REDZAAM DANKZIJ TAAL. De weg naar de geschikte opleiding WERKEN AAN FUNCTIONELE (MEER)TALIGHEID IN DE BASISEDUCATIE

Transcriptie

1 REDZAAM DANKZIJ TAAL WERKEN AAN FUNCTIONELE (MEER)TALIGHEID IN DE BASISEDUCATIE Isabelle Van Belle, Laurens Jans, Griet Busselot, Lien Vanholder Je hoort het en leest het overal: onze maatschappij wordt alsmaar complexer en is voortdurend in verandering. Om volwaardig te kunnen deelnemen aan deze samenleving moet je heel wat basiscompetenties beheersen: cursussen volgen op het werk, informatie zoeken op het internet, de kinderen helpen met hun huiswerk, facturen van gas en elektriciteit controleren, solliciteren voor een job, je administratie doen via digitale applicaties Verschillende taalregisters, cijfers en (grafische) gegevens interpreteren, computers en multimedia inzetten vragen basiskennis, voldoende oefening en abstractievermogen. Er is ook de persoonlijke en de sociale wenselijkheid om mee te zijn en zich als mens en burger in te zetten en te ontplooien. Dat alles vraagt veel competenties die ons volgens hedendaagse normen functioneel geletterd maken. Dat is het terrein van de Centra voor Basiseducatie (CBE) binnen het volwassenenonderwijs. Aan al die basiscompetenties werken we al meer dan 25 jaar in de dertien Centra voor Basiseducatie in Vlaanderen. In het CBE Halle-Vilvoorde, waaraan wij verbonden zijn, werken momenteel ruim 100 personen, voornamelijk educatieve medewerkers. Voor het jaar 2016 zijn er 3376 cursisten geteld. Dat is een middelgroot centrum binnen de basiseducatie. Het grootste deel van deze cursisten kent geen of nauwelijks Nederlands. Zij starten met een cursus NT2 of een alfabetiseringstraject. In dalende grootte tellen we nadien voornamelijk Nederlandstalige cursisten die een ICT-opleiding volgen, een van de diverse cursussen maatschappijoriëntatie, rekenen, Nederlands, Frans of Engels. Het is ook niet altijd duidelijk wat zij van ons verwachten en hoe we aan hun vragen kunnen beantwoorden. Onze algemene leidraad is dat de leertrajecten moeten gaan over zelfredzaamheid: de prille beheersing van ons (Latijns) schrift, leren rekenen tot de praktische toepassing ervan, assertiviteit, een theoretisch rijbewijs, sociale vaardigheden leren, de actualiteit begrijpen, probleemoplossend denken, weten wat je eigen kinderen op school doen en leren, sollicitatietraining, digitale apparaten De weg naar de geschikte opleiding Het Vlaams volwassenenonderwijs is breed en ingevuld door verschillende scholen en organisaties. Elke school richt zich op een specifieke doelgroep en heeft een specifiek aanbod. Hieronder gaan we dieper in op het aanbod Nederlands als tweede taal (NT2). 90

2 Overzicht van de opleidingen NT2 en alfa binnen het volwassenenonderwijs Bron: Atlas, integratie & inburgering Antwerpen Wanneer je een cursus Nederlands wil volgen, moet je je eerst aanbieden bij het Huis van het Nederlands, dat nu deel uitmaakt van het Agentschap Integratie en Inburgering. Een consulent start met een kort gesprek. Hij stelt vragen over je talenkennis, aantal jaren scholing, diploma en alfabetisering. Ze nemen soms testen af, zoals een lees- en schrijftest, een test cognitieve vaardigheden of een niveaubepalingstest. Daarna word je doorverwezen naar de organisatie die het best aansluit bij je profiel. De cursist kan op verschillende momenten tijdens het schooljaar een cursus Nederlands beginnen. In het CBE wordt opnieuw bepaald welke niveaugroep aangewezen is. Die beslissing is niet bindend gedurende het hele traject en kan herbekeken worden naarmate de cursist vordert of stagneert. Mentale kracht Cursisten dragen geregeld een (zwaar) beladen rugzak met allerlei problemen met zich mee. Die belemmeren of verhinderen vaak het leerproces. Asielzoekers en nieuwkomers die in België terechtkomen, hebben echter meestal wel een enorme wil om te leren en vooruit te komen in hun leven. 91

3 Khalil (23 jaar) getuigt: Eerst was ik in een asielcentrum in Charleroi. Daar had ik het moeilijk, ik voelde me slecht, er waren geen zekerheden. Zou ik in België mogen blijven? Wanneer kon ik weg uit het asielcentrum? Ik startte met de Nederlandse les bij Basiseducatie, en toen ik het opvangcentrum mocht verlaten ging het beter met me. Een tijd later startte ik ook met de cursus Rijbewijs. Nu volg ik verder Nederlands in een Centrum voor Volwassenenonderwijs (CVO). Mijn tip voor vluchtelingen die aankomen in België is: praat met veel mensen, vanaf het begin. Zo maak je vrienden waarbij je terechtkan. Leer ook zo snel mogelijk Nederlands. Dan kan je rap vooruitgaan en starten met werken. Als je werkt, heb je een beter inkomen. Je kan dan een mooier huis of appartement vinden. Door te werken verbetert je Nederlands ook enorm. Kortom: je krijgt meer mogelijkheden. Ik wil nog grote stappen zetten. Mijn rijbewijs halen en een auto kopen. Een opleiding Verzorgende volgen. En trouwen met mijn vriendin. We zijn tenslotte al drie jaar samen! Het snel leren is niet altijd even gemakkelijk wanneer cursisten gealfabetiseerd werden in een ander schrift. We proberen die hindernis weg te werken door hen een extra technische module aan te bieden. Hier ligt de focus op het herkennen en leren van letters, woorden en klanken. Zo oefenen ze met draaikaartjes op uitspraak en met flitsdictees op schrijven. Voor de analfabeten start een alfabetiseringstraject dat een aantal jaren in beslag zal nemen. Ze hebben immers amper motorische schrijfvaardigheden en leer- of leesstrategieën meegekregen. Daarbij leggen we de focus op het verhogen van hun zelfredzaamheid en zelfbeeld. Regiospecifieke aanpak Kennis van de taal is noodzakelijk voor integratie en inburgering, ook dus voor werk. De VDAB is een van de vele partners. De vraag om anderstalige werkzoekenden een basis Nederlands bij te brengen is enorm. Tegelijk komt het ook meer en meer voor dat nieuwkomers, naast hun cursus Nederlands, vragen om een cursus Frans. Zo is het bijvoorbeeld in de regio Halle-Vilvoorde binnen de dienstensector erg moeilijk om zonder Frans aan de slag te geraken. Lesgevers houden ook rekening met de hoeveelheid oefenkansen of de mate waarin een cursist buiten de les in contact komt met het Nederlands. Voor ons centrum, het CBE Halle - Vilvoorde, dat een aanbod voorziet in het gros van de Brusselse randgemeenten, is dit niet altijd evident. Het leven van de cursisten speelt zich immers in veel gevallen af 92

4 op de markten in Brussel en niet op de markt in Halle. We kijken naar de realiteit en spelen in op de noden en vragen van de cursisten. Meertaligheid en brede kijk De Centra voor Basiseducatie en hun voorlopers in het sociaal werk hebben al een paar decennia ervaring met werken aan geletterdheid. Het leergebied kent de benaming NT2, waarbij de 2 wijst op tweede taal. Nederlands is echter zelden de tweede taal voor de cursisten. Hilde (lesgever): In mijn asielgroep zitten voornamelijk Afghanen. Ze spreken onderling Pasjtoe en Dari. Nederlands is dus al een derde of vierde taal. In een andere alfabetiseringsgroep van het tijdelijk asielcentrum in Vilvoorde spreken ze vijf talen door elkaar. En in een gewone NT2-groep is het niet raar om bijvoorbeeld Congolezen te vinden die tot drie (plaatselijke) talen begrijpen en deels spreken. Lesgevers laten die talen aan bod komen, alsof het stukjes van hun persoonlijkheid zijn die je zo erkenning geeft. (Fonetisch) Sjoewai sjoewai? : Gaat het? Pole pole : Op het gemak. Natuurlijk praten ze regelmatig, zeker in de eerste niveaus, in hun eigen taal. Maar vaak gaat het dan over de les en het begrijpen ervan. De verleiding is er soms om met contacttalen die je zelf beheerst snel vooruitgang te willen boeken en te vertalen. Je kan zo beter vergelijkingen maken met activiteiten en situaties uit hun land. Maar vaak geeft dat geen langdurig leereffect en het zou ook niet respectvol zijn t.o.v. de cursisten voor wie je dat niet kunt doen. Soms is het zelfs verwarrend: spreekt de lesgever nu Nederlands? We nodigen hen zoveel mogelijk uit om zelf te spreken. Een sputterend Nederlands wordt door ons aangemoedigd. Creativiteit en praktische aanpak Het Nederlands is zeker geen gemakkelijke taal om te leren. Het zal je dus maar overkomen dat je in Vlaanderen terecht komt zonder een woord Nederlands te kennen Bij basiseducatie willen wij die mensen helpen om op hun eigen tempo Nederlands te leren begrijpen, spreken, lezen en schrijven. De focus ligt op het gebruik van het Nederlands in dagelijkse situaties, zodat cursisten zelfredzaam kunnen worden in een steeds sneller evoluerende maatschappij. Daarom zijn taallessen NT2 in de eerste plaats functioneel: bijvoorbeeld treintabellen leren lezen, de openingsuren van de apotheek raadplegen, hoe je een afspraak kunt maken bij de huisarts Dat alles gebeurt vanuit een zeer praktijk gestuurde invalshoek. Zo kan een lesgever NT2 met cursisten naar de plaatselijke markt gaan om hen fruit te laten kopen. Eenmaal 93

5 terug in de klas, wordt er een fruitbrochette gemaakt aan de hand van Nederlandstalige instructies. CBE Halle-Vilvoorde organiseert ook jaarlijks een taaldorp. In dat fictieve dorp brengen NT2-cursisten een bezoek aan verschillende winkels en instanties. Mensen worden ertoe aangespoord om Nederlands te spreken in reële situaties, maar toch binnen een veilige oefencontext. Een veilige leeromgeving is een sleutelfactor waar wij sterk op inzetten. Geleidelijk leren, voldoende herhalingsmomenten en een gemoedelijke aanpak dragen daartoe bij. Omdat elke cursist een eigen leertraject en heel eigen leervragen heeft, kiezen wij voor permanente observatie. Daarbij staan de noden van de cursist centraal. Blijft uitspraak een onoverkomelijk struikelblok, dan kan een cursist gebaat zijn bij het volgen van een technische module. Wanneer het in de les soms iets te snel gaat of wanneer een cursist een les heeft moeten missen, dan biedt het Open Leercentrum soelaas om extra te oefenen. Ook individuele begeleiding is mogelijk voor cursisten die moeilijk functioneren binnen het reguliere lesaanbod. Inzetten op geletterdheid loont Verschillende nationale en internationale onderzoeken tonen aan dat geletterd zijn een grote invloed heeft op ons leven. Denk aan welzijn, tewerkstelling, deelname aan socioculturele netwerken, levenslang leren, participatie als burger aan onze democratie. Willen we een maatschappij waarin iedereen kansen krijgt, dan moeten we blijven inzetten op geletterdheid. Dat is ook de missie van de Centra voor Basiseducatie. Educatieve medewerkers bij het CBE Halle-Vilvoorde: v.l.n.r.: Isabelle Van Belle: Regent LO & Postgraduaat Nederlands voor Anderstaligen KU Leuven; Laurens Jans: Master Communicatiewetenschappen, KU Leuven; Griet Busselot: Regent plastische opvoeding en biologie; Lien Vanholder: Toegepaste Taalkunde Engels-Spaans, master meertalige communicatie, UGent 94