Duurzame-energiebedrijf

Transcriptie

1 gemeente Eind hoven Duurzame-energiebedrijf Eindhoven Openbare Ruimte, Verkeer & Milieu, Milieu December 2009 du/ld09o55848

2 December 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & hhiiieu, hhiiieu Colofon Uitgave Gemeente Eindhoven Openbare Ruimte, Verkeer & hhiiieu, hhiiieu Datum December 2009

3 december 2009 duurzame-energiebedr/jf Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer ik MiTieu, Milieu Inhoudsopgave Inhoudsopgave. Inleiding. DoelstelBng Centrale vraag. Nut en noodzaak duurzame-energiebedrijf Eindhoven Kaders voor het duurzame-energiebedrijf Bndhoven. ConÂńlusie

4 {\} december 2009 duurzamewnergiebedrilf Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer B Maieu, Milieu Inleiding In juni 2008 heeft de raad het Uitvoeringsprogramma klimaatbeleid vastgesteld. Eindhoven wil op termijn energieneutraal zijn, hetgeen wil zeggen dat de (resterende) energievraag van de eigen organisatie, woningen, bedrijven en overige vaste aansluitingen duurzaam wordt opgewekt binnen de eigen gemeentegrenzen." Eindhoven kan deze doelstelling in 2033 halen voor de gebouwde omgeving, dus verkeer en vervoer buiten beschouwing gelaten. Als we ook het energieverbruik bij verkeer en vervoer meerekenen kunnen we de doeistelling in 2045 halen, In 2009 heeft ons college op basis van de Routekaart naar een energieneutraal Eindhoven" besloten tot Intensivering van het klimaatbeleid teneinde de ambitie over energieneutraiiteit te realiseren. Daarbij dicht ons college een prominente rol toe aan een op te richten "Gemeenschappelijk Duurzame Energiedienstenbedrijf. De gemeente heeft Tensor Energy een verkenning uit laten voeren naar nut en noodzaak van een duurzame-energ/ebedrijf. Oe meeste initiatieven die men op dit punt in den lande ontplooit, bevinden zich nog in de pia nfase. In Eindhoven hebben echter diverse partijen, waaronder de gemeente zelf, al projecten voor de opwekking van duurzame energie gerealiseerd. Eindhoven loopt met deze projecten voorop en heeft nu een unieke kans voor het op relatief korte termijn opzetten van een duurzame-energiebedrijf. Doelstelling Met doel dat Eindhoven met een duurzame-energiebedrijf nastreeft is energieneutraliteit voor de gebouwde omgeving. Wij beschouwen het op te richten duurzame-energiebedrijf Eindhoven als belangrijk middel om dit te bereiken. Met duurzame-energiebedrijf moet zorgen voor opwekking en levering van duurzame energie, zodat in 2033 iedereen In Eindhoven, bewoners en bedrijven, duurzame energie gebruikt die binnen de gemeentegrenzen is opgewekt. Een tweede doel is dat ons college de huidige projecten wil bundelen. Centrale vraag Moet de een duurzame-energiebedrijf oprichten en waar moet dit duurzame-energiebedrijf Eindhoven zich op richtend Nut en noodzaak duurzaxne-energiebedrijf Eindhoven Energieneutraliteit is een algemeen belang. Het klimaatsysteem is zeer complex. Er is nog veel onbekend, maar er is steeds meer consensus over het feit dat het klimaat verandert als gevolg van menselijk handelen. Om de negatieve effecten van de klimaatverandering terug te dringen, zijn internationaal afspraken gemaakt. Eindhoven is aangesloten bij het Covenant of Iviayors, een initiatief van de Europese Coinmissie dat gericht is op de Implementatie gemeente Eindhaven

5 December 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhovenopenbare Ruimte, Verkeer & iviiaeu, hhilieu van het beleid voor duurzame energie op locale schaal en ondersteunt daarmee deze afspraken. Het Convenant of Mayors heeft als uitgangspunt dat locale overheden een sleutefrol moeten spelen in het bestrijden van de klimaatverandering, Per slot van rekening ontstaat meer dan de helft van de broeikasgassen in steden. Het convenant noemt diverse rollen die de lokale overheid kan spelen: consument en dienstverlener planner, ontwikkeiaar en regelgever adviseur, stimulator en voorbeekl producent en leverancier Locale overheden hebben de beste positie om de noodzaak om over te schakelen op duurzame energie over te brengen aan de direct belanghebbenden, burgers en bedrijven. De markt neemt(nog) onvoldoende initiatief. De liberale energiemarkt leidt ertoe dat energiebedrijven zich ori5nteren op winst en daardoor vooral commerciãńle energie produceren, Dat is voornamelijk energie die met fossiele brandstoffen is opgewekt, De komende jaren worden nieuwe kolen- en gascentrales gebouwd. Het opgestelde vermogen neemt toe. Het gevolg is overcapaciteit en lagere energieprijzen. De overheid is verantwoordelijk voor de doelstelling van 2096 duurzame energie in 2020, Deze verantwoordelijkheid is niet doorvertaald naar de energiebedrijven. De laatste zijn dus niet verplicht een bijdrage te leveren aan de doelsteiling. De conclusie is dat de energiebedrijven geen projecten zullen opzetten om duurzame energie op te wekken. De vraag is hoe sterk de noodzaak van overheidsinvloed op de markt voor duurzame energie moet zijn. Die invloed is groter naarmate de opwekking en distributie van duurzame energie als nutsvoorziening gezien wordt. In de praktijk blijkt dat de markt voor duurzame energie (nog) niet functioneert. Als de markt zijn rol pas op termijn kan vervullen kn het is uit maatschappelijk oogpunt gewenst dat de markt die rol vervult, is het model van directe gemeentelijk zeggenschap over de opwekking van duurzame energie een overgangsvorm. De rol die de lokale overheden moeten spelen bij het huidige transitieproces, waarin de omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen plaatsvindt, is vergelijkbaar met de rol die ze speelden bij het transitleproces aan het begin van de twintigste eeuw toen de huidige energiebedrijven zijn ontstaan; het is de rol van initiatiefnemer en aanjager Een sterke rol in de opwekking zorgt ook voor betere marktcondities voor duurzame energie, zodat nieuwe technologie sneller rendabel wordt. Sommige technieken die nu nog niet rendabel zijn, maar wel veelbelovend zoals zonnecelen, hebben een zetje nodig. gemeente Findhoven

6 ,Oecernber 20O9 duurzame-energiebedrijf Bndhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & Mi)ieu, hhiueu De gemeente kan bovendien door middel van een sterke rol in het transitieproces andere partijen, zoals de grote energieproducenten, maar ook de locale maakjndustrie, helpen om over te schakelen op duurzame energie. Belanghebbenden doen een beroep op de gemeente. Bij de meeste projecten, ook die uit het recente verleden, zoals woningbouwprojecten, staat het bijdragen aan energleneutraliteit van de stad niet op de eerste plaats Belanghebbenden bij die projecten hebben (achteraf) geconstateerd dat Eindhoven kansen heeft gemist om duurzame energie op te wekken. Met het duurzame-energiebedrijf wil de gemeente mogelijkheden creeren om aan de voorkant in te grijpen en zo veel mogelijk duurzame energie uit een project te halen. De gemeente wil vaart maken met bodemenergie. Het college heeft in oktober 2009 het uitvoeringsprogramma Voorop in bodemenergie vastgesteld. De relatief nieuwe techniek Koude-Warmteopslag (KWO) moet binnen Eindhoven een belangrijke bijdrage gaan leveren aan energieneutraliteit. KWO is een duurzame techniek. De woningen waar deze techniek is toegepast zijn comfortabel. Bovendien zijn de investeringen in korte terugverdiend. Eindhoven heeft een voorkeur voor grotere, collectieve systemen, Het is niet noodzakelijk dat de gebruikers ook de eigenaren van het systeem zijn. De gemeente wil, zo nodig samen met derden, projecten uitvoeren die als voorbeeld kunnen dienen, zogenaamde icoonprojecten. De eerste stap in het uitvoeringsprogramma is het in beeld brengen van alle mogelijkheden om KWO-projecten binnen de gemeente op te zetten, Het Eindhovense programma sluit direct aan bij het rapport Groen licht voor bodemenergie van de Tasforce WKO van het ministerie VROM, Energiebronnen ter beschikking. Eindhoven heeft diverse bronnen waarmee duurzame energie kan worden opgewekt, in eigendom. De gemeente kan daar op verschillende manieren mee omgaan. Ze kan ervoor kiezen deze bronnen zelf te exploiteren, de exploitatie aan de markt over te laten, of een samenwerking aan te gaan. Apeldoorn, een van de voorlopers die al een duurzame-energiebedrijf hebben opgericht, heeft gekozen voor het verlenen van concessies, bijvoorbeeld een concessie op het gebruik van daken van gemeentelijke gebouwen, Gebouwen gaan een steeds belangrijker rol spelen bij de productie van duurzame energie. Daarmee komen de eigenaren, tegelijk afnemers, in beeld. Het duurzameenergiebedrijf kan per project (nieuwbouw, sioop en renovatie, vervanging van installaties, enz.) de beste vorm van samenwerking kiezen, Eigenaren kunnen participeren in de productie, maar ze kunnen ook kiezen voor bijvoorbeeld het verhuren van hun dak voor de plaatsing van PV-panelen. Dat laatste is iets dat in

7 .December 2009 duurzame.energiebedrijf Eindhoven- Openbare Ruimte, verkeer a hhilieu, Allilieu Duitsland steeds meer gebeurt bij bedrijfsgebouwen. Met de corporaties dienen zich weer andere mogelijkheden aan. Ook samenwerking met marktpartijen, bijvoorbeeld de traditionele energiebedrijven, behoort tot de mogelijkheden. De markt voor warmte is lokaal en draagt veel bij aan energieneutrallteit. Uit cijfers van SenterNovem blijkt dat in Nederland het grootste energieverbruik opgaat aan warmte. Duurzame opwekking van warmte levert dus een belangrijke bijdrage aan energieneutratiteit en het ligt voor de hand om in de strategie voor het bereiken van energieneutraliteit prioriteit te geven aan de opwekking van duurzame warmte. De gemeente kan voor de opwekking van warmte beschikken over de bodem (warmte-koudeopslag, geothermie) en verschillende biobrandstoffen zoals hout en organisch afval afkomstig uit plantsoenen. Een andere manier is warmtekrachtkoppeling waarbij biogas gebruikt kan worden dat geproduceerd is uit natte organische stromen (bijvoorbeeld gft-afval van huishoudensj. Tenslotte noemen we nog zonnewarmte. Met een zonneboiler wordt warm tapwater gemaakt. Bij passieve zonne-energie voorziet de zon zonder tussenkomst van installaties in een deel van de behoefte aan warmte en licht in een woning of een gebouw. Passieve zonne-energie gaat uit van een slim zongericht bouwkundig ontwerp met maatregelen om de zon binnen te halen wanneer zij gewenst is en om de zon te weren wanneer zij ongewenst is. Naast productie van duurzame warmte denken we ook aan toepassing van restwarmte. Eindhoven heeft nauwelijks industrie waar restwarmte vrijkomt, maar de stad is wel een aantrekkelijke vestigingsplaats voor grote datacenters, die behoefte hebben aan koeling. De warmte die daarbij vrijkomt kan voorzien in een deel van de warmtevraag. De gemeentelijke rol bij duurzame warmte kan liggen in de productie, de aanleg van warmtenetten en de exploitatie van opwekinstallaties en distributienetten. Tensor Energy stelt dat een dergelijke invulling een "volwaardig energiebedrijf" is, en adviseert daarom samenwerking met een marktpartij4. Eindhoven realiseert projecten voor de opwekking van duurzame energie. In Eindhoven zijn al diverse projecten voor opwekking van duurzame energie gerealiseerd. In Meerhoven krijgen Waterrijk en Meerrrijk door middel van een warmtenet van 44 kilometer warmte van een blo-energiecentrale. De installatie gebruik hout als brandstof. Een ander voorbeeld is de biomassacentrale bij het nationaal zwemstadion. Deze installatie, die op dierlijke biomassa werkt, wekt netto meer energie op dan voor de eigen behoefte nodig is. Een deel van de energie wordt, via terug levering aan het net, elders afgezet. Tenslotte noemen we als voorbeeld de vergisting van gft-afval die in 2012 operationeel moet zijn. Deze installatie is ook bedoeld om de natte biomassa afkomstig van het onderhoud van de gemeentelijke plantsoenen te verwerken.

8 ,Oecember 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer 8 Milieu, Milieu Eindhoven kiest voor een strategie waarbij het duurzame-energiebedrijf groeit door steeds meer initiatieven te ontwikkelen en in rsisn structuur bij elkaar te brengen Er zijn nu verschillende installaties in eigendom bij de gemeente: BMC Nationaal Zwemcentrum Tongelreep, BMC Meerhoven, BMC Ottenbad, Vergisting biomassa, WKO Blixembosch Noord-Oost, WKO Botenlaan. Hoewel de genoemde voorbeelden alie initiatieven van de gemeente zijn, hoeft de gemeente niet in ane projecten waarbij duurzame energie wordt opgewekt, zo n prominente rol te spelen. Ook marktpartijen kunnen hun verantwoordelijkheid nemen in het verduurzamen van de stad. De gemeente houdt wel een vinger aan de pots om ervoor te zorgen dat elk project maximaal bijdraagt aan energieneutraviteit van de stad. Er is een versnelling nodig. De gemeente heeft op dit moment beperkte sturingsmogelijkheden om de doelstelling van energieneutraliteit te bereiken, Samenwerking met andere partijen is essentieel. Zij moeten op den duur de trekkersrol overnemen. Een duurzameenergiebedrijf is een middel om belanghebbenden te betrekken bij de ambitie van de gemeente en met hen samen te werken. Tensor Energy beoordeelt de situatie in Eindhoven als zeer kansrijk. Een lokaal duurzame-energiebedrijf kan een versnelling in de uitvoering teweegbrengen, die nodig is om de doeistelling van energieneutraliteit binnen bereikte houden. Gemeentelijke regie op de duurzame-energieprojecten biedt kansen voor: financiãńle middelen voor investeringen in nieuwe duurzame-energieprojecten; optimalisatie op gemeentelijk schaalniveau; structurele invulling van het klimaatbeleid. De Brainportregio biedt kansen voor ontwikkeling van nieuwe technologjeiin. Voor een rendabele opwekking van duurzame energie zijn technologische ontwikkelingen nodig. Nieuwe technologie5n kunnen door middel van toepassing in "living labs" leiden tot nieuwe diensten en producten. Voorbeelden zijn doelgericht monitoren van woonwijken om een beter beeld te krijgen van het gebruik van energie, en de dienstverlening ondersteunen met technologie gericht op svimmer leven met energie ( smart living ). Kaders voor het duurzame-energiebedrijf Eindhoven 1 Het duurzame-energiebedrijf is een onderneming die verantwoordelijk is voor het bereiken van energieneutraliteit. De initiatieven moeten maximaal bijdragen aan energieneutraliteit. De gemeente kan hiertoe prestatieafspraken maken die ertoe moeten leiden dat elk initiatief gericht is op meer produceren dan strikt genomen voor het eigen project nodig is. Op deze manier waarborgt het duurzame-energiebedrijf Eindhoven dat initiatieven zich niet beperken tot hun eigen grenzen (doelgroep, gebied). Een andere manier om ervoor te zorgen dat initiatieven bijdragen aan energieneutraliteit is een financiãńle afdracht die in een bands wordt gestort. Afdrachten maken middelen vrij om te investeren in kennisontwikkeling en nieuwe projecten. Zowel de prestatieafspraken als de

9 .December 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & iviilieu, hhilieu afdrachten zijn voorwaarden bij het opzetten van projecten en worden per initiatief in een bedrijfsplan uitgewerkt. 2 Het duurzame-energiebedrijf opereert binnen de Warmtewet. De doelstelling van de Warmtewet is om bescherming te bieden aan de kleinverbruikers die verbonden zijn aan een warrntenet. De overheid heeft de taak om er voor te zorgen dat essentilile voorzieningen voor huishouderis beschikbaar zijn, en warmte valt hieronder. Verbruikers van warmte zijn volledig afhankelijk van hun warmteleverancier, omdat zij niet kunnen overstappen naar een andere warmteleverancier of overstappen op gas. De Warmtewet gaat ervoor zorgen dat verbruikers niet een te hoge prijs voor hun wartnte moeten betalen. Tevens biedt de wet bescherming tegen onvoldoende prestaties van warmteleveranciers. De levering van de geproduceerde duurzame energie aan afnemers vergt speciale aandacht. Het duurzame-energiebedrijf moet de bestaande vraag naar duurzame energie koppelen aan de productie. Ais de lokale productie tekortschiet kan het duurzame-energiebedrijf Eindhoven ook duurzame energie inkopen op de markt. 3 Het duurzame-energiebedrijf Eindhoven brengt initiatieven bij elkaar in een groep. Initiatieven voor opwekking van duurzame energie kunnen op zichzelf ontwikkeld worden, maar er ontstaat synergie wanneer ze in een groep samengebracht worden. Het bereiken van het doel is gebaat bij voldoende schaalgrootte. De levering van duurzame energie kan gezien worden als een apart initiatief naast de initiatieven die duurzame energie opwekken, Groeperen van initiatieven kan op basis van techniek (WKO, zonne-energie, energie uit biomassa), maar de gemeente Apeldoorn adviseert op basis van ervaring om de initiatieven per doelgroep en gebied uit te werken, Voorbeelden van doelgroepen zijn bewoners (bijvoorbeeld verenigd in collectief opdrachtgeverschap ofverenigingen van eigenaren), corporaties en bedrijven. Onder gebieden verstaan we woonwijken, appartementengebouwen en bedrijventerreinen maar ook grote individuele bedrijven, Ook op het gebied van kennis is synergie mogelijk. Kennis van de werking van de energiemarkt is cruciaal voor het beheersen van energiekosten en het optimaliseren van rendementen. Kennis van technieken is belangrijk bij het opzetten van bedrijfspla nnen. 4 Elk initiatief moet bijdragen aan de energieneutrailtelt van de stad. Voor elk initiatief moet men een projectplan opstellen op basis waarvan de gemeente een besluit neemt. IVlet het duurzame-energiebedrijf wil de gemeente mogelijkheden creãńren om aan de voorkant in te grijpen en zo veel mogelijk duurzame energie uit een project te halen, Uit cijfers van SenterNovem blijkt dat in Nederland het grootste energieverbruik opgaat aan warmte. Duurzame opwekking van warmte levert dus een belangrijke bijdrage aan energieneutraliteit.

10 .December 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhoven- Openbare Rui>nrc, Verkeer & Milieu, Milieu 5 Elk initiatief moet economisch haalbaar zijn. Voor elk initiatief moet men een projectplan opstellen op basis waarvan de gemeente een besluit neemt. Het projectplan toont de economische haalbaarheid van het initiatief aan. 6 De rol van de gemeente krijgt per initiatief vorm. De keuze van de gemeente voor de rol die zij wil spelen hangt af van het initiatief. Daarbij kome n aspecten als organisatievorm, positionering en juridische, fiscale, technische en financiãńle haalbaarheid aan de orde. Bij elk initiatief hoort een bedrijfsplan op grond waarvan de gemeente steeds een besluit neemt, Voor elk initiatief kan de gemeente een samenwerking aangaan met belanghebbenden. Dat kunnen afnemers van duurzame energie zijn, woningen en bedrijven, maar ook marktpaitijen die (duurzame) energie produceren en leveren. 7 Stabiele tarieven De tarieven voor niet-duurzame energie kunnen sterk varieren. Het is voor afnemers echter belangrijk dat de tarieven stabiel zijn, zodat men weet waar men over een langere periode aan toe is. Stabiele energietarieven zijn aantrekkelijk voor bewoners en bedrijven. Het duurzame-energiebedrijf Eindhoven gaat de duurzame energie die de diverse initiatieven opwekken leveren aan afnemers ln de stad en houdt daarmee regie op de hoogte van de tarieven. Het doel is het bereiken van de klimaatdoelsteiling en niet winstmaxirnalisatie. De hoogte van de tarieven is direct afgeleid van de investeringen, de gehanteerde afschrijvingsmethode en de rentelasten. Het duurzame-energiebedrijf Eindhoven gebruikt alle wettelijke mogelijkheden om tarieven stabiel te maken en houden, zoals pooling". 8 Exitstrategie De gemeente heeft de mogelijkheid om haar belang in de diverse initiatieven af te stoten, als dit geen meerwaarde (meer) heeft voor het bereiken van de doelstelling. Conclusie Het duurzame-energiebedrijf Eindhoven is een belangrijk middel voor het realiseren van de doelstelling van energieneutraliteit. 10

11 . December 2009 duurzame-energiebedrijf Eindhoven- Openbare Ruimte, verkeerde IIAuieu, hhilieu CE Delft, Duurzame elektriciteitsmarkt?, Delft, oktober KWO en WKO worden door elkaar gebruikt. Presentatie op het seminar "Succesvol opzetten van uw lokale duurzame energiebedrijf", 12 november 2009 Presentatie op het seminar Succesvol opzetten van uw lokale duurzame energiebedrijf", 12 november 2009 Tensor Energy, Visledocument Gemeente Hndhoven, nut en noodzaak gemeentelijk energiebedrijf, augustus 2009, Presentatie op het seminar Succesvol opzetten van uw lokale duurzame energiebedrijf; 12 november 2009 Pooling betekent verliezen van het ene warmtenet compenseren met aanvullende inkomsten uit (een) ander(e) warmtenet(ten). gemeente Gndhoven