Een verkenning van het principe van het fenomeen Spiegelasymmetrie

Transcriptie

1 Een verkenning van het principe van het fenomeen Spiegelasymmetrie - een principeschets 1 oktober 2008, Mark Paauwe, Wageningen Ik was laatst zeer geboeid door een schilderij van Johannes Vermeer dat ik zag. Ik bleef er naar kijken. In verschillende boeken heb ik gelezen over het fenomeen asymmetrische balans en de schilderijen van Vermeer. Vermeer heeft, zo schrijft men, de grenzen van spiegelsymmetrie opgezocht. Hij heeft eigenlijk spiegelasymmetrie toegepast. Hieronder ga ik verder in op het principe van het fenomeen dat ik spiegelasymmetrie noem. Als mensen kijken naar een visualisatie speelt spiegelasymmetrie een grote rol. Verschillende schilders hebben in het verleden bij het afbeelden van bestaande huizen afwijkingen in symmetrische elementen overgenomen en ook, bewust of onbewust, nieuwe afwijkingen zelf met opzet extra aangezet. De huizen die men heeft geschilderd lijken in het eerste opzicht voor verschillende elementen symmetrisch. Denk hierbij aan de linker- en rechterhelft van een huis, de draagbalken of bogen welke overal dezelfde proportie hebben of de kozijnen en ramen die overal dezelfde maat en vorm hebben. In het tweede opzicht klopt dit echter niet. Het huis dat we aanschouwen op het schilderij is niet in detail symmetrisch, maar: we vinden het schilderij wel heel mooi. Omdat wij symmetrie in huizen gewend zijn, verwachten we, als we naar huizen kijken, ook die symmetrie terug te zien. We verzinnen soms mentaal de symmetrie er gewoon bij. Als we iets bekijken en we herkennen het als een huis, dan kijken we in eerste instantie globaal en daarna eventueel wat gedetailleerder. En daar zit hem de crux in. Als er kleine afwijkingen en details in een visualisatie zitten, dan gaat een visualisatie al gauw meer voor ons leven en bewegen. Het bevat wat je zou kunnen noemen spanning. Andersom geldt vaak dat ik iets mis in visualisaties. Zaken zoals sfeer, emotie, gevoel en beleving. De formulering van het principe van spiegelasymmetrie (in feite de onweerlegbare beschrijving van de fundamentele werking van dit fenomeen) is denk ik, op basis van kort onderzoek, als volgt: 1

2 Door als architect kleine afwijkingen in details van symmetrische elementen aan te brengen(waaronder weglating of vervorming) in een visualisatie, registreren mensen bewust of onbewust bij het kijken naar deze visualisatie dat er iets niet helemaal klopt, met als gevolg dat men soms blijft kijken naar de visualisatie en probeert te ontdekken wat er niet klopt. De architect speelt zo met de automatismen in het gedrag van mensen. Mensen krijgen vanwege de spanning door asymmetrie in een visualisatie een bepaald gevoel of emotie. De gevisualiseerde afwijkingen moeten op zichzelf wel realistisch zijn. Anders valt de spanning meteen weg. Echter, als de afwijking als onderdeel van een geheel wordt getoond, dan hoeft het niet helemaal kloppen. Dit principe gaat ook richting wat Escher heeft gedaan, alleen is dit principe veel subtieler. Mensen gaan met hun ogen rondkijken op een visualisatie waar zaken kloppen en niet kloppen. Mensen zoeken de rustpunten op en dwalen over de spanningsbogen heen. Zonder dat men het weet vind men de visualisatie mooi. Men blijft kijken en wordt als het ware betoverd. Figuur1, Zoek in deze foto s van oorringen en een blad naar de asymmetrie Ikzelf denk dat voor elke architect dit principe van spiegelasymmetrie van groot belang is om te kennen. Het kan volgens mij ook goed bij visualisaties van digitale architectuur en enterprise architectuur worden gebruikt. Wat langer de aandacht van de kijker vasthouden bij architectuurvisualisaties dan normaliter het geval is kan geen kwaad, zeker als het resultaat is dat men de visualisatie mooi en spannend vindt. Dit kan bij handmatige schetsen, maar ook met een tool eenvoudig door elke architect worden gedaan. In ieder geval door de nieuwe generatie van enterprise architecten. Ook op andere manieren komt spiegelasymmetrie terug. Hieronder beschrijf ik drie voorbeelden. Stevie Wonder, de muzikant, heeft vroeger eerst drumcomputers gebruikt in zijn songs. Echter was het hem veel te machinaal, deze vorm van muziek. Dus wat deed Stevie Wonder: zelf de drumcomputer naspelen. 2

3 Met als resultaat: een meer levende drum onder zijn muziek. De kleine afwijkingen in tempo, timing en wijze van aanslag horen we niet echt, maar voelen we wel. Er zijn onderzoeken die zeggen dat als we iemand voor het eerst tegenkomen we in het gezicht gaan speuren naar de asymmetrie. Bijvoorbeeld door afwisselend naar het linker en rechter oog van iemand te kijken. Als de asymmetrie binnen de perken blijft voor wat iemand persoonlijk acceptabel vindt, vinden we het gezicht mooi. Dit doen we allemaal elke dag vele malen zonder dat we ons er echt bewust van zijn. We weten het niet, maar we voelen het wel. Handgemaakte houten gebruiksvoorwerpen, die we bijvoorbeeld op vakanties in Afrika op marktjes kopen, vinden mensen vaak mooier dan fabrieksmatige geproduceerde houten gebruiksvoorwerpen. Hoe goed iemand ook zijn best doet met het maken van een houtsnijwerk, een mens kan niet iets perfect symmetrisch maken. Die kleine acceptabele onregelmatigheden die er toch in blijven zitten, zijn juist voor de gebruiker van het voorwerp ervan een genot om te zien of te voelen. Hieronder volgt een eerste poging tot het schetsen van de werking van het fenomeen van spiegelasymmetrie. Deze schets noemen we een principeschets. Ervaring Verrijkt Mental image Emotie 3 2 Prikkels van interesse Verwacht 7 Zoekt naar het bekende en vertrouwde 6 10 Vormt een beeld Mens Vult (automatisch in) Stelt bij De ervaring leert dat veel mensen niet echt kijken of luisteren, maar zelf al snel een vooropgezette mening of beeld hebben van een situatie of oplossing, Ze tonen weerstand bij grote onacceptabele afwijkingen in bekende situaties of oplossingen. (Zie de dikke pijlen) Bewuste beleving van affectieve gebeurtenis Aandacht is Verslapt. Mens is afgehaakt 13 4 Kijkt 5 Ziet symmetrische afbeeldingen (herkenning van elementen en patronen) 8 Kijkt verder (zoekt naar ankerpunten) 9 (onbewuste) registratie van afwijkingen 1 Visualisatie Weergave (inclusief opzettelijke weglating of detailafwijkingen in symmetrische stijlelementen) Object Figuur 2, Principeschets spiegelasymmetrie 3

4 Mark Paauwe - Een verkenning van het principe van het fenomeen Spiegelasymmetrie Spiegelasymmetrie even hoe de onderdelen van het fenom menale systeem Op figuur 2 staat aangege heten, wat ze doen en wellke relatie ze tot elkaar hebben. De gettallen in het figuur geven een globale volgorde v (wat gebeurt waar en wanneerr) in de werking van het fenomeen weer. Hieronder volgt een eerste e voorbeeld van toegepaste spiegelasymmetrie asymmetrie in de IT-infrastructuur van een organisatie o die claims afhandelt voor ve erzekerden: Figuur 3, Het verschil in het figuur laat zien dat er een strategische afweging afweging (een trade-off) trade is gemaakt om bij het ene bedrijfsonderdeel (rechts) nog wel met post te werken en bij het andere ander niet, om zo een hogere verwerkingscapaciteit te kunnen creëren. Hier achter ligt het principe van digitalisering van informatie. In dit artikel zijn de onderstaande twee ontwerpregels (tussenresultaten resultaten van het promotieonderzoek) gebruikt gebruik om het artikel te kunnen maken: Een goed geformuleerd principe begint met het woord door en bevat minimaal de volgende vier onderdelen: 11 de beschrijving van de werking van iets (zoals een concept, systeem of fenomeen), 22 de beschrijving van het gevolg of resultaat van die werking van iets, 3- de beschrijving waar het gevolg of resultaat goed voor is of van nut is, 44 een verwijzing naar het handhavingmechanisme van de werking van iets. (Paauwe-Proper) (Paauwe Proper) architectuur. Mark Paauwe doet onderzoek k naar architectuurprincipes en architectuurvisualisaties onder begeleiding van Erik Proper en Daan research.paauwe.info 4

5 Een goede architectuurvisualisatie toont toegepaste principes en geeft bij voorkeur gemaakte strategische afwegingen weer. (Paauwe-Rijsenbrij) Ik hoor graag jullie ervaringen en reacties op deze verkenning van een principe. Op korte termijn plaats ik een paar voorbeeldvisualisaties uit enterprise architectuur en digitale architectuur met spiegelasymmetrie op de onderzoekswebsite research.paauwe.info. Als jullie zelf visualisaties hebben in dit verband die ik zou moeten plaatsen, dan kun je deze mailen naar Een extra vraag die ik aan iedereen stel via dit artikel is: stel dat een nieuwe generatie architecten er een gewoonte van maakt om principes op de hier getoonde wijze te schetsen (beschrijven, visualiseren, van referenties en litaratuurverwijzingen te voorzien) en alle principeschetsen te verzamelen in een persoonlijk schetsboek. Zou dat de kwaliteit van de architecturen en ontwerpen die worden gemaakt door de architecten aanzienlijk verhogen? Tenslotte, over detailafwijkingen gesproken: In elk Perzisch tapijt zit met opzet een weeffout, want mensen maken fouten en alleen 5