Financiële geletterdheid: wat is het en wat doet het? Of: voor wie werken we aan Begrijpelijke Taal?

Transcriptie

1 Financiële geletterdheid: wat is het en wat doet het? Of: voor wie werken we aan Begrijpelijke Taal? Leo Lentz Henk Pander Maat

2 Begrijpelijke financiële communicatie: hypotheken en pensioenen Leo Henk Tom Marloes Louise Lentz Pander Maat Koole Herijgers Nell Sanne Elling Milena Dinkova Tialda Sikkema Adriaan Kalwij

3 Wat is financiële geletterdheid? Een smalle definitie: Huston (2016) Financial literacy could be defined as measuring how well an individual can understand and use personal finance-related information. Een brede definitie: Remund (2010) NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 3 25

4 Componenten van Financiële Geletterdheid Voorkennis Domein (geldzaken) Topic (pensioen) Proza-geletterdheid Woordenschat Leesvaardigheid algemeen Leesvaardigheid domein Graphische geletterdheid Gecijferdheid NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 4 25

5 Effecten van Financiële Geletterdheid Effecten op de intentie om financiële informatie te verwerken Effecten op het proces van informatie verwerken Effecten op het succes Is de informatie gevonden? Is de informatie begrepen? NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 5 25

6 Wat doen we in ons onderzoek met Financiële Geletterdheid? als controlevariabele Is het niveau van financiële geletterdheid gelijk in de beide condities (origineel revisie)? als verklarende variabele In hoeverre hangen de prestaties van de proefpersonen samen met hun niveau van financiële geletterdheid? als vereiste kenmerk van documentversies Wordt de rol van financiële geletterdheid bij de revisie groter of kleiner? NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 6 25

7 Begrijpelijke taal: voor wie? Onuitgesproken ambitie: Begrijpelijke Taal is er voor de mensen met een lager niveau van geletterdheid Maar goed bedoelde interventies leiden vaak tot Mattheüseffect: Interventies om kinderen beter te leren lezen komen vooral ten goede van lezers die al goed kunnen lezen Interventies om mensen met een laag inkomen in staat te stellen goed te wonen (huursubsidie) komen vooral ten goede van mensen die al een redelijk inkomen hebben. Interventies om teksten begrijpelijker te maken komen vooral ten goede van mensen die al een redelijk niveau van geletterdheid hebben. NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 7 25

8 Wat voor een effect wensen we van Begrijpelijke Taal? NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 8 25

9 Vier case studies in het financiële domein Uniform Pensioen Overzicht (Lentz & Pander Maat, 2013) 2 x 100 ppn voerden een test uit (vinden en begrijpen) op het oude en het vernieuwde UPO Pensioen (Nell 2017a) 2 x 100 ppn voerden een test uit op twee versies van de uitleg over de pensioenregeling (startbrief en Pensioen 1-2-3) Mijn Pensioen Overzicht (Nell 2017b) 2 x 120 ppn voerden een test uit (vinden en begrijpen) op het oude en het vernieuwde pensioenoverzicht Dagvaarding (Sikkema 2017) 212 ppn voerden een test uit op vier versies van een dagvaarding (origineel plus drie revisies) NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 9 25

10 Hoe werd geletterdheid gemeten? Algemene woordenschat Een toets met 25 items met woorden als recalcitrant, billijk, scrupules, tumult Cronbach s alpha varieert van.84 tot.91 Voorkennis topic (pensioen of incasso) Een toets met variërend aantal items (van 10 38) Cronbach s alpha varieert van.60 tot.89 Voorkennis domein (financiële geletterdheid) Alleen bij Nell: een toets met 14 items Cronbach s alpha is.75 en.76 Leesvaardigheid Een cloze-toets (alleen bij Nell) NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 10 25

11 Hoe werd de prestatie gemeten? Scenariovragen Proefpersonen mochten het document kort bekijken Zij kregen daarna een reeks open vragen, gebaseerd op een scenario Marie verwacht dat haar pensioen te laag zal zijn als ze stopt met werken. Wat kan ze doen? Proefpersonen moesten de relevante passage aanwijzen (vinden) en het antwoord op de vraag formuleren (begrijpen) Proefleiders noteerden de vindplaats en steekwoorden NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 11 25

12 Case 1: UPO-studie (Lentz en Pander Maat 2013) Omvang UPO 2: 484 woorden Omvang UPO 1: 780 woorden Vinden Begrijpen UPO 1: 71% 80% * UPO 2: 86% 90% * NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 12 25

13 En wat was het effect van geletterdheid? Vinden UPO 1: verklaarde variantie = 34% Opleiding, woordenschat Revisie: verklaarde variantie = 9% opleiding Begrijpen UPO 1: verklaarde variantie = 19% Woordenschat, opleiding Revisie: verklaarde variantie= 8% woordenschat Conclusie: een flink Martinuseffect voor het vinden, maar minder duidelijk voor het begrijpen van informatie. NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 13 25

14 Case 2: De startbrief bij pensioen: lineair vs gelaagd (Nell 2017a) Vinden: geen verschil tussen beide versies Begrijpen: viel grotendeels samen met vinden NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 14 25

15 En wat was het effect van geletterdheid? Origineel: verklaarde variantie in het vinden = 38% leesvaardigheid, (lage) opleiding, voorkennis Revisie: verklaarde variantie = 31% leesvaardigheid en (lage) opleiding Conclusie: Martinuseffect voor het beroep op de voorkennis van de lezers bij het vinden van informatie. Maar leesvaardigheid blijft in beide condities van belang NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 15 25

16 Case 3: (Nell 2017b) Vinden: MPO1 87%, MPO2 91% * NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 16 25

17 En wat was het effect van geletterdheid? Origineel: verklaarde variantie = 26% leesvaardigheid (cloze) en een beetje leeftijd Revisie: verklaarde variantie = 9% voorkennis en een beetje geslacht Conclusie Martinuseffect, want in de revisie wordt een geringer beroep gedaan op de financiële geletterdheid van de lezers NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 17 25

18 Case 4: De dagvaarding bij incasso (Sikkema 2017) Vier versies: - Origineel - Revisie op Structuur - Revisie op Stijl - Revisie op allebei Resultaat: Alleen de revisie op structuur heeft een effect op de prestatie ( ) NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 18 25

19 En wat was het effect van geletterdheid? Origineel: verklaarde variantie = 26% woordenschat Revisie op structuur: verklaarde variantie 5% woordenschat Conclusie: Een duidelijk Martinuseffect, want in de revisie wordt een geringer beroep gedaan op de geletterdheid van de lezers NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 19 25

20 Mattheüs en Martinus Leidt tekstoptimalisering altijd tot een Martinuseffect? - Nee, in onze data over de medische bijsluiter vinden we een tendens tot een Mattheüseffect (Lentz en Pander Maat, 2010) - En bij de dagvaarding is er zo n effect op zoektijd: geletterden presteren sneller bij de revisie (maar niet beter) Kunnen we verklaren welk effect waarom optreedt? - Nee, daar kunnen we alleen nog maar over speculeren: - Op welk niveau vond de revisie plaats (stijl, structuur, etc.)? - Hoe problematisch was het origineel? - Hoe moeilijk waren de taken? NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 20 25

21 En wat doen de andere kenmerken van lezers? Opleiding Correleert hoog met woordenschat Speelt een serieuze rol bij de UPO en Dagvaarding Voorkennis Correleert hoog met woordenschat en lager met leesvaardigheid Doet er niet of nauwelijks toe bij de vier documenten, behalve een klein beetje bij UPO Leeftijd Correleert met woordenschat en pensioenkennis, maar speelt uiteindelijk (meestal) geen rol (behalve bij MPO) NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 21 25

22 Conclusies Financiële geletterdheid Moet smal opgevat worden, dus geen houding en gedrag Vooral woordenschat en leesvaardigheid voorspellen de prestatie; voorkennis veel minder In onze cases is dus vooral de traditionele geletterdheid (taalvaardigheid) aan de orde, niet de moderne domein - geletterdheid (voorkennis) Een geslaagde revisie verkleint de rol van geletterdheid en levert dus geen Mattheüseffect maar een Martinuseffect Dat is ons in dit project vier keer gelukt Aanbevelingen voor onderzoekers naar Begrijpelijke Taal Neem geletterdheid altijd mee als variabele Ga na in hoeverre geletterdheid de prestaties voorspelt Pas op voor Mattheüseffecten, streef naar Martinuseffecten NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 22 25

23 Discussie Motivatie Prestatie Een groot probleem in pensioencommunicatie is het gebrek aan motivatie om informatie te verwerken Vraag: is er ook een Martinuseffect voor de motivatie om financiële informatie te verwerken? Graph Literacy en Numeracy Wij hebben niet alle componenten van financiële geletterdheid meegenomen in ons onderzoek Vraag: zijn er ook Martinuseffecten voor grafische geletterdheid en gecijferdheid? NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 23 25

24 Literatuur S.J. Huston (2006) Measuring financial literacy. Journal of Consumer Affairs, 44(2), D.L. Remund (2010). Financial literacy explicated: The case for a clearer definition in an increasingly complex economy. Journal of Consumer Affairs, 44(2), L. Lentz & H. Pander Maat (2013). De gebruiksvriendelijkheid van het Uniform Pensioenoverzicht. Netspar Occasional Papers. Tilburg. L. Nell, L. Lentz, H. Pander Maat (2017a). The role of prior knowledge, language skill, and text presentation in finding information in financial documents. L. Nell, L. Lentz, H. Pander Maat (2017b). Minimizing literacy demands in designing personal digital environments on financial information. T. Sikkema, L. Lentz, H. Pander Maat, N. Jungmann (2017). Naar een betere dagvaarding. NWO Begrijpelijke Taal Utrecht Lentz / Pander Maat 24 25