Jaarverslag Duurzaamheid

Transcriptie

1 Jaarverslag Duurzaamheid Het resultaat van vier jaar focus op duurzaamheid

2 Inhoud Voorwoord 1. Terugblik op de duurzaamheidsagenda Duurzame speerpunten 3. Duurzame energie 4. Duurzaam leven 5. Duurzame economie 6. Doorkijk naar de toekomst 4

3 Voorwoord In dit duurzaamheidsverslag blikken we graag met u terug op de resultaten van de duurzaamheidsagenda. Er zijn immers veel mooie projecten opgezet binnen de speerpunten die we als gemeente Oss op het gebied van duurzaamheid hebben. De afgelopen jaren is ook gebleken dat er ontzettend veel motivatie en ambitie heerst om duurzaamheid een definitieve plek binnen het bestaan te geven. Toch zijn we er nog niet. Nog steeds is die continue dialoog tussen gemeente, burgers, bedrijven en instellingen belangrijk. Wij streven er naar om dat gesprek met onze omgeving te blijven voeren. Met als uiteindelijk doel, de vernormalisering van duurzaamheid. Duurzaamheid zou immers in de meest ideale situatie zo vanzelfsprekend moeten zijn, dat er niet eens meer het label duurzaam aan gekoppeld hoeft te worden. Wij zetten ons duurzaamheidsbeleid als onderdeel van de investeringsagenda van Oss door. Als accent zetten wij in op de relatie duurzaamheid en economische versterking. Wij geven ruimte aan de economische functie als motor voor de leefbaarheid en ontwikkeling van Oss en de regio. We streven naar economische groei met behoud van evenwicht in de relatie mens, economie en omgeving. Ook blijven wij inzetten op duurzaam bouwen. Dit betekent uiteraard een mooie uitdaging voor ons als gemeente en onze medewerkers, maar ook voor onze burgers en bedrijven. Niet alleen gaan we ervoor zorgen dat duurzaamheid een vaste plek behoudt op de politieke agenda, ook de dialoog zie ik als voorwaarde om de verankering van duurzaamheid realiteit te maken. Samen met u gaan we voor een duurzame toekomst! Dhr. Hendrik Hoeksema Wethouder duurzaamheid 3

4 1 Terugblik op de duurzaamheidsagenda Samenvatting resultaten duurzaamheidsagenda In 2008, 2009 en 2010 zijn veel resultaten geboekt op het gebied van duurzaam inkopen, duurzaam bouwen, duurzame stedenbouw, duurzaamheid in de openbare ruimte en de oprichting en operationalisering van een millenniumwerkgroep. Daarnaast is er begin 2010 een nieuw klimaatprogramma vastgesteld. De uitvoering van twee speerpunten, te weten de duurzaamheidsbalans en het milieuplatform zijn achtergebleven bij de verwachtingen. Daar staat echter tegenover dat andere speerpunten zijn uitgestegen boven de gestelde ambities. Zo is Oss een koploper op het gebied van duurzaam inkopen, klimaatbeleid, duurzame bedrijfsvoering en het gebruik van schone brandstoffen. En de renovatie van het gemeentehuis is een uitstekend voorbeeld van duurzaam (ver)bouwen. De duurzaamheidagenda heeft het thema duurzaamheid op de kaart gezet. Het bewustzijn bij collega s is vergroot en er zijn veel concrete resultaten geboekt. Zo is een aantal duurzaamheidsaspecten vertaald in meerjarenprogramma s zoals het klimaatprogramma, het implementatieplan duurzaam inkopen of beheerplannen voor de openbare ruimte (onkruidbestrijding, openbare verlichting) e.d. De verantwoordelijkheid voor duurzaamheid is mede hierdoor meer dan ooit organisatorisch verankerd en door de organisatie heen gespreid Organisatorische verankering In de afgelopen jaren is gewerkt aan een goede organisatorische verankering. Duurzaamheid kan niet eenzijdig vanuit een specifieke afdeling worden opgelegd of worden uitgevoerd. De verantwoordelijkheid voor duurzaam handelen ligt primair bij de individuele werknemer. Het management zorgt voor de organisatorische en financiële randvoorwaarden. En het bestuur voor voldoende ambitie en daadkracht. Door de beschikbaarheid van stimuleringsbudgetten zijn projecten financieel ondersteund. Mede hierdoor zijn veel projecten op een duurzame(re) manier gerealiseerd. Vooral de financiële ondersteuning vanuit het budget duurzaam inkopen is uniek te noemen en heeft er toe geleid dat Oss anno nu wordt gezien als een van de koplopers op dit gebied 4

5 2 Duurzame speerpunten Wij zijn al geruime tijd bezig om duurzaamheid definitief te verankeren binnen de Osse samenleving en de gemeentelijke organisatie. Al in onze Milieubeleidsvisie van 2003 werd gesproken over duurzaamheid als kernkwaliteit en de Toekomstvisie van 2004 geeft aan dat er gewerkt wordt aan een duurzame gemeente waar personen, maatschappelijke instellingen en bedrijven zich kunnen ontplooien. Zonder afwenteling van de negatieve gevolgen van bezigheden op andere mensen (hier of elders in de wereld), regio s of generaties. Ook het huidige coalitieprogramma is hierover duidelijk: de toekomst van Oss moet een duurzame zijn; We zetten breed en gedegen in op duurzaamheid. In 2010 is er gewerkt aan een vijftal duurzame speerpunten, die gezamenlijk de Osse visie op duurzaamheid samenvatten: Duurzame bedrijfsvoering Ons streven is om duurzaamheid zo breed mogelijk neer te zetten binnen de gemeentelijke organisatie. Dit betekent dat alle relevante onderdelen van de organisatie zijn doorgelicht op maatschappelijk verantwoord ondernemen, ofwel op duurzaamheidsaspecten. Het gaat hier onder meer over de deelgebieden strategie en beleid, inkoop en aanbesteding, human resource management, producten en diensten, processen, communicatie en ICT. Duurzaam inkopen In 2010 is 95 % van het aanbesteed volume duurzaam ingekocht. Bij al onze inkopen letten wij op duurzaamheidsaspecten. Uiterlijk in 2015 kopen wij al onze goederen en diensten duurzaam in. Net als andere gemeente in Nederland maken wij hiervoor gebruik van uniforme inkoopcriteria. Klimaatbeleid We streven naar besparing en duurzame opwekking van onze benodigde energie. We doen dat in reactie op de mondiale klimaatverandering, maar ook omwille van kostenbeheersing en leveringszekerheid. In ons Klimaatprogramma hebben we de uitstoot van broeikasgassen per sector in beeld gebracht zodat we weten op welke doelgroepen en thema s we ons het beste kunnen richten. Millenniumgemeente Oss is een actieve millenniumgemeente. De millenniumdoelen richten zich op het terugdringen van wereldproblemen zoals armoede en honger. Sinds 2008 is hiervoor een gemeentelijke werkgroep actief bestaande uit leden van alle raadsfracties en diverse maatschappelijke organisaties. Wij streven er naar om een Fairtradegemeente te worden. Kijk voor meer informatie op Duurzaam wonen en werken Duurzaam bouwen moet leiden tot gezonde, veilige en betaalbare woningen. Uiterlijk in 2020 is alle nieuwbouw in Oss klimaatneutraal. Dit betekent dat alle energie voor verwarming, koeling, water en elektra in of bij het gebouw wordt opgewekt zonder gebruik van fossiele brandstoffen. De extra investering die daarvoor nodig is, verdient zich ruimschoots terug via de energierekening. We willen duurzaam bouwen blijven stimuleren in alle bouwontwikkelingen waar we als initiatiefnemer of als adviseur bij betrokken zijn. Duurzaamheid is daarom een steeds belangrijker selectiecriterium bij de gunning van bouwprojecten. Oss streeft ernaar dat alle aankopen een duurzaam karakter hebben. Van kantoorbenodigdheden, tot auto s en producten voor het bedrijfsrestaurant. 5

6 3 Duurzame energie Zowel landelijke- als regionale ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie volgen elkaar in razend tempo op. Inmiddels is het zover dat de duurzaamheidsgedachte bij een gros van de bevolking tussen de oren zit; zij zijn er van bewust dat fossiele energiebronnen opraken en dat dit een signaal is waar iets mee gedaan moet worden. Er wordt binnen Nederland dan ook kritisch gekeken naar manieren om op een andere manier om te gaan met energie en energiebronnen; welke oplossingen zijn er naast de traditionele, fossiele energie? Dit heeft geresulteerd in nieuwe oplossingen op het gebied van zonne-energie (zonnepanelen), windenergie (windturbines), waterenergie, bio-energie en het gebruik van aardwarmte. Energiebesparing in Oss We gaan heel serieus om met de mogelijkheden van nieuwe energiebronnen. Oss loopt zelfs voorop in vergelijking met andere gemeenten als het gaat om energiegedrag. Wij hebben dan ook hoge ambities op het gebied van energiebesparing. Zo wordt er zoveel mogelijk duurzaam ingekocht en stimuleren we duurzaam bouwen. Daarnaast is het waardevol om te noemen dat de meeste energie in Oss wordt verbruikt door bedrijven en huishoudens. Daarom vindt de gemeente Oss het belangrijk om deze groep te ondersteunen bij energiebesparing. Goede voorlichting aan burgers is een randvoorwaarde om ook daadwerkelijk te kunnen slagen op het gebied van energiebesparing. Hiernaast is het motiveren en stimuleren van organisaties binnen Oss tevens een speerpunt. In 2010 is op dit gebied een bijzondere stap gezet; we hebben de intentie uitgesproken om enkele daken van sporthallen en scholen te verhuren voor de plaatsing van zonnepanelen. De groene stroom die de panelen leveren kan weer worden verkocht. Triple A-status De gemeente Oss heeft als HIER-Klimaatverbondgemeente een AAA-status verworven, de hoogste status. Oss voert minimaal 50% van de activiteiten uit die vallen onder de 10 speerpunten van het gemeentelijk klimaatbeleid die het Klimaatverbond heeft ontwikkeld. Hiermee is Oss een van de koplopers in gemeentelijk klimaatbeleid. Oss; koploper op het gebied van duurzaamheid Simon Franssen, directeur Gemeentebedrijven Niet voor niets mogen we ons als gemeente Oss koploper noemen op het gebied van duurzaam inkopen, klimaatbeleid, duurzame bedrijfsvoering en het gebruik van schone brandstoffen. Hiermee zijn we in feite uitgestegen boven de gestelde ambities en daar kijken wij met gepaste trots op terug. Als gemeente besteden wij veel aandacht aan niet alleen het stimuleren van energiebewust gedrag richting burgers en bedrijven, maar vinden wij het minstens zo belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven. Om hier handen en voeten aan te geven zijn er speciale stimuleringsbudgetten vrijgemaakt, waarmee projecten financieel zijn gesteund en waardoor ook blijvend draagvlak voor duurzaamheid in de organisatie is ontstaan. Vooral de financiële ondersteuning vanuit het budget duurzaam inkopen is uniek te noemen en heeft ertoe geleid dat Oss wordt gezien als een van de koplopers op dit gebied. 6

7 Duurzame bedrijfsvoering Oss streeft er niet alleen naar om burgers en bedrijven te inspireren op het gebied van energiebesparing, ook de intergemeentelijke organisatie is een belangrijke doelgroep. Duurzaamheid is dan ook breder dan ooit verankerd binnen de organisatie. Duurzaamheid uit zich immers niet enkel in de ecologische factor. Het is juist zaak dat duurzaamheid met al haar facetten wordt (uit)gedragen. Daarom geven wij het goede voorbeeld aan onze bewoners en bedrijven. Denk bijvoorbeeld aan het duurzame bedrijfsvervoersplan; onze dienstauto s zijn energiezuinig en de verkoop van biologische producten in ons bedrijfsrestaurant. Ons voornemen was om steeds meer biologische producten te gaan verkopen aan onze medewerkers. En dat is gelukt. Op dit moment wordt er 50% aan biologische producten aangeboden. Verder zijn onder andere ook alle kerstpakketten verduurzaamd, evenals de representatiegeschenken. Weg van de Toekomst Gemeente Oss werkt samen met de provincie Noord-Brabant aan de Weg van de Toekomst, de N329. We spreken hier over de aansluiting van Oss met het knooppunt Paalgraven, waar de snelwegen A50 en A59 elkaar kruisen. De N329 loopt vanaf de rijkswegen A50/A59 tot aan de Maas en vormt een belangrijke verbinding in het regionale hoofdwegennet. Het is een van de belangrijkste toegangswegen tot de stad Oss en fungeert belangrijk als ontsluitingsweg voor de bedrijven langs de N329. Het ontwerp voorziet in een aantal bijzondere viaducten en fietstunnels, en doet ingrijpende voorstellen voor het landschap en de beeldende kunst naast de N329. Zo realiseren we een weg die CO2-neutraal is en de lokale identiteit versterkt. Vlagheidefonds Via het Vlagheidefonds voor duurzame energie kunnen eigenaren van een woning en nonprofitinstellingen een financiële bijdrage aanvragen voor een investering in een duurzame energievoorziening. Het fonds bleek eind 2010 al te zijn uitgeput. Een bewijs dat veel huishoudens in beweging zijn gekomen om duurzame maatregelen aan hun woning te realiseren, met name PV-panelen. Ons streven is om het fonds zo spoedig mogelijk weer aan te vullen. 7

8 Nu komt het erop aan Lia Berben, directeur Publiekszaken Duurzaamheid is wat mij betreft van overlevingsbelang. De rol van de lokale overheid is dan ook onder andere om burgers en haar eigen medewerkers bewust te maken. We hebben een de laatste vier jaar een veelbelovend begin gemaakt. Maar nu komt het er echt op aan; juist nu de financiering moeilijk wordt moeten we doorpakken en doorgaan op de ingeslagen weg. Dit betekent dat duurzaamheid hoog op de bestuurlijke agenda moet blijven staan en dat er een pro-actief beleid gevoerd moet worden richting burgers en bedrijven. Speerpunt daarin kan bijvoorbeeld zijn; een energiezuinig beleid. Dit houdt in dat er mogelijkheden aan burgers en bedrijven worden geboden om hen niet alleen in staat te stellen om zuiniger om te gaan met energie, maar ook om energie te produceren (biogas, zonne-energie, windenergie) en zo een teruggave te doen naar het net. Een mogelijkheid kan zijn een vergroening van de gemeentelijke belastingen, vanuit het principe de vervuiler betaalt. Hiermee wordt duurzaam produceren en consumeren gestimuleerd. 8

9 4 Duurzaam leven De verankering van duurzaamheid heeft de meeste kans van slagen heeft als de drie pijlers evenredig worden vertegenwoordigd (people, planet en profit). Momenteel dringt dit besef niet alleen door bij steeds meer lokale overheden en organisaties. Immers; om duurzaamheid definitief op de kaart te zetten, is die balans tussen ecologische, economische en sociaal-maatschappelijke belangen een voorwaarde. Dit uit zich in het feit dat (lokale) overheden en organisaties zich steeds meer richten op die P van People. Dit betekent dat er naast het streven naar winst (profit), ook rekening wordt gehouden met de gevolgen van hun activiteiten op de mensen binnen en buiten de organisatie. Oss als Fairtradegemeente Fairtrade Gemeente is een eervolle titel die aangeeft dat een gemeente bijzonder veel aandacht besteedt aan fairtrade. Deze titel is voor Oss naar verwachting al in 2012 haalbaar; kijkend naar de zes criteria die voorwaarde zijn om het label Fairtrade gemeente te mogen dragen. De criteria richten zich op: 1. Het inrichten van een lokale werkgroep, 2. Een gemeentebestuur dat Fairtrade omarmt, 3. Winkels en horeca die zichtbare fairtrade producten verkopen, 4. Lokale organisaties (scholen en verenigingen) organiseren activiteiten om de kennis over en betrokkenheid bij fairtradeproducten te verkopen, 5. De gemeente genereert media-aandacht, bijvoorbeeld over het binnenhalen van de titel en 6. De werkgroep zet een initiatief op om Maatschappelijk Verantwoord te ondernemen. Oss is goed op weg om de titel in 2012 binnen te halen! De 8 millenniumdoelen Ook in Oss besteden wij aandacht aan de pijler: People. Oftewel: duurzaam leven. Het is aan de lokale overheid om die randvoorwaarden te scheppen die zo van belang zijn om de verankering en verdieping van duurzaamheid binnen de Osse samenleving te realiseren. Hierbij is een proactief beleid vanuit de gemeente gewenst en speelt kennis ook een grote rol. De gemeente kan bijvoorbeeld veel betekenen om inzicht te creëren door voorlichting en aansporing, onder andere in de vorm van energiemarkten, energiescans en andere acties die burgers aanzetten tot bewust gedrag. 9

10 Talentencampus Binnen het project Talentenwerk staat leren in de praktijk centraal. Het is een nieuwe vorm van leren binnen het ROC de Leijgraaf en Het Hooghuis, waarbij onderwijs, bedrijven en verenigingen intensief samenwerken. Zo krijgen jongeren in het vmbo/ mbo alle kansen om leren en werken te combineren en bovendien kunnen bedrijven en verenigingen zo kennis maken met hun toekomstige medewerkers. Bij de geplande nieuwbouw van de Talentencampus staat duurzaam bouwen centraal. Witgoedregeling minima Inwoners van gemeente Oss die vijf jaar tot de minimagroep behoren krijgen via de witgoedregeling de vergoeding voortaan als gift. Er wordt hierbij specifiek gekeken naar het duurzaamheidsaspect van de nieuw aan te schaffen apparaten. Deze zijn per definitie zuiniger en gaan langer mee dan tweedehands apparaten. De consulenten van gemeente Oss geven voorlichting aan de klant over de voordelen van duurzame apparaten. Immers; naast het milieu is hiermee ook de portemonnee beter af, aangezien een lager verbruik gepaard gaat met een lagere energierekening. En dat is voor de minima extra welkom. Lia Berben, directeur Publiekszaken licht toe: Voor ons als gemeente is het een eye-opener geweest om te ervaren dat duurzaamheid niets met luxe te maken heeft. Duurzaam hoeft dus niet perse duurder te betekenen. We merken dat onze consulenten die boodschap begrijpen en dat ze dit overbrengen op de klant. Tom de Laat, directeur Stadsbeleid Duurzaamheid is en blijft een complex thema. Het is namelijk niet altijd even gemakkelijk en urgent om de factor duurzaamheid per definitie in te zetten. Kijk, sommige zaken zijn zeer evident om te toetsen aan duurzaamheid, maar voor andere onderwerpen is het soms zoeken en moeten we ons de vraag stellen: Wat willen we precies en wat voegt het toe? Uiteraard streef ik er als directeur Stadsbeleid naar om iedere beleidskeuze te verduurzamen, maar daarvoor is het wel belangrijk dat het haalbaar en realistisch is, dat het past binnen de huidige tijd van bezuinigingen, èn dat het thema hoog op de politieke agenda blijft staan. Het moet dus echt een vaste plek op die agenda blijven innemen. Tot nu doen we dat als Oss goed; we handelen vanuit die gedachte dat we eerst zelf het goede voorbeeld moeten geven, voordat we überhaupt recht van spreken hebben. Een tastbaar voorbeeld hiervan is ons duurzame gemeentehuis: Als we willen dat duurzaam bouwen iets vanzelfsprekends wordt, moeten we zelf al eens met dat bijltje gehakt hebben. 10

11 5 Duurzame economie Duurzaamheid binnen Oss heeft uiteraard als doel om er iets van terug te zien; oftewel de winst op duurzaamheid wordt uiteindelijk zichtbaar. Landelijk wordt deze winst op duurzaamheid steeds inzichtelijker; bedrijven gaan het steeds aantrekkelijker vinden om duurzaam te ondernemen, en burgers nemen duurzaamheidsaspecten steeds eerder mee in hun bouw- of verbouwplannen. Dit is ook te merken binnen Oss, een ontwikkeling waar we als gemeente natuurlijk erg trots op zijn. Duurzaam wonen en werken Oss is een aantrekkelijke woon- en werkgemeente. Hier willen we in de toekomst op blijven focussen. Daarom hebben we met de regiogemeenten en de diverse bouwpartners afspraken gemaakt met betrekking tot duurzaam bouwen en zijn deze vastgelegd in een regionaal convenant. Want; duurzaam bouwen moet leiden tot gezonde, veiliger en betaalbare woningen. Daarnaast hanteren we uniforme uitgangspunten voor duurzame stedenbouw. Deze zijn vastgelegd in een handboek duurzame stedenbouw. We willen duurzaam bouwen blijven stimuleren in alle bouwontwikkelingen waar we als initiatiefnemer of als adviseur bij betrokken zijn. Een belangrijk uitgangspunt hierbij moet zijn dat korte termijn nadelen (zoals meerkosten) worden afgezet tegen de (middel) lange termijn voordelen zoals energie- en kostenbesparing, de toekomstbestendigheid en verkoopbaarheid van woningen. Belangrijke externe partners zijn de woningcorporaties en marktpartijen zoals ontwikkelaars, architecten en bouwbedrijven. Enerzijds is het zaak om deze partners tijdig te betrekken bij en te enthousiasmeren over onze ambities. Anderzijds kunnen we ook leren van hun marktexpertises en al gerealiseerde praktijkvoorbeelden van duurzaam bouwen. 11

12 Samenwerking bedrijfsleven Gemeente Oss heeft met het bedrijfsleven een uitstekende band welke ook is geformaliseerd in een convenant. Ook met de economische stuurgroep van het Osse bedrijfsleven de Kracht van Oss, werken we samen, waarbij duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen altijd onderwerpen op de agenda zijn. Wij merken dat er binnen het Osse bedrijfsleven steeds meer duurzaamheidsaspecten worden meegenomen. Een goed voorbeeld hiervan is het eerst geopende LNG vulstation van West-Europa door o.a. Vos Logistics op het bedrijventerrein Elzenburg. Uit gesprekken met ons bedrijfsleven blijkt dat het ook steeds aantrekkelijker wordt om duurzaam te ondernemen. Wij zijn dan ook verheugd om te zien dat de markt het voortouw neemt en wij de kans krijgen om te faciliteren en ondersteunen. Duurzaam inkopen Landelijk wordt er veel aandacht besteed aan duurzaam inkopen. Immers; als de lokale overheden het goede voorbeeld geven op het gebied van bewust inkopen, is dit een serieuze stimulans voor het bedrijfsleven. Ook krijgt de markt voor duurzame producten een stevige impuls. De overheden hebben zichzelf een duidelijk doel gesteld: er moet in % duurzaam worden ingekocht door alle betrokkenen. Ook Oss werkt hier uiteraard aan mee en streeft ernaar dat alle aankopen een duurzaam karakter hebben. Van kantoorbenodigdheden, tot auto s en producten voor het bedrijfsrestaurant. Uit de landelijke monitor duurzaam inkopen van het ministerie van VROM, blijkt dat in 2010 van alle aanbestedingen al 95% duurzaam is ingekocht. Wethouder H. Hoeksema : We moeten het gesprek blijven voeren met onze omgeving 12

13 6 De doorkijk naar de toekomst Toekomstige accenten De gemeente Oss heeft duurzaamheid geagendeerd. En door ons goede voorbeeld hebben we anderen geïnspireerd. Ook is de samenwerking met belangrijke partners geïntensiveerd. We blijven zelf in beweging, maar geven ook het stokje door naar onze samenwerkingspartners zoals het bedrijfsleven, de woningcorporaties en de burger. Samenwerking bedrijfsleven Zijnde de grootste energieverbruiker, speelt het bedrijfsleven een cruciale rol bij de realisatie van een duurzaam Oss. We werken samen op onderwerpen zoals het opwekken van duurzame energie, energiebesparing en een duurzame mobiliteit en bereikbaarheid. Maar voor een duurzaam economisch vestigingsklimaat moet het bedrijfsleven ook zelf het initiatief nemen bij met name de onvermijdelijke transitie van een fossiele economie naar een koolstofarme of zelfs koolstofvrije economie. Met betrekking tot duurzaam bouwen intensiveren wij onze samenwerking met woningcorporaties, architecten en bouwpartijen. Samenwerking en stimuleren van de burger Belangrijke thema s zoals energiebesparing, duurzaam inkopen en een veilige en gezonde leefomgeving kunnen alleen gerealiseerd worden door het actief betrekken van de burger zelf. We voeren daarom een actief stadsbeleid gericht op ondersteuning en stimulering van burgerinitiatief- en betrokkenheid. Ook met betrekking tot duurzaamheid ondersteunen we onze burgers in raad en daad. Een voorbeeld hiervan is het project maatwerkadviezen waarbij in 2010 een 8000-tal woningeigenaren een gratis energieadvies (inclusief energielabel) is aangeboden. Maar liefst 2350 woningeigenaren hebben hiervan ook gebruik gemaakt. Een fantastisch resultaat! Door het oprichten van een energiesubsidiefonds en een fonds voor duurzaamheidsleningen wordt de burgerinzet ook financieel gestimuleerd en gesteund. Regionale samenwerking Een duurzame ontwikkeling is gebaat bij grensoverschrijdende samenwerking(en). Daarom werken wij intensief samen met onze regiogemeenten. Bijvoorbeeld binnen het RMB, de As 50 en de regio Noordoost Brabant. Het thema duurzaamheid is hierbij prominent geagendeerd. 13

14