Advies. aan de Vlaamse administratie van 24 maart inzake een duurzame strategie voor plattelandsontwikkeling

Transcriptie

1 MiNa-Raad Milieu en Natuurraad van Vlaanderen SERV Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Advies aan de Vlaamse administratie van 24 maart 2005 inzake een duurzame strategie voor plattelandsontwikkeling

2 Inhoud Inhoud...1 Krachtlijnen van het advies...2 Inleiding...4 I. Advies Afbakening adviesvraag Nieuwe accenten in de Europese plattelandsverordening Duurzame ontwikkeling als uitgangspunt Meer aandacht voor verstedelijkte plattelandsgebieden Maximaal aandacht voor het betrekken van alle actoren Evenwicht tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling Financiering van het beleid voor het platteland...13 Bijlage: Oplijsting van maatregelen en begunstigden...15 MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 1

3 Krachtlijnen van het advies In een gezamenlijk advies formuleren MiNa-Raad en SERV, op vraag van de administratie, hun visie ten aanzien van plattelandsontwikkeling in Vlaanderen voor de volgende planperiode De raden benadrukken het belang van een strategische aanpak. De ontwikkeling van een toekomstvisie dient met het oog op de nieuwe plattelandsverordening, de basis te vormen voor het volgende plattelandsontwikkelingsprogramma PDPO De raden waarderen het dat zij in een vroege fase van het proces betrokken worden. Dit betreft trouwens een noodzakelijke voorwaarde, vastgelegd in de Europese plattelandsverordening (concept van partnerschap). MiNa-Raad en SERV vragen evenwel meer duidelijkheid te krijgen over de invulling van het partnerschap en dringen aan op een volwaardige uitbouw van het partnerschap, met aandacht voor de ruime waaier aan betrokken partners én voor een goede afstemming met het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO). In voorliggend advies dringen de raden aan op de continuïteit van het huidige plattelandsontwikkelingsprogramma. De vraag naar continuïteit mag voor de raden echter geen belemmering zijn om bij de uitwerking van een Vlaamse plattelandsstrategie maximaal aandacht te hebben voor vernieuwing en transitie. Verscheidene studies wijzen momenteel op de sterk wijzigende rol van de landbouw in onze maatschappij en niet op zijn minst als structurerend element in de plattelandsgebieden. De raden ondersteunen de inbedding van het plattelandsontwikkelingsbeleid in het kader van duurzame ontwikkeling. Het huidige PDPO gaat initieel reeds uit van het concept van duurzame ontwikkeling. De raden onderschrijven aldus de doelstellingen opgenomen in het huidige programma. Het betreft evenwel doelstellingen voor een geïntegreerd plattelandsbeleid en gaan aldus veel ruimer. De raden pleiten ervoor dat de administratie onderzoekt in hoeverre deze doelstellingen maximaal ingevuld kunnen worden door de basisdoelstellingen van de Europese plattelandsverordening en op een evenwaardige manier kunnen verdeeld worden over de drie verticale assen en de horizontale LEADER-as. De raden vragen dat deze evenwaardige aandacht voor de sociale, economische en ecologische dimensie van plattelandsontwikkeling, zich niet enkel vertaalt in de doelstellingen maar tevens wordt doorgetrokken op het niveau van de concrete maatregelen en de financiële middelen. In het huidige Europese plattelandsbeleid komt de problematiek van verstedelijkte plattelandsgebieden onvoldoende aan bod. De raden dringen er op aan dat Vlaanderen op een actieve manier de eigenheid van plattelandsgebieden onder verstedelijkingsdruk gaat bepleiten op Europees niveau. De Europese plattelandsverordening moet voldoende vrijheid MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 2

4 bieden opdat Vlaanderen kan inspelen op de belangrijke kansen en mogelijkheden van het platteland in verstedelijkte gebieden. Zonder meer dient bij de uitwerking van de Vlaamse strategie voluit de speelruimte te worden verkend om in Vlaanderen maximaal de mogelijkheden te benutten van de verstedelijkte plattelandsgebieden. In dit kader wijzen de raden er op dat het plattelandsbeleid niet kan beperkt worden tot die gebieden die momenteel aan de OESO-norm voldoen. Het specifieke van het Vlaamse platteland is de intensieve relatie met de verstedelijkte gebieden en het multifunctionele karakter. Vanuit die eigenschappen zal in Vlaanderen de aandacht veel meer moeten gaan naar verweving en naar versterking van de diversiteit. De raden vragen aldus aandacht voor het breed scala aan activiteiten in de plattelandsgebieden. Bovendien wijzen ze op het groot aantal actoren die actief zijn op het platteland. Uitgaande van de specifieke rol van de verstedelijkte plattelandsgebieden, en uitgaande van de vraag naar multifunctionaliteit is het meer dan ooit de tijd om de veelheid van actoren op het platteland te betrekken bij het beleid voor het platteland. Bovendien benadrukken de raden de belangrijke koppeling tussen het plattelandsbeleid en het gemeenschappelijk landbouwbeleid. De ontwikkeling van een toekomstvisie voor het Vlaamse platteland kan niet los gezien worden van de recente hervorming van het GLB. Zoals ook in de nieuwe plattelandsverordening duidelijk wordt gesteld zal de hervorming van het GLB waarschijnlijk een grote invloed hebben op de plattelandsgebieden, zowel wat betreft de patronen van landbouwproductie, de methoden van landbeheer als de bredere sociaal-maatschappelijke en economische omstandigheden in de plattelandsgebieden. De ecologische impact zal in belangrijke mate bepaald worden door de volwaardige invulling en handhaving van de cross compliance-voorwaarden. Ook de uitwerking van Codes voor Goede landbouwpraktijken, afgestemd op deze voorwaarden vraagt specifieke aandacht. Zij moeten het toetsingskader bieden voor de verdere uitwerking van agiomilieumaatregelen, die gericht zijn op het realiseren van een meerwaarde ten opzichte van de minimumnormen voor milieu en natuur. Ten slotte wijzen de raden op de onduidelijkheid over de toekomstige Europese middelen voor het platteland. Heel waarschijnlijk zullen er onvoldoende Europese middelen beschikbaar zijn en zullen duidelijke keuzes in de doelstellingen en maatregelen noodzakelijk zijn. De raden pleiten er voor om hierbij in te zetten op verweving en diversificatie alsmede om aandacht te hebben voor het evenwicht tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 3

5 Inleiding Op 7 december 2004 ontvingen MiNa-Raad en SERV een vraag van de administratie Land- en Tuinbouw om tegen uiterlijk 31 maart 2005 hun visie te ontvangen ten aanzien van de prioriteiten voor plattelandsontwikkeling in Vlaanderen. Aanknopingspunt is het voorstel van de Europese Commissie voor een nieuwe plattelandsverordening voor de periode De Europese Verordening 1257/99 inzake steun voor plattelandsontwikkeling vormt de basis voor het Vlaamse programma voor plattelandsontwikkeling PDPO Op 14 juli 2004 kondigde de Europese Commissie een voorstel voor een nieuwe plattelandsverordening aan. 3 Deze nieuwe verordening zal het kader vormen voor het tweede PDPO De nieuwe plattelandsverordening betekent een belangrijke stap in het tot stand brengen van één enkel financierings- en programmeringskader voor plattelandsontwikkeling. Dit moet een aanzienlijke vereenvoudiging inhouden ten opzichte van het groot aantal bestaande programma s en systemen voor financieel beheer op het gebied van plattelandsontwikkeling. De adviesvraag vraagt aandacht voor de knelpunten, het financieringskader en de prioriteiten voor het Vlaamse plattelandsbeleid. De administratie vraagt tevens om bij de uitwerking van het advies rekening te houden met een reeks randvoorwaarden zoals de mogelijkheden vastgelegd door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling ELFPO en andere fondsen, de vraag naar continuïteit van het huidige programma PDPO , het budgettaire kader en de Europese context. 1 Verordening (EG) nr. 1257/1999 van de Raad van 17 mei 1999 inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Oriëntatie en Garantiefonds voor de landbouw (EOGFL) en tot wijziging en instelling van een aantal verordeningen. 2 Een aangepaste versie van het programmeringsdocument is te raadplegen op volgende website 3 Commissie van de Europese Gemeenschappen. Voorstel voor een verordening van de Raad inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELPO). Brussel, COM (2004) 490 definitief. 2004/0161 (CNS). MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 4

6 Met voorliggend gezamenlijk advies formuleren de MiNa-Raad en de SERV hun visie ten aanzien van plattelandsontwikkeling in Vlaanderen voor de volgende planperiode De raden benadrukken dat de adviesvraag uitgaat van de administratie Land- en Tuinbouw en het aldus geen formeel advies aan de minister betreft. Hubert David Voorzitter MiNa-Raad Ilse Dielen Voorzitter SERV MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 5

7 I. Advies 1.1. Afbakening adviesvraag [1] Het beleid voor het platteland. In voorliggend advies ontwikkelen de raden hun visie ten aanzien van de strategische aspecten van het beleid voor het platteland, ter uitvoering van de Europese plattelandsverordening. De raden stellen vast dat de administratie Land- en Tuinbouw in zijn adviesvraag een sterk onderscheid maakt tussen enerzijds plattelandsontwikkelingsbeleid en anderzijds plattelandsbeleid. Het plattelandsontwikkelingsbeleid betreft - volgens de administratie - een sectoraal landbouwbeleid, ter uitvoering van het Europees plattelandsbeleid, gefinancierd uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELPO) en vallend onder de bevoegdheid van de minister van Landbouw. Vlaanderen heeft dit plattelandsontwikkelingsbeleid vastgelegd in het Vlaamse Programma voor Plattelandsontwikkeling PDPO Het plattelandsbeleid is daarentegen - volgens de administratie sectoroverschrijdend: het betreft een geïntegreerd beleid dat niet de uitvoering is van een Europees beleid, het wordt ondersteund door een veelheid aan (financiële) instrumenten, gestuurd door het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) en valt onder de bevoegdheid van de minister van Plattelandsbeleid. De Raden gaan niet uit van deze expliciete opsplitsing tussen plattelandsbeleid en plattelandsontwikkelingsbeleid. Voorliggend advies richt zich op het beleid voor het platteland, zoals vastgelegd in de Europese plattelandsverordening. Europa bepaalt drie evenwaardige verticale assen en één horizontale LEADER-as. Het gaat hierbij over de bevordering van de competitiviteit in de landbouw, de ontwikkeling van milieu en natuur, de versterking van de leefkwaliteit in plattelandsgebieden en de diversificatie van de economische activiteit (zie verder paragraaf 6) Nieuwe accenten in de Europese plattelandsverordening [2] Europese plattelandsstrategie. Nieuw in de Europese plattelandsverordening is de strategische aanpak. In de nog op te maken strategische richtlijnen zal Europa zijn strategische prioriteiten vastleggen voor de ontwikkeling van het platteland. Na vastlegging van deze communautaire richtlijnen dient elke lidstaat een nationale strategie op te stellen. Dit nationaal strategisch plan legt de prioriteiten van de lidstaten in het kader van de plattelandsverordening vast. De nationale strategie zal uitgevoerd worden door middel van plattelandsontwikkelingsplannen. In tegenstelling tot de strategie die nationaal dient te zijn, kunnen de plannen op regionale basis worden uitgevoerd. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 6

8 EU - strategische richtlijnen Nationaal strategisch plan Programma voor ontwikkeling van het platteland [3] Naar een Vlaamse strategie. De raden erkennen het belang van de versterking van de strategische aanpak. In een eerder advies pleitten MiNa-Raad en SERV reeds voor de ontwikkeling van een toekomstvisie voor het Vlaamse Plattelandsbeleid. 4 5 Deze visie dient de basis te vormen voor het volgende plattelandsontwikkelingsprogramma PDPO Een dergelijke visie ontbreekt momenteel. Ook bij de tussentijdse evaluatie van het PDPO werd duidelijk gesteld dat het PDPO vrij zwak scoort inzake een coherent beleid en een duidelijke visie voor de ontwikkeling van de Vlaamse landbouw en het Vlaamse platteland. Het dynamische ontwikkelingsaspect ontbreekt grotendeels. De maatregelen blijven veelal statisch, inspelend op symptoomproblemen, eerder dan in te gaan op de oorzaak van de problemen en op de knelpunten om een duurzame ontwikkeling te krijgen van platteland en plattelandseconomie. 6 [4] Betrokkenheid doelgroepen. De raden vinden het aldus positief dat de Europese plattelandsverordening de lidstaten opdraagt om uit te gaan van een strategische visie. De raden waarderen het dat zij hierbij in een vroege fase worden betrokken. Dit betreft trouwens een noodzakelijke voorwaarde, vastgelegd in de Europese plattelandsverordening. De raden wensen in de toekomst ook nog actief betrokken te worden bij dit proces. Artikel 6 van de plattelandsverordening geeft verder invulling aan dit partnerschap. Het voorziet dat het beleid voor ontwikkeling van het platteland wordt ingevuld op basis van nauw overleg of partnerschap. De lidstaten 4 MiNa-Raad, Advies van 26 februari 2004 over het Vlaams programmeringsdocument voor plattelandsontwikkeling, periode , grote wijzigingen 2004, SERV, Advies van 8 december 1999 over het programma plattelandsontwikkeling Vlaanderen. Periode Mid term evaluatie van het Vlaams programma voor plattelandsontwikkeling In opdracht van. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Land- en Tuinbouw, Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT). Uitgevoerd door IDEA Consult, Belconsulting, Centrum voor Landbouweconomie, Universiteit Gent, vakgroep Landbouweconomie, afdeling Landbouwpolitiek en Rurale Milieu-economie, Universiteit Gent, Laboratorium voor Bosbouw, Brussel, 9 december MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 7

9 dienen de voorwaarden te creëren voor een brede en doeltreffende betrokkenheid van alle geschikte instanties. Het gaat hierbij zowel over de bevoegde regionale, plaatselijke en andere overheden, over de economische en sociale partners als instanties die representatief zijn voor het maatschappelijk middenveld, nietgouvernementele organisaties (vooral op milieugebied) en instanties die tot taak hebben de gelijkheid van vrouwen en mannen te bevorderen. De lidstaten dienen te bewaken dat aandacht gaat naar het bevorderen van gelijkheid van vrouwen en mannen en versterking van duurzame ontwikkeling (door integratie van milieubescherming en - verbetering). 7 De raden hebben momenteel geen zicht op de invulling van dit partnerschap. De raden zouden het waarderen om hierover meer duidelijkheid te krijgen. Bovendien stellen de raden vast dat momenteel allerlei initiatieven worden opgestart betreffende de uitwerking van een plattelandsvisie. De beleidsnota landbouw, zeevisserij en plattelandsbeleid maakt expliciet gewag van een nieuw overlegorgaan met name het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO). De raden dringen aan op een volwaardige uitbouw van het partnerschap, met aandacht voor de ruime waaier aan betrokken partners én voor een goede afstemming met het IPO. Zoals reeds eerder gesteld wensen de raden nauw betrokken te worden bij dit partnerschap. Ten slotte benadrukken de raden dat de Europese plattelandsverordening de taakstelling van het partnerschap zeer ruim omschrijft, gaande van voorbereiding tot en met toezicht op het nationale strategische plan én op de programma s voor plattelandsontwikkeling. [5] Visie en ruimte voor vernieuwing. De raden hebben er begrip voor dat de administratie in de adviesvraag expliciet verwijst naar continuïteit. Ook de beleidsnota landbouw, zeevisserij en plattelandsbeleid vraagt specifieke aandacht voor continuïteit en realisme en stelt daar de Commissie benadrukt dat de nieuwe verordening een verderzetting is van het huidige beleid, wordt ook in Vlaanderen gestreefd naar continuïteit van de lopende maatregelen. Het spreekt voor zich dat lopende contracten worden meegenomen in het nieuwe programma. Bij de opmaak van het nieuwe PDPO moet ook voldoende realisme aan de dag gelegd worden om tot een maximale uitvoering te kunnen komen. De raden stellen vast dat momenteel nog geen duidelijkheid bestaat over de continuïteit van het PDPO Het is nog onduidelijk in hoeverre de bestaande maatregelen van het huidige PDPO ongewijzigd kunnen opgenomen worden in het volgend PDPO Zo stellen de raden onder meer vast dat de diverse steunvergoedingen voor openbare eigenaars door Europa uitgesloten worden in de nieuwe plattelandsverordening. Ook aan de bosbouwmaatregelen brengt de nieuwe plattelandsverordening belangrijke wijzigingen aan. Zo is het bijvoorbeeld onduidelijk in hoeverre de huidige maatregel 7 Ook artikel 11 bis van de verordening stelt duidelijk dat het strategisch plan dient tot stand te komen na nauw overleg met deze partners. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 8

10 voor bosgroepen nog behouden kan worden in het PDPO De raden vragen om ter voorbereiding van dit PDPO II nu reeds de analyse door te voeren van de bedreigde maatregelen. Het betreft maatregelen opgenomen in het huidige PDPO die mogelijks onder invloed van de nieuwe plattelandsverordening niet meer kunnen opgenomen worden in het PDPO II. 9 De vraag naar continuïteit mag voor de raden echter geen belemmering zijn om bij de uitwerking van een Vlaamse plattelandsstrategie maximaal aandacht te hebben voor vernieuwing en transitie. Verscheidene studies wijzen momenteel op de sterk wijzigende rol van de landbouw in onze maatschappij en niet op zijn minst als structurerend element in de plattelandsgebieden. 10 Verderop in dit advies wordt hier nog op in gegaan Duurzame ontwikkeling als uitgangspunt [6] Duurzame ontwikkeling in Europees kader. De nieuwe Europese plattelandsverordening betekent een belangrijke stap in de richting van duurzame ontwikkeling van het platteland. Ze gaat impliciet uit van de drie basiscomponenten van duurzame ontwikkeling in het bijzonder de economische, de sociale en de ecologische dimensie. De drie hoofddoelstellingen voor het vernieuwde plattelandsontwikkelingsbeleid zijn: a. het bevorderen van de competitiviteit van de land- en tuinbouw door steun voor herstructurering (prioriteitsas 1: economisch), b. het bevorderen van milieu en natuur door steun voor landbeheer (prioriteitsas 2: ecologisch), c. het bevorderen van de leefkwaliteit in plattelandsgebieden en van diversificatie van de economische activiteit door middel van maatregelen die de landbouwbedrijven en andere plattelandsactoren als doelgroep hebben (prioriteitsas 3: sociaal). De raden ondersteunen deze inbedding van het plattelandsontwikkelingsbeleid in het kader van duurzame ontwikkeling. De drie dimensies van duurzame ontwikkeling 8 Vlaamse Hoge Bosraad. Advies van 18 januari 2005 betreffende het Vlaams beleid inzake plattelandsontwikkeling De Raden verwijzen hieromtrent naar een onderzoek van het Italiaans Instituut voor Landbouweconomie (INEA, Institute of Agricultural Economics, Rome, 2004). In dit onderzoek worden de plattelandsontwikkelingsprogramma s van alle 15 Europese lidstaten opgesplitst naar de drie assen. Voor België levert dit onderzoek op dat 41% van de huidige uitgaven van het PDPO gaan naar maatregelen van as 1 (as 2: 29%, as 3: 6% en andere 23%). Het zou alleszins waardevol zijn om deze analyse uit te voeren voor het Vlaams PDPO Meerwaarde: Advies over de landbouw en het landelijk gebied in Europees perspectief. Raad Landelijk Gebied RLG 04 4, oktober Meerwerk: Advies over de landbouw en het landelijk gebied in ruimtelijk perspectief. VROM-Raad. Advies 042, The future of rural development policy. European Environmental Bureau. EEB MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 9

11 dienen centraal te staan, elke dimensie is evenwaardig. De raden wijzen er eveneens op dat duurzame plattelandsontwikkeling niet kan zonder een duurzame landbouw. [7] Doelstellingen van een Vlaamse strategie voor het platteland. De raden stellen vast dat het huidige PDPO initieel reeds uitgaat van het concept van duurzame ontwikkeling. Het PDPO formuleert volgende strategische doelstellingen voor een geïntegreerd plattelandsbeleid: a. De economische leefbaarheid van de Vlaamse land- en tuinbouwbedrijven ondersteunen door diversificatie en risicospreiding te bevorderen en de multifunctionele rol te ontwikkelen; b. Het bevorderen van kwaliteitsvolle productiemethodes die milieu-, en diervriendelijk en sociaal verantwoord zijn; c. De versnelde ontwikkeling van verbrede activiteiten, biologische landbouw en van de markt van hoeveproducten; d. Het inschakelen van land- en tuinbouwers in de natuurontwikkeling binnen de agrarische structuur en daarbuiten binnen vooraf afgebakende gebieden; e. Verder uitbouwen van een duurzaam bosbouwbeleid; f. Bevordering van de economische betekenis van de Vlaamse plattelandsgebieden door diversificatie van de plattelandseconomie; g. De bevordering van de medegebruikfunctie van de plattelandsgebieden; h. De bevordering van de leefbaarheid van de plattelandskernen; i. Aandacht voor de integratie van kwetsbare bewonersgroepen op het Vlaamse platteland; j. Omschakelen naar duurzaam waterbeheer. De raden onderschrijven deze doelstellingen. Het betreft evenwel doelstellingen die in het huidige PDPO werden vastgelegd ten aanzien van een geïntegreerd plattelandsbeleid en aldus zeer ruim zijn opgevat. De raden pleiten ervoor dat de administratie onderzoekt in hoeverre deze doelstellingen maximaal ingevuld kunnen worden door de basisdoelstellingen van de Europese plattelandsverordening en op een evenwaardige manier kunnen verdeeld worden over de drie verticale assen en de horizontale LEADER-as. De raden vragen dat deze evenwaardige aandacht voor de sociale, de economische en de ecologische dimensie van plattelandsontwikkeling, zich niet enkel vertaalt in de doelstellingen maar tevens wordt doorgetrokken bij de invulling van de maatregelen (zie verder deel 1.6) Meer aandacht voor verstedelijkte plattelandsgebieden [8] Verstedelijkte plattelandsgebieden. Het Europese landbouwbeleid is in belangrijke mate ingegeven door het tegengaan van ontvolking van plattelandsgebieden. Hoofddoel van het Europese plattelandsbeleid is aldus de instandhouding van levensvatbare plattelandsgemeenschappen (tegengaan van de vlucht naar de steden, compenseren van geïsoleerde ligging, versterking infrastructuur en dienstverlening). De uitdaging voor het Vlaamse plattelandsbeleid ligt veeleer op het behoud van de eigenheid van plattelandsgebieden en het tegengaan van suburbanisatie. De raden stellen vast dat de problematiek van verstedelijkte plattelandsgebieden onvoldoende aan bod komt in het Europese plattelandsbeleid. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 10

12 De raden dringen er op aan dat Vlaanderen op een actieve manier de eigenheid van plattelandsgebieden onder verstedelijkingsdruk gaat bepleiten op Europees niveau. De Europese plattelandsverordening moet voldoende vrijheid bieden op dat Vlaanderen kan inspelen op de belangrijke kansen en mogelijkheden van het platteland in verstedelijkte gebieden. Zonder meer dient bij de uitwerking van de Vlaamse strategie voluit de speelruimte te worden verkend om in Vlaanderen maximaal de mogelijkheden te benutten van de verstedelijkte plattelands-gebieden. In dit kader wijzen de raden er op dat het plattelandsbeleid niet kan beperkt worden tot die gebieden die momenteel aan de OESO-norm voldoen. 11 [9] Versterking economische basis door verweving en diversificatie. Het specifieke van het Vlaamse platteland is de intensieve relatie met de verstedelijkte gebieden en het multifunctionele karakter. Vanuit die eigenschappen zal in Vlaanderen de aandacht veel meer moeten gaan naar verweving en naar versterking van de diversiteit. De raden vragen aldus aandacht voor het breed scala aan activiteiten in de plattelandsgebieden. Meer diversificatie en stimulering van nieuwe activiteiten kunnen de economische leefbaarheid van het platteland vergroten. De raden denken hierbij onder meer aan diverse economische activiteiten op het platteland en aan de verdere ontwikkeling van streekproducten, verkorte distributieketens, natuur- en landschapsbeheer, zachte vormen van recreatie en toerisme, herstel en behoud van karakteristieke of historische gebouwen, natuur- en milieueducatie, decentrale energievoorziening via hernieuwbare energiebronnen (waterkracht, windkracht, zonne-energie, biomassa), promotie van hernieuwbare grondstoffen, kleinschalige waterzuivering (in een kader van integraal waterbeheer), kleinschalige zorgverstrekking, enzovoort. Vermits een deel van deze functies ook kan binnen landbouwbedrijven, biedt dit voor de landbouw de mogelijkheid om - naargelang de specifieke mogelijkheden te ontwikkelen naar een multifunctionele landbouw. 12 Daarnaast vragen de raden echter ook aandacht voor het maximaal betrekken van alle actoren die actief zijn op het platteland. Volgende paragraaf gaat hier verder op in Maximaal aandacht voor het betrekken van alle actoren [10] Verscheidenheid aan actoren. De raden wijzen op het groot aantal actoren die actief zijn op het platteland. De actoren zijn divers, vaak zorgen zij nu reeds voor een multifunctioneel beheer en zijn ze aldus niet louter terug te brengen tot de klassieke sectorale indeling (bos, natuur, landbouw, landschap). De raden vragen de veelheid aan actoren van het platteland mee te betrekken in het beleid voor het platteland. De raden stellen vast dat het huidige PDPO zich in 11 Het betreft een aanduiding van plattelandsgebieden op Europees niveau op basis van volgende criteria: bevolkingsdichtheid minder dan 100 inwoners/km2, hoog aantal werknemers in de landbouw, werkloosheidscijfer boven het gemiddelde en dalende bevolking. 12 MiNa-Raad, Advies van 24 juni 1999 over het Plattelandsbeleid in Vlaanderen MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 11

13 hoofdzaak richt tot de landbouw. Het huidige PDPO heeft in zeer beperkte mate de mogelijkheden benut die in de plattelandsverordening vervat zitten voor verbreding van landbouwbeleid naar plattelandsbeleid. Andere lidstaten hebben deze mogelijkheden veel ruimer benut. 13 De raden hebben er begrip voor dat het plattelandsontwikkelingsprogramma in Vlaanderen veeleer opgevat wordt als een sectoraal instrument (zie ook deel 1.1). De raden erkennen dat dit grotendeels is ingegeven vanuit de bezorgdheid om de inkomensverliezen voor de landbouwers (die ontstaan zijn door afbouw van de inkomenssteun in de eerste pijler) te compenseren via de tweede pijler. Niettemin menen de raden dat uitgaande van de specifieke rol van de verstedelijkte plattelandsgebieden, en uitgaande van de vraag naar multifunctionaliteit het meer dan ooit de tijd is om de veelheid van actoren op het platteland te gaan betrekken bij het beleid voor het platteland. Meer nog dan vroeger biedt de nieuwe plattelandsverordening hiertoe de mogelijkheid (zie bijlage 1). Zeer specifiek gaat het hierbij zowel over de maatregelen opgenomen in de derde as diversificatie van het platteland als de horizontale LEADER-as. De raden erkennen ten volle het belang van de LEADER-aanpak gericht op een aanpak van onder uit, acties worden ontwikkeld door de actoren van het landelijk gebied. Europa biedt de mogelijkheid om deze LEADER-aanpak door te voeren voor de drie prioriteitsassen. De raden dringen evenwel aan op meer synergie en coördinatie tussen de verschillende LEADER-initiatieven Evenwicht tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling [11] Evenwicht tussen drie pijlers. Met de hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en van het plattelandsontwikkelingsbeleid heeft Europa een belangrijke stap gezet voor de integratie van milieudoelstellingen in de landbouw. De milieu-uitdagingen op het platteland blijven evenwel nog groot. Zo gaat het onder meer om de realisatie en beheer van het Natura 2000 netwerk met de speciale beschermingszones (uitvoering Vogel- en Habitatrichtlijn) maar ook over het stoppen van de achteruitgang van biodiversiteit tegen Andere doelstellingen zijn het bereiken van een goede oppervlaktewatertoestand en een goede grondwatertoestand tegen De implementatie van de Europese nitraatrichtlijn en de uitvoering van de kaderrichtlijn water betekenen een belangrijke uitdaging voor de Vlaamse landbouw. De thematische strategie inzake duurzaam gebruik van pesticiden is onder meer gericht op het verminderen van de impact van pesticiden op het milieu. Bescherming van bodems tegen erosie en verontreiniging is de doelstelling van de thematische strategie op het gebied van bodembescherming. Ook de verandering van het klimaat en het Kyoto protocol vormen een belangrijke uitdaging voor de landbouw. 13 Dit wordt onder meer aangetoond in volgende studie: Towards regional differentiation of rural development policy in the EU. I.J. Terluin, G.S. Venema, Agricultural Economics Research Institute,The Hague. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 12

14 De Europese plattelandsverordening heeft de drie prioriteiten voor plattelandsontwikkeling vastgelegd in functie van de drie dimensies voor duurzame ontwikkeling (zie paragraaf 6). Prioriteitsas 2 is aldus gericht op het bevorderen van milieu en natuur door steun voor landbeheer. Hieronder vermeldt de verordening maatregelen gericht op een duurzaam beheer van landbouwgronden en bossen (zie bijlage 1). De raden vragen om bij de uitwerking van alle maatregelen (en dus niet alleen deze van as 2) de milieu- en natuurdoelstellingen in een juiste verhouding te definiëren tegenover de economische en sociale doelstellingen. Dit evenwicht (in het kader van duurzame ontwikkeling) dient verder vertaald te worden op het niveau van de financiële middelen. Volgens het landbouwbeleidsrapport 2004 gaat bijna 62% van de PDPO bestedingen naar economische doeleinden, ruim 23% naar milieudoeleinden en 15% naar ondersteunende maatregelen. [12] Cross compliance. Bovendien wijzen de raden op de belangrijke koppeling tussen het plattelandsbeleid en het gemeenschappelijke landbouwbeleid. De ontwikkeling van een toekomstvisie voor het Vlaamse platteland kan niet los gezien worden van de recente hervorming van het GLB. Zoals ook in de nieuwe plattelandsverordening duidelijk wordt gesteld zal de hervorming van het GLB waarschijnlijk een grote invloed hebben op de plattelandsgebieden, zowel wat betreft de patronen van landbouwproductie, de methoden van landbeheer als de breder sociaalmaatschappelijke en economische omstandigheden in de plattelandsgebieden. De ecologische impact zal in belangrijke mate bepaald worden door de volwaardige invulling en handhaving van de cross compliance-voorwaarden. Ook de uitwerking van Codes voor Goede landbouwpraktijken, afgestemd op deze voorwaarden vraagt specifieke aandacht. Zij moeten het toetsingskader bieden voor de verdere uitwerking van agiomilieumaatregelen, die gericht zijn op het realiseren van een meerwaarde ten opzichte van de minimumnormen voor milieu en natuur Financiering van het beleid voor het platteland [13] Europees Fonds voor Plattelandsontwikkeling. Gelijktijdig met het voorstel van nieuwe plattelandsverordening stelde de Europese Commissie een voorstel voor betreffende de financiering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Parallel met de beslissing om de brede waaier aan plattelandsontwikkelingsinitiatieven onder te brengen in één kader voor subsidie en programmering, werd het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) in het leven geroepen. Dit fonds fungeert naast het Europees Landbouw Garantie Fonds, dat instaat voor de financiering van de marktgerichte maatregelen. Het nieuwe EU-budget zal de middelen vastleggen voor het Europees plattelandsontwikkelings-beleid. Het is tot nu toe zeer onduidelijk hoeveel financiële middelen er beschikbaar zullen zijn voor plattelandsontwikkeling voor Vlaanderen. De raden wijzen er op dat heel waarschijnlijk onvoldoende Europese middelen zullen beschikbaar zijn en dat duidelijke keuzes in de doelstellingen en maatregelen zullen noodzakelijk zijn. Om tot een evenwichtige strategie te komen geeft de EU-verordening een minimale MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 13

15 verdeling aan van de financiële middelen over de verschillende assen met name ten minste 15% naar zwaartepunt 1 (concurrentiekracht), 25% naar zwaartepunt 2 (landbeheer), 15% naar zwaartepunt 3 (plattelandsontwikkeling in ruimere zin). Ten minste 7% van de EU-financiering moet worden besteed aan LEADER. Deze bepaling biedt de lidstaten dus nog veel ruimte om eigen accenten te leggen (nl. marge van 45%). De raden pleiten er voor om hierbij in te zetten op verweving en diversificatie alsmede om aandacht te hebben voor het evenwicht tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling (zie deel 1.5 en deel 1.6). De raden verwijzen ook naar de recente Europese beslissing om uit de communautaire fondsen, en in de eerste plaats uit de Structuurfondsen en het plattelandsontwikkelingsfonds, aanzienlijke middelen voor de cofinanciering van de uitvoering van het Natura 2000-netwerk vrij te maken. 14 De raden dringen er op aan om zowel op Europees als op Vlaams niveau zowel voor het plattelandsbeleid als voor het beleid inzake Natura 2000 een volwaardige en afzonderlijke financiering voor beiden te blijven nastreven. De financiering van het plattelandsbeleid mag niet in het gedrang komen door de financiering van Natura 2000 en omgekeerd. Ten slotte leggen de raden de nadruk op de belangrijke cofinanciering door Vlaanderen. Voor elke euro Europese financiering van plattelandontwikkeling dient gemiddeld twee euro Vlaamse middelen vooropgesteld te worden. In die zin bestaat er ook een spanningsveld tussen het streven van Vlaanderen naar het maximaal benutten van Europese middelen én de beperkingen inzake de Vlaamse begroting waar maximaal ingezet wordt op besparing en efficiëntie. 14 Financiering van Natura Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement. Brussel, COM (2004)431 definitief. MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 14

16 Bijlage: Oplijsting van maatregelen en begunstigden As 1 Competitiviteit Maatregelen Verbeteren menselijk potentieel - beroepsopleiding en voorlichting - vestiging van jonge landbouwers - vervroegde uittreding - gebruik van adviesdiensten - bedrijfsbeheer, verzorging, advisering Herstructureren fysiek potentieel - modernisering van landbouwbedrijven - verbetering economische waarde bossen - verhoging toegevoegde waarde - verbetering infrastructuur land- en bosbouw - herstel van agrarisch productiepotentieel Verbeteren kwaliteit - aanpassen aan veeleisende normen, - voedselkwaliteitsregelingen, - voorlichting, afzetbevordering As 2 Landbeheer Maatregelen Duurzaam gebruik landbouwgronden - berggebieden - andere gebieden met handicap - Natura 2000 landbouwgronden - agro-milieu en dierenwelzijn - niet-productieve investeringen Duurzaam gebruik bosgronden - eerste bebossing van landbouwgrond - boslandbouwsystemen - bebossing van niet landbouwgronden - Natura 2000 bossen - bosmilieu - herstel bosbouwproductiepotentieel - niet-productieve investeringen As 3 Diversificatie platteland Maatregelen Diversifiëren plattelandseconomie - niet agrarische activiteiten - micro-ondernemingen - toeristische activiteiten - natuurlijk erfgoed - niet-productieve investeringen Leefkwaliteit - basisvoorzieningen - dorpsvernieuwing - beroepsopleiding - versterken plaatselijke ontwikkelingsstrategie Bron: Voorstel van nieuwe Europese plattelandsverordening Begunstigden - personen werkzaam in land en bosbouw - jonge landbouwers en werknemers landbouw en boseigenaars - bedrijfsondersteunende diensten, - particulier boseigenaars of verenigingen - micro- en kleine ondernemingen en boseigenaars - producentengroeperingen Begunstigden - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen - particuliere boseigenaren, verenigingen Begunstigden - micro-ondernemingen - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep - niet bepaald, bij voorkeur plaatselijke groep MiNa-Raad & SERV advies strategie plattelandsontwikkeling 15