De Watersector Exportindex (WEX)
|
|
- Paula van der Ven
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2014
2 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water. Petra Gibcus en Dick Snel Zoetermeer, december 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
3 De Watersector Exportindex (WEX) WEX: index om de ontwikkeling van de export van de watersector te volgen Om de ontwikkeling van de export van de watersector in kaart te brengen, is door Panteia een indexcijfer voor de export van wateractiviteiten ontwikkeld: de Watersector Export Index (WEX). De WEX is opgebouwd vanuit de volgende deelsectoren (zie ook bijlage 2): Watertechnologie: watervoorziening (drinkwatervoorziening en -behandeling, drinkwatertransport en -distributie, industriële watervoorziening en - behandeling, industrieel watertransport en -distributie); afvalwater (collectie en/of sanitatie, industrieel afvalwater, huishoudelijk afvalwater en hergebruik van afvalwater). Deltatechnologie: waterbeheer (integraal waterbeheer, grondwater, oppervlaktewater, waterkwantiteit, waterkwaliteit); water en groen; waterbouw (kustontwikkeling, havenconstructie en baggeren). Het basisjaar voor de WEX is De WEX is voor dat jaar gelijkgesteld aan 100. Tot en met 2012 is de WEX gebaseerd op statistische bronnen. De statistieken hebben echter als nadeel dat ze sterk achterlopen. Een actuele WEX, ofwel een goed beeld van de huidige totale export van de Nederlandse watersector, kan worden verkregen door de gegevens van een aantal verschillende spelers uit de markt te combineren. Hierbij biedt een enquête uitkomst (zie bijlage 2). Door de medewerking van een groot aantal bedrijven, is het mogelijk gebleken om een voorlopige vaststelling voor de WEX 2013 en een eerste vooruitzicht voor 2014 te presenteren. Met kleine dip in 2002, voortdurende stijging WEX tot 2009 Ontwikkeling van de WEX De ontwikkeling van de WEX is gepresenteerd in figuur 1. Tot 2001 nam de export van wateractiviteiten flink toe. De index voor de export van wateractiviteiten stond in 2001 op 109,9. Dit komt neer op een export van 4,5 miljard euro. Daarna is een periode van laagconjunctuur ingetreden. Niet alleen de groei van de Nederlandse economie liep terug, maar ook de mondiale economie kreeg het zwaar te verduren. Dit vertaalde zich in een lichte daling van de WEX in Na een kleine dip herstelde de WEX zich al snel. De watersector kon profiteren van de toegenomen vraag uit het buitenland. Sindsdien heeft de watersector kunnen profiteren van de mondiale groei van de wereldeconomie. De export van water-activiteiten nam ieder jaar sterker toe. Met een toename van de export van wateractiviteiten met respectievelijk 14 en 15%, namen 2006 en 2007 een van de sterkste toenames voor hun rekening. De WEX piekte in 2008 en kwam uit op 161,5. Dit komt neer op een exportomvang van wateractiviteiten van circa 6,7 miljard euro. 3
4 WEX Forse daling WEX in 2009 als gevolg van kredietcrisis In de tweede helft van 2008 zette de kredietcrisis in. De crisis zorgde niet alleen voor malaise op de financiële markten, maar had ook een drukkend effect op de economische groei. In de tweede helft van 2008 zakte de exportmarkt, als gevolg van de wereldwijde kredietcrisis, volledig in elkaar. De volumegroei van de wereldhandel daalde van 7,4% in 2007 naar 0,3% in De groei van de WEX zwakte af. In 2009 waren de gevolgen van de kredietcrisis op alle fronten goed zichtbaar. De wereldeconomie daalde met 0,1%. Ook de Nederlandse economie werd geconfronteerd met een krimp met 3,3%. De Nederlandse goederenexport nam maar liefst af met 9,6 % in volume en 14,2% in waarde. De scherpe economische terugval heeft ook geleid tot een forse daling van de export van wateractiviteiten, met 10%. De WEX daalde in 2009 tot 145,4, ofwel een exportomvang van wateractiviteiten van 6 miljard euro. figuur 1 De Watersector Exportindex (WEX) voor de periode (2000=100) totaal watertechnologie deltatechnologie Jaar * De WEX 2013 betreft een voorlopige realisatie. ** De WEX 2014 betreft een prognose. Bron: Panteia, Export watersector stijgt ondanks eurocrisis in In 2010 en begin 2011 was even sprake van een economisch herstel, maar door de eurocrisis kromp de Nederlandse economie sinds de tweede helft van 2011 weer. De economische krimp liep nog door in 2013, maar in de tweede helft van het jaar begon de Nederlandse economie weer iets aan te trekken. De uiteindelijke krimp van de Nederlandse economie was, met 0,75% 3, daarmee iets minder sterk dan in De wereldeconomie bleef groeien, maar het groeitempo was wel lager dan voorheen. De groei van de wereldeconomie was 2% in De wereldhandel begon in 2013 weer iets aan te trekken met een CPB, Macro Economische Verkenning 2015, Den Haag. De WEX voor 2010 en 2011 is iets gewijzigd ten opzichte van eerdere publicaties vanwege herziening van gegevens door het CBS. CPB, Macro Economische Verkenning 2015, Den Haag. 4
5 groei van 1,7%. De watersector profiteerde van deze mondiale groei. Doordat de bedrijven in de watersector veelal actief zijn in de mondiale groeiregio s bleef de export van wateractiviteiten ook groeien. De watersector heeft zich daardoor relatief gunstig ontwikkeld. De groei van de export van wateractiviteiten is in 2013 naar schatting gegroeid met zo n 5,4%. De WEX komt daarmee uit op 177,4, ofwel 7,3 miljard euro. Verwachting: optimisme over export van wateractiviteiten Vooruitzichten 2014 De vooruitzichten voor de Nederlandse economie zien er in 2014 met een verwachte groei van 0,75% 4 duidelijk positiever uit dan de krimp van 0,75% in De belangrijkste redenen voor het aantrekken van de groei zijn het aantrekken van de export en een toename van investeringen. De exportgroei neemt toe als gevolg van het aantrekken van de Europese economie. De investeringsbereidheid van het bedrijfsleven neemt toe door het verbeterende afzetperspectief. De wereldeconomie en de wereldhandel blijven groeien met een groeipercentage van respectievelijk 3,25% en 3%. 5 De stemming onder de ondervraagde bedrijven binnen de watersector is ten opzichte van de zomer 2014 iets getemperd. Wellicht dat de onrust in verschillende delen van de wereld, zoals de conflicten in Oekraïne en Syrië en ebola in West-Afrika, hieraan bijdragen. Ruim twee derde beoordeelt de situatie op de buitenlandse markten voor wateractiviteiten als (zeer) gunstig. Dit percentage lag rond de zomer met ongeveer driekwart wat hoger. Ruim een kwart geeft aan dat de situatie ten opzichte van een half jaar geleden is verbeterd, tegenover 7% dat een verslechtering ziet. Ongeveer twee derde van de bedrijven voorziet dat de buitenlandse omzet van wateractiviteiten in 2014 toeneemt, vergelijkbaar met een half jaar geleden. Op de vraag waarom zij een stijging verwachten, komen uiteenlopende antwoorden. Bijna een kwart van de respondenten geeft aan dat zij een stijgende omzet uit wateractiviteiten voorzien op basis van lopende projecten en orders. Een op de vijf bedrijven ziet een toenemende vraag. Nog eens een op de vijf bedrijven geeft aan dat zij actief hebben ingezet op buitenlandse markten en dat ze hier nu de vruchten van kunnen plukken. Een andere genoemde reden is dat er nieuwe producten zijn ontwikkeld, die op de markt kunnen worden gebracht. Hiervan verwachten de bedrijven het een en ander. Ruim een kwart verwacht een gelijkblijvende omzet. Van de bedrijven die verwachten dat de buitenlandse omzet van wateractiviteiten gelijk zal blijven, geven de meeste bedrijven aan dat de orderportefeuille gelijk is gebleven of dat de markt nog betrekkelijk moeilijk is. De stemming vertaalt zich in een toename van de WEX tot ruim 185 in Dit komt neer op een exportomvang van wateractiviteiten van bijna 7,7 miljard euro. 4 5 CPB, Decemberraming 2014, Economische vooruitzichten 2015, CPB Policy Brief 2014/09, Den Haag. CPB, Decemberraming 2014, Economische vooruitzichten 2015, CPB Policy Brief 2014/09, Den Haag. 5
6 Vrijwel alle bedrijven zien de toekomst op het gebied van wateractiviteiten met (veel) vertrouwen tegemoet (90%). Voor de wateractiviteit afvalwater worden door de meeste bedrijven de beste toekomstkansen gezien, gevolgd door watervoorziening en waterbeheer. Deltatechnologie ontwikkelt zich sterk vanaf 2009 WEX: water- en deltatechnologie De WEX voor de watertechnologie is al een tijd iets hoger dan de WEX voor de deltatechnologie (zie figuur 1). Vanaf 2009 groeit de sector deltatechnologie sterk, terwijl de sector watertechnologie stabiliseert. In 2013 groeide de WEX voor de watertechnologie met 1%. De WEX voor de deltatechnologie groeide met zo n 8% sterker, waardoor de WEX van beide sectoren zich vrijwel op hetzelfde niveau bevond. Voor 2014 wordt weer een sterkere groei voor de watertechnologie voorzien, ruim 6,5%, ten opzichte van de deltatechnologie met 3,4%. Export water naar regio De bedrijven, die deelnemen aan de WEX, zijn gevraagd om een verdeling te maken van hun omzet naar regio (figuur 2). De ondervraagde bedrijven in de watersector halen meer dan de helft (54%) van hun omzet buiten Europa. Met name Azië en Afrika zijn daarbij belangrijke regio s voor de buitenlandse omzet van wateractiviteiten. Binnen Europa halen de Nederlandse waterbedrijven hun omzet vooral uit EU-landen. figuur 2 Gemiddelde verdeling van de buitenlandse omzet van wateractiviteiten naar regio, 2014 Australië en Nieuw- Zeeland 3% Azië 16% EU-landen 39% Midden-Oosten 9% Latijns-Amerika 4% Afrika 13% VS en Canada 9% rest Europa 7% Bron: Panteia, op basis van telefonische enquête, zomer De meeste kansen voor de export van wateractiviteiten zien de bedrijven in Azië, op afstand gevolgd door Afrika en de EU-landen. De deelnemende bedrijven aan de enquête is gevraagd om een top 3 te geven van landen waar zij de meeste kansen zien. Uit figuur 3 valt af te lezen dat de deelnemers aan de enquête de meeste kansen voor wateractiviteiten in eigen land zien. In het buitenland zien de bedrijven veel kansen in China, Brazilië, Saoedi-Arabië, Indonesië, Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk en Duitsland. 6
7 figuur 3 Landen waar volgens de deelnemende bedrijven de meeste kansen liggen Bron: Panteia, 2014 op basis van telefonische enquête. Om de kansen binnen de watersector te benutten, hebben de WEXdeelnemers vooral samenwerking met andere bedrijven nodig. Op enige afstand volgt meer kennis van de markt en de gebruikers. Een beperkt deel van de bedrijven (6%) heeft helemaal niets nodig om de kansen te benutten. Zie figuur 4. figuur 4 Benutten van kansen binnen de watersector: wat is er nodig? 0% 20% 40% 60% 80% Samenwerking met andere bedrijven 69% Meer kennis van de markt en van gebruikers 50% Financiële middelen 43% Samenwerking met andere kennisinstellingen 33% Openen van nieuwe vestigingen of deelnemingen in het buitenland 29% Meer kennis van benodigde technologieën 11% Niets nodig 6% Bron: Panteia, 2014 op basis van telefonische enquête. Internationale concurrentiekracht Voor de internationale concurrentiekracht van de watersector is meer investeren in innovatie het belangrijkste aspect volgens de deelnemers aan de WEX. Daarna volgen het bieden van integrale oplossingen en het beter benutten van internationale relaties en netwerken. Meer rivaliteit tussen Nederlandse bedrijven wordt onbelangrijk gevonden voor de internationale concurrentiekracht zo blijkt uit figuur 5. 7
8 figuur 5 Aspecten die belangrijk zijn voor de internationale concurrentiekracht van de watersector 0% 20% 40% 60% 80% 100% Meer investeren in innovatie waaronder demonstratieprojecten en proeflocaties 48% 40% 8% Het bieden van integrale oplossingen 38% 48% 8% 5% Beter benutten van internationale relaties/netwerken (waaaronder ambasssades) 34% 49% 10% Betere marketing van Nederland als waterland 29% 51% 9% 5% 6% Meer aandacht voor ontwikkeling van goede business cases 26% 45% 16% 6% 6% Meer aandacht voor export 25% 51% 11% 6% 6% Meer investeren in wetenschappelijk onderzoek. 11% 53% 23% 11% Meer rivaliteit met buitenlandse bedrijven 34% 25% 33% Meer rivaliteit tussen Nederlandse bedrijven onderling 9% 26% 61% zeer belangrijk belangrijk niet belangrijk/ niet onbelangrijk onbelangrijk weet niet/ wil niet zeggen Bron: Panteia, 2014 op basis van telefonische enquête. Export neemt in belang toe in de totale omzet van wateractiviteiten De exportquote Door de export van de watersector te relateren aan de totale omzet van de watersector (de exportquote) wordt de export in de context van de totale prestaties van de betreffende bedrijven geplaatst. In zekere zin wordt hierdoor gecorrigeerd voor de conjunctuur (zie figuur 6). Desalniettemin is het opvallend dat in jaren van hoogconjunctuur de exportquote procentueel toeneemt en bij laagconjunctuur weer afneemt. Ook ten tijde van de valutacrisis in 1999 is het aandeel gezakt. Verder blijkt uit figuur 6 dat in de periode ongeveer een derde van de omzet in de watersector werd behaald door de export. In de periode was sprake van een opgaande conjunctuur en nam de exportquote ieder jaar toe. Dit houdt in dat de export van wateractiviteiten sneller toenam dan de totale omzet uit wateractiviteiten. De export is een steeds belangrijkere positie gaan innemen in de totale omzet uit wateractiviteiten. In 2009 kreeg de export met een flinke dip te maken door de economische crisis en viel de exportquote terug tot 39,4%. Met een groeiende wereldeconomie in 2010 en 2011, is zoals in vorige vergelijkbare situaties de exportquote weer toegenomen, en weer ruim boven de 40% gekomen. In afwijking van voorgaande perioden neemt in de tijden van de eurocrisis in 2012 en 2013 de exportquote toch toe. Door een toenemende wereldhandel komt de exportquote in 2013 uit op 43,8%. In 2014 zal de exportquote verder toenemen naar bijna 45% als gevolg van een verdere groei van de wereldhandel. De exportquote in de deelsector deltatechnologie ligt met ruim 50% aanzienlijk hoger dan in de deelsector watertechnologie waar deze quote rond 30% ligt (zie figuur 7). In de periode is de exportquote 8
9 Exportquote van de deelsectoren Exportquote van de watersector in de deltatechnologie zeer sterk toegenomen van 35 tot boven de 50%. Na de dip in 2009, nam de exportquote ieder jaar weer wat toe als gevolg van een licht herstellende omzet en een aantrekkende exportomzet. De exportquote in de deelsector watertechnologie is vrij stabiel, en schommelt de laatste jaren rond 30%. In deze deelsector zal ook in 2014 de exportquote vrijwel gelijk blijven. Zowel de totale omzet als de export in deze sector nam licht toe. Ook in 2014 zal hierin niet veel verandering optreden. figuur 6 Exportquote (de export ten opzichte van de omzet) van de watersector, % 40% 30% 20% 10% 0% Jaar * De exportquote voor 2013 betreft een voorlopige realisatie. ** De exportquote voor 2014 betreft een prognose. Bron: Panteia, figuur 7 Exportquote (de export ten opzichte van de omzet) van de watersector, % 50% 40% 30% 20% 10% 0% Jaar watertechnologie deltatechnologie * De exportquote voor 2013 betreft een voorlopige realisatie. ** De exportquote voor 2014 betreft een prognose. Bron: Panteia,
10 Export watersector als % totale export Nederland Exportaandeel van de watersector neemt, na dip in 2012, weer toe Het exportaandeel Voor een beter inzicht in de exportpositie van de watersector is in figuur 8 de export van wateractiviteiten uitgedrukt als percentage van de totale export in Nederland: het exportaandeel. Het exportaandeel van de watersector in de totale export fluctueert binnen de marges van 1,6% en 2,0%. Tot en met 2003 schommelde het exportaandeel rond 1,8% (zie figuur 8). De jaren daarna lag het exportaandeel van de watersector lager: rond 1,7%. In 2007 steeg het exportaandeel weer. In het crisisjaar 2009 sprong het exportaandeel boven de 1,9%. De export van de watersector was minder getroffen door de economische malaise dan de totale export. Bij het inzetten van het economische herstel in 2010 bleef de export van de watersector toch weer achter bij de totale export. In 2011 en 2012 is het aandeel verder teruggelopen. In de gereflecteerde periode is dit aandeel niet zo laag geweest. In 2013 trok de exportgroei van de watersector sterker aan dan de groei van de export voor Nederland. De totale Nederlandse export komt vooral uit de ons omringende landen die eveneens in een crisis verkeren, terwijl de export van wateractiviteiten voor een belangrijk deel voor rekening komt in regio s die (flinke) groei realiseren en waar dringende behoefte is aan wateractiviteiten. Voor 2014 zal het aandeel naar verwachting op het niveau van 2013 stabiliseren op 1,69%. figuur 8 Exportaandeel (export watersector gerelateerd aan de totale export in Nederland), ,0% 1,9% 1,8% 1,7% 1,6% 1,5% 1,4% Jaar * Het exportaandeel voor 2013 betreft een voorlopige realisatie. ** Het exportaandeel voor 2014 betreft een prognose. Bron: Panteia,
11 Bijlage 1 Kerngegevens watersector tabel 1 Kerngegevens watersector bruto export export NL toegevoegde index bruto (x 1 omzet export- (x 1 export- waarde toegevoegde jaar mln.) WEX (x 1 mln.) quote mln.) aandeel (x 1 mln.) waarde , ,5% ,84% , , ,9% ,69% , , ,8% ,91% , , ,6% ,96% , , ,2% ,89% , , ,8% ,78% , , ,0% ,88% , , ,5% ,87% , , ,4% ,88% , , ,4% ,72% , , ,7% ,71% , , ,2% ,72% , , ,2% ,82% , , ,8% ,80% , , ,4% ,94% , , ,3% ,72% , , ,0% ,64% , , ,8% ,62% ,1 2013* , ,8% ,69% n.b. n.b. 2014** , ,9% ,69% n.b. n.b. * Voor 2013 betreft het voorlopige realisaties. ** Voor 2014 betreft het prognoses. Bron: Panteia,
12 tabel 2 Kerngegevens watertechnologie jaar export (x 1 mln.) WEX omzet (x 1 mln.) exportquote , ,2% , ,8% , ,5% , ,4% , ,2% , ,5% , ,2% , ,9% , ,8% , ,1% , ,3% , ,9% , ,1% , ,1% , ,3% , ,1% , ,2% , ,4% 2013* , ,0% 2014** , ,3% * Voor 2013 betreft het voorlopige realisaties. ** Voor 2014 betreft het prognoses. Bron: Panteia,
13 tabel 3 Kerngegevens deltatechnologie jaar export (x 1 mln.) WEX omzet (x 1 mln.) exportquote , ,8% , ,7% , ,2% , ,3% , ,2% , ,6% , ,7% , ,0% , ,5% , ,9% , ,9% , ,1% , ,3% , ,3% , ,4% , ,8% , ,6% , ,4% 2013* , ,6% 2014** , ,3% * Voor 2013 betreft het voorlopige realisaties. ** Voor 2014 betreft het prognoses. Bron: Panteia,
14 Bijlage 2 Totstandkoming WEX In deze bijlage wordt ingegaan op de totstandkoming van de WEX. Aanleiding Partners voor Water (PvW) en Netherlands Water Partnership (NWP) proberen beide de inzet van de Nederlandse watersector in het buitenland te versterken. Er is behoefte ontstaan aan een index die de ontwikkeling van prestaties van de watersector in het buitenland laat zien. Partners voor Water heeft Panteia gevraagd om een methode te ontwikkelen waarmee de exportpositie van de Nederlandse watersector in de tijd op een representatieve wijze kan worden gemonitord. De eerder gemaakte berekeningen in de Strategische Waterkaarten (2000/2001) 6 vormen het uitgangspunt voor de te ontwikkelen WEX 7. Het resultaat is de Watersector Exportindex (WEX). Afbakening watersector Voor de afbakening van de watersector is de indeling naar deelmarkten uit de rapportage 'Strategische Waterkaarten' gebruikt, namelijk: Watertechnologie: watervoorziening (drinkwatervoorziening en -behandeling, drinkwatertransport en -distributie, industriële watervoorziening en - behandeling, industrieel watertransport en -distributie); afvalwater (collectie en/of sanitatie, industrieel afvalwater, huishoudelijk afvalwater en hergebruik van afvalwater). Deltatechnologie: waterbeheer (integraal waterbeheer, grondwater, oppervlaktewater, waterkwantiteit, waterkwaliteit); water en groen; waterkracht (een segment van beperkte omvang dat niet nader wordt onderverdeeld); waterbouw (kustontwikkeling, havenconstructie en baggeren). Definitie van export Voor de export is een ruime definitie gekozen: Omzet behaald in het buitenland. Dat kan zowel zijn via export vanuit Nederlandse vestigingen als via omzet gerealiseerd via buitenlandse vestigingen. 6 7 Arnoud Muizer en Marcel van den Bergh (2002), Strategic Watercards: International opportunities for the Dutch water sector, i.o.v. Netherlands Water Partnership. In 2007 heeft EIM de 'Sectorschets water 2007' voor de EVD uitgevoerd. In deze studie is, net als in de 'Strategische Waterkaarten', de exportpositie van de watersector in kaart gebracht en wel voor het jaar Deze studie biedt een nieuw ijkpunt voor de WEX. Omdat het programma Partners voor Water betrekking heeft op de periode , is ervoor gekozen om de WEX voor deze periode te ijken met behulp van de 'Strategische Waterkaarten' en niet halverwege het programma over te stappen op een nieuw ijkpunt. 14
15 WEX op basis van statistieken De Nederlandse statistieken hanteren bij de bedrijfsclassificatie de SBI 8 (CBS). De watersector sluit hier niet op aan. Bedrijven die tezamen de watersector vormen, zijn verspreid over diverse sectoren binnen de statistieken. De deelsectoren van de watersector omvatten zowel de primaire activiteit, als de toeleveringen, het ontwerp, de bouw, de kennisontwikkeling en -overdracht en het advies. Het is niet mogelijk om de vele deelactiviteiten binnen de watersector exact te onderscheiden. Per deelactiviteit is in de statistieken gekeken naar beschikbare informatie over export op een zo laag mogelijk aggregatieniveau en zo actueel mogelijk. Enkele voor de watersector belangrijke deelactiviteiten zijn op deze manier te onderscheiden. Omdat veel deelactiviteiten worden onderscheiden, gaat wel de 'Wet van de grote aantallen' op. Overschatting van de ene activiteit wordt gecompenseerd door onderschatting van de andere activiteit. De onderscheiden deelactiviteiten en de gebruikte statistieken zijn gepresenteerd in tabel 5. Panteia maakt vooral gebruik van de Statistiek Internationale handel en de van het CBS voor het bepalen van de export van de watersector. Voor data over de natte waterbouw maakte Panteia tot 2006 gebruik van cijfers van de Vereniging van Waterbouwers. Momenteel publiceert de Vereniging van Waterbouwers geen cijfers meer over de export natte waterbouw. Voor de natte waterbouw grijpt Panteia terug naar de jaarverslagen van enkele grote bedrijven binnen dit segment. De export van de watersector wordt opgebouwd vanuit de gepresenteerde deel-segmenten. Om tot het totale cijfer voor de export van water te komen, maakt Panteia gebruik van wegingsfactoren. Deze wegingsfactoren zijn afgeleid uit de 'Strategische Waterkaarten'. De export van de watersector is vervolgens geïndexeerd, met als basisjaar 2000, tot de WEX. Er heeft in 2011 een herindexatie plaatsgevonden op basis van het rapport Het Nederlandse Deltatechnologie-cluster (Panteia/ Blueconomy), uitgevoerd in opdracht van NWP, waarin een schatting van de economische waarde van het Nederlandse Deltatechnologiecluster is gegeven. 8 De Standaard Bedrijfsindeling van het CBS (SBI) geeft een systematische hiërarchische indeling van economische activiteiten. Thans geldend is de SBI De SBI 2008 wordt door het CBS o.a. gebruikt om bedrijfseenheden te rubriceren naar hun hoofdactiviteiten (Bron: CBS). 15
16 tabel 4 WEX op basis van statistieken Segment watersector SBI Bron* Watertechnologie Watervoorziening Pompen, generatoren (toelevering/installatie) Aanleg waterleiding Metalen buizen (toelevering) Waterproductie en waterdistributie Ontwerp en advies Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Stat. Internationale Handel Stat. Internationale Handel Afvalwater Afvalwaterbehandeling Zuiveringsinstallaties e.d. (toelevering/installatie) Ontwerp en advies Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Stat. Internationale handel Deltatechnologie Waterbeheer Waterschappen Pompen, generatoren (toelevering/installatie) Ontwerp en advies Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Stat. Internationale handel Irrigatie en drainage GWW-activiteiten Kunststofbuizen (toelevering) Ontwerp en advies Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Stat. Internationale handel Waterbouw Natte waterbouw Kennisontwikkeling en overdracht VBKO 9 /Jaarverslagen IO = Input Output. Bron: Panteia, Tot en met 2006 werden cijfers van de VBKO (Vereniging van Waterbouwers in Bagger-, Kust- en Oeverwerken) gebruikt. Deze cijfers worden nu niet meer gepubliceerd. Sinds 2006 worden de cijfers uit de jaarverslagen van enkele grote bedrijven in de natte waterbouw meegenomen. 16
17 WEX op basis van de telefonische enquête De statistieken hebben als nadeel dat ze ruim een jaar achterlopen. Ze bieden anno 2014 nog geen data voor Op basis van de statistieken is de WEX tot en met 2012 vastgesteld. Om toch een actueel beeld te schetsen van de WEX wordt een telefonische enquête ingezet onder ruim 80 verschillende bedrijven binnen de watersector. De bedrijven zijn over de deelsectoren verspreid. Twee keer per jaar vindt de telefonische enquête plaats. De eerste enquête is zeer uitgebreid. Er wordt gevraagd naar de niveaus en de ontwikkelingen van de omzet, de omzet van wateractiviteiten, de buitenlandse omzet en de buitenlandse omzet van wateractiviteiten, maar ook naar de toekomstverwachtingen. De tweede enquête betreft een beknopte enquête over de ontwikkelingen in het lopende jaar. De berekening van de actuele WEX vindt in een aantal stappen plaats. Vanuit de deelsectoren vindt een herweging plaats. Ook nu biedt de rapportage 'Strategische Waterkaarten' uitkomst voor de vaststelling van de gewichten. De bijbehorende formules worden gegeven voor de WEX De WEX op basis van de telefonische enquête in de andere jaren, wordt op analoge wijze vastgesteld. De formules zijn: A j,2013 Aj, % D j,2013 At, 2012 A j en At, 2013 A j j j WEX 2013 WEX 2012 At At,2013,2012 waarbij: A j, 2012 A t, 2012 D j, 2013 A j, 2013 A t, 2013 exportomvang (wateractiviteiten) van deelsector j in 2012 uit statistiek exportomvang (wateractiviteiten) in 2012 van alle bedrijven in de watersector gewogen exportgroei (wateractiviteiten) in 2013 in % van bedrijven deelsector j in steekproef telefonische enquête geschatte exportomvang (wateractiviteiten) van deelsector j in 2013 in steekproef telefonische enquête geschatte exportomvang (wateractiviteiten) in 2013 van alle bedrijven in de watersector WEX 2012 watersector exportindex in 2012 op basis van statistieken WEX 2013 geschatte watersector exportindex in 2013 op basis van telefonische enquête 17
18 Prognoses, voorlopige realisaties en definitieve realisaties De WEX berekend op basis van de telefonische enquête betreft een voorlopige realisatie/prognose. In het voorjaar wordt op basis van de uitgebreide enquête van de WEX een voorlopige realisatie van de WEX gepresenteerd. Deze voorlopige realisatie heeft betrekking op het voorgaande jaar. In het najaar vindt een beknopte enquête plaats op basis waarvan een prognose voor de WEX wordt gegeven voor het betreffende jaar. De WEX wordt op basis van de statistieken definitief vastgesteld. Anno 2014 is de WEX voor 2012 definitief vastgesteld. Dit betekent dat voor een specifiek jaar drie keer een cijfer voor de WEX wordt gepresenteerd: een prognose, een voorlopige realisatie en een definitieve vaststelling. In tabel 5 zijn de prognoses, voorlopige en definitieve realisaties vanaf 2005 weergegeven. tabel 5 Prognoses, voorlopige realisaties en definitieve realisaties van de WEX, * Prognose Voorlopige Definitieve Definitieve Definitieve realisatie realisatie realisatie t.o.v. realisatie t.o.v. prognose voorlopige realisatie ,1 112,8 116,6 6,5 3, ,1 131,1 133,0 8,9 1, ,8 152,3 153,5 9,7 1, ,6 165,1 161,5-1,1-3, ,2 145,4-20, ,7 155,0-4, ,1 163,6 162,7-16,4-0, ,1 179,0 169,2-3,9-9, ,2 177, ,5 * Doordat er twee metingen van de WEX in 2010 zijn gecombineerd, ontbreken de voorlopige realisatie voor 2009 en de prognose voor Bron: Panteia, op basis van telefonische enquêtes en diverse statistieken. Uit tabel 5 valt af te leiden dat voor de economische crisis van 2008 de definitieve realisaties telkens hoger uitvielen dan de prognoses en de voorlopige realisaties. De prognoses waren voor 2008 lager dan de voorlopige realisaties. Op hun beurt waren de voorlopige realisaties lager dan de definitieve realisaties. Nadat de crisis zich in 2008 inluidde kwam Nederland in een periode van laagconjunctuur terecht. Voor de WEX betekende dit dat de definitieve realisaties iedere keer lager zijn dan de prognoses en de voorlopige realisaties. Ervaringen van Panteia met soortgelijke prognoses leert dat ondernemers in tijden van hoogconjunctuur vaak voorzichtig zijn met hun prognoses en dit daarna naar boven bijstellen. Ten tijde van een laagconjunctuur blijken ondernemers vaak juist in beginsel optimistisch te zijn, maar toch hun verwachtingen naar beneden moeten bijstellen. 18
De Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2005 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2006 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) 1995-2013 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water. Petra Gibcus
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) prognose 2006 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2007 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) 1995-2012 drs. P. Gibcus drs. D. Snel Zoetermeer, september 2013 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) 1995-2014 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water. Petra Gibcus
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2009 drs. P. Gibcus drs. D. Snel Zoetermeer, mei 2010 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) P rogno se 2013 drs. P. Gibcus drs. D. Snel Zoetermeer, december 2013 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) 1995-2015, prognose 2016 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water.
Nadere informatieDe Watersector Exportindex (WEX)
De Watersector Exportindex (WEX) 1995-2016, prognose 2017 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water.
Nadere informatieMKB-index april 2017
MKB-index april 2017 Zoetermeer, 4 mei 2017 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en
Nadere informatieBNA Conjunctuurmeting
BNA Conjunctuurmeting September 2011 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Fryslân
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zeeland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Gelderland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Drenthe
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zuid-Holland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Limburg
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Flevoland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieConjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2015
Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar René Vogels Zoetermeer, 10 april De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen,
Nadere informatieKostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016
Kostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016 Uitgave januari 2016 Rapport uitgebracht aan: Centraal Bureau voor de Rijn- en Binnenvaart W. van der Geest C11540/2016/0188 Zoetermeer, 29 januari 2016
Nadere informatiePersoneelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Noord-Holland
Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, oktober 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieConjunctuurpeiling BNA. Voorjaar René Vogels
Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2014 René Vogels Zoetermeer, 22 april 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieDe stand van Mediation in Nederland
De stand van Mediation in Nederland drs. R.J.M. Vogels Zoetermeer, 17 november 2011 In opdracht van het Nederlands Mediation Instituut (NMI). De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus.
Nadere informatieExportontwikkeling van het industriële MKB
Exportontwikkeling van het industriële MKB Ro Braaksma Zoetermeer, 3 september 2003 Bestelnummer: M200305 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieBrancheonderzoek BNA. Conjunctuurpeiling voorjaar Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
Brancheonderzoek BNA Conjunctuurpeiling voorjaar 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36
Nadere informatieAanscherpingen glijdende schaal. Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen. Samenvatting
Aanscherpingen glijdende schaal Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen Samenvatting WODC, Ministerie van Veiligheid en Justitie 2014 Drs. Zosja Berdowski; Ir. Alexandra Vennekens
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Universiteit van Amsterdam, INTT De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieErgernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage
Ergernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage drs. C.M. Wiggers Zoetermeer, augustus 2003 Nummer: M200304 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen De verantwoordelijkheid voor
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Accessio Inburgering
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Accessio Inburgering Zoetermeer, woensdag 5 augustus 2015 In opdracht van Accessio Inburgering De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Heliomare
Tevredenheidsonderzoek Heliomare Naar Werk Meetjaar 2017/2018 Zoetermeer, 4-5-2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieBedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012
Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012 drs. K.L. Bangma drs. A. Bruins drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, 5 juli 2013 Rapportnummer : A201337 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Studiecentrum Talen Eindhoven bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Fox AOB
Tevredenheidsonderzoek 2015 Fox AOB Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Fox AOB De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / 2015. Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl Zoetermeer, vrijdag 13 november 2015 In opdracht van Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl De verantwoordelijkheid
Nadere informatieBrancheonderzoek BNA. Conjunctuurmeting oktober 2012. Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
Brancheonderzoek BNA Conjunctuurmeting oktober 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66
Nadere informatieKengetallen ondernemerschap
Kengetallen ondernemerschap Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans R. in 't Hout K. Bakker drs. W. H.J. Verhoeven Zoetermeer, 14 augustus 2009 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok
Tevredenheidsonderzoek 2014-2015 De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok Zoetermeer, maandag 3 augustus 2015 In opdracht van De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok De verantwoordelijkheid voor de
Nadere informatieGlobal Entrepreneurship Monitor 2002
Global Entrepreneurship Monitor 2002 Niels Bosma Zoetermeer, 14 november 2002 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Hogeschool van Amsterdam
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Hogeschool van Amsterdam Zoetermeer, woensdag 9 november 2016 In opdracht van Hogeschool van Amsterdam De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Fontys Hogescholen - Talencentrum
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust
Nadere informatieBouwers en hun gemeente
Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 1 2 Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 drs. Pim van
Nadere informatieZoetermeer, 28 februari 2018
Cliëntenaudit BWRI Zoetermeer, 28 februari 2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2012. Jobcoach organisatie Trace Daelzicht
Tevredenheidsonderzoek 2012 Jobcoach organisatie Trace Daelzicht Zoetermeer, maandag 4 februari 2013 In opdracht van Jobcoach organisatie Trace Daelzicht De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieUitgevoerd in opdracht van. Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies
Uitgevoerd in opdracht van Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies Zoetermeer, 17 september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC De Leijgraaf
Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC De Leijgraaf Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC De Leijgraaf De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Heliomare
Tevredenheidsonderzoek Heliomare Werkfit maken Meetjaar 207/208 Zoetermeer, 4-5-208 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning
Nadere informatieKunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid
Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid Peter Brouwer Zoetermeer, april 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2015 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / De Nieuwe Werkgever
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 De Nieuwe Werkgever Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van De Nieuwe Werkgever De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2012 / A&P Partners
Tevredenheidsonderzoek 2012 / 2013 A&P Partners Zoetermeer, zaterdag 3 augustus 2013 In opdracht van A&P Partners De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieVBO Woonindex. Tweede kwartaal drs. P. Rosenboom
VBO Woonindex Tweede 2008 drs. P. Rosenboom Zoetermeer, 10 juli 2008 In opdracht van VBO Makelaars. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek. ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport
Tevredenheidsonderzoek ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport In opdracht van ROC Drenthe College Zoetermeer, donderdag 22 maart 2018 De verantwoordelijkheid
Nadere informatieStemming onder ondernemers in het MKB
Stemming onder ondernemers in het MKB ISBN : 978-90-371-1130-9 Rapportnummer : A201424 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Jobcoach Company
Tevredenheidsonderzoek 2014 Jobcoach Company Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Jobcoach Company De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieCliëntenaudit Bureau ABC
Cliëntenaudit Bureau ABC 2014 Zoetermeer 17 april 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Nieuwland Opleidingen B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2015 Nieuwland Opleidingen B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Nieuwland Opleidingen B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12
Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12 Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC A12 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van BABEL De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Twintaal Trainingen
Tevredenheidsonderzoek 2015 Twintaal Trainingen Zoetermeer, woensdag 17 februari 2016 In opdracht van Twintaal Trainingen De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. AM Werk Reïntegratie BV
Tevredenheidsonderzoek 2015 AM Werk Reïntegratie BV Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van AM Werk Reïntegratie BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek totaal inburgering bv
Tevredenheidsonderzoek 2015 totaal inburgering bv Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van totaal inburgering bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieVan goede naar betere dienstverlening. Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds
Van goede naar betere dienstverlening Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds Inge van den Ende, Mandy Goes en Roxanne de Vreede Zoetermeer, 26 april 2018 De
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014 / Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland
Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland Zoetermeer, donderdag 13 augustus 2015 In opdracht van Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Fontys Hogescholen - Talencentrum
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen
Tevredenheidsonderzoek 2013 ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen Zoetermeer, dinsdag 4 februari 2014 In opdracht van ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen De verantwoordelijkheid voor
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Piblw-Reïntegratie BV.
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Piblw-Reïntegratie BV. Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Piblw-Reïntegratie BV. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek ROC Alfa-college, unit Educatie
Tevredenheidsonderzoek 2014 ROC Alfa-college, unit Educatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van ROC Alfa-college, unit Educatie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.
Nadere informatieEffecten BTW-verandering op het. gedrag van consumenten in de. Schilders- en stukadoorsbranche. drs. K.L. Bangma drs. D. Snel
Effecten BTW-verandering op het gedrag van consumenten in de Schilders- en stukadoorsbranche drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Zoetermeer, 23 maart 2012 Dit onderzoek is gefinancierd door CNV Vakmensen, FNV
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. Stap.nu Reïntegratie & Counseling
Tevredenheidsonderzoek 2015 Stap.nu Reïntegratie & Counseling Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Stap.nu Reïntegratie & Counseling De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie
Tevredenheidsonderzoek 2014 Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015. Rijn IJssel, Educatie & Integratie
Tevredenheidsonderzoek 2015 Rijn IJssel, Educatie & Integratie Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Rijn IJssel, Educatie & Integratie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Pappenheim Re-integratie en Outplacement
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Pappenheim Re-integratie en Outplacement Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Pappenheim Re-integratie en Outplacement De verantwoordelijkheid voor de inhoud
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Landstede
Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Landstede Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Landstede De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2014 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 3 mei 2015 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2014. STE Languages
Tevredenheidsonderzoek 2014 STE Languages Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van STE Languages De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten
Nadere informatieInnovatie in het MKB in Noord-Nederland
Innovatie in het MKB in C10978 Petra Gibcus en Yvonne Prince Zoetermeer, 16 juli 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2010 / Olympia uitzendbureau
Tevredenheidsonderzoek 2010 / 2011 Olympia uitzendbureau Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2011 In opdracht van Olympia uitzendbureau De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieKostenstructuur zand en grindvaart 2015 en raming 2016
Kostenstructuur zand en grindvaart 2015 en raming 2016 Uitgave januari 2016 Rapport uitgebracht aan: Centraal Bureau voor de Rijn- en Binnenvaart W. van der Geest C11540/2015/0187 Zoetermeer, 29 januari
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Mondriaan
Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Mondriaan Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Mondriaan De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen
Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Midden Nederland Participatieopleidingen De verantwoordelijkheid
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Profunda Loopbaancoaching
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Profunda Loopbaancoaching Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Profunda Loopbaancoaching De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Lest Best
Tevredenheidsonderzoek 2014-2015 Lest Best Zoetermeer, maandag 3 augustus 2015 In opdracht van Lest Best De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2013-2014. Stichting ActiefTalent
Tevredenheidsonderzoek 2013-2014 Stichting ActiefTalent Zoetermeer, donderdag 21 mei 2015 In opdracht van Stichting ActiefTalent De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie De verantwoordelijkheid
Nadere informatieEffecten invoering dubbeltariefsysteem straattaxi
Effecten invoering dubbeltariefsysteem straattaxi Dammis van 't Zelfde Zoetermeer, 16 september 2013 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als
Nadere informatieAdministratieve lasten Regeling invoer, uitvoer en verkeer van planten Nulmeting 2002
Administratieve lasten Regeling invoer, uitvoer en verkeer van planten Nulmeting 2002 Frits Suyver Zoetermeer, 17 februari 2004 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Bijstand naar Werk
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Bijstand naar Werk Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Bijstand naar Werk De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieDe oudere starter in Nederland Quick Service
De oudere starter in Nederland Quick Service Heleen Stigter Zoetermeer, januari 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Gezamenlijke ID Stichting (GIDS)
Tevredenheidsonderzoek 2014 Gezamenlijke ID Stichting (GIDS) Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Gezamenlijke ID Stichting (GIDS) De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Solvid Ondernemen BV
Tevredenheidsonderzoek 2014 Solvid Ondernemen BV Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Solvid Ondernemen BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Replooy re-integratie & coaching vof
Tevredenheidsonderzoek 2013-2014 Replooy re-integratie & coaching vof Zoetermeer, zondag 3 augustus 2014 In opdracht van Replooy re-integratie & coaching vof De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2015 Voorzet Arbeid B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Voorzet Arbeid B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Nieuwe Koers BV
Tevredenheidsonderzoek 2014 Nieuwe Koers BV Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Nieuwe Koers BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / P&M arbeidsreintegratie
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 P&M arbeidsreintegratie Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van P&M arbeidsreintegratie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek 2015 / Replooy re-integratie & coaching vof
Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Replooy re-integratie & coaching vof Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Replooy re-integratie & coaching vof De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V.
Tevredenheidsonderzoek 2014 Voorzet Arbeid B.V. Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Voorzet Arbeid B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers
Nadere informatie