Landschapsontwikkelingsplan Bladel Gemeente Bladel

Transcriptie

1 Landschapsontwikkelingsplan Bladel Gemeente Bladel

2

3 Rapportnummer: 210 x _1 Datum: 23 mei 2011 Contactpersoon opdrachtgever: Peter Stappaerts Projectteam BRO: Lara Brand, Martijn Gerards, Gabriëlle Mennen, Arjen Kip en Frenk de Rouw Trefwoorden: Bron foto kaft: Beknopte inhoud: Landschap, landschapskarakteristiek, buitengebied, groencompensatie- of verevening, erfinrichting, realisatie, kwaliteitsregel Verordening Fase II, ruimtelijke kwaliteit, Groote Beerze, kostenverhaal, STIKA, SNL. BRO BRO Boxtel Postbus AA Boxtel Bosscheweg WV Boxtel T +31 (0) F +31 (0) E info@bro.nl

4

5 Inhoud Voorbeeldenboek INLEIDING Aanleiding Aard van het landschapsontwikkelingsplan Planologische context Leeswijzer 5 Landschapsidentiteitskaarten Algemene richtlijnen inpassing en inrichting (agrarische) erven Stroomtabel toepassing landschapskarakteristieken en subsidies 2. VISIE Beschrijving van het landschap op hoofdlijnen 2.2 Hoofdkeuzes Landschapskarakteristieken 11 Beekdalen 12 Oude Akkers 16 Jonge ontginningen 20 Bos, natuur en heide DEELGEBIEDEN Casterse en Neterselsche Heide Bladel Noord - Casteren Hoogeloon Ten Vorsel Agrarisch gebied ten zuiden van Bladel en Hapert Kempische Grensbossen UITVOERINGSPROGRAMMA Projecten en prioritering Financiering en kostenverhaal Planologisch instrumentarium Subsidieregelingen 105

6 2

7 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding De Gemeente Bladel wil grip houden op de kwaliteit van haar buitengebied. Het huidige landschapsbeleidsplan dient te worden geactualiseerd om ook in de praktijk tot bescherming en ontwikkeling van landschappelijke waarden te komen. Om zorgvuldig met de kwetsbare en beperkte ruimte om te kunnen gaan, is het noodzakelijk om een helder en integraal ontwikkelingsplan op te stellen dat zowel dienst doet als inspiratiekader als toetsingskader. De nadruk ligt hierbij op het beoordelen van projecten en de uitvoerbaarheid van de projecten die in het ontwikkelingsplan opgenomen worden om de realisatie van de visie een stap dichterbij te brengen. Naast het Landschapsontwikkelingsplan Bladel zal ook een Agrarische Beleidsvisie worden opgesteld. 1.2 Aard van het landschapsontwikkelingsplan Landschap in de breedste zin des woords is een veelbesproken thema, en dit heeft geresulteerd in een grote hoeveelheid plannen, visies en initiatieven die tot doel hebben het gebruik, de verschijningsvorm en de belevingswaarde van het landschap te sturen. Ook bestaan er subsidiestelsels die erop gericht zijn om de ontwikkeling en het beheer van landschapselementen op particulier terrein te stimuleren. Met name in het kader van de Reconstructie is veel werk verricht om tot een integraal plan te komen waar de belangen van landschap, natuur, recreatie en de agrarische sector worden verenigd. Ook zijn er via het Streekhuis Kempenland landschapsambassadeurs en een 3

8 landschapscoödinator actief. Helaas zijn veel opstellers van beleid en visie zich niet bewust van andere plannen die op een hoger of lager niveau aanwezig zijn of worden ontwikkeld, of van subsidiemogelijkheden die beschikbaar zijn. Hierdoor wordt soms dubbel werk verricht. Het doel van dit landschapsontwikkelingsplan is dan ook om op efficiënte wijze gebruik te maken van bestaande kennis, instrumenten, plannen en structuren. 1.3 Planologische context Het landschapsbeleid van de rijksoverheid is vastgesteld in de Agenda Landschap. Landschapsontwikkelingsplannen (L.O.P.) zijn een belangrijk instrument om dit beleid ook op het gemeentelijk niveau door te laten werken. De rijksoverheid stimuleert het opstellen van landschapsontwikkelingsplannen omdat het landschap voor een belangrijk deel op regionaal en lokaal niveau wordt vormgegeven 1. Anders dan in de voorgaande regeling wordt nu meer belang gehecht aan duurzame financiering voor landschap; "Een landschapsontwikkelingsplan is niet alleen een visie op het landschap, ook de bereidheid om substantieel te investeren in de uitvoering is hier onderdeel van. Investeren gebeurt bovendien niet alleen met euro s maar ook met het opzetten van samenwerkingsverbanden, het vergroten van de betrokkenheid van boeren, burgers en buitenlui of bijvoorbeeld het aanstellen van een landschapscoördinator voor de uitvoering van het plan." In dit Landschapsontwikkelingsplan wordt een koppeling gezocht met de Verordening Ruimte van de provincie Noord - Brabant waar de 1 bron: Regelingtekst LOP

9 juridische basis ligt voor het bevorderen van ruimtelijke kwaliteit door middel van de zogenaamde Landschapsinvesteringsregel. Kortom: door het koppelen van de rode en groene ontwikkelingen wordt een duurzame financiële basis gelegd voor het beschermen en ontwikkelen van het landschap. In hoofdstuk vier, het uitvoeringsprogramma wordt hier nader op in gegaan. In het vierde en laatste hoofdstuk wordt het uitvoeringsprogramma behandeld. Hierin worden de projecten opgesomd en geprioriteerd. De te betrekken partijen, de planologische verankering en de financiering worden benoemd en uitgewerkt. 1.4 Leeswijzer Voor het opstellen van de visie heeft een uitgebreide analyse van het landschap en het beleid plaatsgevinden. Om de leesbaarheid te bevorderen en de omvang van de rapportage te verminderen is alleen een beschrijving van het landschap op hoofdlijnen opgenomen in hoofstuk 2. Uit die beschrijving volgen meteen de doelstellingen die zijn geformuleerd voor het landschap in de Gemeente Bladel. (De Landschaps- en beleidsanalyse zijn in een aparte bijlage verzameld. PM) Bij de beschrijving van het landschap wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende streefbeelden of landschapskarakteristieken. Per landschapskarakteristiek zijn de verschijningsvorm, passende landschapselementen en mogelijke natuurdoelen nader toegelicht, en verduidelijkt met foto's. Om het gewenste beeld ten behoeve van de toetsing van initiatieven in het landschap nog verder te verduidelijken is een "Voorbeeldenboek" gemaakt dat in de bijlagen is opgenomen. Om op een lager schaalniveau uitspraken te kunnen doen over het landschap is de gemeente verdeeld in 5 topografische deelgebieden. In hoofdstuk drie worden per deelgebied de karakteristiek, het beleid, de opgaven voor het landschap, de visie en de projectenlijst behandeld. 5

10 2. VISIE 2.1 beschrijving van het landschap op hoofdlijnen De gemeente Bladel ligt in het zuiden van de provincie Brabant tegen de Belgische grens aan. De ondergrond bestaat uit dekzandruggen en enkele stuifduinen 1, de bodems behoren tot de armste in de provincie. Het landschap wordt doorsneden door beken waarvan de Groote Beerze de grootste en bekendste is. Doordat het zuidelijk deel van de gemeente ongeveer 10 meter hoger ligt dan het noordelijk deel wateren de beken af richting het noorden. In het verleden verliep die afwatering niet altijd even snel en was wateroverlast rond de beken en in de lager gelegen delen van de gemeente eerder regel dan uitzondering. De normalisatie van de beken vanaf 1863 heeft hier verandering in gebracht. Bladel en omgeving kennen een lange bewoningsgeschiedenis, de gemeente dankt haar naam aan een Karolingische nederzetting met de naam Pladella Villa 2. De grafheuvels in de omgeving van Hoogeloon zijn stille getuigen van een nog veel langere bewoningsgeschiedenis. De natte en arme bodems in de gemeente Bladel hebben een belangrijke rol gespeeld in het ontstaan van de landschapsstructuur. De mensen gingen op de relatief hoge delen wonen in de nabijheid van water. Rondom de nederzettingen lagen de akkers die bemest werden met de uitwerpselen van het vee gemengd met plaggen. Door het afplaggen van gronden verarmden de toch al arme bodems in de gemeente en ontstonden uitgestrekte natte en droge heidecom- 1 Geologisch ligt Bladel op de formatie van Sterksel, een vroeg- pleistocene afzetting van grindhoudende en kleiige sedimenten die door de Rijn in de Centrale Slenk is afgezet. In het laat-pleistoceen werd daaroverheen een laag dekzand afgezet, (formatie van Twente). 2 eerste vermelding 922 Bron: MIP Bladel 6

11 plexen waarvan de Neterselsche en Cartierheide nog restanten zijn. Op historische kaarten is te zien dat het landschap 100 tot 150 jaar geleden veel opener was dan nu. Nederzettingen met de daaromheen een krans van akkers en rand- en bijbehorende erfbeplantingen vormden kleine eilanden van opgaande massa in een verder open en leeg heidelandschap. De laaggelegen gronden langs de beken waren in gebruik als hooi- en weidegrond, en kenmerkten zich door opgaande beplantingen die dwars op de beek stonden. Het afplaggen van de heidevelden leidde soms tot het ontstaan van stuifzanden die een bedreiging vormden voor nederzettingen en akkergronden. Daarom werden die stuifzanden beplant met naaldhout, de eerste aanzet tot een grootschalige verdichting van het landschap. Door verbetering van landbouwtechnieken zoals de normalisatie van de beken en de intrede van de kunstmest kwam de ontginning van de woeste heidegronden in een stroomversnelling terecht. Het areaal bos, akker en weidegrond nam exponentieel toe ten koste van de heide. Niet alleen de woeste gronden maakten een transformatie door, ook het aanzicht van de essen om de nederzettingen gingen op de schop. Met name Bladel is met planmatige dorpsuitbreidingen over haar eigen akkergronden heen gegroeid. Door ruilverkaveling en schaalvergroting vanaf de jaren 60 in de vorige eeuw werden de voorheen besloten akkergronden opener van karakter, en verdwenen veel van de karakteristieke houtwallen en singels. Ook de beddingverbreding, oeverversterking en kanalisatie van de beken hebben geleid tot het verdwijnen van het overgrote deel van de beekdalbeplantingen waarmee de dalen onopvallende landschapselementen zijn geworden. Doordat de open heidegronden beplant werden en de besloten akkergronden en beekdalen opener werden ontstond als het ware een landschapsinversie ; wat een open landschap was is nu besloten en vice versa. Daarnaast is het onderscheid tussen de jonge open zandontginningen en de besloten oude zandontginningen, de oude akkers, vervlakt, en voor burgers nauwelijks meer beleefbaar. De voortgaande schaalvergroting in de agrarische sector en de stand van de techniek heeft er tevens voor gezorgd dat steeds grotere stallen verrijzen op, vanuit historisch-landschappelijk oogpunt, vaak onverwachte en ongewenste plaatsen. De hechting van de agrarische laag aan de ondergrond is in feite verminderd, en in combinatie met uniform gebouwontwerp en de vaak lauter functionele inpassing en inrichting van grote boerenerven komt de agrarische sector losser te staan van de door burgers gewenste landschapsbeleving. Op een hoger schaalniveau is binnen de gemeente een duidelijk herkenbare zonering aanwezig; bos- en natuurgebied, de verstedelijkte zone en het afwisselend agrarisch landschap. In het noorden liggen de relatief besloten en natuurrijke gebieden Neterselsche Heide en Casterse Heide en in het zuiden de Kempische Grensbossen inclusief het landgoed ten Vorsel en de Cartierheide. Een belangrijke barrière wordt gevormd door de A67. De belangrijkste verbinding tussen de bos- en natuurgebieden in het noorden en zuiden van de gemeente is de Groote Beerze, die ten zuiden van de kernen Bladel en Hapert ontstaat door het samenvloeien van de Aaof Goorloop en het Dalemsstroompje. Waar de Groote Beerze tussen de genoemde kernen doorloopt vormt ze in feite de enige schakel in de ecologische verbinding tussen het noordelijk en zuidelijk deel van de gemeente. Het landschap ten noorden en ten zuiden van de verstedelijkte zone Bladel bestaat uit een afwisseling van dorpen, bebouwingsconcentraties, bosjes, akker- en weideland en beekdalen. Kenmerkende landschapselementen zijn de zandwegen, laanbeplantingen, singels, houtwallen en solitaire bomen. 7

12 8

13 2.2 Hoofdkeuzes De gemeente Bladel stelt zich ten doel om de bestaande landschappelijke kwaliteiten te behouden, en daar waar mogelijk te ontwikkelen en te versterken. Dit landschapsontwikkelingsplan vormt hiervoor het beleids-, toetsings- en inspiratiekader. Uitgangspunt is hierbij om aansluiting te zoeken bij bestaande plannen en initiatieven. Alleen voor de zogenaamde missing links zal nieuw beleid of visie geformuleerd worden. De grote bos- en natuurgebieden vallen in feite buiten het LOP omdat hier vanuit natuurontwikkeling al beleid voor opgesteld is. De bedoeling is om in plaats van opnieuw visies te vormen concrete uitvoeringsprojecten en instrumenten te formuleren zodat snel en op een eenvoudige manier een daadwerkelijke verbetering van het landschap gerealiseerd kan worden. Het sturen op landschappelijke kwaliteit valt of staat met het maken van, en het consequent doorvoeren van keuzes ten aanzien van het landschap; door het toevoegen van missing links; Het toegankelijk maken van de onderhoudspaden langs de watergangen; Het informeren over cultuurhistorische waarden. Het beschermen en ontwikkelen van natuurwaarden: Het afmaken van de droge ecologische verbindingszones; Het faciliteren van de natte ecologische verbindingszones; Het waar mogelijk renaturaliseren van de beken en beekdalen; Het zoneren van recreatie; Het tegengaan van vermesting, verdroging en verzuring. Het behouden en versterken van de landschapsstructuur: Het onderscheid tussen de open jongen ontginningen en de besloten oude akkers terugbrengen; Het herkenbaar maken van de beekdalen, in het bijzonder dat van de Groote Beerze; Het faciliteren en begeleiden van agrarische ondernemers bij de transformatie of inpassing van hun bedrijf. Het toegankelijk en beleefbaar maken van het landschap: Het beschermen en beheren van zandwegen en ze openstellen voor extensieve recreatie; Het uitbreiden van het netwerk onverharde recreatieve routes, 9

14 A

15 2.3. Landschapskarakteristieken 1 De aard en structuur van het landschap in de gemeente Bladel wordt bepaald door de aanwezigheid van bos- en heidegebieden, de beekdalen, de oude akkers en de nieuwe ontginningen. Deze landschapskarakteristieken onderscheiden zich door hun verschijningsvorm (verkaveling, beplanting) en de functies die zich erin bevinden. Door het beschermen en versterken van die karakteristieken wordt het landschappelijk contrast vergroot, neemt de belevingswaarde en daarmee de landschappelijke kwaliteit toe. De maatregelen die in het Landschapsontwikkelingsplan worden voorgesteld zijn gebaseerd op de landschapskarakteristieken en de versterking daarvan. De wenselijkheid en de wijze van inpassing van (particuliere) initiatieven in het buitengebied zal tevens op basis van deze landschapskarakteristieken plaatsvinden. De richtlijnen hiervoor zijn te vinden in het voorbeeldenboek. In de gemeente Bladel zijn de volgende landschapskarakteristieken te onderscheiden: 1 de in het Landschapsontwikkelingsplan gehanteerde landschapskarakteristieken komen overheen met de landschapstypes uit het Gebiedsgericht Uitvoeringsprogramma (GUP) Stimuleringskader Groen Blauwe Diensten Noord Brabant Regio Kempenland uit september Aan de landschapstypes zijn landschapselementen gekoppeld die afhankelijk van ligging en eigendom subsidiabel zijn via het Stimuleringskader (STIKA) of via het Subsidiestelsel Particulier Natuur- en Landschapsbeheer (SNL). 11

16 Beekdalen Groote Beerze, Kleine Aa, Aa of Goorloop, Dalemsstroompje, Kleine Beerze en Raamsloop. Karakter: kleinschalig, nat, lage ligging, overwegend grasland, kavelgrens beplantingen loodrecht op de beek, kleine griendbosjes. Verkaveling: grillig en kleinschalig Landschapselementen: elzensingel, griendbosje (hakhoutbosje), klein bosje, struweelhaag, landschapsboom als solitair, landschapsboom als bomenrij of boomgroep, landschapsboom in bomenrij of boomgroep in grasland, knotboom, amfibieënpoel, natuuroever riet, natuuroever nat grasland, bloemrijke rand, kruidenrijke zoom, graslandflora- en faunarand, akkerflora- en faunarand. Beplantingssoorten: (knot)wilg, Els, (knot)populier Dominante functies: natuur, recreatie, hooi- en grasland Recreatie: water, (extensief) wandelen langs schouw- en onderhoudspaden Maatregelen: renaturaliseren, vergraven en meanderen, herverkavelen, aanplanten, afplaggen/verarmen en inzaaien, agrarisch natuurbeheer Functie prioritering: (1) natuur en water, (2) landschapsschoon, (3) agrarische gebruik (in de vorm van extensieve veeteelt), (4) recreatie en educatie Mogelijke natuurtypes die in beekdalen te ontwikkelen zijn, zijn: 12

17 moerassen en natte strooiselruigten, elzenbroekbos en elzenhakhout, beekbegeleidend bos, natte schraallanden, matig voedselrijke graslanden (dotterbloemhooilanden en pimpernelgraslanden), op overgang naar hogere gronden ook glanshaverhooilanden en kamgrasweiden. In beekdallandschappen zijn van nature grote variaties aanwezig wat betreft voedselrijkdom, zuurgraad en bodemsubstraat. Zand-, leemen veenbodems komen voor. Ook het waterregime is afwisselend: matig droge omstandigheden heersen op de overgang naar hoger gelegen landschappen en vochtige tot zeer natte in de lagere delen. Open water is aanwezig in de beken en poelen en soms ook in bronnen. Lokaal is vaak sprake van kwel, van stroming en overstroming van het beekwater. Al deze factoren maken dat de graslanden, moerassen, wateren, struwelen en bossen in het beekdallandschap in beginsel zeer soortenrijk zijn. De soortenrijkdom wordt bovendien nog bevorderd door de kleinschalige afwisselingen binnen het landschap. Door rationalisering van het landschap en achteruitgang van de waterkwaliteit zijn veel natuurwaarden in beekdalen achteruitgegaan. In veel gebieden is vernatting gewenst én verbetering van de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit. Daarvoor is het nodig dat zoveel mogelijk neerslag, zolang mogelijk wordt vastgehouden in de bovenloopgebieden en dat zo weinig mogelijk meststoffen uit- en afspoelen naar het grond- en oppervlaktewater. Dit kan bevorderd worden door het aanleggen van natuurlijke bufferstroken rondom beken. In de beken zelf zijn meestal ook herstelmaatregelen nodig zoals het verwijderen van kunstwerken, verondiepen, versmallen en het terugbrengen van meandering. Kwelsystemen kunnen worden hersteld door het dempen of verondiepen van waterafvoerende sloten. Landschapsontwikkeling in beekdalen biedt grote kansen voor herstel 13

18 van zeldzame en soortenrijke natuur. Diverse vogel- en vleermuissoorten zullen profiteren van de aanleg van houtsingels en bomenrijen. De aanleg van poelen leidt tot nieuwe voortplantingsplaatsen voor amfibieën. Het verflauwen van oevers bevordert de vegetatieontwikkeling en stimuleert daarmee het voorkomen van diverse insecten. Doelsoorten: Moeras: waterspitsmuis, blauwborst Elzenbroekbos en elzenhakhout: nachtegaal, alpenwatersalamander Beekbegeleidend bos: grote weerschijnvlinder, bosbeekjuffer Vochtig schraalland: zilveren maan Matig voedselrijke graslanden (dotterbloemhooilanden, pimpernelgraslanden): aardbeivlinder, donker pimpernelblauwtje Beekdal algemeen: kamsalamander Pakketten SNL : Natuurbeheertype: N14.02 Hoog- en laagveenbos N10.02 Vochtig hooiland N14.03 Haagbeuken- en essenbos N14.02 Hoog- en laagveenbos N03.01 Beek en Bron N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland N10.02 Vochtig hooiland N16.02 Vochtig bos met productie 1 B r o n : h t t p : / / n a t u u r b e h e e r. g b o - p r o v i n c i e s. nl/natuurbeheerplannen/?prv=noord-brabant 14

19 N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos N10.01 Nat schraalland N05.01 Moeras N16.01 Droog bos met productie N06.04 Vochtige heide Landschapsbeheertype: L01 Groen blauwe landschapselementen: L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.03 Elzensingel L01.04 Bossingel en bosje L01.07 Laan L01.08 Knotboom L01.11 Hakhoutbosje L01.12 Griendje L01.13 Bomenrij en solitaire boom L01.14 Rietzoom en klein rietperceel L01.15 Natuurvriendelijke oever 04 Recreatieve Landschapselementen: L04.01 Wandelpad over boerenland 15

20 Oude Akkers (oud besloten zandontginningslandschap): Verspreid door gemeente, in kransen rond dorpen en rond kleine nederzettingen. Karakter: middenschaal, de akkers zijn open, bolle ligging, (laan)beplanting langs de wegen en op de huiskavels, solitaire bomen op de akkers, zandwegen en paden, singelbeplanting op de huiskavel, beplanting langs randen van de akkers Verkaveling: grillig en kleinschalig (vergeleken bij jonge ontginningen) Landschapselementen: hakhoutsingel, bossingel, hakhoutbosje, kleine bosjes, struweelhaag, landschapsboom als solitair, als bomenrij of als boomgroep, hoogstamboomgaard, amfibieënpoel, natuuroever riet, natuuroever nat grasland, bloemrijke rand, kruidenrijke zoom, graslandflora- en faunarand, akkerflora- en faunarand. Beplantingssoorten: Eiken in het buitengebied, Lindes langs de wegen, singels, beukenhagen, singels met Hazelaar, Meidoorn, Krent Dominante functies: agrarische bedrijvigheid, akker- en bouwland (graan aardappels, bieten) Recreatie: wandelen en fietsen, ommetje Maatregelen: schaalverkleining door aanleg van landschapselementen, vergroten van contrast tussen open oude akkers door beplanting eromheen, natuurlijk randenbeheer, inpassing van bedrijvigheid Functie prioritering: (1)agrarische bedrijvigheid, (2)landschapsschoon, 16

21 (3)natuur en water, (4)recreatie en educatie Mogelijke natuurtypes: Een graanakker is de meest typische vorm van agrarisch gebruik en is daarom feitelijk niet als natuurtype te beschouwen. Omdat een goed ontwikkelde akkerplantengemeenschap vrijwel niet meer te combineren is met een landbouwkundig gebruik, wordt de kruiden- en faunarijke akker in het natuurbeheer toch als natuurbeheertype beschouwd. Het beheer van zulke natuurakkers richt zich vooral op de oorspronkelijke akkeronkruiden, terwijl bij agrarisch gebruik vooral gestuurd kan worden op akkerfauna. De kansrijkdom voor akkerplanten is het grootst als de akker in een oud cultuurlandschap ligt. Op oude bouwlanden is de kans het grootst dat een zaadvoorraad in de bodem aanwezig is. Soms worden zeldzame soorten aangetroffen binnen zeer korte tijd nadat begonnen is met een op akkerplanten gericht beheer. Zoekgebieden voor nieuwe akkers zijn dan ook gebieden waar van oudsher een rijke akkerflora voorkwam, zowel op zandgronden als op de andere bodemtypen. Voor een faunavriendelijk beheer is het belangrijkste dat het landbouwkundige gebruik zoveel mogelijk gehandhaafd blijft en dat de handelingen als oogsten, mesten en zaaien afgestemd worden op de soortspecifieke eigenschappen van doelsoorten. In de praktijk betekent dit veelal dat het beheer geëxtensiveerd moet worden: minder gewasopbrengst, meer natuurwaarden. Specifieke akkerfauna kan ook profiteren van maatregelen langs akkerranden, zoals kruidenrijke stroken. Op landschapsschaal is het stimuleren van minder specifieke akkersoorten mogelijk door de aanplant van laanbomen, singels en hagen. Doorlopende beplantingsstructuren zijn daarbij het meest interessant 17

22 voor soorten zoals vleermuizen, die deze gebruiken als migratieroute. Door bij de beplanting te kiezen voor inheemse en vruchtdragende soorten, kan een voedselbron voor vogels en kleine zoogdieren geboden worden. Doelsoorten Akker als natuur beheerd: korensla Akker in agrarisch gebruik: kwartel, geelgors Pakketten SNL : Natuurbeheertype: N16.01 Droog bos met productie N11.01 Droog schraalgrasland Agrarisch natuurbeheertype: A020103a;A020103b Botanisch waardevol grasland Landschapsbeheertype: L01 Groen blauwe landschapselementen: L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.03 Elzensingel L01.04 Bossingel en bosje L01.05 Knip- of scheerheg L01.06 Struweelhaag L01.07 Laan L01.08 Knotboom L01.09 Hoogstamboomgaard L01.10 Struweelrand L01.11 Hakhoutbosje 18

23 L01.12 Griendje L01.13 Bomenrij en solitaire boom L01.14 Rietzoom en klein rietperceel L01.15 Natuurvriendelijke oever 04 Recreatieve Landschapselementen: L04.01 Wandelpad over boerenland 19

24 Jonge ontginningen (open /halfopen jong zand- of heideontginningenlandschap): Verspreid door gemeente, tussen de oude akkercomplexen, op de overgang naar de bosgebieden Karakter: grote schaal, open, vergezichten, grote bedrijven, openheid, op specifieke plaatsen wegbeplanting (bijv. tussen twee eenheden), grotere bospercelen Verkaveling: grootschalig en rationeel vergeleken bij oude akkers (mits niet ruilverkaveld) Landschapselementen: landschapsboom als solitair, landschapsboom als bomenrij of boomgroep, landschapsboom in bomenrij of boomgroep in grasland, weidevogelpoel, natuuroever riet, natuuroever nat grasland, bloemrijke rand, kruidenrijke zoom, graslandflora- en faunarand, akkerflora- en faunarand. Beplantingssoorten: Berk en Amerikaanse eik Dominante functies: agrarische bedrijvigheid (akkers, bouwland en grasland, maïs, grote bedrijven met grote stallen) Recreatiemogelijkheden: wandelen, fietsen, ruiterroutes, paard en kar Maatregelen: versterken landschappelijk raamwerk door het (spaarzaam) versterken van laanbeplantingen, natuurlijk randenbeheer, en inpassen van bedrijvigheid Functie prioritering: (1) agrarische bedrijvigheid, (2) natuur en water, 20

25 (3) landschapsschoon, (4) recreatie en educatie Mogelijke natuurtypes: Dit landschap met zijn uitgestrekte intensief beheerde (maïs)akkers kan voor verschillende planten- en diersoorten een barrière vormen, met name voor kleine grondgebonden diersoorten zoals reptielen, amfibieën, loopkevers etc. Natuurtypen die voor dergelijke soorten kunnen functioneren als ecologische verbindingszone zijn daarom bijzonder waardevol. Dit kunnen ruigtestroken, struwelen of opgaande beplantingen zijn of een combinatie van deze (mantel-zoomvegetatie). De ontwikkeling van landschappelijke elementen zoals bomenrijen en lanen biedt kansen voor meer mobiele diersoorten zoals vogels en vleermuizen. Bos-, struweel- en ruigtestroken: gewone dwergvleermuis, hazelworm De boomvalk De doelsoort die al deze natuurtypen met elkaar verbindt, is de boomvalk. Deze vogelsoort jaagt in open gebieden, maar heeft de nabijheid van bomen, bossen en bosschages nodig om te broeden en schuilen. De voornaamste prooien zijn vogels (met name de snelle vliegers zoals zwaluwen) en grotere insecten zoals libellen. Beekdalen zijn daarom interessant als foerageergebied, maar ook in bos- en heidegebieden en zelfs in open cultuurlandschappen zijn kansen voor deze soort. De soort zal profiteren van beekdalontwikkeling (vernatting), aanplant van opgaande beplantingen en maatregelen die kleine zangvogels stimuleren (akkerrandenbeheer, aanleg hagen etc.). 21

26 Pakketten SNL : Natuurbeheertype: N16.01 Droog bos met productie N16.02 Vochtig bos met productie N11.01 Droog schraalgrasland Agrarisch natuurbeheertype: A020103a;A020103b Botanisch waardevol grasland Landschapsbeheertype: L01 Groen blauwe landschapselementen: L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.03 Elzensingel L01.04 Bossingel en bosje L01.05 Knip- of scheerheg L01.06 Struweelhaag L01.07 Laan L01.08 Knotboom L01.09 Hoogstamboomgaard L01.10 Struweelrand L01.11 Hakhoutbosje L01.12 Griendje L01.13 Bomenrij en solitaire boom L01.14 Rietzoom en klein rietperceel L01.15 Natuurvriendelijke oever 04 Recreatieve Landschapselementen: L04.01 Wandelpad over boerenland 22

27 23

28 Bos, natuur en heide Casterse Heide, Cartierheide, Neterelsche Heide, Kroonvensche heide, Grijze Steen Bosgebieden, Kempische Grensbossen, verspreide bosjes in buitengebied. Karakter: mozaïeklandschap; afwisseling tussen (zeer) besloten bosgebieden en open heidegebieden of agrarische percelen. Verkaveling: afwisselend grillig en rationeel Landschapselementen : bosjes, houtwallen en singels, bomenrijen en lanen, solitaire bomen en poelen / vennen. Beplantingssoorten: Berk, Den, Eik, Beuk, heide etc. Dominante functies: bos en natuur, recreatie en agrarische bedrijvigheid Recreatie: wandelen, fietsen, ATB en paardensport Maatregelen: transformatie naar hoogwaardiger bostypes, bijvoorbeeld van droog productiebos naar natuurlijk bostype of heide, vernatten, renaturaliseren beken, aanplanten, afplaggen/verarmen, terugbrengen mantel en zoom langs bosranden, graven poelen, verbinden met andere natuurgebieden. Functie prioritering: (1)natuur en water, (2)landschapsschoon, (3)recreatie en educatie, (4)extensief agrarisch gebruik Het Gebiedsgericht uitvoeringsprogramma Stimuleringskader Groen 24

29 Blauwe Diensten Noord-Brabant regio Kempenland is niet van toepassing op deze gebieden omdat ze binnen de Ecologische Hoofdstructuur vallen. In plaats daarvan kunnen particulieren en terreinbeherende instanties gebruik maken van de SNL pakketten. Mogelijke natuurtypes: droge heide, vochtige heide, droog schraalland, bremstruweel, eiken-berkenbos. In veel natuurterreinen van het droge zandlandschap zijn de natuurwaarden op dit moment niet bijzonder hoog. Toch hebben deze terreinen alleen al door hun voor Nederland grote afmetingen een grote betekenis als leefgebied voor bijvoorbeeld grote zoogdieren en dieren die rust nodig hebben zoals de nachtzwaluw. In Bladel is de zeldzame gladde slang een belangrijke soort van bos en heide. De bos en heidegebieden hebben te lijden van door luchtvervuiling hoge atmosferische deposities; de effecten hiervan worden bestreden door maatregelen zoals plaggen. Kansen voor natuurwaarden liggen behalve in dergelijke effectgerichte maatregelen in het creëren van overgangsmilieus tussen open en gesloten gebieden. Vooral voor diersoorten is het belangrijk dat de ruimtelijke overgangen geleidelijk van aard zijn en dat de natuurtypen elkaar kleinschalig afwisselen. In de praktijk komen echter meestal scherpe grenzen voor. Anders dan de geleidelijke overgangen zijn zulke grenzen niet bijzonder soortenrijk. Daar liggen wellicht nog wel mogelijkheden om de natuurwaarden te verbeteren door het ontwikkelen van mantels en zomen. Daarnaast is een ontwikkeling van productiebossen naar een meer natuurlijk bostype een maatregel om soortenrijkdom te verhogen. Doelsoorten 25

30 Droge heide en droog schraalland: gladde slang Vochtige heide: heikikker, wulp Eiken-berkenbos: wespendief Bos en heide algemeen: nachtzwaluw Pakketten SNL: Natuurbeheertypes: N16.01 Droog bos met productie N14.02 Hoog- en laagveenbos N07.01 Droge heide N06.05 Zwakgebufferd ven N06.04 Vochtige heide N15.02 Dennen-, eiken- en beukenbos N16.02 Vochtig bos met productie N06.06 Zuur ven en hoogveenven N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland N12.05 Kruiden- of faunarijke akker N01.04 Zand- en kalklandschap Agrarisch natuurbeheertype: A020103a;A020103b Botanisch waardevol grasland Landschapsbeheertype: L01 Groen blauwe landschapselementen: L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.03 Elzensingel L01.04 Bossingel en bosje L01.05 Knip- of scheerheg 26

31 L01.06 Struweelhaag L01.07 Laan L01.08 Knotboom L01.09 Hoogstamboomgaard L01.10 Struweelrand L01.11 Hakhoutbosje L01.12 Griendje L01.13 Bomenrij en solitaire boom L01.14 Rietzoom en klein rietperceel L01.15 Natuurvriendelijke oever 04 Recreatieve Landschapselementen: L04.01 Wandelpad over boerenland 27

32

33 3. DEELGEBIEDEN Het landschap bestaat uit verschillende landschapstypen- of karakteristieken, waarvan het karakter minimaal behouden moet worden, maar bij voorkeur wordt versterkt. De gemeente Bladel valt uiteen in verschillende topografische gebieden, die meerdere verschillende landschapskarakteristieken in zich verenigen. De verdeling en aanwezigheid van die karakteristieken bepalen de aard en de uistraling van een deelgebied. Zo heeft het ene deelgebied een sterk groen karakter en ligt het primaat op natuur en water, en kent het andere juist een sterkere agrarische component met bijvoorbeeld een accent op recreatie. In dit hoofdstuk worden de deelgebieden omschreven en verbeeld, inclusief vigerend beleid en de gewenste ontwikkelingsrichting. In hoofdstuk 4 wordt beschreven hoe die ontwikkelingsrichting of visie concreet wordt gerealiseerd. 29

34

35 3.1 Casterse en Neterselsche Heide Karakteristiek De Casterse en Neterselsche Heide is het meest noordelijke deelgebied van de gemeente Bladel. Op de historische kaart van 1900 is dit gebied te herkennen als, nauwelijks ontgonnen, open heidelandschap waarin de Groote Beerze met haar beekbegeleidende beplantingen een opvallend element was. De afgelopen 100 jaar heeft het landschap een grote transformatie ondergaan door het ontginnen van de heidecomplexen, ze te beplanten met bos of om te zetten naar akker- en weidegrond. Hierdoor is een afwisselend gebied ontstaan met een zeer open karakter, zoals ten westen van de Grijze Steen, en zeer besloten (bos)gebieden langs de Groote Beerze en rond de heiderelicten. De beekdalbegeleidende beplantingen rond de Beerze zijn nog deels intact en aangeduid als historisch en landschappelijk waardevol. De verkaveling van de open ontginningen is rationeel van opzet, en contrasteert daardoor sterk met de grillige en natuurlijke karakter van de beek en de Neterselsche Heide. De wegen worden begeleid door berkenbomen. Het beekdal van de Beerze kent een veelheid aan landschapselementen; singels, houtwallen en bosjes waardoor het een redelijke indruk geeft van het karakteristieke kleinschalige beemdenlandschap. De natte heiderelicten en de Beerze zijn ecologisch bijzonder waardevol, en zijn daarom streng beschermd om verdroging en vermesting te voorkomen. Het gebied is interessant voor recreanten gezien de aanwezigheid en afwisseling van natuurgebieden. Met name het oostelijke deel is dooraders met fiets-, wandel- en paardrijroutes. Iets ten noorden van Netersel bevindt zich een camping, echter juist in die hoek bevinden zich nauwelijks officiële recreatieve routes. 31

36 In de afgelopen tien jaar zijn grote investeringen in het landschap gedaan, zo zijn er laanbeplantingen hersteld (bijvoorbeeld langs het Schotelven en de Biezengoren) en zijn er in de omgeving van de Grijze Steen kleine bosjes aangelegd. Aan de rand van het heidegebied, in de oksel van de Meirweg Ruttestraat, wordt bijvoorbeeld actief gewerkt aan de uitplaatsing van intensieve agrarische bedrijven om de natuur uit te breiden. Het beekdal van de Beerze is ondanks haar aantrekkelijke uitstraling nauwelijks toegankelijk, en vormt daardoor ook een barriere tussen twee gebiedshelften. Deelgebied Casterse en Neterselsche Heide onderscheidt zich van de andere deelgebieden door de aanwezigheid en verdeling van de landschapskarakteristieken. Zo is er sprake van een groot oppervlakte aan bos, heide en natuurgebied. Zeker als het beekdal van de Groote Beerze hier nog bij getrokken wordt blijft er relatief weinig oppervlakte over voor regulier agrarisch gebruik. De agrarische bedrijven zijn gevestigd in de jonge heideontginningen en op een enkele besloten oude akker. Er bestaat een groot contrast tussen de openheid van het agrarisch gebied met op de achtergrond de grote bosmassa s. Landschapskarakteristieken naar dominantie; 1. Bos en heide 2. Beekdal 3. Jonge ontginningen 4. Oude akkers 32

37 Beleid Door de aanwezigheid van natuurwaarden, in het bijzonder de natte natuurparels, bestaat veel beleid uit het beschermen van natuur en het verminderen van de negatieve effecten van o.a. landbouw. De natuurambitiekaart van de provincie laat zien dat er op kwalitatief vlak nog veel te behalen is door transformatie van de bestaande natuurgebieden. Minder productie en soortenarm naaldbos, meer open en natte heide en moerasgebieden. Het beekdal van de Beerze is aangeduid als landschapszoekgebied en toeslaggebied voor landschapsbeheer. Ditzelfde geldt voor de zoom van agrarische percelen ten zuiden van de Neterselsche Heide. Het overgrote deel van het deelgebied Casterse en Neterselsche Heide bestaat uit extensiveringsgebied en Ecologische Hoofdstructuur. Het overgrote deel van dit deelgebied is in de recontructiezonering aangeduid als extensiveringsgebied, met uitzondering van de gebiedjes ten westen van de Ruttestraat en ten oosten van de Ir. Metrropweg is er in de toekomst geen ruimte meer voor intensieve veehouderijen. In het deelgebied bevinden zich een aantal droge ecologische verbindingszones, die echter nog niet allemaal gerealiseerd zijn. In het GUP staan de agrarisch gebieden aan de rand van de natuurgebieden aangeduid als prioritair gebied voor de fijne dooradering met landschapselementen. Beleid Aanduiding Rijksbeleid a. Nota Ruimte Natura 2000, EHS, REV de Beerze Provinciaal beleid a. Structuurvisie Groenblauwe structuur/mantel, waterberging, gemengd agrarisch gebied, ontginningslandschap b. Verordening Ruimte Extensiveringsgebieden overig en natuur, (attentiegebied) EHS, waterberging, behoud en herstel beken, cultuurhistorische en aardkundige waarden, groenblauwe mantel c. Subsidieregeling Ontginningslandschap, open agrarisch landschap, aandacht beekdalen, EVZ, landschapselementen, beheer bestaande EHS Regionaal beleid a. Structuurvisie de Levende Beerze Groote Beerze: Moerasbos-Grijze Steen Gemeentelijk beleid a. Nota Natuurlijk van Nature REV de Beerze, Natura 2000, landschappelijke erfenis, landschapbeheer b. Toekomstvisie Karakteristiek, beekdalen, EHS, EVZ, extensieve recreatie c. Intensief recreatief Bladel - d. Bebouwingsconcentraties - e. Bestemmingsplan Buitengebied Cultuurhistorie en landschap, Mispeleindse en Neterselse heide, behoud en ontwikkeling, REV de Beerze 33

38 Opgaven voor het landschap Voor het deelgebied Casterse en Neterselsche Heide zijn de volgende opgaven geformuleerd; Het versterken van het landschappelijk raamwerk in de jonge ontginningen; Het beschermen van open agrarische landschappen in de jonge ontginningen; Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de oude akkers; Aandacht voor het beekdal van de Beerze, schaalverkleining; Het realiseren/afmaken van de droge ecologische verbindingszones rond Netersel en in de buurt van de Ir. Mettropweg (Netersel west, Netersel zuid, Mr. Van Hasseltweg, Westelbeersedijk en nabij Ir. Mettropweg); Het realiseren van de Robuuste Ecologische Verbindingszone de Groote Beerze 1 ; Het realiseren van de Ecologische HoofdStructuur; Het vergroten van het areaal natte heide, ook over agrarische gronden aan de bosranden boven Netersel; Het vergroten van de variatie in natuurtypes in de bos- en heidecomplexen en langs de Groote Beerze (voornamelijk vochtig hooiland); Het beschermen van zandwegen; Het ontsluiten van het landschap door het aanleggen en verbinden van recreatieve routes; Afwaartse beweging in extensiveringsgebieden; Het zorgdragen voor vrijkomende agrarische bebouwing (V.A.B.s) in de bebouwingsconcentraties Fons van der Heijdenstraat, de Hoeve en Polderdijk. 1 de regering Rutte Verhagen is van plan om de Robuuste Ecologische Verbindingszones te laten vervallen. 34

39 Visie De uitdaging voor deelgebied Casterse en Neterselsche Heide bestaat uit het realiseren van de ambitieuze natuurdoelstellingen in combinatie met agrarisch en recreatief (mede)gebruik. De uitbreiding van het areaal natuurgebied en de fijne dooradering met landschapselementen mag niet ten koste gaan de leesbaarheid van het landschap. Toevoeging van landschapselementen dient in lijn te zijn met de landschapskarakteristiek 1. Dat wil zeggen dat het contrast tussen bijvoorbeeld de bosrand en de oude akkerkrans rond Netersel behouden dient te worden door het handhaven van de openheid van het jonge (heide)ontginningengebied dat ertussenin ligt (Ruttestraat en Schotelven). Er valt te denken aan natuurlijke oevers en zomen en boomgroepen of solitairen in de jonge ontginningen. Voor de oude akkers rond Netersel en Casteren geldt dat ook de toevoeging van bijvoorbeeld hoogstamboomgaarden, bosjes, hakhoutsingels en struweelhagen wenselijk is. Het beekdal van de Groote Beerze vertegenwoordigt al een grote ecologische en landschappelijke waarde, maar deze kan nog vergroot worden door het toevoegen van dwarsbeplantingen op de beek en het vergroten van het aantal natuurlijke gradiënten in het dal. Het grootste gedeelte van het beekdal is in eigendom en beheer bij Brabants Landschap, maar ook de gemeente heeft enkele percelen in eigendom. Hier kan nog een meerwaarde voor natuur worden gegenereerd. Om de beleefbaarheid van het landschap te vergroten kan een laarzenpad uitgezet worden over de percelen en bestaande zandpaden van de gemeente, en over een heel klein gedeelte van het eigendom van Brabants Landschap. Bij voorkeur wordt het pad doorgezet als wandelpad over boerenland en verbonden met bestaande zandwegen en recreatieve hotspots zoals de camping bij Netersel. Hiervoor zal de samenwerking met particulieren moeten worden opgezocht, die hiervoor aanspraak kunnen maken op subsidie vanuit het STIKA of SNL. Door het deelgebied loopt tussen de Ruttestraat en Hoenderberg een droge ecologische verbindingszone die nog fysiek gerealiseerd moet worden. Deze moet aansluiten bij de open jonge ontginningen en dus niet al te zwaar met beplantingsmassa s worden aangezet. De voorkeur gaat daarom uit naar een combinatie van bloem- of kruidenrijk grasland, natuuroevers en landschapsbomen in een rij, groep of solitair. De verbindingszone zal gecombineerd worden met een zandpad dat tevens dienst kan doen als extensieve recreatieve route. Een bijzondere plek wordt ingenomen door het perceel nog om te vormen natuur in de hoek Schotelven / Witvensberg. Dit perceel is in eigendom van de gemeente en valt binnen de EHS, hier kan de gemeente dus op een proactieve manier natuur en landschap ontwikkelen bijvoorbeeld in combinatie met een recreatief laarzenpad. De uitvoering en financiering hiervan kan gedaan worden doormiddel van het compensatiebeginsel (zie ook H4). 1 Een uitgebreide variant van het keuzemenu is te vinden bij 2.3 Landschapskarakteristieken, en in het voorbeeldenboek LOP Bladel (BIJLAGEN) 35

40

41 37

42

43 Project 1 Afmaken EVZ tussen Schotelven - Hoenderberg de Ruttestraat de Lei (ca m1.) 2a Afmaken EVZ Westelbeersedijk Biezengoren (ca. 400 m1.) 2b Afmaken EVZ Meester van Hasseltweg (ca. 600 m1.) 3 Transformatie nog om te vormen natuur hoek Schotelven in combinatie met laarzenpad (eigendom gemeente) 4a Laarzenpad / zandpad door beekdal Beerze de Beemden richting de Biezengoren (Hoenderberg Schotelven Fons van der Heijdenstraat) 4b Vervolg 4a: Wandelpad over boerenland / zandpad over grens open en besloten Jonge Ontginningen (Hoenderberg Schotelven Fons van der Heijdenstraat) 5 Transformatie nog om te vormen natuur Meirweg Ruttestraat 6 Wandelpad over boerenland / zandpad langs EVZ tussen Hoenderberg de Ruttestraat de Lei 7 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de Oude Akkers 8 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het halfopen gebied van de Jonge Ontginningen. 9 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het open gebied van de Jonge Ontginningen. 10 Schaalverkleining in het beekdal van de Groote Beerze Opm. Samenwerking met Brabants Landschap Gemeente / particulieren Provincie Afhankelijk van wijze van realisatie (aankoop) Mogelijk versterking EVZ Samenwerking met Brabants Landschap en BBL en enkele particulieren. 39

44

45 3.2 Bladel Noord - Casteren Hoogeloon Karakteristiek Dit deelgebied is het grootst en landschappelijke en functioneel het meest gevarieerd. Alle landschapskarakteristieken komen in meer of mindere mate voor. Het beekdal van de Groote Beerze verdeelt het gebied als het ware in een oostelijk en een westelijk deel. Ondanks de aanwijzing als Robuuste Ecologische Verbindingszone is het beekdal hier niet echt herkenbaar of ecologisch waardevol. In het beekdal bevinden zich bedrijfsgebouwen, een duidelijke ruimtelijke dissonant. In het kader van de REVZ is wel veel geinvensteerd in delen van het beekdal in de "bottleneck" tussen Bladel en Hapert. Hier is de verbinding het smalst en derhalve het kwetsbaarst. Rondom de rioolwaterzuivering aan de Castersedijk is een waterpark aangelegd en meandert de Beerze weer. Doormiddel van een voetgangersbrug kunnen wandelaars het beekdal oversteken. Iets zuidelijker tegen de Proviciale weg aan ligt natuurpark de Groote Beerze. Langs het gebied Doolland, op de grens van de oude akkers van Bladel en het dal van de Beerze liggen historische houtwallen en lanen daterend uit Deze geven een goede indruk van het karakteristieke cultuurlandschap van de oude akkers. Tussen de Groote Beerze en het oostelijker gelegen Wagenbroeks Loopje ligt een klein stuk jonge heideontginningen. Hier zijn in de afgelopen jaren een aantal bedrijven flink gegroeid waardoor het straatbeeld verdicht is. Niet in alle gevallen is gekozen voor het landschappelijk inpassen van de stallen in het landschap. Het karakteristieke beekdallandschap in het dal van het Wagenbroeks Loopje is door schaalvergroting en herverkaveling verloren gegaan, 41

46 door Waterschap de Dommel wordt het dal heringericht. Het gebied in de driehoek Casteren, Hoogeloon en Hapert bestaat grotendeels uit oude akkers die in het verleden een afwisselend open en besloten karakter hadden. Alleen ten oosten van het bebouwingslint Landorp en tussen het beekdal van de Kleine Beerze en de Fluiter liggen kleine jonge heideontginningen. Ten noordoosten van Casteren komen de beekdalen van de Kleine Beerze, en de Kleine Aa samen en hier ligt een, landschappelijk fraai, kleinschalig broekgebied. Het dal van de Kleine Beerze is tussen de Korstenbroeken en de Koebosakkers heringericht om de natuurwaarde te verhogen. Bijzonder is het bosgebied aan de burgemeester van Woenseldreef. De bodem bestaat uit voormalig stuifzand wat door middel van bosaanplant gefixeerd is. Het bosje bevat een aantal archeologische monumenten zoals een groot urnenveld en grafheuvels 1. In het meest noordwestelijk gelegen puntje van het deelgebied ligt Netersel met daaromheen een krans van voorheen besloten oude akkers. Ten zuiden van Netersel en ten noorden van de krans oude akkers ten noorden van Bladel ligt een groot gebied jonge (heide)ontginningen doorspekt met bosjes. Het buurtschap Het Bosch ligt in het hart van dit voorheen natte heidegebied. Het contrast tussen de besloten oude akkers en de jonge open ontginningen is grotendeels verloren gegaan. Helemaal ten westen van Bladel ligt het dal van de Raamsloop, wat heringericht wordt door het Waterschap de Dommel. In de oorspronkelijke situatie was het dal nauwelijks meer herkenbaar. 1 Monumentnummer: 3011 Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de late bronstijd en/of ijzertijd en mogelijk uit de midden-bronstijd (grafheuvels; zie mon. 51C-002). Tevens sporen van bewoning uit de Romeinse tijd e n de vroege middeleeuwen.binnen de begrenzing van het monument bevindt zich een hele serie Waarnemingen. Omsluit vrijwel monument 51C- 002 (grafheuvels). bron: CHW Brabant 42

47 Vrijwel het hele gebied kent een hoge archeologische verwachtingswaarde, en verspreid door het gebied zijn archeologische monumenten zoals grafheuvels, urnenvelden of restanten van Romeinse nederzettingen te vinden. De oude wegen Dorpsstraat/Casterseweg, de Hoeve/Kranenberg, Breestraat/Landorp, en de Muilen/Neterselseweg vertegenwoordigen een hoge cultuurhistorische waarde 2. Ze zijn duidelijk herkenbaar door de bestrating met keien en de begeleidende laanbeplanting van oude eiken. Het agrarisch gebied ten noorden van Bladel en Hapert is redelijk doorspekt met recreatieve routes en functies. Er bevinden zich vijf campings, een aantal dagrecreatieve voorzieningen, wandel- fiets- en ruiterroutes. De gemeente Bladel heeft in combinatie met natuur- en landschapsversterking drie "schuilhutten" geplaatst. Landschapskarakteristieken naar dominantie; 1. Oude besloten akkers 2. Jonge open ontginningen 3. Beekdalen 4. Bos en heide 2 bron: CHW Brabant 43

48 44

49 Beleid Het agrarisch gebied ten noorden van Bladel en Hapert bevat naast extensiverings en verwevingsgebieden, in het kader van de reconstructie ook twee Landbouwontwikkelingsgebieden; L.O.G. Hulsel - Bladel en L.O.G. Broekenseind - Duizel Noord. Gemeente Bladel streeft naar een evenwicht tussen natuur, landschap, recreatie en agrarische activiteiten in het buitengebied en is in overleg met de Provincie Brabant om de aanduiding als landbouwontwikkelingsgebied te laten vervallen. Voor de L.O.G.s wordt, mits de ontwikkeling ervan doorgang vindt, specifiek beleid ontwikkeld en gevoerd om de balans tussen de verschillende aspecten in het buitengebied te waarborgen. Als de aanduiding vervalt zal net als in de rest van het buitengebied gezocht worden naar aansluiting bij de (oorspronkelijke) landschapskarakteristiek. Er lopen twee droge en twee natte ecologische verbindingszones door het gebied die in verschillende stadia van uitvoering verkeren. Met name de ontwikkeling van de droge verbindingen staat nog in de kinderschoenen. De Robuuste Ecologische Verbindingszone de Groote Beerze ligt centraal in het gebied. De huidige regering Rutte - Verhagen is van plan om de Robuuste Ecologische Verbindingszones te laten vervallen. Daarnaast liggen verspeid door het gebied snippers percelen die deel uitmaken van de ecologische hoofdstructuur, en hiervan zijn een aantal nog niet als zodanig ingericht. Tevens zijn er maar liefst zeven zogenaamde bebouwingsconcentraties aanwezig die zijn opgenomen in de nota Buitengebied in Ontwikkeling. Beleid Aanduiding Rijksbeleid a. Nota Ruimte Natura 2000, EHS, REV de Beerze Provinciaal beleid a. Structuurvisie Gemengd agrarisch gebied, kerngebied groenblauw, groenblauwe mantel b. Verordening Ruimte Extensiveringsgebieden overig en natuur, landbouwontwikkelingsgebieden, verwevingsgebieden, (attentiegebied) EHS, waterberging, behoud en herstel beken, zoekgebieden stedelijke ontwikkeling, cultuurhistorische en aardkundige waarden, groenblauwe mantel, agrarisch gebied c. Subsidieregeling Ontginningslandschap, open agrarisch landschap, aandacht beekdalen, EVZ, landschapselementen, beheer bestaande EHS Regionaal beleid a. Structuurvisie de Levende Beerze Waterpark de Groote Beerze Gemeentelijk beleid a. Nota Natuurlijk van Nature REV de Beerze, Natura 2000, landschappelijke erfenis, landschapbeheer b. Toekomstvisie Karakteristiek, beekdalen, EHS, EVZ, extensieve recreatie c. Intensief recreatief Bladel - d. Bebouwingsconcentraties Fons van der Heijdenstraat, de Hoeve, Polderdijk, Hoogeind/Heistraat, Landrop, Heuvel, Hoog Casteren e. Bestemmingsplan Buitengebied Cultuurhistorie en landschapbeekdal Groote Beerze, behoud en ontwikkeling, REV de Beerze 45

50 Opgaven voor het landschap Voor het agrarisch gebied ten noorden van Bladel en Hapert zijn de volgende opgaven geformuleerd: Vergroten van het landschappelijk contrast tussen open en besloten landschappen; Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de oude akkers; Bijzondere aandacht voor het beekdal van de Groote en Kleine Beerze, Wagenbroeks Loopje en de Raamsloop; Het realiseren/afmaken van de droge ecologische verbindingszones ten zuiden en westen van Netersel; Het realiseren van natte ecologische verbindingszones langs de Raamsloop, Kleine Beerze, Wagenbroeks Loopje; Het realiseren van de Robuuste Ecologische Verbindingszone de Groote Beerze. Het beschermen van (historische) zandwegen; Het ontsluiten van het landschap door het aanleggen en verbinden van recreatieve routes; Het realiseren van een landschappelijke overgang tussen de bebouwingsranden van Bladel en Hapert en het landschap. Bijvoorbeeld door middel van compensatiegroen ; De inrichting van de (Landbouwontwikkelings)gebieden - Bladel en Broekenseind/Duizel - Noord (L.O.G.S) 1 ; Afwaartse beweging in extensiveringsgebieden; Hulsel Het zorgdragen voor vrijkomende agrarische bebouwing (V.A.B.s) in de bebouwingsconcentraties Hoogeind / Heistraat, Hoog Casteren, Heuvel en Landrop; Het beter inpassen van grote agrarische bouwblokken. 1 Gemeente Bladel is in overleg met de Provincie om de L.O.G.S te laten vervallen. 46

51 Visie Het gebied ten noorden van Bladel en Hapert is bij uitstek het deel van de gemeente waar agrarische bedrijvigheid als belangrijkste functie in het landschap aanwezig is. Daarnaast is er sprake van een sterke verweving van werken, wonen, natuur en recreatie. Binnen het deelgebied treffen we het beekdallandschap, oude akkers en jonge ontginningen aan. Toevoeging van landschapselementen is wenselijk om de landschapsstructuur te versterken. Het deelgebied wordt doorsneden door beekdalen, waarvan de Groote Beerze, het Wagenbroeksloopje en de Kleine Beerze de opvallendste zijn. De Raamsloop, Kleine Beerze en het Wagenbroeksloopje zijn of worden door het Waterschap heringericht om de functie van natte E.V.Z. te kunnen vervullen. Het grootste gedeelte van de beekdalen is onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur, dit geldt niet voor het dal van de Groote Beerze. Wil de Beerze kunnen functioneren als ecologische verbinding, dan is het van groot belang dat het dal op natuurlijke wijze wordt gebruikt en beheerd, maar sommige ontbrekende schakels in het systeem zijn niet in eigendom bij de gemeente of een landschapsbeherende instantie. Hier zou agrarisch natuurbeheer door middel van STIKA en SNL subsidies uitkomst kunnen bieden. Een optie is daarbij de uitruil van gronden. De gemeente heeft verspreid door het deelgebied gronden in eigendom, deze hebben niet allemaal een natuur- of landschapgerelateerde functie of -inrichting. Deze gronden kunnen ingezet worden als compensatiegrond voor rode ontwikkelingen. Er is onder andere een perceel tussen de Wagenbroeken en het Wagenbroeks Loopje waar in de afgelopen jaren al nieuwe aanplant is gerealiseerd, maar wat nog niet helemaal landschappelijk is ingericht. Door de fraaie ligging in het beekdal is dit een uitstekende locatie om verder in te zetten bij natuurontwikkeling. Dit geldt ook voor de percelen aan de rand van Bladel die, wanneer hier wandelpaden worden toegevoegd, als uitloopgebied kunnen dienen voor de bewoners. Een mooie kans doet zich daarbij voor bij het Doolland, tussen de oostelijke dorpsrand van Bladel en de Beerze, waar bestaande routes richting het Waterpark kunnen worden opgepakt en doorgezet. Tussen het dal van de Groote Beerze en het Wagenbroeksloopje ligt een klein stuk halfopen heideontginningen, waar een aantal zeer grote agrarische bedrijven zijn gevestigd. Deze zijn niet aan alle zijden optimaal ingepast. Het verdient dan ook de voorkeur om dit alsnog te doen. Binnen dit deelgebied liggen in potentie, een aantal droge ecologische verbindingszones die nog niet gerealiseerd zijn. De oppervlakte hiervan is echter groter dan als doelstelling is opgenomen in het gebiedscontract. Bij de inrichting ervan moet rekening gehouden worden met de landschapsstructuur, het deel aan de westkant van Netersel loopt door de besloten oude akkercomplexen (wel struweelhagen en hakhout) terwijl het deel dat over de Achterste Heide loopt juist in een halfopen jonge ontginningengebied ligt (accent op openheid en transparantie). De twee landbouwontwikkelingsgebieden zijn in dit L.O.P. vooralsnog buiten beschouwing gelaten. Hier ligt wel een landschappelijke opgave, maar waar en hoe hier (specifiek) beleid voor opgesteld en gevoerd zal worden is afhankelijk van het besluitvormingsproces tussen Gemeente Bladel en Provincie Brabant. 47

52

53 49

54

55 project 11 Afmaken EVZ de Lei Late Straat de Muilen (ca m1. lengte) 12 Afmaken EVZ de Muilen Achterste Heide de Hoeve/Kranenberg (ca m1. lengte) 13 Beschermen van zandweg tussen Biezenheuvel en Urnenweg 14 Strategisch inzetten gemeente eigendommen in Knegselsche Heide, ten zuiden van Broekenseind (3x) en in LOG Broekenseind/Duizel - Noord 15 Groencompensatielocatie aan de rand van Bladel (eigendom gemeente) 16 Groencompensatielocatie aan de rand van Casteren / Sportpark de Smeel (eigendom gemeente) 17 Groencompensatielocatie tussen de Wagenbroeken Wagenbroeks Loopje (eigendom gemeente) 18 Groencompensatielocatie / strategisch inzetten locatie tussen burg. Van Woenseldreef en bos Vossenbussel (eigendom gemeente) 19 Transformatie nog om te vormen natuur langs de Beerze 20 Agrarisch natuurbeheer / landschapszoekgebied Beekdallandschap Beverdijcken Groote Beerze 21 Het realiseren van natte ecologische verbindingszones langs de Raamsloop, Kleine Beerze, Wagenbroeks Loopje; 22 Wandelpad over boerenland / zandpad over Doolland (van Bladel via Doolland naar de brug over de Beerze bij het Waterpark) Opm. Deze locaties hebben agrarisch potentieel en kunnen ingezet worden voor ruil met agrariers die gronden hebben in de EHS en / of beekdalen of als groencompensatielocatie passend bij de jonge ontginningen. Provincie / particulieren Mogelijk met uitruil van gronden. Waterschap Gemeente / particulieren 51

56 23 Op een goede manier inpassen van grote agrarische bouwblokken aan de Casterse Dijk 24 Wandelpad over boerenland / zandpad langs EVZ de Lei Late Straat de Muilen - Achterste Heide de Hoeve/Kranenberg 25 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de Oude Akkers 26 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het halfopen gebied van de Jonge Ontginningen. 27 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het open gebied van de Jonge Ontginningen. 28 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in de halfopen beekdalen van de Groote Beerze, het Wagenbroeks Loopje, Kleine Beerze en de Raamsloop. 29 Schaalverkleining in het beekdal van de Groote Beerze Afhankelijk van de wijze waarop EVZ wordt gerealiseerd; door aankoop (willen) of doormiddel van subsidie via het STIKA (kunnen) Mogelijk versterking EVZ Mogelijk versterking EVZ Samenwerking met Brabants Landschap en particulieren. 52

57 53

58

59 3.3 Ten Vorsel Karakteristiek Ten Vorsel is geen landgoed in de traditionele zin des woords omdat een centraal landhuis of adellijke familie ontbreekt. Het is een klein historisch 1 buurtschap in een samenhangend geheel van bossen, beekdalen, bebouwing en agrarische gronden. Een groot deel van de beplantingen zijn landschappelijk en historisch waardevol. De omgeving van Ten Vorsel kent een lange bewoninggeschiedenis, wat wordt bewezen door de aanwezigheid van een archeologisch monument onder de oude akker iets ten noordoosten van het buurtschap. Hier zijn sporen van bewoning aangetroffen uit de IJzertijd en de Romeinse Tijd 2. Het landgoed ligt in feite ingesloten tussen de Raamsloop en de Aa of Goorloop en de zuidrand van Bladel. Het is eigendom van de Maatschappij van Welstand, die in het verleden zich ten doel stelde om protestantse gezinnen in Brabant en Gelderland een beter bestaan te bieden. Nu uit dit zich nog in het plaats bieden aan schoolkinderen uit achterstandswijken die op Ten Vorsel kennis kunnen maken met de natuur en het buitengebied. Er is tevens een zorgboerderij gevestigd. Markant element is de heksenboom van Zwarte Kaat die een belangrijke plaats inneemt in de Bladelse folklore. Er lopen ook een aantal 1 V211 Landgoed Ten Vorsel, vlak van redelijk hoge cultuurhistorische waarde: Landgoed/landgoedachtig gebeid met eiken- en beukenlanen, loofen naaldbossen en landbouwgronden, waaronder oude akkers met een esdek, gelegen aan de Aa of Goorloop. Kern van het gebied is de hoeve Ten Vorsel, die voor het eerst wordt genoemd in In het gebied diverse oude bomen, waaronder eiken en beuken. bron: CHW Brabant 2 Monumentnummer: 5137, bron: CHW Brabant 55

60 recreatieve routes over het landgoed, en er bevinden zich een aantal recreatieve voorzieningen zoals bijvoorbeeld camping de Tipmast. Het bosgebied is afwisselend en er bevinden zich een aantal grote vennen zoals het Meerven en de Kromvennen. 1. Bos en heide 2. Beekdalen 3. Oude besloten akkers 4. Jonge open ontginningen 56

61 Beleid Met uitzondering van een aantal akkers aan de noordkant van Ten Vorsel maakt het hele gebied deel uit van de ecologische hoofdstructuur. Vanwege de grote ecologische potentie zijn de agrarische gronden langs de Aa- of Goorloop in, op dit moment, nog agrarische boskamers aangewezen als zogenaamde toesslaggebieden voor agrarisch natuurbeheer. De zogenaamde "nog om te vormen" (agrarische) gebieden zijn voornamelijk bestemd als vochtig hooiland. Ten Vorsel maakt deel uit van de intensieve recreatieve zone, voornamelijk om de aanwezige landschappelijke waarden. Het bosgebied is doorspekt met wandel- en fietsroutes. Volgens de nota BIO valt de intensieve recreatieve zone ook binnen de bebouwingsconcentraties. Beleid Aanduiding Rijksbeleid a. Nota Ruimte Natura 2000, EHS, REV de Beerze Provinciaal beleid a. Structuurvisie Gemengd agrarisch gebied, kerngebied groenblauw, groenblauwe mantel b. Verordening Ruimte Extensiveringsgebieden overig en natuur, verwevingsgebieden, (attentiegebied) EHS, waterberging, behoud en herstel beken, zoekgebieden stedelijke ontwikkeling, groenblauwe mantel, agrarisch gebied c. Subsidieregeling Ontginningslandschap, open agrarisch landschap, aandacht beekdalen, EVZ, landschapselementen, beheer bestaande EHS Regionaal beleid a. Structuurvisie de Levende Beerze Aa of Goorloop en Dalemstroompje Gemeentelijk beleid a. Nota Natuurlijk van Nature REV de Beerze, Natura 2000, landschappelijke erfenis, landschapbeheer b. Toekomstvisie Karakteristiek, beekdalen, EHS, EVZ, intensief recreatief gebied c. Intensief recreatief Bladel Intensieve recreatiebedrijven, landschappelijke waarden, fietsroutenetwerk, streefbeelden d. Bebouwingsconcentraties Intensieve recreatieve zone e. Bestemmingsplan Buitengebied Behoud en ontwikkeling, REV de Beerze 57

62 Opgaven voor het landschap Voor het deelgebied Ten Vorsel zijn de volgende landschappelijke opgaven geformuleerd: Het vergroten van het landschappelijk contrast tussen bosgebied, agrarisch gebied en beekdalen; Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen, i.h.b. in de beekdalen; Invulling geven aan de doelstellingen van de EHS; Aandacht voor het beekdal van de Aa- of Goorloop; Realiseren van natte EVZ Raamsloop; Het realiseren van de Robuuste Ecologische Verbindingszone de Groote Beerze, in de vorm van deelvisie Aa- of Goorloop (11)? ; Het realiseren van een landschappelijke overgang tussen de bebouwingsranden van Bladel en het landschap. Bijvoorbeeld door middel van compensatiegroen ; Het beschermen van zandwegen; Inhoud geven aan de intensieve recreatieve zone met respect voor landschapswaarden ( cultuurhistorie, natuur en landschap); Het ontsluiten van het landschap door het aanleggen en verbinden van recreatieve routes. 58

63 Visie Ten vorsel bestaat naast de bos en natuurgebieden uit Beekdallandschap en besloten Oude Akkers. Met name het landschap in de beekdalen van de Aa of Goorloop en de raamsloop zijn vervlakt en nauwelijks nog herkenbaar. Ook in het kader van de EHS is het wenselijk dat deze situatie verandert en de beekdalen een hogere ecologische en landschappelijke waarde krijgen. Dit kan met name gedaan worden door het terugbrengen van de kavelgrens beplantingen loodrecht op de beek, het terugbrengen van mantel en zoomvegetatie aan de bosranden en door agrarisch natuurbeheer. Zeker als actief de samenwerking wordt gezocht met Ten Vorsel en de Maatschappij van Weldadigheid met haar activiteiten op het gebied van milieu-educatie en zorg is dit een kansrijke optie. In het bosgebied zelf is met name voor natuur nog een kwalitatieve meerwaarde te behalen door de productiebossen om te zetten naar hoogwaardigere natuur, of door het omvormen van de laatste agrarische percelen in de omgeving van het Oude Kroonven. Aan de zuidrand van Bladel liggen enkele percelen in eigendom van de gemeente die ingezet zouden kunnen worden als compensatielocatie. Functie prioritering; 1. landschapsschoon 2. natuur en water 3. educatie en recreatie 4. agrarische bedrijvigheid 59

64

65 61

66

67 Project 30 Transformatie van bestaande natuur naar natuurambitie (van naaldhout naar bijvoorbeeld beekdalbegeleidend loofbos) 31 Groen compensatielocatie aan de rand van Bladel / bedrijventerrein de Sleutel ( eigendom gemeente) 32 Reconstructie bosranden 33 Vernatting en natuurlijke inrichting Kroonvense Heide 34 Bescherming zandpad verlengde Ambachtsweg over Raamsloop richting Bossen in combinatie met wandelpad over boerenland. 35 Transformatie van nog om te vormen natuur (agrarische kavels in bosgebied) 36 Het realiseren van natte ecologische verbindingszone langs de Raamsloop 37 Transformatie nog om te vormen natuur tussen Raamsloop en bosrand 38 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de Oude Akkers 39 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het halfopen gebied van de Jonge Ontginningengebied 40 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het halfopen Beekdallandschap 41 Schaalverkleining en agrarisch natuurbeheer in het beekdal van de Aa of Goorloop Opm. Provincie Brabant / DLG is hier de trekker van, gemeente Bladel speelt een faciliterende rol. Zichtrelaties tussen de rand van Bladel en het buitengebied dienen hierbij behouden blijven. DLG is hier de trekker van. Gronden zijn nog in particulier eigendom. Particulier(en) Provincie Brabant / DLG is hier de trekker van, gemeente Bladel speelt een faciliterende rol. Waterschap en gemeente. Provincie / particulier (en) Mogelijk versterking EVZ Gebied is aangewezen als EHS, landschapszoekgebied, en toeslaggebied. De Bosgroep is in opdracht van het Waterschap aan een plan aan het maken voor de inrichting van de Aa of Goorloop en de aanpalende gronden daarvan. 63

68

69 3.4 Agrarisch gebied ten zuiden van Bladel en Hapert Karakteristiek Het agrarisch gebied ten zuiden van Bladel en Hapert kent een grote verwevenheid van functies, waarbij de agrarische sector en de recreatie de boventoon voeren. De structuur van het gebied wordt bepaald door de aanwezigheid van de Aa of Goorloop en het Dalemsstroompje. Deze komen vlak onder Bladel en Hapert samen in de Groote Beerze. Deze watergangen zijn in de huidige situatie nauwelijks zichtbaar in het landschap ook hun ecologisch waarde is laag. Tussen de beekdalen en de kernen liggen oude akkers die voorheen een afwisselend open of besloten karakter hadden. Het gebied in de hoek Goorland de Uitgang was voorheen heel besloten van aard terwijl het gebied ten westen van de Uitgang open was. Nu is het juist andersom. Dit grote gebied kent tevens een zeer hoge archeologische waarde 1. Dit geldt ook voor de zuidoostrand van Hapert. Het gebied dat tussen de beken ligt bestaat uit jonge ontginningen. Dit gebied loop tot aan Terkooyen, wat in feite een oude nederzetting 1 Uit CHW Brabant: Monumentnummer: Terrein van archeologische waarde De Elsten: Terrein met sporen van bewoning uit de ijzertijd en/of de Romeinse tijd, alsook de vroege en late middeleeuwen. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (57A-A07), dat in het kad er van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. De beschikbare Archis-gegevens (Waarnemingen zowel binnen als direct buiten het monument) gaven aanleiding tot een opwaardering tot de huidige status (AW), mede omdat er ten dele sprake is van een esdek.het terrein omringt t de monumenten 57A-022 (mon.nr 5133) en -023 (mon.nr 5134): ijzertijd-romeinse resten. 65

70 is met omringende akkers. Het hele gebied ten zuiden van de Bredase Baan rond Troprijt bestaat uit jonge open heideontginningen die sterk contrasteren met de bosrand van Ten Vorsel en de Kempische Grensbossen. De landschapselementen die in het deelgebied voorkomen bestaan voornamelijk uit laanbeplantingen en solitaire bomen. De laanbeplanting langs de Groot Terkooyen is recent vernieuwd. Langs de Aa of Goorloop staan enkele zeer fraaie solitaire bomen. Een opvallende en grootschalige ontwikkeling in het gebied is het Kempisch Bedrijvenpark dat zich uitstrekt van de zuidrand van Hapert tot aan de A67. Het oude akkercomplex, rond het historische buurtschap Dalem 2 vertoont een hoge dynamiek die niet altijd in lijn is met de landschapskarakteristiek. De grote es Steenakkers, die op de historische kaart van 1900 nog goed te herkennen, is herverkaveld. Aan de Pan en de Eerselsedijk zijn enkele moderne, grootschalige agrarische bedrijven te vinden waarvan de landschappelijke inpassing niet optimaal is. Aan de Schouwberg ligt verscholen in het groen, een groot vakantiepark. Verder zijn er nog twee campings aanwezig in het deelgebied. 1. Jonge open ontginningen 2. Beekdalen 3. Oude besloten akkers 4. Bos en heide 2 uit CHW Brabant: historische stedebouw: Buurtschap met restanten van een driehoekig plein. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen ( ), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode Kenmerkend is verder de klinkerbestrating. Het buurtschap kent aan de zuidzijde nog een zichtrelatie met een oude akker met een esdek. 66

71 Beleid Aanduiding Rijksbeleid a. Nota Ruimte Natura 2000, EHS, REV de Beerze Provinciaal beleid a. Structuurvisie Gemengd agrarisch gebied, kerngebied groenblauw, groenblauwe mantel b. Verordening Ruimte Extensiveringsgebied overig en natuur, verwevingsgebieden, (attentiegebied) EHS, waterberging, behoud en herstel beken, zoekgebieden stedelijke ontwikkeling, groenblauwe mantel, agrarisch gebied c. Subsidieregeling Ontginningslandschap, open agrarisch landschap, aandacht beekdalen, EVZ, landschapselementen, beheer bestaande EHS Regionaal beleid a. Structuurvisie de Levende Beerze Natuurpark Groote Beerze, Aa of Goorloop en Dalemstroompje Gemeentelijk beleid a. Nota Natuurlijk van Nature REV de Beerze, Natura 2000, landschappelijke erfenis, landschapbeheer b. Toekomstvisie Karakteristiek, beekdalen, EHS, EVZ, intensief recreatief gebied c. Intensief recreatief Bladel Intensieve recreatiebedrijven, landschappelijke waarden, fietsroutenetwerk, streefbeelden d. Bebouwingsconcentraties Intensieve recreatieve zone, Dalem e. Bestemmingsplan Buitengebied Behoud en ontwikkeling, REV de Beerze 1 67

72 Opgaven voor het landschap Vergroten van het landschappelijk contrast tussen open en besloten landschappen; Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen i.h.b. in de beekdalen van de Aa- of Goorloop en het Dalemsstroompje; Invulling geven aan de doelstellingen van de EHS in de nog om te vormen gebieden; Het realiseren van de robuuste ecologische verbindingszone de Groote Beerze, in de vorm van deelvisie Aa- of Goorloop (11); Het realiseren van een landschappelijke overgang tussen de bebouwingsranden van Bladel en het landschap. Bijvoorbeeld door middel van compensatiegroen ; Het beschermen van zandwegen; Inhoud geven aan de intensieve recreatieve zone met respect voor landschapswaarden ( cultuurhistorie, natuur en landschap); Het ontsluiten van het landschap door het aanleggen en verbinden van recreatieve routes; Afwaartse beweging in extensiveringsgebieden; Het zorgdragen voor vrijkomende agrarische bebouwing (V.A.B.s) in de bebouwingsconcentraties; BIO Dalem en Structuurvisie Dalem Ganzenstraat de Pan; Het op een goede manier inpassen van grote agrarische bouwblokken. 68

73 Visie In het deelgebied komen de landschapskarakteristieken beekdallandschap, Oude Akkers en Jonge Ontginningen voor. De versterking van deze karakteristiek is wenselijk omdat het onderscheid in hoge mate vervlakt is. De beekdalen van de Aa of Goorloop en het Dalemsstroompje kunnen weer herkenbaar worden gemaakt door het terugbrengen van de beekdalbegeleidende beplantingen en waar mogelijk het terugbrengen van stukken moeras of natuurlijk grasland. Door de grote schaal van het landschap in de jonge (heide)ontginningen is het zeer geschikt voor agrarische activiteiten. Doormiddel van agrarisch natuurbeheer kunnen de schijnbare uitersten natuur en landbouw met elkaar verweven worden. Hierdoor kan een afwisselend en aantrekkelijk landschap ontstaan wat tevens een meerwaarde vormt voor de recreatie die in dit deelgebied geconcentreerd is. Aan de rand van Hapert heeft de gemeente een aantal gronden in bezit die ingezet zouden kunnen worden voor het invullen van compensatie opgaves. Tussen de westkant van Hapert en de Groote Beerze ligt een perceel, 'nog om te vormen natuur' dat in eigendom is van Staatsbosbeheer, iets ten zuiden daarvan in de vork van Aa- en Goorloop / Dalemsstroompje ligt nog een flink stuk 'nog om te vormen natuur' van de gemeente en DLG. Door deze delen in samenspraak te ontwikkelen en te verbinden met een laarzenpad / wandelpad over boerenland kan, naast een stuk natuur- en landschapontwikkeling een fraai ommetje vanuit Hapert worden gecreëerd. Het gebied rond Dalem verdient extra aandacht vanwege de hoge dynamiek daar. Ten oosten van het Dalemsstroompje is een verdichting met landschapselementen wenselijk, met uitzondering van de oude es Steenakkers die juist open moet blijven. Het is zeer wenselijk om de zichtrelatie tussen Dalem en de oude es,die ten zuiden van het buurtschap ligt, te behouden. Bij voorkeur wordt de es gebruikt voor traditionele landbouw in plaats van boomteelt. Het is wenselijk om de grote moderne stallen in dit gebied op een goede manier landschappelijk in te passen, met bijvoorbeeld hoogstamboomgaarden en/of hakhoutsingels en boomgroepen. Landschappelijk verdichting is ook wenselijk langs de randen van de oude akkers rond Terkooyen en rond de oude akkers ten zuiden van Bladel. Bij verstoring van de bodem moet te allen tijde rekening worden gehouden met de hoge archeologische waarde van het gebied. Voor het gebied rond Troprijt is met name het aanzetten van het beekdal van de Aa of Goorloop belangrijk, verder moet het accent liggen op het behoud van de landschappelijke openheid. Functie prioritering; 1. agrarische bedrijvigheid 2. natuur en water 3. recreatie en educatie 4. landschapsschoon 69

74

75 71

76

77 project 43 Groencompensatielocatie in oksel Aa of Goorloop en Dalemsstroompje (eigendom gemeente) 44 Groencompensatielocatie langs Dalemsstroompje ten noorden van A67 (eigendom gemeente) Opm. Gemeente en DLG (eigenaar) Gemeente 45 Projecten i.h.k.v. de intensieve recreatieve zone Particulieren 46 Uitbreiding natuurpark Groote Beerze over terrein SBB en gemeente Staatsbosbeheer ten zuiden van N284 en ten oosten van Hapert, inclusief laarzenpad 47 Transformatie nog om te vormen natuur langs de Provincie, Waterschap en particulieren. Waterschap Groote Beerze /Aa of Goorloop en Dalemsstroompjker de Dommel is trekker. Uitvoering onze- vanwege wijzigingen in Rijksbeleid. 48 Agrarisch natuurbeheer / landschapszoekgebieden Waterschap de Dommel, Provincie en particulieren langs en tussen beken 49 Wandelpad over boerenland / zandpad over Doolland Deels over gemeentegronden, deels over parti- (vanaf Hapert over het Dalemsstroompje via culier terrein. Goor- of Overland terug naar Hapert ) 50 Op een goede manier inpassen van grote agrarische bouwblokken 51 Schaalverkleining en agrarisch natuurbeheer in het beekdal van de Aa of Goorloop Gebied is aangewezen als EHS, landschapszoekgebied, en toeslaggebied. De Bosgroep is in opdracht van het Waterschap aan een plan aan het maken voor de inrichting van de Aa of Goorloop en de aanpalende gronden daarvan. 52 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het gebied van de Oude Akkers 53 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in het halfopen gebied van de Jonge Ontginningen. 54 Het versterken van de fijne dooradering met landschapselementen in de halfopen beekdalen van de Groote Beerze, Aa of Goorloop en Dalemsstroompje. 73

78

79 3.5 Kempische Grensbossen Karakteristiek Deelgebied de Kempische Grensbossen is in feite een voormalige Regionale Natuur en Landschapseenheid (RNLE). Het hele gebied bestaat uit heide met enkele agrarische percelen. Het perceel dat rond buurtschap de Pan/Maupertuus ligt is het markantst. Dit is, volgens de CHW, een klein oer akkercomplex met esdek, met een duidelijke bolle ligging, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout. De akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen ( ). Aan de zuidzijde van het akkercomplex liggen enkele percelen bos met (restanten van) hakhoutwallen. Het akkercomplex de Pan lag, met bijbehorend buurtschap, eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. Bij de ruilverkaveling, omstreeks , is de verkaveling deels gewijzigd 1. Deze agrarische gronden zijn deels nog in particulier eigendom. De Gemeente Bladel beschikt in dit deelgebied over drie grote bosgebieden, een deel van de Cartierheide is van Natuurmonumenten, de rest is van Staatsbosbeheer. De Cartierheide is niet alleen vanwege de aanwezige natuurwaarden waardevol, maar ook vanuit historisch landschappelijk oogpunt. Het gebied is dan ook aangewezen als historisch waardevol landschap in de cultuurhistorische waardenkaart 2 ; Heidegebied met een aantal kleinere vennen. Restant van de grote, open heidegebieden die sinds de Late Middeleeuwen ( ) in grote delen van de Brabantse zandgebieden voorkwamen. Midden over de heide loopt de zandweg Bredase Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Luik en 1 CHW-code: V208 Akkercomplex De Pan, Waardering: Redelijk hoog. Bron: Bron: 2 CHW-code: V323 Cartierheide, Waardering: Hoog. Bron: esrinl.com/chw/ 75

80 Breda. In 1932 is het gebied door de Belgische baron de Cartier de Marchienne geschonken aan Natuurmonumenten. Voor die tijd was het in gebruik als jachtgebied. Langs het Dalems Stroompje liggen kades die werden gebruikt om het (water)wild te kunnen besluipen. Deze kades dateren uit de periode Aan de randen enige spontane opslag van berken en dennen. Het gebied kent een samenhang met de akkers bij Witrijt, De Pan, Spijkert en De Heestert, die eeuwenlang als eilanden in de omliggende heide lagen, en met de omliggende jonge heidebebossingen. Verspreid door het bos liggen een groot aantal archeologische monumenten, hoofdzakelijk grafvelden, urnenvelden en restanten van nederzettingen uit het Mesolithicum en de IJzertijd. De omringende bossen zijn zogenaamde jonge heidebebossingen bestaande uit naald- en loofhout op gefixeerd stuifzand. Het gebied is in meerdere projecten verkaveld en ontgonnen, met name in de periode , maar plaatselijk, zoals bij Boksheide, Zwarte Weijer en De Pan, ook al eerder. De percelering is per ontginning verschillend, maar overwegend rationeel en soms blokvormig. Het gebied is dooraderd met wandel-, fiets-, ATB- en ruiterroutes. Doordat de recreatie door middel van de routes geconcentreerd en begeleid wordt blijft de overlast voor de natuur beperkt. 1. Bos en heide 2. Beekdalen 3. Jonge open ontginningen 4. Oude besloten akkers 76

81 Beleid Het geformuleerde beleid in deelgebied Kempische Grensbossen is hoofdzakelijk op de bescherming en vergroting van de natuurwaarden gericht. In een van de deelvisies van de REVZ Groote Beerze is onder andere een ecoduct over de A67 voorzien met als doelsoort de Gladde Slang. Hoogstwaarschijnlijk zal dit ecoduct over de rijksgrens heen, in België worden gerealiseerd. Andere aspecten van het deelplan waren het terugbrengen en/of beleefbaar maken van de cultuurhistorische waarden en het transformeren van bosgebieden naar andere bostypen of heide. Met de onduidelijkheid rondom de toekomst van de REVZ is de uitvoering echter twijfelachtig geworden. Beleid Aanduiding Rijksbeleid a. Nota Ruimte Natura 2000, EHS, REV de Beerze Provinciaal beleid a. Structuurvisie Kerngebied groenblauw, groenblauwe mantel b. Verordening Ruimte Extensiveringsgebieden, (attentiegebied) EHS, cultuurhistorisch waardevol gebied, groenblauwe mantel c. Subsidieregeling Ontginningslandschap, aandacht beekdalen, EVZ, landschapselementen, beheer bestaande EHS Regionaal beleid a. Structuurvisie de Levende Beerze Aa of Goorloop en Dalemstroompje Gemeentelijk beleid a. Nota Natuurlijk van Nature REV de Beerze, Natura 2000, landschappelijke erfenis, landschapbeheer b. Toekomstvisie Karakteristiek, beekdalen, EHS, EVZ c. Intensief recreatief Bladel Landschappelijke waarden, fietsroutenetwerk, streefbeelden d. Bebouwingsconcentraties Intensieve recreatieve zone, Dalem e. Bestemmingsplan Buitengebied Cultuurhistorie en landschap, Cartierheide, jonge bossen Kempen en Postelse heide, behoud en ontwikkeling, REV de Beerze 77

82 Opgaven voor het landschap Invulling geven aan de doelstellingen van de EHS in de nog om te vormen gebieden; Het realiseren van de Robuuste Ecologische Verbindingszone de Groote Beerze, in de vorm van deelvisie Aa- of Goorloop (11)?; Het beschermen van zandwegen; Het sturen van recreatie ten behoeve van de natuurwaarden; Afwaartse beweging ; Het op een goede manier inpassen van agrarische bouwblokken; Het zorgdragen voor vrijkomende agrarische bebouwing (V.A.B.s). 78

83 Visie Vanwege de overwegende natuurbestemming op dit deelgebied is in het Landschapsontwikkelingsplan geen aanvullende visie opgenomen. De gemeente zal initiatieven die binnen de reeds geformuleerde doelstellingen passen en aan de gestelde kwaliteitseisen voldoen faciliteren. Buurtschap de Pan valt binnen de karakteristiek jonge ontginningen Dit betekent dat de aanleg van landschapselementen passend moet zijn binnen deze karakteristiek, met behoud van het contrast met de bosrand. Functie prioritering; 1. natuur en water 2. landschapsschoon 3. recreatie en educatie 4. agrarische bedrijvigheid 79

84

85 81

86