Ruimte geven aan initiatieven van burgers

Transcriptie

1 P. 238 Schoolprent (Bron:

2 P. 239 Achtergrond Imrat Verhoeven De overheid heeft in de afgelopen jaren initiatieven van burgers herontdekt als oplossing voor maatschappelijke problemen. Zij wil burgers de ruimte geven voor initiatieven die een publiek doel dienen. Daarbij ontstaat een spanning tussen de overheid die burgers probeert te activeren en de overheid die zich geconfronteerd ziet met burgers die al actief zijn. Het is van belang deze spanning te onderkennen, wil een overheid proberen te ontdekken wat ruimte geven aan initiatieven van burgers inhoudt. In de krachtwijken nemen burgers initiatieven voor ontmoeting tussen bevolkingsgroepen, ze maken plannen om de speeltuin op te knappen of ze vormen een groepje dat geregeld de buurt schoonmaakt. In dorpen ontwikkelen burgers plannen voor publieke voorzieningen waar de gemeente niet meer voor kan zorgen. Inwoners of omwonenden maken alternatieve plannen voor de inrichting of het beheer van polders. Dit is zomaar een greep uit de grote rijkdom aan initiatieven van burgers. Voor veel burgers geldt dat zij een sterke oriëntatie hebben op hun directe leefomgeving en daarom bereid zijn om initiatieven te nemen die hier iets aan verbeteren. Achter al deze initiatieven van burgers schuilt een grote diversiteit aan interacties met overheden. Soms ontstaan deze interacties door de overheid die niet-actieve burgers probeert te activeren. Omgekeerd ontstaan er ook interacties omdat initiatieven van reeds actieve burgers verschillende soorten relaties tot de overheid of andere instanties kunnen ontwikkelen. De overheid die ruimte wil bieden aan initiatieven van burgers staat in deze grote variëteit aan interacties voor een complexe opgave. Hoe gaat de overheid hiermee om? Wat vergt ruimte geven aan initiatieven van burgers? Dit artikel bespreekt eerst het proces van politieke herwaardering. Vervolgens wordt een aantal generieke onderzoeksbevindingen over initiatieven van burgers besproken. Daarna komt aan de orde hoe de overheid burgers probeert te activeren, gevolgd door een bespreking van hoe zij inspeelt op burgers die al initiatief nemen. De verschillen hiertussen staan centraal in het afrondende betoog over bewust omgaan met initiatieven van burgers. Politieke herwaardering Burgerinitiatieven zijn populair onder politici en beleidsmakers. Althans, sommige burgerinitiatieven. Niet zo populair is het formele burgerinitiatief, waarbij burgers met voldoende handtekeningen een thema op de agenda van de Tweede Kamer of van de gemeenteraad kunnen plaatsen. Een recent voorbeeld is het burgerinitiatief Uit Vrije Wil, dat de legalisering van stervenshulp bepleit. De kans dat een dergelijk initiatief ook echt op de agenda komt en tot wettelijke verandering leidt is vrijwel nihil, aldus De Jong (2010) in NRC Handelsblad. Wel populair zijn informele burgerinitiatieven (Tonkens, 2009).

3 P. 240 Vanaf het kabinet Balkenende II wordt onder het motto meedoen meer verwacht van de maatschappelijke inzet van burgers. Het kabinet hechtte veel belang aan zelfredzame, mondige en betrokken burgers die maatschappelijk initiatief nemen (Tweede Kamer, ). Vanuit dit perspectief heeft de ministerpresident onderzoek laten doen naar burgerinitiatieven (Hurenkamp e.a., 2006). Naar aanleiding van op dit onderzoek ontwikkelde het ministerie van Binnenlandse Zaken onder de noemer Help! een burgerinitiatief, een campagne die ambtenaren bewust moet maken van initiatieven van burgers (Van der Heijden e.a., 2007). Sleuteltermen in deze campagne zijn stimuleren en faciliteren. De politieke en beleidsmatige aandacht voor initiatieven van burgers kunnen we het beste opvatten als een herwaarderingsproces. Het is niet zo dat er opeens sprake is van een enorme opleving van initiatieven van burgers. Die zijn er al veel langer, maar we noemden ze particulier initiatief. Denk aan de Maatschappij tot Nut van t Algemeen (opgericht in 1784), die zich met onderwijskundige en opvoedkundige kwesties bezighield en later ook aan de wieg stond van de Nutsspaarbank en Nutsverzekeringen. Volgens historicus Kennedy (2009) bestonden er omstreeks 1840 zo n liefdadigheidsorganisaties en charitatieve instanties, een aantal dat later nog verder toenam. Met de opkomst van de verzorgingsstaat na de Tweede Wereldoorlog verslapte de aandacht voor deze initiatieven, omdat de overheid veel actiever werd. Ze begon taken over te nemen, bestaande initiatieven te incorporeren of via subsidierelaties tot uitvoerders van beleid te maken. De recente herwaardering voor initiatieven van burgers heeft te maken met veranderingen in diezelfde verzorgingsstaat. Na een lange fase van marktdenken gericht op verzakelijking, keuzevrijheid en eigen verantwoordelijkheid lijkt de verzorgingsstaat zich in haar relaties met burgers te herordenen op basis van het subsidiariteitsbeginsel, waarin burgers in eerste instantie zelf taken uitvoeren in hun gemeenschappen en de staat hen ondersteunt en minimaal intervenieert. Volgens Tonkens (2009) ligt de bal bij de burger, met veel nadruk op zelfredzaamheid, zelfontplooiing en verantwoordelijkheid voor de (leef-)omgeving. Bezielde burgers Een van de eerste empirische studies naar kleinschalige initiatieven van burgers was het onderzoek Wat burgers bezielt (Hurenkamp e.a., 2006), uitgevoerd in opdracht van de Minister-president. Uit deze studie komt een enorme diversiteit aan initiatieven naar voren die suggereert dat ieder initiatief uniek is. Eenzelfde beeld dringt zich op in de recente studie Burgerschap in de doe-democratie (Van de Wijdeven & Hendriks, 2010). Binnen deze grote variëteit aan initiatieven zijn echter enkele duidelijke verschillen te benoemen. De studie van Hurenkamp e.a. (2006) maakt een indeling van vier categorieën initiatieven: lichte, netwerkende, coöperatieve en federatieve, die verschillen in de mate waarin ze intern of juist extern contact hebben, in de mate waarin hoger- of juist lageropgeleiden eraan meedoen, de doelen die ze nastreven en de behoefte aan ondersteuning die men nodig heeft van instanties, waaronder de overheid. Deze indeling maakt bovendien duidelijk dat er sprake is van een mix van vluchtige en meer robuuste vormen van initiatief. Een vergelijkbaar beeld van robuust en vluchtig treffen we aan bij Van de Wijdeven en Hendriks (2010), die structurele van ad hoc initiatieven onderscheiden. Wat zij verder toevoegen, is een onderscheid tussen meebeslissen en meedoen. Bij meebeslissen gaat het om initiatieven die de officiële besluitvorming van de overheid proberen te beïnvloeden (politieke participatie), terwijl het bij meedoen gaat om burgers die concrete projecten in de wijk proberen te realiseren (sociale participatie). Uit het onderzoek van Hurenkamp e.a. (2006) komt ook een aantal generieke overeenkomsten naar voren van alle onderzochte initiatieven. Ze blijken zonder uitzondering vrij pragmatisch van aard te zijn omdat ze zich richten op concrete problemen. De oudere buurvrouw wordt ziek en haar buren helpen haar om beurten met de boodschappen. Of buurtvaders gaan met elkaar s avonds op pad om de overlast van

4 P. 241 jongeren terug te dringen. Een andere overeenkomst betreft de motieven. Vaak wordt beweerd dat burgers alleen handelen uit eigenbelang. Het onderzoek van Hurenkamp laat echter zien dat deze veronderstelling niet opgaat voor initiatieven van burgers. Veel daarvan komen voort uit altruïstische motieven, door onbaatzuchtigheid die juist rekening houdt met de belangen van anderen (Linders, 2010). De meest belangrijke overeenkomst die de onderzoekers vinden, is dat vrijwel geen initiatief zich ontwikkelt zonder een relatie met de overheid of andere instituties zoals welzijnsinstellingen, zorginstellingen of woningcorporaties. Dit komt ook als generieke bevinding naar voren bij Van de Wijdeven en Hendriks (2010). Zij constateren dat initiatiefnemers voor veel initiatieven op z n minst overleg moeten voeren met de gemeente, professionals of instellingen in de wijk. Ook andere studies van Van Stokkom en Toenders (2010) en Wagenaar en Specht (2009) bevestigen grotendeels dit beeld. Volgens Tonkens (2009) worden burgers nagenoeg niet spontaan actief zonder enige verwevenheid met instituties. Deze verwevenheid werkt twee kanten op. Enerzijds hebben actieve burgers soms iets nodig van de overheid of andere instituties. Anderzijds ontstaat de verwevenheid ook omdat de overheid burgers probeert te activeren. Het is precies deze tweezijdigheid tijdens interacties met burgers die de opgave om ruimte te geven aan initiatieven zo complex maakt. Een overheid die burgers probeert te activeren is een andere dan een overheid die probeert in te spelen op initiatieven waarmee zij zich geconfronteerd ziet. Ruimte geven krijgt vermoedelijk in beide gevallen een andere betekenis. Om dit verder te analyseren, wordt de activerende overheid vergeleken met de overheid die inspeelt op actieve burgers. Niet-actieve burgers activeren Sinds enkele jaren probeert de overheid initiatieven van burgers te stimuleren. Volgens Tonkens (2009) is er sprake van een uitnodigende en verbindende overheid die burgers probeert te activeren, zonder hun initiatieven over te nemen. Dit is een overheid die zich niet langer terugtrekt en burgers overlaat aan hun eigen verantwoordelijkheid, maar een overheid die zelf weer actief is en burgers medeverantwoordelijk probeert te maken voor de publieke zaak. We zien deze beweging terug in het regeerakkoord van het kabinet Balkenende IV, waarin veel werd gesproken over samenwerking met burgers (Ministerie van Algemene Zaken, 2007). In de praktijk heeft deze benadering zich vertaald in de inzet van financiële middelen door het departement van Wonen, Wijken en Integratie, gericht op het bevorderen van bewonersinitiatieven in de krachtwijken van de grote steden. Sleutelwoorden in het beleidsjargon zijn stimuleren en faciliteren van burgerinitiatieven. Wat daar precies mee wordt bedoeld, blijft vaak betrekkelijk vaag. In ieder geval is er sprake van een behoorlijk grote inzet van professionals en van financiële middelen in de vorm van wijkbudgetten, vouchersystemen of buurtcheques (Tonkens & Kroese, 2009; Van Ankeren e.a., 2010). Het zijn ambtenaren en professionals in de wijk die niet-actieve bewoners attent maken op de mogelijkheden om een initiatief te bedenken en daar uitvoering aan te geven. Bewoners die na enige stimulans bijvoorbeeld een plein willen opknappen, een ontmoetingsruimte voor allochtone vrouwen willen oprichten of met elkaar een kunstwerk in de buurt willen maken, kunnen vervolgens een aanvraag indienen voor financiële middelen. Vaak worden ze door professionals geholpen bij het indienen van de aanvraag en bij de uitvoering van hun initiatief. Uit onderzoek over de Amsterdamse wijkaanpak blijkt dat professionals bij het indienen van aanvragen hulp bieden en nadrukkelijk bij de uitvoering van bewonersinitiatieven betrokken zijn (Van Ankeren e.a., 2010). Veel initiatieven in de krachtwijken zouden waarschijnlijk zonder de steun van professionals niet zijn bedacht, ingediend of uitgevoerd. Vergelijkbare bevindingen komen ook naar voren uit recent onderzoek naar experimenten met voucherregelingen in meer steden (Tonkens & Kroese, 2009).

5 P. 242 De activerende overheid zoekt naar burgers die willen meedoen in hun buurt en wijk, vanuit de gedachte dat ze, eenmaal geactiveerd, ook in de toekomst wat vaker actief zullen zijn. Gemeenten zien het bevorderen van burgerinitiatieven hierbij niet als doel op zich, maar als middel om de betrokkenheid van burgers bij hun buurt te vergroten, om de leefbaarheid in de buurt te verbeteren, om hardnekkige problemen aan te pakken, om meer sociaal kapitaal bij burgers te ontwikkelen of om de sociale cohesie in een buurt te versterken. Vooral het versterken van sociaal kapitaal en sociale cohesie zijn door het invloedrijke WRR-rapport Vertrouwen in de buurt (2005) belangrijke beleidsdoelen geworden voor veel gemeenten. Er is inmiddels een discussie gaande of dit soort doelen reëel zijn, of ze in de praktijk worden bereikt en bovendien of initiatieven van burgers het juiste middel vormen om deze doelen te bereiken (Van Stokkom & Toenders 2010; Linders, 2010). Ongeacht wat we hiervan vinden, is duidelijk dat de overheid behoorlijk ambitieus is in het activeren van burgers via initiatieven in de buurt en de wijk. Niet-actieve burgers activeren en ruimte geven aan hun initiatieven is een veeleisend proces. Het vergt ten eerste dat ambtenaren en professionals burgers mobiliseren om actief te worden en tegelijkertijd dat zij niet alle kastanjes voor hen uit het vuur halen, hen onteigenen als initiatiefnemer door het initiatief over te nemen of een professionele barrière opwerpen, door zelf te willen bepalen wat de beste oplossing is voor een probleem (Van Ankeren e.a., 2010; Van Stokkom & Toenders 2010). Het vergt een combinatie van optreden en terughoudendheid, die van situatie tot situatie en van persoon tot persoon kan verschillen. Het belang van terughoudendheid blijkt uit een onderzoek onder geactiveerde bewoners in Amsterdam (Wenker, te verschijnen). Vooral bij de uitvoering van hun initiatief is het cruciaal dat bewoners actief betrokken blijven, omdat het bijdraagt aan de diepgang van hun betrokkenheid, hen positiever stemt over hun buurt, hun enthousiasme en hun zelfvertrouwen vergroot, en ertoe bijdraagt dat ze geregeld actief blijven. Activeren en ruimte geven vergt, ten tweede, ook dat ambtenaren en professionals hun uiterste best doen om barrières weg te nemen die het succes van een initiatief in de weg staan. Een belangrijke barrière aan de kant van de overheid en maatschappelijke instanties is dat gewekte verwachtingen niet worden waargemaakt of dat resultaten te lang uitblijven. Als hier niets aan gebeurt, dan raken burgers teleurgesteld en haken ze af (Van Ankeren e.a., 2010; Wenker, te verschijnen). Barrières wegnemen kan ook betekenen dat ongelijkheid in participatie wordt voorkomen, zodat een initiatief niet alleen binnen de eigen groep relevant is of dat de toch al actieve burgers worden bereikt en niet-actieve burgers buiten beeld blijven (Tonkens, 2009). Ten derde vergt activeren en ruimte geven dat de overheid niet-actieve burgers niet overvraagt (Tonkens, 2009). Sommige mensen kunnen niet actief worden wegens gebrek aan competenties en anderen willen niet. Het is dus zeer de vraag of de overheid er verstandig aan doet om iedereen te willen activeren, zeker als participatie een middel vormt waarmee de overheid een ander doel wil bereiken. Inspelen op actieve burgers De andere kant van de medaille bij de verwevenheid tussen overheid en initiatieven van burgers is het inspelen op burgers die al actief zijn. Bestuurders, ambtenaren en professionals zien zich geregeld geconfronteerd met actieve burgers die iets van hen willen. Als gevolg van de eerder besproken politieke herwaardering worden er campagnes zoals Help! een burgerinitiatief gevoerd (Van der Heijden e.a., 2007). De overheid, maar ook welzijnsinstellingen en woningcorporaties, worden aangemoedigd te leren omgaan met initiatieven van actieve burgers die bij hen aankloppen. Veel van deze instanties zijn gewend geraakt om burgerparticipatie zelf vorm te geven via interactieve beleidsvorming of burgerbestuur (Van der Heijden e.a., 2007; Wagenaar 2005). Het is voor hen daarom een cultuuromslag om aansluiting te zoeken bij participatie die toch al plaatsvindt. De complexiteit van het inspelen op initiatieven van actieve burgers is nog veel groter dan bij het activeren

6 P. 243 Corrigerende relaties tussen initiatieven en instituties ontstaan als burgers initiatieven nemen om door hen ervaren negatieve gevolgen van overheidsbeleid af te wenden. Hierbij zien we twee vormen van initiatief ontstaan. Ten eerste zien we burgers die alternatieve plannen aandragen voor onwelgevallig overheidsbeleid. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij de boeren in de Overdiepse polder die zich geconfronteerd zagen met een plan van Rijkswaterstaat om hun polder als noodoverloopgebied in te richten. In een overleg met alle bewoners besloten ze tot een aanpak gericht op samenwerking met de overheid. Ze ontwikkelden een alternatief plan, later bekend geworden als het terpenvan niet-actieve burgers. De belangrijkste reden hiervoor is de enorme diversiteit aan initiatieven die in de samenleving te vinden is. Om deze diversiteit enigszins te reduceren, kunnen we drie soorten relaties onderscheiden tussen initiatieven en instituties. Het gaat om hulpbehoevende, aanvullende of corrigerende relaties. Bij iedere soort relatie kan ruimte geven iets anders inhouden. Hulpbehoevende relaties komen waarschijnlijk het meeste voor. Burgers zien een maatschappelijk probleem, trekken het zich aan, bedenken oplossingen, gaan ze in de praktijk proberen te brengen en kunnen daarbij wel wat hulp gebruiken. We zien deze relaties bijvoorbeeld bij de ouders die in Almere het A-complex de eerste woongroep in Nederland voor schizofrene mensen hebben opgericht (zie Verhoeven, 2006 voor een uitgebreide beschrijving). Het oprichten van deze woongroep bleek niet eenvoudig. Met een visiedocument onder de arm wekten de ouders de interesse van een woningstichting. Vervolgens ontdekten ze een woon-zorgstimuleringsregeling van het Ministerie van VROM, waarmee ze hun plannen verder konden ontwikkelen. Ze klopten aan bij de gemeente voor een geschikte bouwlocatie en ze vonden een zorgleverancier die mee wilde werken. Dit alles vergde van de initiatiefnemers heel veel tijd en inzet, kennisontwikkeling, overtuigingskracht, politieke lobby en improvisatievermogen binnen een complex woud aan regels in de zorg. Van de overheden en instanties vergde het openheid voor een initiatief buiten de reguliere behandelmodellen om, een luisterend oor, betrokkenheid en subsidie; behoeftes die volgens Hurenkamp e.a. (2006) in wisselende mate bij veel initiatieven van burgers aan de orde kunnen zijn. Veel van de meegaandheid bij de overheid en instanties was bij de oprichting van het A-complex afhankelijk van de personen waar de ouders mee te maken kregen. Aanvullende relaties tussen initiatieven en instituties doen zich voor bij initiatieven die zich richten op publieke voorzieningen die de overheid niet langer garandeert (Wagenaar, 2005). Het meest pregnant zien we dit gebeuren in plattelandsgemeentes met veel verschillende dorpskernen, zoals in het geval van de gemeente Boarnsterhim en het dorp Reduzum, gelegen onder de rook van Leeuwarden (Verhoeven, 2006). Tegen de verwachtingen van de gemeente in, slaagde de Vereniging Doarpsbelang Reduzum erin om een groot aantal projecten te realiseren die stuk voor stuk bijdroegen aan de leefbaarheid van het dorp. Er werden onder andere woningen voor starters gebouwd en later een woon-zorgcombinatie voor ouderen, om te voorkomen dat het dorp leeg zou stromen. Van de winst van deze projecten werden bovendien een kantine, een ijsbaan, een jachthaven en een windmolen gebouwd en werd de dorpsschool verbouwd. De gemeente was bij deze en andere initiatieven van de vereniging vooral een sta-in-de-weg. Zij achtte projecten niet rendabel, deed moeilijk over vergunningen, liet de vereniging lang wachten op beoordeling van beleidsplannen wegens gebrek aan personeel, had niet in de gaten dat er soms behoefte bestond aan expertise en zag de plannen als een aantasting van de eigen beleidsvisie. De gemeente stond niet open voor de kennis en ideeën van de vereniging. Daarom zocht de Vereniging Doarpsbelang samenwerking met andere overheden en instanties. Ze kwam tot samenwerking met de provincie Friesland, een belangenbehartiger van dorpsverenigingen, een woningcorporatie en een zorggroep. Onder druk van deze coalitie werkte de gemeente uiteindelijk wel mee bij het verlenen van vergunningen.

7 P. 244 plan (Verhoeven, 2006). Na aanvankelijk enthousiaste reacties van betrokken overheden, botsten de boeren vervolgens op de bureaucratie en op de ingenieurscultuur, gericht op het zelf uitvoeren van ruimtelijke plannen. Na toetreding tot een Provinciale stuurgroep nam de duidelijkheid en overzichtelijkheid van de totale planvorming voor de boeren af. Ze verloren bovendien het initiatief over hun terpenplan toen er nog een andere stuurgroep werd opgericht die drie varianten ging ontwikkelen voor de inrichting van de Overdiepse polder. Het terpenplan was een van die drie varianten, maar moest dus wel concurreren met overheidsplannen. Daarom trokken de boeren alle registers open die ze kenden om de politiek te beïnvloeden. En uiteindelijk hadden ze succes. Het terpenplan is gekozen als beste oplossing en wordt uitgevoerd. De boeren zijn er in geslaagd om de overheid te corrigeren in haar beleid met een eigen plan. Ten tweede zien we bij corrigerende relaties vormen van initiatief ontstaan van burgers die door protestgedrag de plannen van de overheid willen beïnvloeden. We zien dit veel gebeuren bij ruimtelijke kwesties zoals de aanleg van snelwegen, slibdepots, noodoverloopgebieden, natuurontwikkeling in agrarische gebieden en talrijke processen van gemeentelijke herindeling (Verhoeven, 2009). De overheid reageert doorgaans afwijzend op dit protestgedrag, door burgers te zien als opportunisten die last hebben van een Not-In-My- Back-Yard (NIMBY) syndroom, dat wordt gemotiveerd door egoïsme en calculerend gedrag. Soms blijkt dat het protestgedrag ook door dergelijke motieven is ingegeven. Maar het blijkt ook geregeld niet terecht te zijn om protesterende burgers zo opzij te zetten, omdat ze een signaal afgeven over slecht beleid, een slecht functionerende overheid of ondemocratisch politiek gedrag. Burgers proberen via protestgedrag de overheid of de politiek geregeld te corrigeren (Verhoeven, 2009). We zien aan de uiteenlopende relaties die zich kunnen voordoen tussen initiatieven van actieve burgers en de overheid dat ruimte geven zeer uiteenlopende betekenissen kan hebben. Die betekenissen variëren van steun op maat bij hulpbehoevende relaties, welwillendheid en medewerking bieden bij aanvullende relaties tot openheid en aanspreekbaarheid bij corrigerende relaties. Bewust omgaan met initiatieven De belangstelling voor initiatieven van burgers maakt vrij aannemelijk dat er een herziening van de verhoudingen tussen overheid en burgers gaande is. De overheid en ook maatschappelijke instanties zoals welzijnsorganisaties en woningcorporaties zijn momenteel zoekende hoe zij in dit herzieningsproces invulling kunnen geven aan hun uitnodigende, stimulerende, verbindende en faciliterende taken. Hierbij speelt echter het probleem dat ruimte bieden aan initiatieven van geactiveerde burgers van een hele andere orde blijkt te zijn dan ruimte bieden aan initiatieven van reeds actieve burgers. Ruimte geven in een proces van activering vergt optreden en terughoudendheid, het wegnemen van barrières in de eigen organisatie en tussen burgers onderling, en burgers niet overvragen. In veel gevallen gaat het over mensen die graag willen meedoen, maar die niet zozeer willen meebeslissen met de overheid. Het is van belang om hun meedoen niet te smoren in ingewikkelde beleidsdoelen of grote democratiseringsidealen. Het is bovendien van belang om ambtenaren en professionals te trainen en veel intervisie tussen hen te organiseren, zodat zij het ruimte geven aan niet-actieve burgers goed in de vingers krijgen. Kortom, het vergt veel reflectie op en een zeer bewuste omgang met de voorzichtige en prille initiatieven van zojuist geactiveerde burgers. Zo n reflexieve houding en werkwijze is ook nodig bij initiatieven van actieve burgers. Vaak gaat het hierbij om vrij assertieve en kundige burgers die niet alleen willen meedoen, maar ook een vorm van zeggenschap over hun initiatief willen behouden of invloed willen op de plannen van de overheid. Ruimte geven betekent bij deze burgers het onderkennen van en inspelen op de variabele behoeften die zij hebben, open staan voor hun kennis, ideeën en concrete oplossingen, met hen leren samenwerken, en leren van hun kritiek die

8 P. 245 via protest wordt verwoord. Het is cruciaal om niet defensief op initiatieven van actieve burgers te reageren. Zeker bij aanvullende of corrigerende relaties is de kans op zulke reactie bij de overheid groot. Politici voelen zich bedreigd in hun politieke mandaat, ambtenaren in hun expertise en afwegingskaders. Daarom vergt het ruimte geven aan initiatieven van actieve burgers dat ze tegemoet worden getreden door specialisten die de competenties hebben om met de behoeften, alternatieven en kritiek van actieve burgers om te gaan, die zich tegelijkertijd goed kunnen verplaatsen in de politiek en de overheid en die tussen actieve burgers en de overheid kunnen bemiddelen. Ruimte geven aan burgers wordt de komende jaren waarschijnlijk alleen maar belangrijker. Niet alleen omdat er al een verschuiving in de relaties tussen overheid en burgers is ingezet, maar ook omdat de overheid de komende jaren door bezuinigingen waarschijnlijk nog meer beroep zal gaan doen op burgers. Als de overheid niet bewuster omgaat met ruimte geven en de verschillen in aanpak die daarbij komen kijken, dan zullen veel burgers de zure druiven proeven van een overheid die wel zegt hun initiatief te waarderen maar die daar in de praktijk te weinig blijk van geeft. Imrat Verhoeven is socioloog en onderzoeker aan de afdeling Sociologie en Antropologie van de Universiteit van Amsterdam. Ministerie van Algemene Zaken (2007) Samen werken, samen leven, Coalitieakkoord CDA, PvdA & ChristenUnie, Den Haag Stokkom, B. van & N. Toenders (2010) De sociale cohesie voorbij. Actieve burgers in achterstandswijken, Amsterdam University Press, Amsterdam Tonkens, E.H. (2009) Tussen onderschatten en overvragen. Actief burgerschap en activerende instituties in de wijk, SUN Trancity, Amsterdam Tonkens, E.H. & G.J. Kroese (2009) Bewonersparticipatie via vouchers: democratisch en activerend?, Ministerie van VROM, Den Haag Tweede Kamer ( ) Verkenning burgerschap en andere overheid 29362, Tweede Kamer, Den Haag Verhoeven, I. (2006) Alledaags politiek burgerschap en de overheid, In: P. Meurs, E. Schrijvers & G. De Vries, Leren van de praktijk. Gebruik van lokale kennis en ervaring voor beleid, Amsterdam University Press, Amsterdam, p Verhoeven, I. (2009) Burgers tegen beleid. Een analyse van dynamiek in politieke betrokkenheid, Aksant, Amsterdam Wagenaar, H. (2005) Stadswijken, complexiteit en burgerbestuur, XPIN, Den Haag Wagenaar, H. & M. Specht (2009) Geëngageerd bewonerschap. Bewonersparticipatie in drie Europese steden, NICIS Institute, Den Haag Wenker J.H. (te verschijnen) Local differences in the enhancement of local social participation in deprived neighbourhoods within three local district authorities in Amsterdam, Master thesis Program Social Policy and Social Work in Urban Areas, Universiteit van Amsterdam Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2005) Vertrouwen in de buurt, Amsterdam University Press, Amsterdam. Wijdeven, T. van de & F. Hendriks (2010) Burgerschap in de doe-democratie, NICIS Institute, Den Haag Literatuur Ankeren, M. van, E. Tonkens & I. Verhoeven (2010) Bewonersinitiatieven in de krachtwijken van Amsterdam. Een verkennende studie, Hogeschool van Amsterdam/Universiteit van Amsterdam, Amsterdam Heijden, J. van der, L. van der Mark, J. van Zuylen & A. Meiresonne (2007) Help! een burgerinitiatief, InAxis/Ministerie van Binnenlandse Zaken, Den Haag Hurenkamp, M., E. Tonkens & J.W. Duyvendak (2006) Wat burgers bezielt, Universiteit van Amsterdam/NICIS Kenniscentrum Grote Steden, Amsterdam Jong, S. de (2010) Burgerinitiatief komt niet uit de verf, NRC Handelsblad, 15 februari Kennedy, J.C. (2010) Bezielende verbanden. Gedachten over religie, politiek en maatschappij in het moderne Nederland, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam Linders, L. (2010) De betekenis van nabijheid. Een onderzoek naar informele zorg in een volksbuurt, Sdu Uitgevers, Den Haag