Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden. Deel 3. Het verband tussen MVO en de vakgebieden

Transcriptie

1 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Deel 3. Het verband tussen MVO en de vakgebieden 111

2

3 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Inhoudsoverzicht DEEL 3. HET VERBAND TUSSEN MVO EN DE VAKGEBIEDEN INLEIDING FICHES VOOR HET HOGER ONDERWIJS MVO en (Bedrijfs)technische toepassingen van scheikunde en natuurkunde MVO en (bedrijfs)technische toepassingen van wiskunde, statistiek en operationeel onderzoek MVO en Economie MVO en Human Resources Management MVO en Informatica MVO en Logistiek MVO en Management MVO en Marketing en sales MVO en Recht MVO en Vakken met financiële inslag FICHES VOOR ONDERNEMERSOPLEIDINGEN BEDRIJFSBEHEER MVO en Financieel Beleid MVO en Administratie en Boekhouden MVO en Recht en Wetgeving MVO en Commercieel Beleid

4

5 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 1. Inleiding De problematiek omtrent duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt geschetst in het eerste deel van deze docentenhandleiding. Op deze manier willen we aan lesgevers, trainers, docenten en instructeurs een algemeen beeld geven over de concepten duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen, zodat ze deze onderwerpen - of ten minste aspecten ervan - kunnen opnemen in hun lessen. Het blijkt echter niet altijd evident om als docent of lesgever concrete raakvlakken te vinden met maatschappelijk verantwoord ondernemen binnen het eigen vakgebied. Via het opmaken van fiches hebben we getracht om dit probleem te verhelpen. In deze fiches zijn een aantal vakgebieden of opleidingsonderdelen ondergebracht, waarbij de relatie tussen MVO en het vakgebied in kwestie aangeduid wordt. Op die manier willen we aantonen dat maatschappelijk verantwoord ondernemen niet op zichzelf staat, maar duidelijk gerelateerd is aan uiteenlopende disciplines en vakgebieden. De raakpunten van MVO met het vakgebied in kwestie staan in de fiche duidelijk aangegeven, zowel in de tekstvorm als schematisch weergegeven in een onderwerpenlijst. Niet alle mogelijke disciplines die in relatie staan met MVO worden in dit derde deel van de handleiding behandeld. Er is hierbij een selectie gemaakt van vakgebieden die voor de projectpartners binnen ESF-HET IVOOR het meest aangewezen zijn. Ook de lijst van aangereikte raakpunten tussen de vakgebieden en MVO is niet exhaustief. Recente evoluties en trends kunnen immers ten allen tijde zorgen voor een verschuiving van de aandachtspunten binnen een vakgebied en maken deze handleiding onvermijdelijk minder actueel. Volledigheid beschouwen we daarom als een extra troef, maar is niet de primaire doelstelling van het project en deze handleiding. We opteren in de eerste plaats voor een handleiding die fungeert als bron van inspiratie voor docenten en lesgevers, eerder dan als naslagwerk omtrent MVO. In dit onderdeel hebben we in de eerste plaats een opsplitsing gemaakt tussen de fiches bestemd voor het hoger onderwijs en die gericht op ondernemersopleidingen Bedrijfsbeheer. Deze fiches werden opgemaakt door respectievelijk EHSAL en Syntra West. 115

6 HET IVOOR Binnen deze gedeeltes worden telkens relevante opleidingsonderdelen besproken in relatie tot MVO. Een kort tekstgedeelte wordt hierbij steeds aangevuld met een lijst van mogelijke onderwerpen die kaderen binnen MVO. Op deze manier trachten we enkele belangrijke thema s aan te snijden die voor docenten aanleiding kunnen geven tot het betrekken van MVO bij hun vakgebied of opleidingsonderdeel. Onderaan elke fiche verwijzen we ten slotte naar het vierde deel van deze handleiding, waar concrete werkvormen terug te vinden zijn voor de hier behandelde opleidingsonderdelen. 116

7 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2. Fiches voor het Hoger Onderwijs 2.1 MVO en (Bedrijfs)technische toepassingen van scheikunde en natuurkunde RELATIE TUSSEN MVO EN (BEDRIJFS)TECHNISCHE TOEPASSINGEN VAN NATUURKUNDE EN SCHEIKUNDE Algemene beschrijving: De vakgebieden natuurkunde en scheikunde zijn op een indirecte manier gerelateerd aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, vanwege de veelheid aan technische toepassingen die worden gebruikt binnen het bedrijfsleven. Wanneer we pleiten voor meer verantwoord ondernemerschap binnen ondernemingen, dan komen we omwille van de technische dimensie van bedrijfsgerichte natuurkundige en scheikundige toepassingen steevast uit bij milieu-, preventie- en veiligheidsaspecten van MVO. Eerst en vooral zorgen technische toepassingen binnen een laboratorium- en productieomgeving voor een zekere milieu-impact. We kunnen spreken van een impact door grondstof- en energieverbruik, door het gebruik van chemische stoffen en door afval en emissies. Ook het preventie- en veiligheidsaspect is sterk gerelateerd aan natuurkundige en scheikundige toepassingen. We vinden dit zowel terug op de werkvloer, nl. bij de bescherming van werknemers in laboratorium- en productieomgevingen (b.v. fysieke ergonomie, bescherming tegen lawaai en trillingen, elektromagnetische straling, radioactieve straling ), als bij de consument (b.v. bescherming van de eindgebruiker van chemische stoffen). Binnen de bedrijfsomgeving denken we daarenboven aan de preventie- en veiligheidsaspecten verbonden aan technische installaties en statische constructies. Belangrijk om te benadrukken is dat het werken in niet-ideale omstandigheden binnen een bedrijfscontext vaak problemen met zich meebrengt rond veiligheid, gezondheid of milieu, daar waar deze in de scheikundige of natuurkundige theorie niet voorkomen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan beperkingen van de gehanteerde materialen en methoden in de praktijk t.o.v. in ideale omstandigheden binnen het laboratorium. De overgang van zuivere wetenschap naar de praktijk schept net daarom uiteenlopende mogelijkheden voor een maatschappelijk verantwoord ondernemer om de nodige maatregelen te treffen aangaande milieu, 117

8 HET IVOOR veiligheid en preventie. De impact op mens en milieu die technische toepassingen teweegbrengen, kunnen we verminderen door ten rade te gaan bij de disciplines natuurkunde en scheikunde. Via R&D kan men op een actieve manier op zoek gaan naar product- en procesverbeteringen, b.v. door de ontwikkeling van nieuwe technieken, methoden of materialen. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: onderzoek naar duurzame alternatieve energiebronnen, de ontwikkeling van nieuwe zuiveringstechnieken, de ontwikkeling van katalysatoren die zorgen voor hogere productierendementen. Op operationeel niveau kan men binnen een bedrijf bovendien zorgen voor een beperking van de eigen milieu- en veiligheidsimpact. Dit is onder meer mogelijk door een betere beheersing van afval, emissies, grondstofverbruik en energieverbruik binnen de bedrijfsprocessen. Een onderneming kan bijvoorbeeld gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen en duurzame materialen, of ze kan haar efficiëntie verhogen op verschillende vlakken (eco-efficiëntie, energie-efficiëntie, rendement van grondstoffen). Naast verantwoordelijkheden gericht op milieu en veiligheid vraagt MVO echter om een bredere visie, waarbij ook andere mens- en maatschappijgerelateerde onderwerpen aan bod komen. Een goede interne communicatie hoort hieronder thuis. Zo voorzien bedrijven met oog voor maatschappelijke verantwoordelijkheid in een degelijke interne communicatie over een veilig gebruik van materialen en scheikundige stoffen of over het efficiënt en veilig verloop van processen en reacties. Ook aan kwaliteitsbewaking wordt binnen MVO de nodige aandacht geschonken, aangezien dit de nodige garanties geeft omtrent efficiëntie en veiligheid van de gecreëerde producten en processen. Tot slot is dialoog en externe communicatie vaak een gepaste manier om als bedrijf goede relaties op te bouwen met verschillende stakeholders die op een directe of indirecte manier bij de bedrijfsprocessen betrokken zijn. 118

9 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Kinderarbeid Planet Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en RELATIE TOELICHTING Belang van veiligheid en gezondheid bij technologische toepassingen Zuinig gebruik van chemische stoffen, scheiding van afvalstoffen 119

10 HET IVOOR instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Duurzame energiebronnen, energieoptimalisatie van reacties en productieprocessen Rationalisering waterverbruik bij productieprocessen Duurzaam materiaalgebruik, levenscyclusanalyse, afvalpreventie Technologische toepassingen, filtertechnieken, Milieu-impact van producten Levenscyclusanalyse Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Procesverbeteringen o.i.v. nieuwe technieken, methoden, materialen Kwaliteitsbewaking en veiligheid bij technologische toepassingen, scheikundige reacties en productieprocessen 120

11 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: Communicatie over: - veiligheid bij het gebruik van technische installaties - veilig gebruik van scheikundige stoffen Communicatie over (nieuwe) technologische toepassingen DW 3.1.1: Een technisch/economische kijk op isoleren DW 3.1.2: Oefeningen Organische Scheikunde en Thermochemie DW 3.1.3: Preventievoorbeeld in een industriële omgeving DW 3.1.4: Introductie in de gevarensymbolen 121

12

13 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.2 MVO en (bedrijfs)technische toepassingen van wiskunde, statistiek en operationeel onderzoek RELATIE TUSSEN MVO EN (BEDRIJFS)TECHNISCHE TOEPASSINGEN VAN WISKUNDE, STATISTIEK EN OPERATIONEEL ONDERZOEK Algemene beschrijving: Binnen de zuivere wiskunde van berekenen en modelleren wordt men niet op een directe wijze geconfronteerd met duurzaamheid, ofwel met potentiële gevolgen voor mens, milieu en maatschappij. Desondanks moeten ook wiskundigen oog hebben voor maatschappelijke verantwoordelijkheid, omdat wiskunde dient als grondslag voor andere vakgebieden, zoals natuurkunde, economie, informatica, financiën Op basis van wiskundige modellen en rekentechnieken kan men immers binnen deze vakgebieden zeer uiteenlopende toepassingen creëren die wel een impact hebben op onze omgeving. De concrete acties omtrent maatschappelijk verantwoord ondernemen bevinden zich bijgevolg niet in de wiskundige sfeer, maar bij de opleidingsonderdelen waarvoor wiskunde de basis vormt. Statistiek is op een meer directe manier verbonden met onze omgeving, omdat men hierbij tracht om informatie te verzamelen en te vergelijken over waarneembare verschijnselen. Deze verschijnselen, die kunnen toebehoren tot uiteenlopende vakgebieden (b.v. economie, psychologie, sociologie ), kan men met behulp van statistische methoden trachten te verklaren. Ook bij (bedrijfs)technische toepassingen van wiskunde en statistiek kan men bijgevolg maatschappelijk verantwoord ondernemen betrekken, door waar mogelijk gebruik te maken van MVO-acties bij contexten, datasets of voorbeelden. Daarbij kunnen diverse onderwerpen aan bod komen, zoals voorraadbeheer, kwaliteitscontrole, energie-optimalisatie van productieprocessen, optimalisering van verpakkingen 123

14 HET IVOOR THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Kinderarbeid Planet Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik RELATIE TOELICHTING Groeiprocessen, demografische modellen Energie-optimalisatie van 124

15 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden processen Waterverbruik Materialengebruik Optimaliseren van verpakkingen Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Modellen van voorraadbeheer Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Kwaliteitscontrole van processen en producten 125

16 HET IVOOR Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: DW 3.2.1: Trade-off curve winst-vervuiling 126

17 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.3 MVO en Economie RELATIE TUSSEN MVO EN ECONOMIE Algemene beschrijving: Economische wetenschappen staan zeer dicht bij MVO. Denk aan de link tussen economie en oeconomia, of het beheren als een goed huisvader. Dit impliceert reeds dat rekening wordt gehouden met de omgeving. In de klassieke benadering van deze discipline wordt het systeem of de organisatie te veel beschouwd als het centrum dat domineert in de relaties. Meer aandacht besteden aan MVO houdt een open systeembenadering in waarbij wordt uitgegaan van onderlinge beïnvloeding. Uitdagend is om de economische wetenschappen op te bouwen volgens de stakeholderbenadering. In sé is MVO op een verantwoorde manier omgaan met haar stakeholders. De belanghebbenden binnen deze discipline zijn de consumenten, de werknemers, de financierders, de concurrenten, de overheid, technologie, milieu en omwonenden. De relaties met de stakeholders worden systematisch, maar niet allemaal tegelijkertijd bestudeerd. De complexiteit wordt zo in toenemende mate opgebouwd. Duidelijk zal zijn dat de stricte scheiding tussen micro- en macroeconomie wordt opgeheven. Helemaal conform de triple bottom line wordt de uitdaging immers vooral gevonden bij de overlappingszones tussen people, planet en profit. Hieronder volgt een overzicht waarbij specifieke onderwerpen van MVO die tot nu toe niet aan bod komen binnen de huidige benadering van economische wetenschappen cursief worden weergegeven. A. De organisatie op zich Concept van een organisatie vanuit verschillende benaderingen (o.a. neo-klassiek, stakeholder, transactiekosten). Weerslag op de aard van de doelstellingen, relatie met de omgeving, vrijheid van ondernemen (cf. bounded rationality). Ondernemersgedrag inclusief alternatieve theorieën die het gedrag van de ondernemer verklaren (cf. W.J. Baumol, O.E. Williamson, long-lived companies). 127

18 HET IVOOR B. De organisatie en de consumenten Consumentengedrag: hier kan veel aandacht uitgaan naar het zoeken naar oplossingen voor de vele behoeften van consumenten die geconfronteerd worden met schaarse middelen. De bronnen zijn niet oneindig, waardoor meteen de link kan worden gelegd naar het rapport van de Brundtland Commissie. Prijstheorie : ontstaan van de prijs in de verschillende marktvormen en alternatieve prijsstrategieën, zoals product-life cycle pricing waarbij rekening wordt gehouden met de externe effecten. Kritische reflectie over vrije markt en eerlijke handel. Algemeen prijspeil : CPI, gezondheidsindex, BBP-deflator, inflatie/deflatie, relatie inflatie-economische groei met aandacht voor grenzen aan de groei. C. De organisatie en haar werknemers Arbeidsmarkt, tewerkstellingsbeleid, werkloosheid. D. De organisatie en de financierders Financiële markt en de alternatieve bankwereld (banken die een lager rendement wensen en eerder investeren in duurzame projecten). Basisinstrumenten van financieel beheer zoals investeringsanalyse, kostenbatenanalyse en social return on investment. E. De organisatie en de overheid Naast de klassieke vormen van beleid (privatiseringsbeleid, macro-economisch beleid) ook veel aandacht voor overheidsinitiatieven op het vlak van internalisering van de externe effecten (denk aan heffingen, normen, Kyoto-protocol), armoedebeleid, ontwikkelingsbeleid. F. De organisatie en technologie Bronnen van economische groei en vooral grenzen aan de economische groei (denk aan alternatieve metingen van welvaart, zoals HDI). Productiemogelijkheden en vooral beperkingen door uitputting van de schaarse bronnen (denk aan ecologische voetafdruk). 128

19 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Relatie schaarste/technologie, arbeidsproductiviteit/technologie. G. De organisatie en milieu Binnen het klassieke kader wordt hier al veel invulling aan gegeven, zoals de thema s over publieke goederen en externe effecten. H. De organisatie en omwonenden Diverse omgangsvormen zoals conflict- versus samenwerkingsmodellen, bijvoorbeeld met ngo s. THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) RELATIE TOELICHTING 129

20 HET IVOOR Planet Kinderarbeid Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap 130

21 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: DW 3.3.1: Beoordelen van uitspraken uit de micro-economie DW 3.3.2: Inleidende cases micro-economie DW 3.3.3: Essayvragen binnen de micro-economie 131

22

23 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.4 MVO en Human Resources Management RELATIE TUSSEN MVO EN HUMAN RESOURCE MANAGEMENT Algemene beschrijving: Binnen Human Resources Management (HRM) en/of Personeelsbeleid, wordt aandacht gegeven aan het managen van de menselijke factor in de organisatie. Aangezien het eigen personeel voor elke onderneming een zeer belangrijke stakeholder is, bestaat er een duidelijke link tussen HRM en verantwoord ondernemen. Een duurzaam personeelsbeleid wordt gekenmerkt door een lange termijn visie op onder andere bemanning, functioneringsopvolging, vorming en opleiding, beloning en bezoldiging, organisatieontwikkeling en organisatiecommunicatie. Binnen HRM staat de ontwikkeling van een synergetische relatie tussen werkgever (management) en werknemer (medewerker) centraal. Dit betekent dat de arbeidsrelatie idealiter tegemoet komt aan de verwachtingen en belangen van beiden. Dit komt zowel de bedrijfsresultaten als het welzijn van de werknemer ten goede. Centraal staat daarin de organisatie van arbeid (jobdesign & teamwerk) waarbij de arbeidsprestatie gezien wordt als een resultante van de geïnternaliseerde en intrinsieke motivatie. Een dergelijke synergie kenmerkt zich verder door duurzaamheid in een dubbele betekenis. Ten eerste wordt de arbeidsrelatie vanuit een langetermijnperspectief benaderd: er wordt aandacht besteed aan de loopbaan van de medewerker binnen de organisatie, waarbij er wordt geïnvesteerd in zijn professionele ontwikkeling. Dat kan bijvoorbeeld door jobrotatie, het tijdig aangaan van nieuwe projecten en activiteiten, het volgen van opleidingen Ten tweede komt die investering ook de employability van de medewerker ten goede: de medewerker komt sterker te staan op de arbeidsmarkt omdat hij deskundigheid verwerft, zijn flexibiliteit behoudt, empowered blijft en zo in staat is om ondernemerschap op te nemen voor zijn werk en zijn loopbaan. Beide aspecten van de duurzame arbeidsrelatie komen de werkgelegenheid ten goede. Een degelijk HRM-beleid is hierbij ook een strategische troef, die kan bijdragen tot een positief bedrijfsimago, dat zowel vanuit een HRM- als vanuit een marketingperspectief voordelig kan zijn. 133

24 HET IVOOR Vanuit HRM kan er verder ook aandacht worden gegeven aan diversiteit in het kader van aanwerving, selectie, opleiding, evaluatie en promotie, waarbij minderheidsgroepen gelijkwaardig behandeld worden en mogelijk van extra ondersteuning kunnen genieten. Hierbij denken we ook aan de begeleiding van het functioneren van en samenwerking tussen mensen die worden geconfronteerd met verschillen. Het werken met diversiteit staat voorts centraal bij het opzetten van allerhande samenwerkingsvormen en kwaliteitsvolle relationele praktijken tussen diverse perspectieven. We denken aan organisatieverandering, multipartijsamenwerking, innovatie, enzovoort. Tenslotte zijn meer indirecte MVO-toepassingen van HRM: De aanwending van HRM om mensen in staat te stellen en te motiveren om zich veilig, gezond en milieuvriendelijk te gedragen. Veranderingsmanagement, waaronder ook veranderingsinitiatieven in de richting van een meer duurzame beleidsvoering. Zoals reeds aangeraakt is er bij het begeleiden van veranderingen een bijzondere aandacht voor de betrokkenheid en de stem van alle relevante perspectieven/partijen binnen (en buiten) de organisatie. De organisatie en de begeleiding van conversaties tussen diverse stakeholders. THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding RELATIE TOELICHTING Functiegesprekken, 134

25 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden competentiemanagement Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Planet Kinderarbeid Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid 135

26 HET IVOOR Tewerkstelling Zie tekst Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Multipartijsamenwerking Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: Tevredenheidsonderzoek, kwaliteitszorg DW 3.4.1: Ervaringsoefening: de NASA-oefening DW 3.4.2: Intergroepsoefening ROOD & GROEN 136

27 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.5 MVO en Informatica RELATIE TUSSEN MVO EN INFORMATICA Algemene beschrijving: De relatie tussen MVO en informatica lijkt op het eerste gezicht uitsluitend een positief verhaal van milieu- en kostenbesparingen. ICT-toepassingen kunnen immers zorgen voor het vergroten van de efficiëntie van bedrijfsprocessen (door automatisering, vereenvoudiging, transparantie en het verminderen van redundantie), een intensere samenwerking (via netwerken en informatiesystemen), de aanpak van milieuproblemen (vermindering van papiergebruik, vermijden onnodige transportkosten), en tewerkstelling (jobcreatie door de invoering van nieuwe technologieën, jobverschuiving door automatisering). Naast de opgesomde voordelen moeten informatici ook op de hoogte zijn van de problemen en nadelen waarmee ze binnen hun vakgebied geconfronteerd worden. Een belangrijk aandeel hiervan betreffen de milieugerelateerde problemen, meerbepaald omtrent energie- en materiaalverbruik. De korte levenscyclus van computers en toebehoren zorgt bijvoorbeeld voor een groot verbruik aan materialen (metalen, kunststoffen, mineralen) en het ontstaan van een behoorlijke hoeveelheid afval (eventueel voorzien van additieve chemische stoffen). Bovendien zorgt de productie van hardware voor een relatief hoog energieverbruik, in vergelijking met de gebruiksduur die de apparaten tegemoet gaan. 151 Tijdens het gebruik van computers en toebehoren is er bovendien op het vlak van energiebeheer nog veel vooruitgang mogelijk. De ICT vindt immers haar weg in steeds meer toepassingen, met een toename van het globale energiegebruik als gevolg. Snellere systemen zorgen daarenboven voor een stijgend energieverbruik, door de verhoging van de capaciteit. We kunnen dus stellen dat de ICT, naast de voordelen die haar toepassingen bieden, nog veel opportuniteiten onbenut laat op het vlak van ecodesign en hergebruik. Een maatschappelijk verantwoord ondernemer kan er echter niet omheen dat de informatica belangrijke voordelen biedt op het vlak van economie en samenleving. 151 EGYEDI, T.M. en PEET D.-J., Informatica en duurzame ontwikkeling. Bijdrage van de ICT aan duurzame ontwikkeling. Een verkenning, 2003, p

28 HET IVOOR Zoals reeds hierboven vermeld, is er sprake van een verbetering van allerhande bedrijfsprocessen dankzij de invoering van ICT-toepassingen. Bovendien maken netwerken en databanken een schat aan informatie beschikbaar voor verschillende stakeholders, wat de informatie-overdracht bij samenwerkingsverbanden aanzienlijk vereenvoudigt. Bedrijven en instellingen kunnen bijgevolg aan een relatief lage kostprijs voorzien in zowel interne als externe communicatie. In dit kader zijn privacy en bescherming bij het gebruik van ICT-toepassingen topics die de nodige aandacht verdienen. Maatschappelijk verantwoorde bedrijven nemen immers maatregelen om hun werknemers en computerapparatuur te beschermen tegen de overdaad aan (vaak kwalitatief minderwaardige) informatiebronnen, computervirussen en ongewenste s waaraan men via het internet blootgesteld wordt, omdat deze nadelig kunnen zijn voor de productiviteit en de tevredenheid van het personeel. Ook bescherming tegen het vrijkomen van al dan niet vertrouwelijke informatie bij het gebruik of de verwijdering van ICT-toepassingen moet binnen het bedrijf verzekerd worden (b.v. hacking, vernietiging van oude hard disks). Ook met gelijke kansen voor werknemers en betrokkenen moet een MVO-bedrijf voldoende rekening houden. Het stijgende gebruik van ICT-toepassingen brengt immers met zich mee dat er nood is aan voldoende scholing omtrent het gebruik van deze technologieën. Bovendien moeten de nodige maatregelen getroffen worden om te vermijden dat bepaalde groepen uitgesloten worden van de aangeboden producten en diensten, omdat ze geen toegang hebben tot deze technologie of niet over de nodige kennis beschikken. THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) RELATIE TOELICHTING 138

29 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Kinderarbeid Planet Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Toegankelijkheid van ICTtoepassingen Scholing van personeel en andere belanghebbenden omtrent ICT Energiegebruik Energiezuinige ICT-toepassingen Waterverbruik Materialengebruik Ecodesign en hergebruik van hardware Transport en woon-werkverkeer Telewerken Vermindering van emissies Toeleveringsketen Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Automatisering, digitale informatiesystemen 139

30 HET IVOOR Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Automatisering, jobverschuiving, jobcreatie Toegankelijkheid van informatie, online winkelen Interne communicatie en relaties , databanken, intranet Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening - Databanken, netwerken, privacy - Transparantie en toegankelijkheid van informatie dankzij websites, 140

31 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: DW 3.5.1: Een technisch/economische kijk op isoleren 141

32

33 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.6 MVO en Logistiek RELATIE TUSSEN MVO EN LOGISTIEK Algemene beschrijving: In ondernemingen is de logistieke functie belast met het overbruggen van tijd en afstand in fabricage en distributie, gericht op minimale kosten en optimale bedrijfsresultaten. 152 Integrale logistiek omvat dus enerzijds voorraadbeheer en productieplanning, en anderzijds fysieke distributie. Logistiek wordt hierbij beschouwd als volwaardig onderdeel van het bedrijfsmanagement. Nu bedrijven steeds meer virtuele trekjes krijgen door de volledige outsourcing van het productieproces, krijgt de logistieke functie binnen de operationele keten een nog groter belang. De logistieke functie wordt het verband in een globale matrix van processen. Hoewel deze omgeving op het eerste gezicht niet uitnodigend lijkt voor MVO, biedt een globale logistieke keten echter heel wat opportuniteiten voor verantwoord ondernemen. Binnen de logistiek is er veel ruimte voor een systematische integratie van MVO in de bedrijfsvoering. In de eerste plaats denken we hierbij aan de keuze van het transportmiddel. Zo is het inzetten van binnenscheepvaart minder belastend voor milieu en omgeving dan het gebruik van de trein, die op haar beurt weer minder belastend is dan een vrachtwagen. Verder denken we bijvoorbeeld aan het verminderen van de frequentie van goederentransport, vanwege de gevolgen op milieuvlak die hieraan verbonden zijn. Het verminderen van transport houdt in dat bedrijven moeten voorzien in voldoende voorraad grond- en hulpstoffen om een continue productie te kunnen verzekeren. Dit is echter in tegenspraak met een aantal logistieke beheersfilosofieën, zoals Just-in-Time (JIT), waarbij gestreefd wordt naar drastische voorraadverminderingen en een maximale waardetoevoeging aan producten, om te komen tot betere prestaties op het vlak van onder meer productkwaliteit, product- en volumeflexibiliteit, en leveringsbetrouwbaarheid. Omdat ook deze elementen als positief worden beschouwd binnen MVO, zal een maatschappelijk verantwoord ondernemer bijgevolg een gefundeerde en evenwichtige keuze moeten maken op het vlak van voorraadbeheer (waarbij zowel 152 SCHOLLAERT, F., Integrale logistiek: Introductie, 1999, p

34 HET IVOOR milieudruk enerzijds als productkwaliteit en leveringsbetrouwbaarheid anderzijds in overweging worden genomen). Naast een gebrek aan efficiëntie en hoge opslagkosten, is het houden van grote voorraden immers evenmin voordelig vanwege kans op veroudering, bederf of beschadiging, met mogelijke afvalproblemen tot gevolg. Bij MVO moet bijgevolg steeds een voorkeur gegeven worden aan een efficiënte planning, waarbij zowel een grote productvoorraad als een hoog aantal JIT-leveringen vermeden worden. Het streven naar volledige ladingen bij elk transport, evenals het integreren van toeleveranciers op de productielocatie, zoals gebruikelijk in de automotive industrie, zijn bijkomende aandachtspunten. Het is daarom aan te bevelen om de logistieke afdeling te betrekken bij het ontwerpen van het product en de productieprocessen. Zij kunnen bijvoorbeeld op voorhand vermijden dat er teveel lucht en water doorheen de keten vervoerd wordt. Ook op maatschappijvlak biedt MVO verschillende mogelijkheden binnen de logistiek. Bij Supply Chain Management worden immers partnerschappen tussen verschillende bedrijven aangemoedigd, leidend tot ketenintegratie (b.v. de onderlinge afstemming van planningssystemen), omwille van de voordelen in termen van tijd en kosten voor alle partners in de keten. Dergelijke partnerschappen bieden ook voordelen voor het milieu. Bovendien wordt de klant in een sterk uitgebouwd logistiek systeem op zijn wenken bediend: de dienstverlening - ofwel flexibiliteit, kwaliteit, leveringsbetrouwbaarheid - neemt toe, wat leidt tot een grotere tevredenheid. Anderzijds schuilt hier een ander gevaar: de 'NU' mentaliteit, waarbij de consument niet wil wachten op het gekochte. Soms geeft dit aanleiding tot extra en overgedimensioneerde logistieke processen die haaks staan op het principe van MVO. Op menselijk vlak kan logistiek vooral verbeteringen opleveren binnen vorming en opleiding, en interne communicatie. De ingebruikname van (voorraad)- planningssystemen vereist immers een grondige opleiding van het personeel. Verder is het duidelijk dat een goed georganiseerd operationeel proces, c.q. logistieke operaties, op menselijk vlak een gunstige invloed heeft op onder meer het respecteren van rij- en rusttijden, overuren... Dit zou moeten resulteren in een kleinere kans op arbeidsongevallen. Omdat beslissingen op logistiek vlak vaak implicaties hebben op uiteenlopende bedrijfsfuncties (b.v. marketing, financiën, productie), is het zeer belangrijk om verantwoordelijken vanuit alle relevante bedrijfsafdelingen te betrekken bij dit beslissingsproces. Een goede interne communicatie en samenwerking tussen verschillende afdelingen van de 144

35 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden onderneming is vanuit dit oogpunt daarom onontbeerlijk. THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) RELATIE TOELICHTING Uitbouw van een logistieke keten met realistische tijdsvensters, waarbij men vermoeidheid door overuren en niet respecteren van rij- en rusttijden voorkomt, ontwikkelen van processen en productie lay-out met oog voor een minimale fysieke belasting van de werknemers Opleiding van personeel omtrent (voorraad)planningssystemen 145

36 HET IVOOR Kinderarbeid Planet Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Beperken energiegebruik bij materials handling en fysieke distributie -Maximaal gebruik maken van herbruikbare verpakkingen (containers, bakken...) -Reverse logistics - Verminderen transportkosten en milieulast door efficiënte planning en reductie van JITleveringen of streven naar volledige ladingen; - Verminderen verkeerscongestie door keuze van alternatieve transportmodi. Verminderen van emissies door door keuze van alternatieve transportmodi en een aanpassing van de verkeersinfrastructuur Toeleveringsketen Integratie op productielocatie Milieu-impact van producten -Maximaal gebruik maken van herbruikbare verpakkingen (containers, bakken...) -Reverse logistics 146

37 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Ontwikkelen van processen en productie lay-out met o.a. oog voor een minimale fysieke belasting van de werknemers, Integrale logistiek als dienst aan klant: verbetering flexibiliteit, leveringsbetrouwbaarheid en kwaliteit in bedrijven (JIT) - Beschikbaarheid van productvoorraad; - Maximaal gebruik maken van waardetoevoegende activiteiten in de logistieke keten i.f.v. KOOP-moment. - Betrekken van verschillende afdelingen (marketing, financieel en productie) bij oplossen van logistieke problemen; - Betrekken van de logistieke afdeling in de vroegste fase 147

38 HET IVOOR Aandeelhouders van R&D en productdesign om 'waste' op voorhand te vermijden. Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Supply Chain Management: integratie op verschillende niveaus Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode DIDACTISCHE WERKVORMEN: b.v. fysieke integratie, integratie op besturingsniveau (afstemmen van planningssystemen), informatie-integratie Maatschappelijk antwoord bieden op de 'NU'-mentaliteit. Investeren in alternatieven voor transport (water, spoor) en multimodaal toegankelijke industrieterreinen. DW 3.6.1: Case Kleurprent NV 148

39 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.7 MVO en Management RELATIE TUSSEN MVO EN MANAGEMENT Algemene beschrijving: De discipline management wordt omschreven als de praktijk van het bewust en continu vormgeven van een organisatie. 153 Aangezien men bij het vormgeven en het besturen van organisaties zeer systematisch tewerk gaat en dit proces gericht is op het lange termijn voortbestaan van de onderneming, heeft het management een belangrijke functie bij het integreren van MVO in de onderneming. Wanneer het management zich hiervoor inzet, kan de organisatie immers als geheel streven naar meer maatschappelijke verantwoordelijkheid en kan deze visie vervolgens verder vorm krijgen binnen de verschillende bedrijfsafdelingen. Als manager kan men trachten om binnen de vier specifieke managementsfuncties (plannen, organiseren, leidinggeven en controleren) rekening te houden met MVOprincipes. In de eerste plaats kan de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een onderneming vorm krijgen via de bedrijfsmissie, de strategische planning en de operationele planning. Zowel doelstellingen die ten goede komen aan mens, milieu en/of maatschappij kunnen hierin voorkomen. Zo kan een bedrijf via haar missie en planning kenbaar maken welke stakeholders ze in sterke mate bij de bedrijfsactiviteiten wil betrekken en op welke manier deze samenwerking georganiseerd wordt op de verschillende bedrijfsniveaus. Het behoort bovendien tot de taak van het management om erop toe te zien dat de bedrijfsmissie en doelstellingen vertaald worden naar concrete acties op de werkvloer. Om de betrokkenheid van alle afdelingen binnen het bedrijf te verhogen, kan het management bepaalde procedures opstellen (b.v. werken met jaarlijkse doelstellingen en/of beloningssystemen 154 ) bij het evolueren naar meer MVOgerichtheid binnen de organisatie. Vervolgens zou ook het vormgeven van de organisatiestructuur en het leidinggeven moeten gebeuren met aandacht voor maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zo kan het management trachten om een efficiënt organisatorisch kader te creëren waarin 153 STONER, J.A.F., FREEMAN, R.E. en GILBERT, D.G, Management, p STONER, J.A.F., FREEMAN, R.E. en GILBERT, D.G, Management, p

40 HET IVOOR de bedrijfsprocessen gerealiseerd kunnen worden. Naargelang de sector waarin de onderneming opereert, kunnen hierbij verschillende maatschappelijk verantwoorde, maar tevens werkbare oplossingen gezocht worden omtrent de verdeling van werk en bevoegdheden, hiërarchie en coördinatie. Het personeel is voor een onderneming immers een belangrijke stakeholder, die in grote mate bijdraagt tot het bereiken van de ondernemingsdoelstellingen. Het uitwerken van een sterk HRMbeleid is daarom een belangrijke troef bij het streven naar meer maatschappelijke verantwoordelijkheid binnen de organisatie. 155 De vierde functie van het management, nl. de controle, is eveneens gerelateerd aan MVO. Binnen deze functie kan men als manager systematisch verifiëren of de onderneming in de richting evolueert van de nagestreefde lange termijn doelstellingen. MVO-doelstellingen kunnen hierbij getoetst worden aan de hand van de implementatie van concrete maatregelen (b.v. opvolging van milieu-effecten, veiligheid en gezondheid van werknemers, loopbaankansen van kansengroepen, ondersteuning van maatschappelijke projecten 156 ). Wanneer men vanuit het management een aantal duurzaamheidsindicatoren opstelt die relevant zijn voor het bedrijf in kwestie, kan de monitoring van deze indicatoren vervolgens ondersteund worden door het gebruik van Management Informatiesystemen. De relatie tussen management en MVO blijft echter niet beperkt tot elementen binnen de vier specifieke managementsfuncties. Er kunnen ook algemene raakvlakken worden geformuleerd van MVO en management. Zo is stakeholdermanagement een belangrijk hulpmiddel om op een verantwoorde manier om te gaan met de directe en indirecte omgeving van de onderneming. MVO-acties specifiek gericht op bepaalde stakeholders zijn bijvoorbeeld: een transparante financiële rapportering ten aanzien van de aandeelhouders van het bedrijf, een beloningssysteem ter verhoging van de betrokkenheid van het personeel, het informeren van de directe omgeving over milieudruk van de bedrijfsprocessen. Andere taken van het management kunnen zijn: - het aanzetten tot of doorvoeren van procesverbeteringen op operationeel niveau (b.v. duurzaam materiaalgebruik); 155 Zie ook de fiche MVO en Human Resource Management. 156 De Vos, A., Buyens, D. en De Stobbeleir, K., Panel Survey of Organizations in Flanders (PASO) Editie Dossier: Mainstreaming van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Verwerking PASO-module, 2004, p

41 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden - het omgaan met veranderingen, inclusief t.a.v. nieuwigheden op MVO-vlak (b.v. het tegengaan van klimaatverandering, duurzaam beleggen); - het opstellen van gedragscodes en ethische bedrijfsregels; - het transparant communiceren met interne en externe belanghebbenden. THEMA People RELATIE TOELICHTING Intern Duurzaam personeelsbeleid Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Kinderarbeid Planet Implementatie van MVOmaatregelen omtrent veiligheid en gezondheid van de werknemers Milieumanagement Doorvoeren van 151

42 HET IVOOR procesverbeteringen op operationeel niveau Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Financieel beleid Kwaliteitszorg Doorvoeren van procesverbeteringen op operationeel niveau Bedrijfsmissie, strategische en operationele planning met invloed van MVO Loonbeleid Beloningssysteem aan MVO-gerichtheid gerelateerd Tewerkstelling Klantentevredenheid Productveiligheid en -kwaliteit Serviceverlening Giften aan de gemeenschap 152

43 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Ngo s Maatschappelijke dienstverlening Bedrijfsethiek Corporate governance Gedragscode Betrekken van stakeholders bij de bedrijfsvoering Opstellen van duurzaamheidsindicatoren, gebruik van Management Informatiesystemen, transparantie van rapportering Transparante communicatie met interne stakeholders Transparante communicatie met externe stakeholders, bedrijfsmissie met invloed van MVO Bedrijfsmissie, strategische en operationele planning met invloed van MVO, opstellen van gedragscodes en ethische bedrijfsregels 153

44 HET IVOOR DIDACTISCHE WERKVORMEN: DW 3.7.1: Groepsopdracht 7S-model McKinsey 154

45 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden 2.8 MVO en Marketing en sales RELATIE TUSSEN MVO EN MARKETING EN SALES Algemene beschrijving: Terwijl marketingbeleid zich richt op het vervullen van menselijke, sociale en organisatiebehoeftes, bekijkt men bij sales management hoe de verkoopsafdeling kan bijdragen aan het vervullen van deze behoeftes. Omdat MVO binnen deze disciplines voldoende aandacht verdient, moeten MVO-acties op een systematische manier ingebouwd worden in de bestaande marketing- en verkoopsprincipes. Het maatschappelijke marketingconcept is echter geen nieuwe discipline binnen de marketing: verschillende bedrijven passen deze principes op dit moment al toe. Binnen dit concept, beter bekend als responsibility marketing, tracht men om een invulling te geven aan marketing die het welzijn van de klant en de samenleving verbetert. 157 Maatschappelijke en ethische overwegingen worden hierbij op een directe manier bij de marketingactiviteiten betrokken, zodat langetermijnbehoeftes van mens en maatschappij bevredigd worden. 158 Concreet kan men verantwoordelijkheid inbouwen in verschillende deelcomponenten van de opleidingsonderdelen omtrent marketing en sales management. We vertrekken hierbij vanuit de behoeftes die uitgaan van de klant, of gecreëerd worden door ondernemingen. Een maatschappelijk verantwoord ondernemer tracht om een duurzame invulling te geven aan behoeftes, of met andere woorden een invulling die ten goede komt aan mens, milieu en maatschappij. Dit resulteert in producten die enerzijds over duurzame producteigenschappen beschikken (b.v. wasproducten in herbruikbare verpakking, spaarlampen), en die anderzijds alle stappen van de toeleveringsketen op een duurzame wijze doorlopen hebben (b.v. het aanbieden van een eerlijke prijs aan producenten en leveranciers, het verminderen van de milieudruk tijdens de fysieke distributie). Ook het selecteren van doelgroepen en de marktsegmentatie kan op een maatschappelijk verantwoorde manier gebeuren: bijvoorbeeld zonder uitsluiting of uitbuiting van kwetsbare of minder kapitaalkrachtige bevolkingsgroepen. 157 KOTLER, P., Marketingmanagement: De essentie, 2004, p Ibid. 155

46 HET IVOOR De uitbouw van lange termijn relaties tussen gelijkwaardige partijen getuigt eveneens van MVO. Binnen de marketing wordt er veel aandacht besteed aan communicatie naar betrokkenen. Een duidelijke en genuanceerde communicatie over bedrijfsinitiatieven naar alle stakeholders wordt hierbij gezien als maatschappelijk verantwoord. Vanuit het marketingperspectief kan een dergelijke handelswijze bovendien vruchten afwerpen: een efficiënte communicatie kan immers een positieve invloed hebben op o.a. de merkbekendheid, de klantentevredenheid, de leverancierstevredenheid. Door het inbouwen van kwaliteitscontroles kan men aan de betrokkenen daarenboven verzekeren dat de toepassing van MVO-principes op een consequente manier gebeurt. Het hanteren van MVO-principes kan dus belangrijke voordelen inhouden voor ondernemingen. Tegenover de klant kunnen MVO-initiatieven fungeren als belangrijke verkoopsargumenten. Ook bij het uittekenen van de verkooporganisatie mag MVO niet ontbreken. Zo moet er bij het aanwerven, opleiden en evalueren van de verkoopploeg oog zijn voor maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dit betekent enerzijds dat de verkoopmedewerkers op een eerbiedwaardige manier behandeld worden (b.v. loon naar werk, tijd voor vorming en opleiding) en anderzijds dat ook de verkoopploeg zelf op een ethische manier omgaat met haar klanten (b.v. hanteren van eerlijke handelsprincipes, langetermijnrelaties, goede dienst na verkoop). Ook het verkiezen van duurzame verkoopkanalen behoort tot MVO (b.v. geen overbodig transport, verkoop en communicatie via digitale weg). THEMA People Intern Arbeidsvoorwaarden Personeelsvoorzieningen Veiligheid en gezondheid Psychosociale factoren (stress, pesten, geweld; OSGW) RELATIE TOELICHTING 156

47 Deel 3: Het verband tussen MVO en de vakgebieden Gelijke kansen-/ diversiteitsbeleid Vorming en opleiding Taakverrijking en loopbaanontwikkeling Extern Mensenrechten Landen in ontwikkeling Arbeidsrechten (b.v. vakbondsvereniging) Kinderarbeid Planet Milieumanagement Betrokkenheid van werknemers bij milieubeleid en milieubewustzijn Milieuverantwoordelijkheid en instrumenten Energiegebruik Waterverbruik Materialengebruik Transport en woon-werkverkeer Vermindering van emissies Toeleveringsketen Milieu-impact van producten Procesoptimalisatie Profit Strategie en beleid Verkoopstraining met invloed van MVO-principes Duurzame producteigenschappen Supply Chain Management met invloed van MVO-principes Duurzame producteigenschappen 157

48 HET IVOOR Financieel beleid Kwaliteitszorg Loonbeleid Tewerkstelling Klantentevredenheid Duurzame producteigenschappen Productveiligheid en -kwaliteit Kwaliteitscontroles Serviceverlening Giften aan de gemeenschap Stakeholdermanagement Medezeggenschap Rapportering Interne communicatie en relaties Werknemers Aandeelhouders Sociaal overleg Externe communicatie en relaties Leveranciers Onderaannemers Klanten Overheden Online verkoop, dienst na verkoop Interne communicatie over MVOprincipes Uitbouwen van lange termijn relaties, duidelijke en genuanceerde communicatie over MVO-initiatieven Joint-ventures met MVObedrijven Doelgroepen en marktsegmentatie Ngo s Giften, ondersteuning van ngo s Maatschappelijke dienstverlening 158