Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO)

Transcriptie

1 Aard- en Levenswetenschappen Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) Deelprogramma Noordzee Den Haag, juli 2009 (versie 17 juli 2009) Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

2 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Doel 4 3 Richtlijnen voor aanvragers Wie kan aanvragen Wat kan aangevraagd worden Wanneer kan aangevraagd worden Het opstellen van de aanvraag Specifieke subsidievoorwaarden Het indienen van een aanvraag 8 4 Beoordelingsprocedure Procedure Criteria Samenstelling commissie 9 5 Overige informatie Contact 11 6 Bijlagen Extra documentatie Tijdschema 12

3 3 Hoofdstuk 1: Inleiding / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 1 Inleiding Door NWO is in 2005, op basis van in- en externe adviezen, de uitdaging opgepakt voor de realisatie van een nationaal wetenschaps- en ontwikkelingsplan voor het zee- en kustonderzoek. Dit heeft in 2006 geleid tot de publicatie van het Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO). Dit ZKO omvat samenbindende keuzen gericht op wetenschappelijke analyse van vijf maatschappelijke uitdagingen verbonden met het duurzaam behoud en gebruik van Zee en Kust. De vijf leidende uitdagingen zijn veiligheid, economische opbrengst, natuur, ruimtelijke ordening en waterkwaliteit. Het programma is gelieerd aan het NWO thema Duurzame Aarde. In de nadere uitwerking van de verschillende uitdagingen tot concrete onderzoeksvragen, is in het ZKO-programma een geografische opsplitsing gehanteerd naar Nederlandse kustzone (Delta, Waddenzee en zone tot de -20 meter dieptelijn), Noordzee en oceanen. Belangrijke actuele onderwerpen binnen deze gebieden die vanuit een bredere samenhang nadere wetenschappelijke analyse vergen zijn onder andere de ecosysteembenadering, effecten van visserij, aquacultuur, invasieve soorten, toerisme, scheepvaart, windmolenparken, kustverdediging, zeereservaten en toepassing van Europese richtlijnen. Ook in de gebieden die bij geen enkel land horen, de zogenaamde Global Commons, de oceanen en poolgebieden, spelen vele van deze problemen. De relevante maatschappelijke opgaven, waaraan in dit deel van het nationaal onderzoekprogramma nadere invulling wordt gegeven, zijn: Ruimtelijke ordening, Economische opbrengst (draagkracht), Waterkwaliteit (integrale studie van stofkringlopen) en Natuur (biodiversiteit). Dit is nader uitgewerkt langs 3 onderzoekslijnen. De programmaraad van het ZKO heeft de oorspronkelijke hoofdlijnen van het Noordzee en kustzone onderdeel herschreven tot: Impact van veranderingen (kringlopen, draagkracht); Mogelijkheden voor duurzaam (robuust) beheer (draagkracht, biodiversiteit); Multifunctioneel gebruik (ruimtelijke ordening, biodiversiteit). Tussen haakjes staan verwijzingen naar onderdelen uit de vastgestelde programma opzet zoals gepubliceerd in december 2005 (bijlage bij deze oproep). Het onderzoeksgebied in deze oproep betreft de Noordzee kustzone en het continentaal plat ten noorden van het Kanaal. De relatie met het Nederlandse continentaal plat en de impact op de Noordzee moeten centraal staan. Budget Door de ministeries van OCW, V&W en LNV, de NAM, NWO-ALW en NIOZ is voor het ZKO een totaal budget van ongeveer 20 miljoen euro bijeengebracht. Daarvan wordt ongeveer 2 miljoen ingezet voor het deelprogramma Noordzee. De programmaraad streeft naar een evenwichtige verdeling van het budget over de drie genoemde hoofdlijnen.

4 4 Hoofdstuk 2: Doel / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 2 Doel Het ZKO richt zich op een versterking van inzicht en kennis van de kustontwikkeling, de rol van kringlopen en stofstromen in relatie tot waterkwaliteit, draagkracht voor een duurzame opbrengst van het ecosysteem, verandering in de biodiversiteit, de rol van zee en oceaan in klimaatverandering en de effecten daarvan op het mariene systeem. Dit inzicht moet de basis leggen voor eventuele voorspellingen. Het ZKO wil de samenwerking tussen verschillende onderzoeksinstellingen op dit gebied bevorderen. De programmaraad heeft als kerndoelen aangegeven: het vormgeven van een structurele nationale samenwerking; het stimuleren van de interactie met stakeholders; stimuleren en faciliteren van excellent onderzoek. Om al deze doelen te kunnen realiseren is het nodig de beschikbare middelen bij de programmering van het onderzoek optimaal in te zetten. Deze Noordzee ronde biedt daartoe goede kansen. Bij voorkeur zal optimaal gebruik worden gemaakt van kansen om de samenwerking met buurlanden in de Noordzee en kustzone te versterken. De programmaraad heeft voor deze oproep de volgende kernbegrippen vastgesteld: de Noordzee als gebruikersruimte: multifunctioneel gebruik, duurzaam beheer en de impact van veranderingen. Deze focus sluit aan op de Europese ontwikkelingen rond de Kaderrichtlijn Marien (KRM) en biedt tevens aanknopingspunten voor interdisciplinair onderzoek zoals omschreven in de themabrochure Duurzame aarde. Impact van veranderingen (kringlopen, draagkracht) De Noordzee vormt de verbinding tussen de kust en de Noord Atlantische Oceaan. Verandering van de Noord-Atlantische oceaancirculatie (als gevolg van natuurlijke variabiliteit dan wel antropogene verstoringen) leidt tot onmiddellijke veranderingen in de uitwisseling tussen de Atlantische oceaan en de Noordzee en herschikking van stromingspatronen. Deze veranderingen hebben niet alleen consequenties voor de fysische eigenschappen (watertemperatuur, stratificatie, fronten), maar vooral ook voor de chemische en biologische componenten, zoals de verspreiding van voedingstoffen en organismen, en daarmee voor de ecologische en economische draagkracht. Door welke factoren en in welke mate wordt de Noordzee beïnvloed vanuit de Atlantische oceaan, en worden deze adequaat gemodelleerd? De kringlopen en stofstromen in de Noordzee worden beïnvloed door zowel natuurlijke effecten als ook door menselijk handelen. De stabiliteit en variabiliteit van frontsystemen in de Noordzee en de gevolgen voor de kringlopen van koolstof en nutriënten vragen geïntegreerde fysisch-biologisch-chemische studies. Veranderingen in ecosysteem functies door circulatieverandering hebben ook consequenties voor hogere trofische niveaus, inclusief visserij. Atmosferische depositie van stof, organische componenten, contaminanten en nutriënten hebben stimulerende dan wel remmende effecten op de groei van organismen. De verhoogde toevoer van nutriënten, zwevend materiaal en koolstof vanuit de kustzone (rivieren, estuaria, Waddenzee) leidt ook tot veranderingen in de stofstromen. Wisselende rivierafvoer resulteert in niet-lineaire aanvoer van stoffen van de rivier naar de Noordzee. Bij draagkracht is de hoofdvraag wat bepalend is voor de productie en afgeleide economische opbrengst van het open-zee-ecosysteem. Hierbij zijn met name de effecten van klimaatverandering en van visserij elementair.

5 5 Hoofdstuk 2: Doel / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) In de bijlage zijn een aantal mogelijke onderzoeksvragen nader uitgewerkt. Mogelijkheden voor duurzaam (robuust) beheer (draagkracht, biodiversiteit) In het ontwerp Nationaal Waterplan, waarin het Noordzeebeleid voor de komende jaren wordt vastgelegd, staat als streefbeeld dat de Noordzee een marien ecosysteem is dat duurzaam gebruikt wordt: economie en natuur- en landschapswaarden zijn zoveel mogelijk in balans. Nederland draagt bij aan de totstandkoming van integraal beleid en maatregelen ter bescherming van de mariene biodiversiteit, o.a. door de realisering van een netwerk van mariene beschermde gebieden. Tegelijk wordt doorgepakt met het grootschalig produceren van energie op zee. Daarnaast worden in het rapport van de Deltacommissie Samen leven met water grootschalige zandwinning en kustsuppleties aanbevolen. Ook geldt dat bij de implementatie van de EU Kaderrichtlijn Mariene Strategie de lidstaten de essentiële kenmerken en eigenschappen van de huidige milieutoestand van hun zeegebied in kaart moeten brengen, de overheersende belastende en beïnvloedende factoren moeten analyseren en een economische en sociale analyse van het gebruik moeten maken. Wat zijn deze kenmerkende eigenschappen, wat zijn van al deze grootschalige veranderingen de effecten op biodiversiteit en (economische) productiviteit van het mariene systeem en wat zijn de mogelijkheden voor een duurzaam en robuust beheer. Bij biodiversiteit zijn de functionaliteit en de variatie belangrijke aspecten. Onder biodiversiteit valt daarbij zowel de soortenrijkdom als de genetische rijkdom. Bij draagkracht is de hoofdvraag wat bepalend is voor de productie en afgeleide economische opbrengst van het open-zee-ecosysteem. Met name de voorspelbaarheid van variatie in de ecologische dynamiek van populaties is hier van belang. In de bijlage zijn een aantal mogelijke onderzoeksvragen nader uitgewerkt. Multifunctioneel gebruik (ruimtelijke ordening, biodiversiteit) De toenemende druk op de ruimte in zee vraagt om nieuwe concepten voor multifunctioneel gebruik. Ook bij de voor een duurzaam (robuust) beheer genoemde plannen en strategieën wordt dit herhaaldelijk genoemd. Wat kan samen gaan en wat zeker niet, wat zijn de natuurlijke grenzen aan het gebruik en wat zijn de cumulatieve en synergetische effecten. Belangrijke ontwikkelingen zijn daarbij de bouw van grootschalige windparken leidend tot meer hard substraat, instellen van beschermde gebieden, grootschalige zandwinning en suppletie, veranderende visserijtechnieken, mogelijkheden voor aquacultuur op open zee, scheepvaart en olie- en gaswinning en CO2 opslag. Ook zijn er aanwijzingen dat geluid onder water effect zou kunnen hebben op het ruimtegebruik van de fauna, met name vissen en zeezoogdieren. Wat is het cumulatieve geluid onder water en zijn er gebieden aan te wijzen waar dit de faunaverspreiding zou kunnen beïnvloeden? Biodiversiteit; richt zich met name op gecombineerde menselijke invloeden en de rol van beschermingsmaatregelen of bouwactiviteiten in het handhaven of versterken van de biodiversiteit. In de bijlage zijn een aantal mogelijke onderzoeksvragen nader uitgewerkt. Ruimtelijke Ordening (RO): met name gericht op een veilige en efficiënte combinatie van verschillende activiteiten in zowel ruimte als tijd. In aanvulling op de oorspronkelijke beschrijving (zie bijlage) valt hierbij onder andere te denken aan de volgende aspecten:

6 6 Hoofdstuk 2: Doel / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) Effecten van fysieke veranderingen in het Noordzeemilieu, bijv. combineren van diepe zandgaten of harde substraten met mogelijkheden voor de visserij; Effecten van geluid op vissen en zeezoogdieren; Mogelijkheden en risico s bij het mengen van gebruiksfuncties; Bruikbaarheid van concepten uit RO op land; Definiëren van gebruiksruimte voor het stellen van grenzen aan economisch medegebruik; Hoe kunnen de uitkomsten van ZKO onderzoek effectief worden ingezet bij politieke en beleidsmatige besluitvorming.

7 7 Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 3 Richtlijnen voor aanvragers 3.1 Wie kan aanvragen Het doen van subsidieaanvragen staat open voor onderzoekers van Nederlandse universiteiten, NWO- en KNAW-instituten, KNMI, TNO, Wageningen IMARES en Deltares. Medewerkers van andere onderzoeksinstituten kunnen aanvragen indienen wanneer naar het oordeel van het NWO-ALW-bestuur aan de volgende criteria wordt voldaan: het instituut is gevestigd in Nederland; het instituut heeft een onafhankelijke onderzoekstaak; het instituut heeft geen winstoogmerk; in het onderzoek waarvoor subsidie wordt gevraagd werkt het instituut samen met een universiteit, blijkend uit een personele of materiële bijdrage aan het onderzoek vanuit die universiteit, en genieten de onderzoekers vrijheid van publicatie in de internationale wetenschappelijke literatuur. Om de geformuleerde kerndoelen te bevorderen is als aanvullende voorwaarde opgenomen dat voorstellen dienen te worden ingediend door onderzoekers van minimaal 2 instellingen met bij voorkeur een mix van fundamenteel en meer op toepassing ingestelde instellingen. Er is maximaal 1 aanvraag per hoofdaanvrager toegestaan. 3.2 Wat kan aangevraagd worden Via NWO kan subsidie worden aangevraagd ter dekking van alle redelijke, additionele kosten die voor het onderzoek moeten worden gemaakt, zoals personeel (bruto salaristarieven op basis van bestaande afspraken met VSNU), materiële voorzieningen (apparatuur, verbruiksgoederen, reiskosten) en veldwerk (incl. scheepstijd tot maximaal 25 vaardagen per aanvraag). Voor nader uit te werken aanvragen zal een nadere indicatie worden gegeven van de financiële randvoorwaarden en maximale vergoedingen per aanvraag. Géén subsidie kan worden aangevraagd voor student-assistenten, 'overhead', algemene laboratoriumuitrusting, onderhouds- en verzekeringskosten. NWO behoudt zich het recht voor om subsidies op te honoreren aanvragen naar beneden toe bij te stellen, op basis van voorliggende adviezen. Zie ook de laatste zin van Wanneer kan aangevraagd worden Aanvragen dienen uiterlijk 22 september 2009 om uur via Iris bij NWO te worden ingediend. Aanvragen kunnen na de deadline niet meer worden verbeterd of aangevuld. De oproep voor uitgewerkte aanvragen staat alleen open voor aanvragers die per 18 mei 2009 een vooraanmelding hebben ingediend. Nadere instructie en uiterste datum van indiening zullen worden aangegeven bij het advies over de vooraanmelding. 3.4 Het opstellen van de aanvraag Voor het indienen van uw vooraanmelding en eventueel uit te werken voorstel dient u gebruik te maken van het aanvraagformulier dat op de subsidiepagina en in Iris beschikbaar is.

8 8 Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 3.5 Specifieke subsidievoorwaarden Tenzij in deze oproep anders aangegeven, zijn voor de uitvoering van het ZKO programma de algemene subsidiebepalingen van het ALW Open Programma van toepassing. 3.6 Het indienen van een aanvraag U kunt alleen indienen via het elektronische aanvraagsysteem Iris. Hiervoor moet u een toegangscode aanvragen via de website ( Overige informatie over Iris kunt u vinden op de website van NWO. Voor vragen van technische aard verzoeken wij u contact op te nemen met de Iris helpdesk.

9 9 Hoofdstuk 4: Beoordelingsprocedure / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 4 Beoordelingsprocedure 4.1 Procedure Een onafhankelijk internationaal panel en de programmaraad van het ZKO adviseren het ALW-bestuur over de aan hen voorgelegde voorstellen. Deze advisering verloopt via een vooraanmelding waarbij de programmaraad zorgt voor toetsing aan criteria voor relevantie en toepassingsmogelijkheden. Het reviewpanel zal haar advies met name richten op de wetenschappelijke kwaliteit en relevantie voor de doelstelling van deze call. Na vaststelling van het advies over de vooraanmelding door het ALWbestuur ontvangen aanvragers bericht of zij hun vooraanmelding verder kunnen uitwerken tot een volwaardig onderzoeksvoorstel. De uitgewerkte aanvragen zullen door hetzelfde panel worden beoordeeld op wetenschappelijke kwaliteit. Daarbij bestaat de mogelijkheid voor het panel om tevens additionele externe peers te raadplegen. De aanvragers zullen in de gelegenheid worden gesteld een weerwoord te geven. De programmaraad * zal een beleidsadvies opstellen over de relevantie voor de oproep, toepassingsmogelijkheden en eventuele beschikbaarheid van externe middelen. Op basis van het panel oordeel, reacties van de aanvragers, beleidsadvies en de beschikbare middelen neemt het gebiedsbestuur een honoreringsbesluit over de bijdrage vanuit het ZKO. Het honoreringspercentage zal daarbij gebonden zijn aan een maximum van 50% van de uitgewerkte aanvragen. Bij onvoldoende geschikte aanvragen voor een van de 3 hoofdlijnen zal een deel van het budget worden gereserveerd voor een aanvullende oproep. 4.2 Criteria Voor de vooraanmeldingen gelden de volgende criteria: A. relevantie voor de doelstelling van het Noordzee programma; B. kwaliteit en meerwaarde van de samenwerkende groepen, waarbij een combinatie van fundamentele en toegepaste groepen een pré is; C. toepassingsmogelijkheden van onderzoeksresultaten (bv blijkend uit bijdrage derden). Voor de beoordeling van uitgewerkte aanvragen zal tevens worden gekeken naar originaliteit, innovatie en wetenschappelijke kwaliteit (zowel voorstel als begeleidende groep). 4.3 Samenstelling commissie Een extern review panel beoordeelt alleen de uitgewerkte voorstellen en adviseert de programmaraad. De voorzitter en leden van het panel worden na afloop op de ZKO website ( bekend gemaakt. Het betreft hier de leden van de programmaraad die volgens de Gedragscode Belangenverstrengeling NWO niet betrokken zijn bij ingediende vooraanmeldingen en/of aanvragen.

10 10 Hoofdstuk 4: Beoordelingsprocedure / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) De Programmaraad verbindt de overheid met de kennisinstellingen. De Programmaraad heeft een adviserende rol bij de vooraanmeldingen. Uitvoering van de definitieve voorstellen vereist goedkeuring van het gebiedsbestuur ALW en financiers. Voorzitter Drs. Rien Herber (ALW-bestuur, Nederlandse Aardolie Maatschappij) Leden Prof.dr. Carlo Heip (Koninklijk NIOZ en NIOO-CEME) Prof.dr. Jan Bakker (Rijksuniversiteit Groningen) Prof.dr. Will de Ruijter (Universiteit Utrecht) Dr. Han Lindeboom (Wageningen IMARES) Ir. Jan Aart van Twillert (Deltares) Drs. Paul Thewissen (ministerie van LNV) Dr. Wiegert Dulfer (Deltares) Drs. Eric Dorenbos (Nederlandse Aardolie Maatschappij BV) Secretaris Dr. Jennifer Grant (ALW)

11 11 Hoofdstuk 5: Overige informatie / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 5 Overige informatie 5.1 Contact Mw. Dr. J.P. (Jennifer) Grant telefoon: +31 (0) , j.grant@nwo.nl

12 12 Hoofdstuk 6: Bijlagen / Nationaal programma zee- en kustonderzoek (ZKO) 6 Bijlagen 6.1 Extra documentatie Bijlage bij de oproep met de oorspronkelijke onderzoeksvragen uit december 2005; Dit document (PDF, 3 pagina s) is beschikbaar via documentatie op de subsidiepagina en bevat de beschrijving van het hoofdstuk Noordzee uit het oorspronkelijke ZKO programmaboekje; Folder van oktober 2007 (NL); Deze folder (PDF file) is een geactualiseerde samenvatting van bovenstaand programmaboekje; Nadere toelichting beoordelingscriteria; Dit document (PDF, 3 pagina s) is beschikbaar via documentatie op de subsidiepagina en bevat een nadere beschrijving van de beoordelingsprocedure en criteria. 6.2 Tijdschema 18 mei 2009 Deadline vooraanmeldingen juni 2009 Beoordeling panel en programmaraad Begin juli 2009 Vaststellen advies wel/niet uitwerken door het gebiedsbestuur Half juli 2009 Bericht aan aanvragers met advies en eventueel nadere instructies voor uit te werken aanvragen 22 september 2009 Deadline uitgewerkte aanvragen Oktober 2009 Schriftelijk advies extern panel en referenten November 2009 Hoor - wederhoor Prioritering panel December 2009 Advies programmaraad Januari 2010 Honoreringsbesluit gebiedsbestuur