Farmacotherapie voor de huisarts

Transcriptie

1 Farmacotherapie voor de huisarts

2 Farmacotherapie voor de huisarts Formularium 2010 Onder redactie van: L.W. Draijer E. de Jongh M.A. Klomp M. Verduijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

3 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 871 Ontwerp omslag: L.Morselt, Nederlands Huisartsen Genootschap Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Cross Media Solutions Ten Brink, Alphen aan den Rijn Zesde herziene druk, 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Voorwoord bij de zesde editie (2010) Dit is alweer de zesde editie van het NHG-zakboekformularium. Dit farmacotherapeutisch vademecum voor de huisarts is de papieren versie van het digitale NHG-formularium dat via de HISsen tijdens het spreekuur geraadpleegd kan worden. Deze editie is ten opzichte van de vorige editie geactualiseerd en aangevuld voor de volgende herziene en nieuwe NHG-Standaarden: Schouderklachten, Rectaal bloedverlies, Het spiraaltje, Artritis en Atriumfibrilleren. De indicatie Parkinson is door het verschijnen van de multidisciplinaire richtlijn Parkinson vervallen en de indicatie Endocarditisprofylaxe is geactualiseerd. Commentaar op de inhoud en de gebruiksvriendelijkheid ter verbetering van de volgende editie is altijd welkom. Utrecht, augustus 2009 Willem Draijer, Egbert de Jongh, Rien Klomp en Monique Verduijn, Nederlands Huisartsen Genootschap, Afdeling richtlijnontwikkeling.

5 6 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 Leeswijzer Algemeen Het zakboekje bestaat uit twee delen: een formulariumdeel en een deel met beknopte informatie over de geneesmiddelgroepen. Het formularium geeft praktische adviezen over de keuze en dosering van geneesmiddelen. Het bevat zestien hoofdstukken, die weer onderverdeeld zijn in ongeveer 179 indicaties. Bij elke indicatie staan de medicamenteuze adviezen vermeld tot op het niveau van de geneesmiddelengroepen, waarbij bij elke groep voorbeeldgeneesmiddelen worden genoemd. De keus van deze geneesmiddelen is gebaseerd op de NHG-Standaarden en de Farmacotherapeutische Richtlijnen (FTR en), waarbij ook gebruik is gemaakt van het Farmacotherapeutisch Kompas. Indicatie Onder elke indicatie staat korte achtergrondinformatie over de aandoening. Daarna volgen de niet-medicamenteuze adviezen, en een farmacotherapeutische toelichting. Onder elke indicatie volgt één of meerdere therapieschema s met een eigen stappenplan en een overzicht van de voor te schrijven geneesmiddelen. Stappenplan In het stappenplan worden de verschillende keuzen aangegeven, waarbij stap 1 altijd de eerste keus weergeeft. Als stap 1 verdeeld is in stap 1a en stap 1b hangt de keuze voor de toe te passen stap af van de patiëntenkenmerken (bijvoorbeeld zwangerschap). Onder elke stap staat een korte toelichting op het gebruik van de gekozen geneesmiddelen. In het algemeen gaat men door met de volgende stap als de vorige stap onvoldoende effect had of niet werd verdragen tenzij anders vermeld. Doseringsranges Aan het einde van iedere indicatie volgt een overzicht van de geneesmiddelen die in de verschillende stappen aan de orde zijn geweest. Achter de stofnaam staan de beschikbare sterkten, de

6 Leeswijzer 7 aanbevolen doseringsmarges en (indien van toepassing) de gebruiksadviezen. Dit zijn geen complete voorschriften zoals ze op een recept staan. Informatie over geneesmiddelgroepen Onder deze informatie staan de werkzaamheid, de werking, de belangrijkste bijwerkingen, interacties, contra-indicaties en aandachtspunten vermeld. Ook is de vernieuwde Denekampschaal voor de bepaling van kinderdoseringen opgenomen. Voor het bepalen van de juiste kinderdoseringen kan echter ook gebruik worden gemaakt van het nationale kinderformularium van NKFK op Verder is een bijdrage over verminderde nierfunctie opgenomen met berekening van de geschatte glomerulaire filtratiesnelheid of creatinineklaring met hulp van de MDRD-formule en de formule van Cockroft en Gault. De geschatte waarden kunnen van belang zijn voor het aanpassen van doseringen bij patiënten met een verminderde nierfunctie. Verder zijn er twee tabellen toegevoegd met daarin de generieke en de specialité-namen van de geneesmiddelen die in dit formularium worden genoemd: een tabel generieke naam -> de specialité-naam en een tabel de specialité-naam -> generieke naam. Tenslotte bevat het zakboekje een trefwoordenregister met daarin de indicaties, de generieke geneesmiddelen en de geneesmiddelgroepen.

7 Inhoud 5Voorwoord bij de zesde editie (2010) 5 6Leeswijzer 6 15 Nierfunctie 15 Deel I 19 indicaties Pijn Pijnbehandeling algemeen Koliekpijn Neuropathische pijn Acute (traumatische) pijn Psychiatrie Angststoornissen Depressie Delier bij ouderen Dementie met gedragsstoornissen Psychose (acute) Slaapproblemen Neurologie Duizeligheid Epileptisch insult Koortsconvulsie Essentiële tremor Spanningshoofdpijn Migraine bij volwassenen Migraine bij kinderen Clusterhoofdpijn Restless legs 49

8 10 Farmacotherapie voor de huisarts Nachtelijke spierkrampen TIA / CVA Acute dystonie Bloedziekten IJzergebreksanemie Pernicieuze/foliumzuurdeficiënte anemie Profylactische foliumzuursuppletie Profylactische vitamine K-toediening Hart- en vaatziekten Cardiovasculair risicomanagement (CVRM) CVRM door cholesterolverlaging Angina pectoris, stabiel Acuut coronair syndroom Beleid na myocardinfarct Atriumfibrilleren Hartfalen Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) Raynaud-fenomeen Wintertenen/perniones Diepe veneuze trombose Tromboflebitis Endocarditisprofylaxe Luchtwegaandoeningen Hoesten Bronchitis (acute) Pneumonie Pseudokroep Astma bij kinderen Astma bij volwassenen COPD Ernstige dyspnoe in de palliatieve zorg Maag-darmziekten Maagklachten; eerste episode Maagklachten; persisterend of recidiverend Maagklachten; beleid na gastroscopie Misselijkheid/braken Diarree (acute) 128

9 Inhoud Fissura ani Flatulentie Hemorroïden Obstipatie bij kinderen Obstipatie bij volwassenen Prikkelbare darmsyndroom Worminfecties Proctitis Urologie Urineweginfecties Prostatitis (acute) Epididymitis (acute) Bemoeilijkte mictie bij oudere mannen Urinesteenlijden Urine-incontinentie Enuresis nocturna Erectiele disfunctie Vrouwenziekten Vaginaal bloedverlies Climacteriële klachten Dysmenorroe Fluor vaginalis Hormonale anticonceptie Anticonceptie met spiraal Morning-aftermethoden Endometritis puerperalis Mastitis puerperalis Tepelkloven Sexueel overdraagbare aandoeningen (soa) Chlamydia-infectie Gonorroe Urethritis bij mannen Pelvic inflammatory disease (PID) Condylomata acuminata Herpes genitalis Schaamluis Syfilis (lues) Trichomoniasis 196

10 12 Farmacotherapie voor de huisarts Huidziekten Abces Acne Alopecia Bijtwonden Brandwonden Candida-balanitis Cellulitis/ Erysipelas Constitutioneel eczeem Contacteczeem Dermatitis perioralis Dermatitis solaris/zonne-allergie Dermatomycosen Droge huid/ xerosis Ecthyma ulcus Erysipeloïd Erythema migrans (ziekte van Lyme) erythrasma Folliculitis, oppervlakkig Furunkel (diepe folliculitis/ furunculose) Herpes labialis Herpes zoster Hidradenitis Hyperhidrosis Hoofdluis en kleerluis Impetigo Intertrigo Likdoorn/eksteroog/clavus Luieruitslag Melasma (Chloasma) Mollusca contagiosa Onychomycose Panaritium / Paronychia Pitted keratolysis Pityriasis versicolor Pruritus ani Pruritus senilis Psoriasis Rosacea Scabiës Schaafwonden 263

11 Inhoud Seborroïsch eczeem Sinus pilonidalis Urticaria Waterpokken/ varicella Wondinfectie Wratten/ verrucae vulgaris Mond- en KNO-aandoeningen Aften/stomatitis aftosa Droge mond/xerostomie Foetor ex ore/halitosis Gingivitis Orale candidiasis Stomatitis angularis/perlèche Allergische rhinitis Niet-allergische rhinitis Rhinosinusitis (acute) Keelpijn (acute) Otitis media acuta (OMA) Otitis externa Oogaandoeningen Allergische conjunctivitis Infectieuze conjunctivitis Blefaritis Hordeolum Chalazion Conjunctivitis door contactallergie Corneabeschadiging Corpus alienum in oog Droge ogen Episcleritis Keratoconjunctivitis photoelectrica (lasogen) Stofwisselingsziekten Diabetes mellitus type Hypoglykemie Hypothyreoïdie Hyperthyreoïdie 316

12 14 Farmacotherapie voor de huisarts Aandoeningen van het bewegingsapparaat Bursitis prepatellaris & olecrani Epicondylitis Gonartrose Hielpijn/calcaneodynie Jicht Meralgia paresthetica Osteoporose Polymyalgia reumatica Schouderklachten Artritis/Reumatoïde artritis Tractus iliotibialis frictiesyndroom Overige aandoeningen Allergische/anafylactische reactie Influenza / griep Influenzapandemie Koorts Opiaatintoxicatie Problematisch alcoholgebruik Stoppen met roken Tetanusprofylaxe 352 Deel geneesmiddelengroepen Geneesmiddelgroepen 357 Deel transcriptietabellen Transcriptietabellen 449 Deel trefwoordenregister Register 475

13 Nierfunctie 15 Nierfunctie De nierfunctie wordt in de huisartsenpraktijk vastgesteld door een benadering of schatting aan de hand van het serumcreatininegehalte. De meest gebruikte formules voor schatting van de nierfunctie zijn de MDRD-formule en de Cockcroft-Gault-formule. Beide formules kennen hun beperkingen en onnauwkeurigheden. Zie hiervoor de LTA Chronische nierschade. Het gebruik van de MDRD formule heeft de voorkeur en wordt in toenemende mate gebruikt door laboratoria. De MDRD-formule is bij klaringen boven de 60 ml/min/1,73m_ onbetrouwbaar (bij een dergelijke klaring wordt daarom aangegeven: > 60 ml/min/1,73m_). Bij een geschatte GFR= egfr ( estimated GFR) < 60 ml/min/ 1,73m 2 spreekt men van een verminderde nierfunctie. Bij personen ouder dan 65 jaar kan een egfr < 60 ml/min/ 1,73m 2 normaal zijn voor de leeftijd, zonder onderliggende nierziekte. Formule van Cockcroft en Gault voor de berekening van de creatinineklaring De Cockcroft-Gault-formule geeft een benadering van de creatinineklaring op basis van de plasma- of serumcreatinineconcentratie, de leeftijd en het lichaamsgewicht als indicator voor de spiermassa. De formule voor mannen luidt als volgt: creatinineklaring = 1,23 x (140-leeftijd) x gewicht 0,81 x plasmacreatinineconcentratie Creatinineklaring in ml/minuut Leeftijd in jaren Gewicht in kg Plasmacreatinineconcentratie in micromol/liter Bij vrouwen wordt de uitkomst van de formule voor mannen vermenigvuldigd met 0,86. Bron: LTA Chronische nierschade (

14 16 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 Denekampschaal Gereviseerde doseringsschalen voor jongens en meisjes apart Doseringsschaal voor jongens A B C D jaar kg % m 2 cm ,5 1 9 mnd 6 mnd 3 mnd ,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0, A = leeftijd in jaren resp. maanden B = gewicht in kg C = lichaamsoppervlak en percentage van de dosis voor volwassenen D= lengte in cm Gebruiksaanwijzing bij normale proporties: verbind de leeftijd (A) of dat is nauwkeuriger het gewicht (B) horizontaal met C voor het percentage van de volwassen dosis bij afwijkende proporties: verbind het gewicht (B) met de lengte (D). Het snijpunt met C geeft het percentage van de volwassen dosis Naar Dosering van geneesmiddelen bij kinderen door A.E. Denekamp Huisarts en Wetenschap, 5, 357.

15 Denekampschaal 17 Doseringsschaal voor meisjes A B C D jaar kg % m 2 cm , ,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0, Overgenomen uit Pharmaceutisch Weekblad, 2003; 138:832. 0