voor Wiskunde en Natuurkunde kunnen dergelijke activiteiten en lessen bijdragen. Stimuleer leerlingen bijvoorbeeld om naar de Bèta-dag op de Uva 8 te gaan. Dit is bedoeld voor VWO leerlingen, maar ook Havo leerlingen zijn meer dan welkom. Het doel van de dag is leerlingen een beter beeld geven van verschillende bèta-vakken. Wat het betekent, wat je er mee kunt, enz. Thema s die voorbij komen zijn bijvoorbeeld: 3D films, ijs maken, fluorescentie, robots en EEG s. 3. Beginnen met profieloriëntatie/loopbaanoriëntatie aan het einde van de tweede klas. Als leerlingen voordat ze aan de derde klas beginnen kennisgemaakt hebben met de profielen en wellicht een eerste idee hebben wat ze zouden willen na de Havo, dan kunnen leerlingen meer overwogen tot een keuze te komen. En het motiveert wellicht om in de derde klas al een stapje extra te zetten voor moeilijke vakken. Ik merkte zelf dat leerlingen enorm gespannen waren over hun profielkeuze en vele nog erg twijfelden. Veel leerlingen geven aan toegang te willen tot zoveel mogelijk opleidingen, wellicht kan eerder beginnen met voorlichten dit wegnemen. Daarbij, als leraren, mentoren en decaan eerder op de hoogte zijn van profielkeuze(dilemma s) kunnen ze eerder gesprekken voeren met leerlingen en hen zo helpen bij hun definitieve keuze en eventueel extra motiveren voor NT door bijvoorbeeld het wegnemen van twijfels aan eigen capaciteiten of het idee dat NT het aantal mogelijke vervolgopleidingen beperkt. In de derde 4. Wat vinden leerlingen?! Om leerlingen te motiveren en de lessen en profielvoorlichtingsactiviteiten meer aan te laten sluiten bij de interesse en behoefte van leerlingen, is het belangrijk om te weten wat ze vinden. Leerling vragenlijsten afnemen, helpt om hier meer inzicht in te krijgen en lessen en activiteiten hier op aan te passen Zie 20

21 5. Leraren maken het verschil! Contextrijk inrichting van lessen en Lessen volgens de concept-context methode 9 die de relevantie van het vak benadrukken en leerlingen activeren kunnen bijdragen aan een positieve attitude ten aanzien van Natuurkunde en Scheikunde. Contextrijke lessen dragen immers bij aan de motivatie van leerlingen en kunnen helpen om leerlingen te stimuleren om voor een natuurprofiel te kiezen. Hierbij horen een aantal pedagogische en didactische aandachtpunten - geheel passend bij de Nieuwe Havo stijl- zoals: leerlingen activeren, persoonlijke aandacht, positieve feedback, prikkelen, duidelijkheid, toegankelijkheid, werken in groepen, lesstof koppelen aan praktijk, duidelijke structuur, goed uitleggen en positieve en realistische verwachtingen uitspreken. Op websites als en bijvoorbeeld zijn veel leuke en praktische ideeën te vinden. 6. Keuzevakken mogelijkheden uitbreiden Onderzoek de opties om Frans en Aardrijkskunde aan te bieden als keuzevak bij NT. Wellicht kan er bij het eerste rapport een inventarisatie gemaakt worden onder leerlingen welke vakken ze zouden willen kiezen. Als je na de Havo Vwo wilt doen, moet je Frans of Duits in je vrije deel hebben. Jammer als dat niet kan. 7. Wiskunde B als struikelblok? Meer onderzoek nodig Wiskunde B lijkt een belemmerende factor voor het kiezen van NT. Vervolg onderzoek/aandacht binnen de sectie, zou zich kunnen richten op vragen als: Hoe zorgen we dat leerlingen beter worden in Wiskunde B? Kan het jaar anders ingericht worden? Hoe kunnen leerlingen meer vertrouwen krijgen in hun Wiskundecapaciteiten? Hoe zijn de Wiskunde B prestaties op andere scholen? Is een apart rapportcijfer voor Wiskunde A en B nuttig? 8. Word een Technasium? Een leerling opeen Technasium 10 maakt kennis met de moderne wereld van bèta en techniek. Samenwerking met bèta-technische beroepsbeoefenaren, bedrijven en vervolgopleidingen is ook een belangrijk aspect van het technasium. Het structureel inzetten van echte opdrachtgevers, een kijkje nemen in een fabriek, bouwplaats, ziekenhuis of natuurgebied hoort een technasium. Dit past helemaal bij de filosofie van de Nieuwe Havo en is wellicht iets om uit te zoeken. 9 Zie bijvoorbeeld: 10 Zie 21

22 Tot slot Bij deze bedank ik Patrice en Vera voor het helpen bij het verzamelen van de data en het meedenken! Femke voor de begeleiding vanuit de ILO. En Jochem voor het meelezen en support! Literatuur Centraal Bureau voor Statistiek. (2013, 5 24). Voortgezet onderwijs; deelname leerlingen naar onderwijssoort. Opgeroepen op 3 9, 2014, van Centraal Bureau voor statistiek: Ebbens, S. &. (2009). Effectief leren. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hamer, R. (2010). Tien didactische aandachtspunten voor de bètavakken op de havo. Den Haag: Platform Bèta Techniek. Haringa, D., Hollman, G., & Rijnders, K. (2012). Waarom leerlingen met bètatalent afzien van een N&T profiel. Universiteit Utrecht, Centrum voor Onderwijs en Leren. Korpershoek, H. (2011). Search for science talent in the Netherlands. Groningen: GION. Langen, v. A., & Vierke, H. (2010). Van leerjaar 3 naar 4 in een natuurprofiel. Den Haag: Platform Bèta Techniek. Marzano, R., & Miedema, W. (2013). Leren in Vijf Dimensies. Moderne didactief in het voortgezetonderwijs. Assen: Koninklijke van Gorcum. Nicolai, G., & Pelsma, L. (2009). Het bevorderen van de keuze voor bètaprofielen in 3 Havo bij het Jac. P. Thijsse College. ILO, Amsterdam. Osborne, J. S. (2003). Attitudes towards science: A review of the literature and its implications. International Journal of Science Education, Platform Beta Techniek. (2014). Missie Platform Beta Techniek. Opgeroepen op 3 9, 2014, van Platform Beta Techniek: Van Langen, A. &. (2009). Wat bepaalt de keuze voor een natuurprofiel? De invloed van de leerling, de school, de ouders en de peergroup. Den Haag: Platform Bèta Techniek. VHTO. (2014, 2 27). steeds-meer-meisjes-kiezen-betatechnische-studie-in-hoger-onderwijs. Opgeroepen op 03 17, 2014, van VHTO - Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek: 22

23 Bijlage 1. Verkenning vanuit literatuur: Wat bepaalt de keuze voor een NT profiel? Er is veel onderzoek gedaan naar factoren die van invloed zijn op de keuze voor een bètaprofiel 11 en/of bètavervolgopleiding. De volgende paragrafen geven een overzicht van deze factoren, waarbij zoveel mogelijk wordt toegespitst op factoren die relevant zijn voor de keuze voor NT op de Havo. Zelfvertrouwen, studiekeuze, adviezen van omgeving en cijfers Van Langen & Vierke (2009) onderzochten de keuze voor een natuurprofiel (NT of NG) door middel van internetvragenlijsten onder 7535 de derdeklassers (Havo en vwo) van tachtig scholen door heel Nederland. Uit analyse van de 34 factoren die van invloed zijn op de keuze voor een natuurprofiel blijkt dat de volgende factoren het meest van invloed zijn 12 : - Gevoel van zelfvertrouwen, nut en plezier aan de exacte vakken. - Overwegen van een studie in de richting natuur en techniek. - Profieladviezen uit de omgeving. Waarbij ouders de meeste invloed hebben, daarna volgen adviezen van school en vrienden. - Hoogte van de rapportcijfers en het oordeel van de docent. Verloren bèta talent? Promotieonderzoek van Korpershoek (2011) naar de geringe deelname aan bètavakken in het voortgezet onderwijs wijst uit dat er meer speelt dan alleen de hoogte van cijfers voor de exacte vakken. Het blijkt dat ongeveer 25% van de jongens en 20% van de meisjes die geen NT kozen dat op basis van hun talent (gemeten in een capaciteitentoets, los van het curriculum) wél hadden kunnen doen. Leraren in opleiding van het Centrum voor Onderwijs en Leren van de Universiteit Utrecht hebben door middel van interviews intrinsieke en omgevingsfactoren in kaart gebracht die leerlingen met bètatalent ertoe hebben gezet geen NT te kiezen (Haringa, Hollman, & Rijnders, 2012). Het onderzoek vond plaats onder 26 leerlingen in 4 Havo en 4 vwo die in het voorafgaande schooljaar het NT-profiel hadden kunnen kiezen maar dat niet deden. De voornaamste reden om niet voor een NTprofiel te kiezen bleek het feit dat deze leerlingen geen plezier aan de NT vakken beleven en weten ze dat ze geen NT-studie willen gaan doen. Het onderzoek laat ook zien dat leerlingen maar een zeer beperkt beeld hebben van bètavakken, -studies en -beroepen. Ze denken bijvoorbeeld onterecht dat een bètastudie geen goede voorbereiding is op het starten van een eigen bedrijf of een leidinggevende functie binnen een bedrijf. Jongens en meisjes Traditioneel kiezen meer jongens dan meisjes kiezen voor een technische studierichting (Korpershoek, 2011; Osborne, 2003; Van Langen, 2009). Gebrek aan zelfvertrouwen, een verkeerd imago van de beroepenvelden en andere interesses worden hiervoor als belangrijkste oorzaken 11 Natuur en Gezondheid (NG) of Natuur en Techniek (NT) 12 Zie Bijlage 1 voor een overzicht van alle factoren die de keuze voor een NT profiel bevorderen (Havo/vwo) 23

24 gezien (Korpershoek, 2011; Osborne, 2003). Een andere trend is zichtbaar. De laatste jaren kiezen steeds meer meisjes voor een natuurprofiel (VHTO, 2013). De meeste meisjes kiezen voor NG, maar ook de deelname van meisjes aan NT neemt toe. Uit recent onderzoek van het Landelijk Expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek(vhto) blijkt ook dat het aantal vrouwelijke studenten aan een bèta/technische hbo-studie stijgt (VHTO, 2014). Les en leraar Hamer (2010) onderzocht in opdracht van het Bèta Platform in acht 3 Havo klassen, op acht verschillende scholen, welk gedrag van bètadocenten in 3 Havo de attitude, het zelfvertrouwen en de keuze van de leerlingen ten aanzien van natuurprofielen beïnvloedt. Voornamelijk didactische aandachtspunten in 3 Havo blijken volgens dit onderzoek de keuze voor de natuurprofielen bij leerlingen op de Havo te stimuleren (Hamer, 2010). De top tien didactische aandachtspunten zijn hieronder weergegeven. Een meer toegesneden havo-didactiek voor de exacte vakken had directe effecten op het zelfvertrouwen van de leerlingen in hun eigen bètatalent en het imago van de exacte vakken. Dit resulteerde in een toename van de keuze voor het natuurprofiel in de Havo (Hamer, 2010). Of dit zowel voor NT als NG geldt wordt in dit onderzoek niet duidelijk. Het belang van stimulerende didactiek wordt ook benadrukt in een grote internationale review studie van Osborne (2003) naar de attitude van leerlingen ten aanzien van science (wiskunde, scheikunde, natuurkunde, biologie). Een prikkelende leeromgeving en activiteiten verhogen de interesse van leerlingen voor science. Deze uitkomst is niet zondermeer te generaliseren naar invloeden op de keuze voor NT, maar laten wel, evenals het onderzoek van Hamer (2010), zien dat invulling van lessen van belang zijn om leerlinge te motiveren voor science. Tot slot spelen verwachtingen van docenten een rol. Verwachtingen hebben invloed op de prestatie van leerlingen. Hoe lager de verwachting, hoe lager de prestaties van leerlingen (Ebbens, 2009; Marzano & Miedema, 2013). 24

25 Bijlage 2. Overzicht van onderzoeksvragen en methode en analyse Deelvraag Onderzoeksinstrument en data Onderzoekspopulatie Hypothese (verwachte uitkomst) Hoeveel Havo leerlingen hadden in de afgelopen twee schooljaar op basis van hun cijfers en hun advies van docenten NT kunnen kiezen, maar hebben dit niet gedaan? Analyse van cijfers laatste rapport voor na, sk, wis + advies school en profielkeuze middels Excel 13 Data: cijfers uit Magister + overzicht profielkeuze/advies Leerlingen van Havo 3 in schooljaar 11/ 12 en 12/ 13 Er zijn leerlingen die wel NT had kunnen kiezen, maar dat niet gedaan hebben Meer meisjes dan jongens kiezen niet voor NT terwijl ze dit wel kunnen Hoe is de (voorlopige) keuze voor de profielen dit jaar? Analyse van profielkeuze middels Excel (aantallen en percentages) Data: overzicht voorlopige profielkeuze zoals bekend op H3A, H3B, H3C (dit school jaar) De meeste leerlingen kiezen voor EM/CM. Het percentage NT is lager dan landelijk gemiddelde. Meisjes kiezen minder NT dan jongens Hoeveel 3 Havo leerlingen kunnen dit jaar NT kiezen, maar doen dit niet? Analyse van cijfers en profielkeuze middels Excel Data: Voorlopige keuze profielen + cijfers rapport 2 zoals bekend op H3A, H3B, H3C (dit school jaar) Er zijn leerlingen die wel NT kunnen kiezen, maar dit niet doen. Dit percentage is lager dan de 20-25% onbenut bètatalent volgens Korpershoek (2011) Hoe motiveren Havo 3 leerlingen hun profielkeuze? Gesloten vraag op vragenlijst met keuze gebaseerd op categorieën van meest waarschijnlijke motieven zoals genoemd in probleemanalyse + antwoordmogelijkheid anders namelijk H3A, H3B, H3C (dit school jaar) Interesse in vakken en vervolgopleiding zijn voor de meeste leerlingen de doorslaggevende redenen voor hun profielkeuze Analyse met Excel/SPSS (meest gekozen antwoord) Hoe komen de adviezen voor het NT profielen tot stand? Bijwonen rapportvergaderingen Korte gestructureerde interviews met de vakdocenten Na, Wis, Sk Docenten Na, wis, sk van H3A, H3B, H3C Cijfers zijn doorslaggevend voor advies Hoeveel leerlingen hadden NT willen kiezen, maar kunnen Uitkomst op vraag op vragenlijst: H3A, H3B, H3C (dit school jaar) Lage cijfers voor Na, Sk, Wis zijn belemmerende 13 Verschillen tussen jongens en meisjes neem ik bij de analyses mee, maar is geen focus van dit onderzoek 25

26 dit niet vanwege te lage cijfers voor natuurkunde en wiskunde B? als ik voor alle vakken een 8 zou staan, dan zou ik kiezen voor.(profiel) factoren voor leerlingen om NT te kiezen Analyse met Excel/SPSS Aantal + percentage leerlingen) Wat zijn bepalende factoren bij het kiezen voor het NT profiel? Vragenlijst met items in de volgende categorieën (gebaseerd op probleemverkenning): a. adviezen van ouders en vrienden b. verwachtingen (zoals ervaren door leerlingen) van de docentennatuurkunde, scheikunde en wiskunde B c. houding t.a.v. van de profiel vakken natuurkunde, scheikunde en wiskunde B d. zelfvertrouwen in capaciteiten voor natuurkunde, scheikunde en wiskunde B e. Keuze opties vrije deel f. overig Analyse met Excel/SPSS (Aantallen, %, verschillen en correlaties tussen vragen(categorieën) en profielkeuze Gebruikte toetsen: chisquare test en ANOVA) H3A, H3B, H3C (dit school jaar) a. Ouders spelen een rol, vrienden niet b. Een (ervaren) lage verwachting van docent negatieve houding t.a.v vak niet NT c. Positieve houding meer NT d. Meer zelfvertrouwen meer NT e. Als lln Ak kunnen kiezen, kiezen meer lln voor NT 26

27 Bijlage 3. Vragenlijst Zie: 27

28 Bijlage 4. Tabellen en grafieken bij resultaten vragenlijst 1. Overzicht potentiele NT leerlingen 11/ 12, 12/ 13 en 13/ 14 Potentieel NT 11/ 12 12/ (20.6%) 6 meisjes (19%) 7 jongens (21%) 7 (10,1%) 2 meisjes (5,5%) 5 jongens (17%) Gekozen voor NT Gekozen voor NG Gekozen voor EM Gekozen voor CM 2 (3%) 2 (3%) Totaal aantal lln jongens 31 meisjes jongens 37 meisjes 13/ 14 (voorlopige keuze) H3A H3B H3C Totaal Potentieel NT Gekozen voor NT Gekozen voor NG Gekozen voor EM Gekozen voor CM Totaal aantal lln 2 (11%) 5 (26%) 12 (63%) 19 (27%) 9 meisjes (28%) 10 jongens (26%) (3%) jongens, 32 meisjes 28

29 2. Antwoorden op open vraag: Heb je nog om een andere reden voor je profiel gekozen? - ik wil een profiel zonder geschiedenis en dan blijven er 2 over en voor de ene heb je wiskundeb nodig en dat heb ik niet - Omdat ik wiskunde niet aankan. - Ik mag geen wiskunde kiezen en kan niet anders en heb er dan ook gewoon wat van gemaakt wat ik prettig vind. - het is makkelijk en met wiskunde - Ik hou erg van biologie - Omdat ik denk dat ik met deze vakken kan slagen en slecht ben in de andere vakken - ik vind economie interessant - Conservatorium - Het werk zal niet makkelijk zijn, ik word daarom goed uitgedaagd en dat is precies wat ik zoek in een opleiding. - ik wil naar het mbo dus het doet er niet meer toe - ik denk dat ik verschillende richtingen op kan met dit profiel. - ik vindt economie leuk en wil er later iets mee doen 29

30 3. Ik kies voor dit profiel omdat.. 30

31 4. Verwachtingen 31