MODULE 9 Arbeidshygiëne

Transcriptie

1 MODULE 9 Arbeidshygiëne Opleiding preventie en bescherming op het werk Niveau III

2 Arbeidshygiëne HISTORIEK VAN DE ARBEIDSHYGIËNE Oudheid : Hippocrates loodvergiftiging in de mijnen Plinius de Oude gevaren van zink en zwaveldampen gasmasker uit varkensblaas 15 e en 16 e eeuw : Ulrich Ellenbog (1473) en Georgius Agricola (1566) relatie tussen werk en gezondheidseffecten arbeidshygiëne avant la lettre Agricola De Re Metallica ontginning van de mijnen ontwerp van ademhalingsbescherming ventilatiesysteem voor mijngangen Bernardo Ramazinni De Morbis Artificium wat is uw beroep Engeland: Chimney-Sweepers Act (1788) Scrotum kanker English Factory Acts (1833) 2

3 Arbeidshygiëne Definitie: Identificatie van chemische, biologische en fysische agentia op de werkplek die ziekte of ongemak kunnen veroorzaken Evalueren van de omvang van het risico als gevolg van blootstelling (Risico Evaluatie) - metingen Beheersen van de risico s om nadelige effecten op gezondheid te voorkomen op KT en LT 3

4 Plan 4

5 Plan Lawaai Klimaatfactoren (thermische factoren) Luchtkwaliteit Biologische agentia Verlichting 5

6 Lawaai

7 Definities en begrippen Geluid = mechanische trilling in een gasvormig medium, vloeistof of vaste stof (lucht: 340 m/s) 7

8 Definities en begrippen De frequentie = Aantal trillingen per seconde (Hertz) Zeer scherp: fluiten Acuut: cirkelzaag Gemiddeld: stem van mens Sterk: dieselmotor, compressor 8

9 Definities en begrippen Lawaai Men spreekt over lawaai voor de geluiden die ervaren worden als : o Onaangenaam en/of o waarschijnlijk een negatief effect hebben op ons organisme 9

10 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Impact op de gezondheid 1. Gehoorverlies, beroepsdoofheid: permantent, onomkeerbaar. Gerelateerd aan een langdurige blootstelling en hoge geluidsniveaus. 2. Tinnitus : zoemen, suizen, fluiten 3. Gehoorvermoeidheid: tijdelijke verhoging van de gehoordrempel 4. Akoestische shock: blootstelling aan een intens en plots geluid (bijv. een schot) 10

11 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Impact op de gezondheid 5. Niet-auditieve effecten: o Stress o Effecten op de slaap o bloeddruk en hartslag o reactietijd o zuursecreties, risico op gastritis 6. Zwangere vrouwen: risico voor gehoorbeschadiging van het ongeboren kind 11

12 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Impact op de organisatie 1. Arbeidsongevallen: maskeereffect 12

13 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Impact op de organisatie 2. Afwezigheid 3. Geen detectie van nuttige geluiden: machines 4. Verstoorde mondeling communicatie 13

14 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Risicofactoren Intensiteit van het geluid («volume» in db) Blootstellingstijd De frequentie (HF + gevaarlijk) Impulsgeluiden (< 1 sec, bijv. schot) Verbonden risico s (trillingen, ototoxische producten) Individuele factoren: leeftijd, persoonlijke gevoeligheid 14

15 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Gehoorverlies of beroepsdoofheid De 'top 3' van de meest erkende beroepsziekten (2006) Landen N 1 N 2 N 3 Duitsland Doofheid X Asbestose Mesothelioom Oostenrijk Doofheid X Huidziekten Allergische bronchiale astma België (2005) Aandoeningen aan het bewegingsapparaat Zenuwverlamming als gevolg van druk Doofheid X Denemarken (2005) Huidziekten MSA Doofheid X Spanje MSA Huidziekten Doofheid X Frankrijk MSA Ziekten t.g.v. asbest Rugaandoeningen Italië MSA Doofheid X Ziekten t.h.v. de ademhalingswegen Luxemburg Infectieziekten Asbestose Carpaal tunnel Portugal MSA Doofheid X Zweden MSA Doofheid X Ziekten t.h.v. de ademhalingswegen Psychosociale pathologieën Zwitserland Doofheid X Infectieziekten Huidziekten 15

16 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Gehoorverlies of beroepsdoofheid Gehoorverlies of beroepsdoofheid wordt gedefinieerd als: «permanente stijging (en dus in principe onomkeerbaar) van de gehoordrempel onder invloed van intens lawaai waaraan men wordt blootgesteld in zijn beroepsuitoefening». 16

17 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Gehoorverlies of beroepsdoofheid 3 stadia : 1. Scotoom (progressieve uitval) op 4000 Hz (men is er zich niet van bewust) 2. Latentietijd (het scotoom vergroot, aanzienlijke ongemakken in sociale leven) 3. Doofheid: verlies van 100 tot 110 db(a) op 4000 Hz 17

18 Effecten gerelateerd aan geluidsblootstelling Gehoorverlies of beroepsdoofheid Haarcellen Orgaan van Corti - intern oor 18

19

20 Definities en begrippen Schaal voor het meten van geluid: (decibel) Het bereik van de geluidsintensiteiten dat het menselijk oor kan waarnemen is heel breed: o o Van 20 µpa (gehoordrempel) tot 20 Pa (pijn) verhouding van 1 tot 10 6 Binnen dat interval varieert de gevoeligheid van het oor niet lineair, maar logaritmisch. o Daarom is de meeteenheid van geluid: de decibel (db) 20

21 Definities en begrippen Schaal voor het meten van geluid: de decibel Conversatie Auditieve sensatie Geluidsniveau db(a) Voorbeelden Fluisteren Zeer kalm <30 In een rustige wijk Normale stem Kalm 50 Rustig restaurant, rustige straat Hoge stem Luidruchtig maar draaglijk 70 Luidruchtig restaurant, druk verkeer Zeer luide stem Pijnlijk 85 Zeer luidruchtige radio, druk verkeer Schreeuwen Weinig draaglijk 90 Smeedatelier, zeer druk verkeer Extreem Ondraaglijk 100 Cirkelzaag, breekhamer Onmogelijk Pijngrens 120 Testbank van motoren, vliegtuiglawaai bij het opstijgen 21

22 Definities en begrippen Schaal voor het meten van geluid: de decibel Geluidsbron db(a) Pneumatische breekhamer, op 1 meter 115 Cirkelzaag, op 1 meter 115 Weefgetouw 103 Krantenrotatiepersen 95 Grasmachine, op 1 meter 92 Dieselvrachtwagen aan 50km/h, op 20 meter 85 Auto aan 60km/h, op 20 meter 65 Gesprek, op 1 meter 55 Wachtzaal 40 22

23 Definities en begrippen Optellen van decibels Decibels worden niet rekenkundig opgeteld: o Verdubbeling van de sterkte = +3 db(a) + = 73 db(a) 70 db(a) 70 db(a) 23

24 db (A) db(a) kan je niet zomaar optellen! Voorbeeld 1 Twee werktuigen met dezelfde geluidssterkte (bv. 80 db(a) = 83 db(a) Voorbeeld 2 Een pneumatische hamer (110 db(a) wordt gelijktijdig met een boormachine (95 db(a) gebruikt (verschil = 95 db(a) 24

25 Definities en begrippen Frequentiewegingsfilters A et C De gemiddelde frequenties worden het best waargenomen door het oor o niet veel nodig om ze te horen o spraakfrequentie: 500 tot 2000Hz 25

26 Definities en begrippen Frequentiewegingsfilters A en C Wegingsfilters worden gebruikt om de manier waarop het oor werkt te simuleren: een geluidsmeter zonder filter zou een lineaire uitlezing geven zonder rekening te houden met het menselijk gehoor o Weging A : gebruikt voor alle geluidsniveaus db(a) Aanpassing aan de gemiddelde gevoeligheid van het menselijk oor voor het geluid op de gebruikelijke niveaus o Weging C : gebruikt voor hoge geluidsniveaus db(c) Bijvoorbeeld: impactgeluiden Aanpassing aan de gemiddelde gevoeligheid van het menselijk oor voor het geluid op de hoge niveaus 26

27 Definities en begrippen Het equivalent geluidsniveau: LAeq,T in db(a) Continu niveau dat, voor dezelfde periode (T) dezelfde akoestische energie zou geven als het beschouwde geluid. Gemiddelde geluidsenergie voor een bepaalde periode (T) 27

28 Definities en begrippen Het equivalent geluidsniveau: LAeq,T in db(a) = Gemiddelde geluidsenergie voor een bepaalde periode (T) 28

29 Definities en begrippen Het equivalent geluidsniveau: LAeq,T in db(a) = Gemiddelde geluidsenergie voor een bepaalde periode (T) 29

30 Definities en begrippen Persoonlijk blootstellingsniveau Nep in db(a) Dagelijks (Nep,8h) of wekelijks (Nep,40h) Geluidsniveau dat de blootstelling aan geluid gedurende elke werkfase combineert, gewogen in de tijd en teruggebracht op een representatieve periode van 8h/dag of 5 d/week. 30

31 Definities en begrippen Persoonlijk blootstellingsniveau Lep in db(a) elke werkfase Electrieker Taak Activiteit NAeq,T Monteren elektrische dozen Kabels voorbereiden: lassen Kabels assembleren: schroevendraaier (T) Blootstellingstijd 83 db(a) 3 uur 88 db(a) 4 uur Testcase op component 79 db(a) 1 uur Nep,8h = 86 db(a) 31

32 Definities en begrippen Geluidsemissie (bronnen) Geluidsemissie geldt voor geluidsbronnen o o o o o o Machines, arbeidsmiddelen Randapparatuur (ventilatie, energieproductie, ) Mobiele arbeidsmiddelen Alarmsignalen Geluidsproducerende manuele handelingen Enz. 32

33 Definities en begrippen Geluidsemissie Machines : verklaring door de fabrikant (in reklamefolders) Maar meting uitgevoerd in een laboratorium o Niet vergelijkbaar met het geluidsniveau wanneer de machine in de werkplaats staat Geluidsvermogensniveau Bron : INRS 33

34 Definities en begrippen Geluidsemissie Meetmethode om een geluidsemissie te bepalen 34

35 DE WETGEVING KB 2006 LAWAAI RISICOANALYSE (KB 27 maart 1998) EVALUATIE : WERKNEMERS ZIJN/KUNNEN BLOOTGESTELD ZIJN AAN DE RISICO S VAN LAWAAI? JA NEE EVALUATIE VAN HET BLOOTSTELLINGSNIVEAU VAN DE WERKNEMERS AAN LAWAAI (NEP) METING INDIEN NODIG 35

36 Wetgeving Er zijn drie niveau s : - onderste actiewaarde : 80 db(a) - bovenste actiewaarde : 85 db(a) - grenswaarde : 87 db(a)

37 Wetgeving 1. Onderste actiewaarde : 80 db(a) 135 db(a) impact Er wordt geen rekening gehouden met de dempende werking van de gehoorsbescherming. Bij overschrijding : - ter beschikking stellen van PBM s - voorlichting en opleiding van werknemers - gezondheidstoezicht 37

38 Wetgeving 2. Bovenste actiewaarde : 85 db(a) 137 db(a) impact Er wordt geen rekening gehouden met de dempende werking van de gehoorsbescherming. Bij overschrijding : - voorlichting en opleiding van werknemers - maatregelen om lawaai te verminderen - signalering / afbakening gevarenzone s - gebruik van PBM s verplicht - gezondheidstoezicht 38

39 Wetgeving 3. Grenswaarde : 87 db(a) 140 db(a) impact Er wordt wel rekening gehouden met de dempende werking van de gehoorsbescherming. Bij overschrijding - onmiddellijk maatregelen nemen om blootstelling onder grenswaarde te brengen - oorzaak van overschrijding identificeren - beschermings en preventiemaatregelen aanpassen om te voorkomen dat het opnieuw gebeurt 39

40 MEETAPPARATUUR Geluidsmeter 40

41 MEETAPPARATUUR Geluidsmeter - gebruik Bescherming tegen het geluid van de wind en tegen stof o Beschermingsbol in mousse die het geluid van de wind op de microfoon vermindert + bescherming van de microfoon Kalibratie : o 1x/jaar in het laboratorium (Kwaliteitssysteem ISO 9001) o Akoestische kalibrator (over het algemeen 94 db(a) à 1000 Hz) Kalibratie voor en na de meting : Indien > 0,5 db(a) annulatie van de meting 41

42 MEETSTRATEGIEEN 1. De doelstelling van de meting definiëren: o Evaluatie van het persoonlijk blootstellingsniveau, NEP,8h o Evaluatie van het geluidsniveau van een machine/arbeidsmiddel o Evaluatie van het geluidsniveau in een zone/lokaal o Enz. 2. Een meetplan voorbereiden: o VERPLICHTE analyse van de activiteiten wanneer men het persoonlijk blootstellingsniveau NEP,8h wenst te meten o Beschrijving van de activiteiten (aard, duur, ), de organisatie van de werk, het proces, de omgeving, de geluidsbronnen, o Identificeren van zeldzame en intense akoestische evenementen o Het bepalen van een representatieve meetperiode o Praktische punten: pauzes mee incalculeren of niet? 3. Bepalen van een meetstrategie 42

43 MEETSTRATEGIEEN Opstellen van lawaaikaarten KRITIEK Houdt geen rekening met de variatie van het geluidsniveau Houdt geen rekening met verplaatsingen enz. persoonlijk blootstellingsniveau Simpele «snapshot» van het geluidsniveau 43

44 MEETSTRATEGIEEN Andere : cartografie van lawaai 44

45 Metingen van het Naeq op de werkpost - Meting van het geluidsniveau in db(a) - Schatting van de gemiddelde duur van de dagelijkse blootstelling per arbeidsfase. - Berekening van het partiële persoonlijke blootstellingsniveau Nep i - Berekening van het persoonlijk niveau Nep over de ganse meetperiode.

46 Metingen van het Naeq op de werkpost - Voorbeeld uit de realiteit (lasser) arbeidsfase Blootstellingsduur (uur) Naeq in db(a) Impactgeluid Nep i in db(a) slijpen 2 98 neen 92 lassen 4 86 neen 83 boren 1 90 neen 81 rust 1 70 neen 61 Berekening van het partiële persoonlijke blootstellingsniveau uit de meetresultaten per arbeidsfase duur 8u 6u 5u 4u 3u 2 u 1,5u 1u 45 K factor

47 Metingen van het Naeq op elke werkpost - Voorbeeld uit de realiteit (laswerkplaats) Berekening van het persoonlijk blootstellingsniveau Nep uit de verschillende Nep i s door paarsgewijs te combineren afhankelijk van het onderlinge verschil. verschil db(a) 3 2,5 2,1 1,8 1,4 1,2 1 0, ,6 0,5 0,4 0,2 92 en 83 db(a) verschil = 9 db(a) dus : ,5 = 92,5 db(a) 92,5 en 81 db(a) verschil = 11,5 db(a) dus : 92,5 + 0,3 = 92,8 db(a) 92,8 en 61 db(a) verschil = 31,8 db(a) verschil > 12 : geen aanpassing

48 PRAKTISCH VOORBEELD Industriële vaatwas In een HOTEL 48

49 PRAKTISCH VOORBEELD CONTEXT HOTEL 80 kamers Keuken : o Werknemers keuken-vaatwas post : ingang vaatwas o 2001 plaatsing van de vaatwas o Geluidsstudie gevraagd aan de EDPB o Dosimetrie : 91,3dB(A) o 2010 : wijziging lokaal, verplaatsing van de vaatwas o Wijziging aan de werkomstandigheden, IDPB vraagt aan EDPB een nieuwe geluidsstudie uit te voeren 49

50 PRAKTISCH VOORBEELD Identificatie van de geluidsbronnen Identification des sources de bruit 50

51 PRAKTISCH VOORBEELD Identificatie van de geluidsbronnen Ventilatie van afwasmachine 51

52 PRAKTISCH VOORBEELD Activiteiten o 7h30 10h : Werk aan de ingang van de vaatwas, vaatwas in werking o 10h-11h15 : De werknemers zijn bezig in een ander lokaal o 11h15-12h : Werk aan de ingang van de vaatwas, vaatwas in werking o 12h-12h30 : Pauze o 12h30-14h : Werk aan de ingang van de vaatwas, vaatwas in werking o 14h-15h30 : Reiniging, vaatwas en ander inactieve apparatuur 52

53 PRAKTISCH VOORBEELD MEETSTRATEGIE Een dosimetrie uitvoeren over een werkdag want: o Geluidsniveau zeer variabel (in functie van het gemanipuleerde materiaal: borden, pannen, bestek, ) o Verplaatsingen zijn onvoorspelbaar rond de geluidsbronnen o Onmogelijk om de hele dag te blijven om de werknemer te volgen voor deze verschillende activiteiten praktisch aspect 53

54 MEETAPPARATUUR Geluidsdosismeter 54

55 PRAKTISCH VOORBEELD RESULTAAT DOSIMETRIE Evolutie NAeq 55

56 PRAKTISCH VOORBEELD RESULTAAT VAN DE DOSIMETRIE NAeq,T : 85,7 db(a) Piekgeluidsdruk in db(c) : 132dB(C) max Bovenste actiewaarde werd overschreden dus : voorlichting en opleiding van werknemers - maatregelen om lawaai te verminderen - signalering / afbakening gevarenzone s - gebruik van PBM s verplicht - gezondheidstoezicht 56

57 PRAKTISCH VOORBEELD 57

58 PRAKTISCH VOORBEELD RESULTAAT DOSIMETRIE Piekgeluidsdruk 58

59 PREVENTIE 1. Reductie van geluid aan de bron 2. Reductie van de verspreiding van het geluid 3. Individuele bescherming van de werknemers 59

60 PREVENTIE 60

61 PREVENTIE Reductie van geluid aan de bron Verminderen effecten: verminderen valafstand van metalen voorwerp op metaal, dempende coating aanbrengen op impactzones Verminderen wrijving en smering van tandwielen Regelmatig onderhoud Vervanging van lawaaiproducerende werktuigen door stillere modellen Verminderen van trillingen: veerkrachtige materialen 61

62 PREVENTIE Reductie van geluid aan de bron Veerkrachtige materialen De trillingen van een machine worden overgebracht naar een plaat of wand (vloer, muur, ) die trilt en het lawaai verder uitstraalt. Veerkrachtige materialen blokkeren de overdracht van trillingen: vb.: Vilt, kurk, rubber, luchtkussens 62

63 PREVENTIE Reductie van geluid aan de bron Veerkrachtige materialen 63

64 PREVENTIE Reductie van de verspreiding van geluid Reductie van de verspreiding van geluid: omkasting, akoestische schermen, absorberende bekleding de weerkaatsing van lokalen: herbekleding van het plafond en wanden (muren), absorberende materialen en structuren: o Poreus en vezelachtig materiaal: glaswol, 64

65 PREVENTIE Reductie van de verspreiding van geluid Absorberende materialen 65

66 PREVENTIE Reductie van de verspreiding van geluid PLAFOND SOURCE TRAVAILLEUR PLAFOND SOURCE TRAVAILLEUR 66

67 PREVENTIE Reductie van de verspreiding van geluid Omkasting van een machine: - 20 à -25 db(a) 67

68 Reductie van de verspreiding van geluid Werkplaats metaalbewerking: plaatsen van absorberende platen. 8 db(a) 68

69 PREVENTIE Reductie van de verspreiding van geluid metalen scherm 69

70 PREVENTIE Individuele bescherming 70

71 Thermische omgevingsfactoren

72 Wetgeving KB van 4 juni 2012 betreffende de thermische omgevingsfactoren KB van 10 oktober 2012 tot vaststelling van de algemene basiseisen waaraan arbeidsplaatsen moeten beantwoorden 72

73 Thermische omgevingsfactoren Thermische omgevingsfactoren Klimatologische aard Technologische aard De werkgever voert een risicoanalyse uit en houdt hierbij rekening met de : luchttemperatuur relatieve luchtvochtigheid luchtstroomsnelheid thermische straling fysieke werkbelasting gebuikte werkmethodes en arbeidsmiddelen eigenschappen van de werkkledij en de PBM s combinatie van al deze factoren 73

74 Thermische omgevingsfactoren Risicoanalyse De werkgever evalueert de thermische omgevingsfactoren Indien nodig meet hij ze 74

75 Luchttemperatuur Uitgedrukt in graden Celsius Wetgeving KB van 27/08/1993 (BS 074/09/1993) betreffende werken met beeldschermapparatuur stelt dat de apparatuur die bij de werkpost hoort, geen hinderlijk warmte mag veroorzaken. 75

76 Luchttemperatuur Richtlijn Binnenmilieubesluit van de Vlaamse Regering van 11 juni 2004 (is enkel van toepassing op woningen en publiek toegankelijke gebouwen) Periode T -bereik droge T temperatuur ( C) Winter 20 C T < 24 C Zomer 22 C T < 26 C 76

77 Relatieve luchtvochtigheid Geeft de luchtvochtigheidsgraad aan (Relatieve schaal van 0 tot 100% van de verzadigingsconcentratie) Verhouding tussen hoeveelheid waterdamp in de lucht aanwezig en de maximale hoeveelheid die aanwezig kan zijn Voornamelijk belangrijk bij hoge temperatuur Richtlijn Tussen 30% en 70% SOBANE Strategie Thermische omgevingsfactoren om biologische problemen te vermijden (schimmels ) is het dikwijls aangeraden 50 % niet te overschrijden 77

78 Luchtstroomsnelheid Wetgeving: Binnenmilieubesluit: Winter Zomer < 0,10 m/s < 0,25m/s Hals, rug, enkels: gevoelige plaatsen Tocht vs. koud 78

79 Thermische straling Geeft effect weer van de warmtestraling van de omgeving Printers, kopieerapparaten,.. Met zwarte-bol-thermometer 79

80 Fysieke werkbelasting Geëvalueerd door de per seconde te produceren energie, nodig om een werk uit te voeren Uitgedrukt in Watt *Voor een continu werk van 8 uren Type arbeid Energieverbruik (Watt)* Voorbeeld Zeer licht werk < 117 Receptioniste Licht werk Administratief werk Halfzwaar werk Transport materialen Zwaar werk Houtbewerking Zeer zwaar werk > 468 Beklimmen ladders 80

81 Gebruikte werkmethodes en arbeidsmiddelen Gebruikte werkmethodes en arbeidsmiddelen 81

82 PMV - PPD PMV Predicted Mean Vote PPD Predicted Percentage Dissatisfied Wiskundig model norm NBN EN ISO 7730:2005 Voornamelijk voor niet-industriële omgevingen Gemiddeld waarderingscijfer betreffende het thermisch aanvoelen van een bepaalde omgeving door een groep van mensen 82

83 PMV - PPD Houdt rekening met volgende parameters: Droge temperatuur ( C) Relatieve vochtigheid (%) Zwarte boltemperatuur ( C) Luchtsnelheid (m/s) Thermische isolatie van kledij (Clo) Metabolisme (Watt) Parameters afzonderlijk bekijken blijft heel belangrijk Houd ook rekening met weersomstandigheden 83

84 De eigenschappen van de werkkledij en de PBM s Thermische isolatiewaarde kledij (uitgedrukt in Clo): Is niet te meten, dient te worden geschat aan de hand van de kledij die de werknemers dragen en de buitentemperatuur werkkledij clo m²k/ W dagelijkse kledij clo m²k/w ondergoed, overall, sokken, schoenen 0,7 0,11 licht ondergoed, t-shirt, short, lichte sokken, sandalen 0,3 0,05 ondergoed, shirt, overall, sokken schoenen 0,8 0,125 ondergoed, shirt met korte mouwen, lichte broek, lichte sokken, schoenen 0,5 0,08 ondergoed, shirt, broek, werkschort, sokken, schoenen 0,9 0,14 licht ondergoed, rok, netkousen, jurk, schoenen 0,7 0,105 ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, sokken, schoenen ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, thermische jas, sokken, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, overjas of overall met zware voering, sokken, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, overjas of overall met zware voering, sokken, schoenen, pet, handschoenen ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, thermische jas en broek, parka of overall met zware voering, sokken, schoenen, pet, handschoenen 1 0,155 ondergoed, shirt, broek, sokken, schoenen 0,7 0,11 1,2 0,185 licht ondergoed, shirt, broek, jasje, sokken, schoenen 1 0,155 1,4 0,22 2 0,31 2,55 0,395 licht ondergoed, netkousen, blouse, lange rok, jasje, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, V-hals trui, jas, sokken, schoenen ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, shirt, broek, dikke trui, dikke jas, sokken, schoenen 1,1 0,17 1,3 0,2 1,5 0,23 84

85 De eigenschappen van de werkkledij en de PBM s T buiten Referentie kleding Clo waarde < 5 C Slip, broek, T-shirt, hemd met lange mouwen, gewone pull 0,9 5 à 15 C Ondergoed, hemd met lange mouwen, broek, kousen, schoenen 0,7 15 à 25 C Ondergoed, lange broek, hemd met korte mouwen, sokken en schoenen 0,6 > 25 C Ondergoed, lichte lange broek, hemd met open boord en korte mouwen, dunne sokken en schoenen 0,5 85

86 PMV - PPD Bij voorkeur: PPD < 10% - (PMV tussen -0,5 en +0,5) Min. 5% ontevreden personen bij neutrale PMV koude -3 matige koelte -2 lichte koelte -1 neutraal 0 lichte warmte +1 matige warmte +2 hevige warmte +3 niet aanvaardbaar tijdelijk aanvaardbaar optimaal aanvaardbaar niet aanvaardbaar tijdelijk aanvaardbaar 86

87 ANALYSE THERMISCH COMFORT Gebruik van de software om simulaties uit te voeren: o Wijzigingen aan de klimaatparameters om te bepalen welke het meeste invloed heeft op het thermisch comfort o of luchttemperatuur? o of luchtvochtigheid? o Enz. 87

88 ANALYSE THERMISCH COMFORT ta ( C) Va (m/s) tg( C) RV(%) M (W) Clo PPD(%) D1 reële condities 30,1 0,1 30, ,6 67 Wijziging 1 30,1 0,1 30, ,6 73 Wijziging , ,6 19 Wijziging , ,6 17 Wijziging , ,6 7 Wijziging , ,6 10 Wijziging , ,6 7 88

89 Luchtkwaliteit (CO 2 ) Wetgeving: KB Chemische agentia: grenswaarde : 5000 ppm KB Arbeidsplaatsen: 30 m³ lucht per uur per werknemer Richtlijn NBN EN13779 Categorie Omschrijving Concentratie (ppm CO 2 ) Debiet verse lucht per persoon (l/s) IDA 1 Uitstekende luchtkwaliteit 800 > 15 IDA 2 Goede luchtkwaliteit Tussen 800 en IDA 3 Lage maar aanvaardbare luchtkwaliteit Tussen 1000 en IDA 4 Onvoldoende kwaliteit van de lucht 1400 <6 89

90 Luchtkwaliteit (CO 2 ) Richtlijnen NPR-CR 1752 (Nederlandse praktijkrichtlijn voor ventilatie van gebouwen) & FiSIAQ (Finnisch Society of Indoor Air Quality and Climate, 1195): 3 klassen Klasse A B C PPD PPD PPD Maximale koolstofdioxide (CO2) ppm 800 < 15% 1000 < 20% 1200 < 30% 90

91 Maatregelen A.d.h.v. resultaten risicoanalyse gepaste preventiemaatregelen door werkgever Maatregelen houden rekening met actiewaarden voor blootstelling de gangbare voorschriften en gebruiken inzake comfort op de arbeidsplaats 91

92 Actiewaarden voor blootstelling in functie van de fysieke werkbelasting Type arbeid Zeer licht werk Licht werk Halfzwaar werk Zwaar werk Energieverbruik (Watt)* Voorbeeld Minimale temperatuur ( C) <117 Receptioniste Administratief werk Transport materialen Houtbewerking Zeer zwaar werk >468 Beklimmen van ladders *Continu werk van 8u Maximale temperatuur ( C) WBTG 92

93 Actiewaarden blootstelling Min. temperatuur droge temperatuur Max. temperatuur WBGT Wet Bulb Globe Temperature Kan gemeten of berekend worden 93

94 VOORBEELD Voorbeeld gebruik WBGT-index Firma in de voedingssector: bakkerij Werkpost: oven 94

95 VOORBEELD +/- 120 werknemers 2 productielijnen + 1 voor speciale bereidingen Aanwezigheid ovens: bakfase in het proces Vraag van CPBW de thermische belasting te beoordelen ter hoogte van de oven voor de lijn met de speciale bereidingen 95

96 VOORBEELD MEETSTRATEGIE: Meting thermische belasting van technologische oorsprong WBGT-index Meting tijdens een representatieve werkdag: Datalogger + WBGT-sonde Plaatselijke meting : o Het meest representatief mogelijk voor de blootstelling van de werknemers en rekening houdend met de straling van de ovens van de 2 andere lijnen o Geen hinder voor de werknemers tijdens hun activiteit 96

97 VOORBEELD RESULTATEN Gemiddelde van de werkdag: WBGT-index Wettelijke grenswaarde voor halfzwaar werk: 26,7 WBGTindex 97

98 VOORBEELD Piek : biais?? Oorsprong?? 98

99 Koude Technologische oorsprong Overschrijding temperaturen technologische oorsprong Maatregelen: aangepaste werkkledij en PBM s de luchtstroomsnelheid beperken (indien mogelijk) technische middelen voorzien om de beschermkledij na gebruik te drogen warme dranken Voorbeeld : opslagplaats van vlees in industriële diepvriesruimte manipulatie van gekoeld vlees 99

100 Koude Klimatologische oorsprong Open werklokalen en arbeidsplaatsen in open lucht Tussen 1/11 en 31/3 verwarmingstoestellen voorzien die in werking treden bij temperaturen <5 C Detailverkoop < 5 C verboden werknemers buiten tewerk te stellen >5 C < 10 C verwarmingstoestellen voorzien Uitz.: als werknemers zich zo dikwijls als nodig kunnen gaan verwarmen (vloer en bescherming tegen weer en wind) Werk niet uitvoeren vóór 8 uur s morgens en na 19 uur s avonds Na 2u onderbreking van min. 1u Niet meer dan 4u/dag werken onder deze omstandigheden 100

101 Warmte Technologische oorsprong Kunstmatige verluchting of een systeem van afzuiging Overmatige warmte door stralingen beveiligingsschermen of reflectorische beschermingskledij of beschermingskledij met een ingebouwd koelsysteem Beide maatregelen niet mogelijk/ondoeltreffend duur blootstelling (rusttijden, rustlokalen) Verfrissende dranken Voorbeeld : vullen van zakken met plactickorrels in een ruimte afgesloten met metalen platen in volle zon 101

102 Warmte Klimatologische oorsprong Overschrijding houdt aan binnen de 48 uur, na het ogenblik van de vaststelling van de overschrijding : plaatsen van kunstmatig verluchting door ventilatie Indien, na 48u, de overschrijding voortduurt, voert de werkgever een regime in van beperkte aanwezigheid op de werkpost en van rusttijden verfrissende dranken De werknemers worden tegen de zonnestraling beschermd door om het even welke installatie die zich daarvoor leent of door een aanpassing van de arbeidsorganisatie De werknemers blootgesteld aan rechtstreekse zonnestraling beschikken over CBM s of PBM s 102

103 Gezondheidstoezicht Bij regelmatige blootstelling aan : Koude (<8 C) Warmte (overschrijding actiewaarden) WBGT - index Wanneer? Vóór tewerkstelling Jaarlijks 103

104 Luchtkwaliteit

105 Luchtkwaliteit VOC s (vluchtige organische componenten) vb. solventen, laswerken, uitlaatgassen,.. Analyses en metingen Indien de blootstelling aan een chemische vervuilende stof duidelijk is gebleken in het kader van het werkproces en werd aangetoond door een risicoanalyse Indien zich bij een of meerdere werknemers symptomen voordoen die wijzen op een intoxicatie met de opgespoorde chemische vervuilende stof : Continue of punt metingen In de ademzone Plaatselijke meting op representatieve plaatsen 105

106 Luchtkwaliteit STOFDEELTJES vb. bij houtbewerking, chemische processen, drukkerijen Analyses en metingen Indien de blootstelling aan stofdeeltjes duidelijk is gebleken in het kader van het werkproces en werd aangetoond door een risicoanalyse Indien zich bij een of meerdere werknemers symptomen voordoen die wijzen op een intoxicatie met de opgespoorde stofdeeltjes 106

107 Stofdeeltjes Inhaleerbaar en inadembaar stof inhaleerbaar : 10 tot 100 mµ (wordt tegengehouden in de bovenste luchtwegen inadembaar : < 10 mµ (fijn stof) dringt tot in de longblaasjes (stoflongen) 107

108 Stofdeeltjes 108

109 Wetgeving KB Chemische Agentia Chemische, kankerverwekkende en mutagene agentia De bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico's van chemische agentia op het werk. 109

110 Wetgeving BELGISCHE GRENSWAARDEN * BELGISCHE GRENSWAARDEN ZIJN GEPUBLICEERD IN HET STAATSBLAD VAN 14/06/95 EN WORDEN PER KB AANGEVULD OF GEWIJZIGD * GEBASEERD OP DE TLV s THRESHOLD LIMIT VALUES VAN HET ACGIH (US) GRENSWAARDE Is de maximale concentratie van een chemisch agens, als tijdgewogen gemiddelde over een referentieperiode, waarboven geen enkele werknemer mag blootgesteld worden. Onder blootstelling wordt verstaan: de aanwezigheid van een agens in de ademzone van de werknemer. De ademzone is een halve sfeer met een diameter van 30 cm die zich situeert voor het aangezicht. KORTE TIJDSWAARDE In dit geval mogen de blootstellingen boven de grenswaarde (8 u) slechts vier maal per dag gedurende perioden van 15 minuten voorkomen. Tussen deze perioden van verhoogde blootstelling moeten 60 minuten verlopen. Het spreekt voor zichzelf dat de grenswaarde over de gegeven referentieperiode niet mag overschreden worden. PLAFONDWAARDE Grenswaarden met de notatie (M) momentaal, mogen nooit overschreden worden. Hiervoor zal een bijzondere strategie moeten toegepast worden 110

111 Wetgeving Lijst van de Belgische Grenswaarden 111

112 Wetgeving Belgische grenswaarden notaties 112

113 VOC s : vluchtige organische componenten Meting van formaldehyde in een operatiekwartier 113

114 VOC s vluchtige organische componenten Schilderen van gasflessen met solventverf meting inde ademzone 114

115 VOC s vluchtige organische componenten KMO : maken van poly urethaan kussens voor voertuigen 115

116 VOC s vluchtige organische componenten KMO : maken van poly urethaan kussens voor voertuigen 116

117 Inhaleerbaar stof Chemisch bedrijf vullen van reactor met stofvormig agens 117

118 Inhaleerbaar stof Chemisch bedrijf stofmeting in ademzone 118

119 Biologische agentia (microbiologie)

120 BIOLOGISCHE AGENTIA KB biologische agentia ier=id&itemid=2132 Biologische agentia Micro-organismen, celculturen en menselijke endoparasieten die een infectie, allergie of intoxicatie kunnen veroorzaken Indeling in 4 gevaargroepen volgens risico op infectieziekte(n) Groep 1 minst gevaarlijk onwaarschijnlijk infectieziekte Groep 4 gevaarlijkste infectieziekte en grote kans op verspreiding 120

121 Biologische agentia Indeling in 4 klassen 121

122 Microbiologie De microbiologische analyses beogen het zoeken naar: De aanwezigheid van BACTERIËN (vb : Legionella) De aanwezigheid, alsook het type, van SCHIMMELS EN GISTEN ; ter hoogte van oppervlakken, water en omgevingslucht, Beroep doen op dit type van onderzoek: Bij gekende aanwezigheid van SCHIMMELS EN GISTEN op muren van de werkplaats Wanner men wil nagaan of de klachten die door het personeel worden geuit afkomstig zijn van de microbiologische luchtkwaliteit op de werkplaats 122

123 Biologische agentia Risicoanalyse door werkgever Naamlijst bewaren van werknemers blootgesteld aan groep 3 en 4 (zelden in de dagdagelijkse praktijk) Soort werk Biologische agens Ongevallen en incidenten Voorkomen en beheersen van het risico 123

124 Biologische agentia Meting van het totaal kiemgetal, schimmels en gisten 124

125 Biologische agentia 125

126 Biologische agentia Petrischalen gevuld met een speciale voedingsbodem 126

127 Biologische agentia Schimmels in douches 127

128 Biologische agentia Bacteriën vb: Legionella op douchekoppen Legionella infecteert de longen via een aerosol 128

129 Verlichting

130 DEFINITIES EN BEGRIPPEN LICHT elektromagnetische straling met een golflengte tussen 400 en 760 nanometer (nm) <400 nm = ultraviolet >760 nm = infrarood 130

131 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Eenheden : - Opvallend licht (Lux) meten met een Lux-meter op het oppervlak met de meter gericht naar de lichtbron - Luminantie of gereflecteerd licht (Candella/m²) meten met een luminantiemeter om de contrastverhouding te bepalen - met de meter gericht naar het verlichte oppervlak 131

132 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Lux - meter 132

133 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Luminantie meter 133

134 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Het contrast tussen 2 oppervlakken is de verhouding van de luminantie tussen de 2 oppervlakken - Als contrast < 3: ideale situatie - Als contrast < 10: situatie aanvaardbaar - Als contrast > 10: situatie te verbeteren - Te zwak: men ziet het verschil niet. vb.: een witte draad op een witte stof naaien - Te sterk: het oog wordt uiteindelijk vermoeid. vb.: een zwarte draad op een witte stof naaien 134

135 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Kleurtemperatuur geeft de kleurkwaliteit van het licht aan 2700 K : wit licht, zeer warm (rood) 3000 K : wit licht, warm (roodachtig) 4000 K : wit licht, fris (wit) >5000 K : wit licht, dicht bij het daglicht (blauwachtig) 135

136 DEFINITIES EN BEGRIPPEN Kleurtemperatuur Zelfde verlichting van 300 lux Warm licht Koud licht 136

137 DEFINITIES EN BEGRIPPEN De kleurweergave (van 0 tot 100) drukt de kwaliteit van het licht uit om de kleuren op dezelfde wijze als het daglicht te brengen Ra = Ra = Ra = Ra = < 51 uitstekend goed gemiddeld middelmatig : Na damplamp 137

138 DE WETGEVING KB Arbeidsplaatsen 2012: De werkgever bepaalt, op grond van de resultaten van een risicoanalyse, aan welke voorwaarden de verlichting van de arbeidsplaatsen, al dan niet in open lucht, evenals van de werkposten moet beantwoorden teneinde ongevallen door de aanwezigheid van voorwerpen of hindernissen en vermoeidheid van de ogen te voorkomen. Zie hiervoor de norm NBN-EN en de norm NBN-EN tot bij het bepalen van de voorwaarden. 138

139 DE WETGEVING De Codex beveelt minimale verlichtingswaarden aan (in lux) Dit in functie van de vereiste mate van waarneming bij de uitvoering van de activiteit of het type werkplaats 139

140 DE WETGEVING Aard van het werk Minimale verlichtingsniveau Voorbeelden van overeenkomstige werkzaamheden Algemene perceptie 50 Gangen, trappen Lichte perceptie van details 100 Grove werkzaamheden, inspectie en tellen van stukken in stock Gemiddelde perceptie van details 200 Assemblage Nogal grondige perceptie van details 300 Bureauwerk Grondige perceptie van details 500 Tekenwerk, montage en controle van kleine stukken Zeer grondige perceptie van details 700 Uiterst grondige perceptie van details 1000 Montage en controle van precisiestukken, fabricatie van werktuigen, aflezen van meetinstrumenten Maken en herstellen van horloges, drukwerk 140

141 AANBEVELINGEN 1. Zorg voor een minimale aanbevolen verlichting. vb. Beeldschermwerk : minimum 300 lux, ideaal 500 lux 2. De contrasten respecteren 1 : 3 : Reflecties vermijden: gebruik van matte verf 141

142 AANBEVELINGEN 4. Vermijd direct zicht op verlichtingsbronnen (verblinding) 142

143 AANBEVELINGEN 5. Bevorder een voldoende heldere werkplaats: kies lichte, heldere kleuren 6. Verzeker een goede kwaliteit van de kleurweergave: keuze van lampen 7. Creëer een aangename werkomgeving: - assortiment van licht en kleuren - compromis tussen natuurlijke en kunstmatige verlichting 8. Voorzie een regelmatig onderhoud -reinigen van armaturen -systematische vervanging van defecte lampen 143

144 AANBEVELINGEN 9. Optimale inplanting van de werkpost: Schermen loodrecht op de vensters (kijkrichting parallel aan de vensters) Plaats de werkpost: - vertikaal onder de armatuur - of tussen 2 rijen van armaturen - verstelbare lamellen voor de ramen worden aanbevolen 144

145 AANBEVELINGEN 9. Optimale inplanting van de werkpost : 145

146 Einde module 9