Biotoopstudie THEMA 7

Transcriptie

1 THEMA 7 Biotoopstudie In dit thema ga je op ontdekking in een biotoop. Door waarnemingen zoek je naar biotische factoren. Door metingen bepaal je enkele abiotische factoren van de lucht en de bodem. Je ontdekt hoe die factoren elkaar beïnvloeden en welke invloed de mens op een biotoop heeft. De inhoud bij dit thema vind je via 1 1

2 Intro Vorig schooljaar heb je in de lessen natuurwetenschappen meer dan waarschijnlijk een biotoopstudie uitgevoerd. In de lessen wetenschappelijk werk (WW) stellen we je opnieuw een biotoopstudie voor. Je leerkracht WW zal uiteraard een ander biotoop kiezen. 1 Wat onderzoek je bij een biotoopstudie? a In een biotoop (bos, zee, sloot, weide...) leven een groot aantal organismen samen. Die levende wezens hebben een grote invloed op elkaar. Enkele voorbeelden maken dat duidelijk: - bomen als nestplaats voor dieren; - dieren die planten eten; - dieren die andere dieren eten. Die beïnvloedingsfactoren zijn de biotische (levende) factoren. b Er zijn echter ook een groot aantal niet-levende factoren die het leven in een biotoop beïnvloeden of mogelijk maken. Enkele voorbeelden zijn: - licht, - temperatuur, - luchtvochtigheid, - neerslag, - wind. Die beïnvloedingsfactoren zijn de abiotische factoren. Als in een bepaalde biotoop abiotische factoren veranderen, zullen de organismen, die tegen die veranderingen zijn bestand, kunnen overleven. 2 THEMA 7

3 c Uiteraard heeft ook de mens een (grote) invloed op bepaalde biotopen. Tijdens onze biotoopstudie zullen we de verschillende factoren onderzoeken. In Vlaanderen zijn heel wat plaatsen waar bomen en open terrein dicht bij elkaar te vinden zijn. Daarom kiezen we zo n biotoop uit. Is er een waterplas in de buurt? Dan kun je er ook enkele onderzoeken van de biotische en abiotische factoren uitvoeren. 2 Praktische afspraken Veldwerk (waarnemingen in de natuur doen) speelt een grote rol in de natuurwetenschappen. Om alle onderzoeken vlot te laten verlopen, zijn enkele praktische afspraken nodig. - Een biotoopstudie is een lesactiviteit. De afspraken, die je leerkracht in verband met orde maakt, zijn tijdens de hele biotoopstudie geldig. - Specifieke afspraken over bepaalde biotopen (bv. het bos) zullen door je leerkracht duidelijk worden gemaakt. - Zorg voor aangepaste, maar verzorgde kledij. Voorzie eventueel laarzen en een regenjas. - Breng zeker een schrijfplankje, schrijfgerief en je bundel mee. - Respecteer de natuur altijd! Biotoopstudie 3

4 BIOTOOPSTUDIE VAN HET BOS EN DE OPEN PLEK 1 DE LEVENDE OF BIOTISCHE FACTOREN Kijk goed op het terrein rond. - Zie of hoor je mensen? - Zie of hoor je dieren? Noteer in de tabel welke dieren je hoort of ziet. Let ook op kleine dieren! Welke dieren zie je? Welke dieren hoor je? Vorig schooljaar heb je het onderscheid leren maken tussen kruiden, struiken en bomen. Noteer in de tabel welke kruiden, struiken en bomen je ziet. Gebruik de determinatiekaarten die je leerkracht je geeft. Kruiden Struiken Bomen 2 4 THEMA 7

5 2 DE NIET-LEVENDE OF ABIOTISCHE FACTOREN 2.1 Luchtvochtigheid Waar is de luchtvochtigheid het grootst: in het bos of op een open plek? luchtvochtigheidsmeter 1 Meet de luchtvochtigheid onder de bomen. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de luchtvochtigheid bedraagt. 2 Herhaal je meting op een open plek. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de luchtvochtigheid bedraagt. Waar heb je gemeten? Luchtvochtigheid (%) Conclusie - Waar is de luchtvochtigheid het grootst? - Hoeveel bedraagt het verschil in luchtvochtigheid? % - Verklaar. 2.2 Lichtinval op de bodem Waar is de lichtinval het grootst: in het bos of op een open plek? lichtmeter vel gekleurd papier meetlat 1 Leg het vel gekleurd papier op de grond onder de bomen. 2 Meet het weerkaatste licht op 25 cm hoogte. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de lichtsterkte bedraagt. 3 Herhaal je meting op een open plek. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de lichtsterkte bedraagt. Biotoopstudie 5

6 Waar heb je gemeten? Lichtsterkte (lux) Conclusie - Waar is de hoeveelheid licht het grootst? - Hoeveel bedraagt het verschil in lichtsterkte? lux - Verklaar. - Kun je de invloed van het licht op de bodembegroeiing waarnemen? 2.3 Zuurtegraad van de bodem Welke zuurtegraad heeft de bodem? Ph-meter (zuurtegraadmeter) 1 Steek de ph-meter in de bodem onder de bomen. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de zuurtegraad bedraagt. 2 Herhaal je meting op een open plek. Noteer in de tabel waar je hebt gemeten en hoeveel de zuurtegraad bedraagt. Waar heb je gemeten? Zuurtegraad (ph-waarde) Conclusie Is de zuurtegraad van de bodem op het terrein overal even groot? CLOSE UP Waarom willen planten niet groeien, als de ph-waarde van de bodem niet geschikt is? Als de zuurtegraad een bepaalde waarde bereikt, kunnen bepaalde voedingselementen niet meer door de planten worden opgenomen. Daardoor gaan de planten slecht groeien en zullen sommige soorten bijvoorbeeld niet bloeien. 6 THEMA 7

7 2.4 Luchttemperatuur Waar is de temperatuur het hoogst: in het bos of op een open plek? digitale thermometer vouwmeter 1 Meet de temperatuur onder de bomen. Houd de digitale thermometer 1 m boven de grond. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. 2 Herhaal je meting boven een stukje grasveld. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. 3 Herhaal je meting boven een stukje zandgrond. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. Waar heb je gemeten? Temperatuur ( C) Conclusie - Waar is de temperatuur het hoogst? - Waar is de temperatuur het laagst? - Verklaar. - Kun je de invloed van de temperatuur op de plantengroei waarnemen? 2.5 Bodemtemperatuur Is de bodemtemperatuur overal dezelfde? digitale thermometer 1 Steek de digitale thermometer in de bodem onder de bomen. Lees de temperatuur af. Noteer in je tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. 2 Herhaal je meting in de bodem op een open plek. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. Waar heb je gemeten? Temperatuur ( C) Biotoopstudie 7

8 Conclusie - Waar is de temperatuur het hoogst? - Waar is de temperatuur het laagst? - Verklaar. 8 THEMA 7

9 3 DE INVLOED VAN DE MENS Als je in en rond het bos kijkt, merk je ongetwijfeld de invloed van de mens op. Noteer enkele voorbeelden. Is de invloed van de mens bij die voorbeelden positief of negatief? Biotoopstudie 9

10 BIOTOOPSTUDIE rond een waterplas 1 DE LEVENDE OF BIOTISCHE FACTOREN Kijk goed rond de waterplas. - Zie of hoor je mensen? - Zie of hoor je dieren? Noteer in de tabel welke dieren je hoort of ziet. Let ook op kleine dieren in en rond het water! Welke dieren zie je? Welke dieren hoor je? Welke planten groeien in en rond de waterplas? Noteer in de tabel welke planten je ziet. Gebruik de determinatiekaarten die je leerkracht je geeft. Opdracht Vul een aantal flesjes met water en neem die mee naar de klas. Onder de microscoop ga je op zoek naar kleine, levende organismen. 10 THEMA 7

11 2 De niet-levende of abiotische factoren 2.1 Watertemperatuur Is de temperatuur in het water overal dezelfde? digitale thermometer vouwmeter 1 Meet de temperatuur net onder het wateroppervlak. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. 2 Herhaal je meting op een diepte van cm. Noteer in de tabel hoeveel de temperatuur bedraagt. Waar heb je gemeten? Temperatuur ( C) Conclusie - Waar is de temperatuur het hoogst? - Waar is de temperatuur het laagst? - Verklaar. 2.2 Zuurtegraad van het water Hoeveel bedraagt de zuurtegraad of PH-waarde van het water? ph-meter of teststrips Houd de ph-meter of de teststrip enkele seconden in het water. Laat de teststrip ongeveer een halve minuut rusten en vergelijk daarna de kleur met de kleurschaal op de verpakking. Hoeveel bedraagt de ph-waarde? Biotoopstudie 11

12 CLOSE UP De ph-waarde in aquariums en vijvers De ideale ph-waarde in een aquarium ligt tussen 7,2 tot 7,8. Afhankelijk van de vissen- en plantensoorten die in het aquarium aanwezig zijn, bedragen de uiterste ph-waarden 6,7 en 8,6. Voor een vijver geldt een ph tussen 7,0 en 8,5. Voor een koivijver of een vijver met alleen maar karperachtigen is een waarde tussen 8,0 en 8,5 aanbevolen. 2.3 Nitraatgehalte van het water Bevat water veel of weinig nitraten? teststrips Houd de teststrip enkele seconden in het water. Laat de teststrip ongeveer een halve minuut rusten en vergelijk daarna de kleur met de kleurschaal op de verpakking. Hoeveel bedraagt de nitraatwaarde? CLOSE UP Nitraatgehalte in een vijver In een vijver zorgen miljarden bacteriën voor de afbraak van de voedselresten, afgestorven plantendelen, uitwerpselen van de vissen... De zuurtegraad van het water bepaalt of in de eerste fase van die afbraak het uiterst gevaarlijke ammoniak of het iets minder schadelijke nitriet wordt gevormd. Het nitraat (NO 3 ) is de laatste stap van de stikstofafbraak in de vijver. In tegenstelling tot het nitriet (NO 2 ) is het vrij ongevaarlijk voor de vissen. Nitraat (NO 3 ) is een nuttige voedingsstof die door planten en algen wordt opgenomen. In vijvers met te veel vissen kan de nitraatwaarde te hoog worden. Men moet dan het water gedeeltelijk verversen. De ideale nitraatwaarde bedraagt 20 mg per liter of minder. Bij een waarde boven 50 mg per liter moet het water in delen worden ververst tot de waarde opnieuw goed is. 12 THEMA 7

13 2.4 Nitrietgehalte van het water Bevat water veel of weinig nitriet? teststrips Houd de teststrip enkele seconden in het water. Laat de teststrip ongeveer een halve minuut rusten en vergelijk daarna de kleur met de kleurschaal op de verpakking. Hoeveel bedraagt de nitrietwaarde? CLOSE UP Nitrietgehalte in een vijver In een vijver zorgen miljarden bacteriën voor de afbraak van de voedselresten, afgestorven plantendelen, uitwerpselen van de vissen... De zuurtegraad van het water bepaalt of in de eerste fase van die afbraak het uiterst gevaarlijke ammoniak of het iets minder schadelijke nitriet wordt gevormd. Het nitraat (NO 3 ) is de laatste stap van de stikstofafbraak in de vijver. In tegenstelling tot het nitriet (NO 2 ) is het vrij ongevaarlijk voor de vissen. Als hoge nitrietwaarden gedurende lange tijd in het water voorkomen, kan dat schadelijk en zelfs dodelijk voor de vissen zijn. Hoge nitrietwaarden duiden op een verstoorde bacteriehuishouding in de vijver. Bij het inrichten van een nieuwe vijver worden daarom ook filterbacteriën in de filter gebracht. De beste nitrietwaarde in de vijver is 0-0,1 mg per liter. Bij waarden tot 0,5 mg per liter moet het water worden ververst. Bij hogere waarden moet heel snel worden ingegrepen (water dringend verversen) om massale vissterfte in de vijver te voorkomen. Biotoopstudie 13

14 3 DE INVLOED VAN DE MENS a Als je in en rond een waterplas kijkt, merk je ongetwijfeld de invloed van de mens op. Noteer enkele voorbeelden. Is de invloed van de mens bij die voorbeelden positief of negatief? 14 THEMA 7