Workshop: Niet te missen?

Transcriptie

1

2 Workshop: Niet te missen? Ines Sleeboom-van Raaij Psychiater-Consulent Koninklijke Kentalis Nunspeet Landelijke kennisdag Oh, doe jij dat zo?

3 Inhoud: Niet te missen 1.Het oor 2.Oorzaken van doofheid 3.Wat leidt tot psychische stoornissen 4.Hoe uiten stoornissen zich 5.Hoe ga je er mee om 6.Niets lukt en wat dan 7.Meewerken aan de behandeling 6 oktober 2015 titel presentatie 3

4 Het Oor 4

5 Relatie Zintuigen en Hersenen Oor Nervus Acusticus 8ste Hersenzenuw: *gehoor *evenwicht Nervus Facialis 7de Hersenzenuw: *afremmen van geluid Hersenen: *herkennen geluid *betekenis geven aan geluid *gevoel bij geluid *reactie op geluid 5

6 Gehoorstoornissen Geleidingsdoofheid Perceptiedoofheid (doofheid van de zenuwgeleiding ) CI Centrale Doofheid (Auditief Verwerkings Probleem) Gehoorapparaat, BAHA Bijkomende stoornissen van het oor: tinnitus, hyperacusis, vertigo en oorafwijkingen 6

7 Prevalentie Gehoorsvermindering Wereldwijd 3de meest voorkomende chronische aandoening (Yueh 2003), USA 2 de Nederland: gehoorapparatendragers, 15. tot prelinguaal dove mensen Onderdiagnose en onderbehandeling bij ouderen (Gates 1990, Health People 2000 Review: ) 2005 World Health Organization (WHO), 278 miljoen mensen wereldwijd matig tot ernstig gehoorverlies in beide oren waarvan: 50% van doofheid en slechthorendheid is te vermijden door preventie, vroegdiagnose en aanpak van de doofheid (WHO) 7

8 Etiologie van doofheid Infecties prenataal: rubella, toxoplasmose, cytomegalievirus Infecties postnataal: meningitis, encephalitis (bacterieel/viraal), HIV Trauma bij de geboorte, na de geboorte van schedel of oor zelf Neurologische aandoeningen: hersenletsel, tumoren, multiple sclerose, CVA Hereditaire doofheid: genetisch, otosclerose, syndroom van Pendred, M.Wolfram (DIDMOAD), syndroom van Usher, nierziekten (Alport, DRTA), CHARGE, Waardenburg, e.d. Lawaai Oorziekten: otitis media (bacterieel, viraal), cholesteatoom, otosclerose, M.Ménière, microvasculaire aandoeningen Roken Intoxicaties: alcohol, lood, drugs Medicamenteus: cytostatica, tegen HIV, tuberculostatica, antibiotica, prednisolon) Metabole stoornissen:diabetes, osteoporose, hypothyriodie Autoimmuunziekten M.Crohn Onbekend 8

9 Incidental learning en doofheid 90% leert het jonge kind door incidental learning (Carol Flexer, 2003) Auditieve informatie wordt gemakkelijk gemist, ook op volwassen leeftijd (wandelgangen, op afstand) Vaak wordt er door de horende familieleden als het nodig is naar het dove kind/ de dove volwassene toe gebaren gemaakt, maar niet consequent altijd alles wat er gezegd wordt, wordt in gebaren gedaan. De horende wereld is vaak ontoegankelijk voor de dove persoon, dit belemmert het kind in de ontwikkeling van emotionele, psychosociale en praktische vaardigheden, kennis en kunde op vele terreinen en taalvaardigheden 9

10 Learned Helplessness Ouders zijn zich vaak niet bewust van de capaciteiten van hun dove kind met als resultaat dat de leerexperimenten vaak beperkt zijn. Zij hebben angst voor ongelukken en fouten (de ouders zijn overbeschermend) Als het kind de volwassenleeftijd bereikt heeft, remmen de ouders het nog steeds in de ontwikkeling naar onafhankelijkheid en volwassenheid door de beslissingen te nemen voor het kind en de verantwoordelijkheid voor zijn maatschappelijk leven en werken over te nemen. In extreme gevallen kan een symbiotische relatie ontstaan. 10

11 Invloeden op de emotionele en psychosociale ontwikkeling van het dove en slechthorende kind. Vroegtijdige scheiding van ouders en kind door ziekenhuisopname en internaat Late diagnose van de doofheid Weinig communicatiemogelijkheden in gezin van oorsprong Onderontwikkelde taalvaardigheden Niet onderkende syndromen (Usher / Charge / Perrault) Hersenletsel en andere hersenaandoeningen Lichamelijke afwijkingen Weinig mogelijkheden tot incidental learning Aangeleerde hulpeloosheid Niet-accepteren van de doofheid van het kind (schaamte/ weigeren/overstimulatie) 11

12 Je bent een slechte hond, een slechte hond, zei ze, We hadden een kat moeten nemen. 12

13 Het Brein en zijn werking 1.Het menselijk brein is een netwerk van bijna 100 miljard neuronen, die met elkaar 1000 biljard synapsen vormen. Hoe deze enorme, over de hersenen verspreid werkende, informatieprocessor precies de inhoud van de geest produceert en vertegenwoordigt is nog steeds een van de grootste mysteries van de wetenschap. 2. Een connectome is een weergave van dit netwerk 3.Er is een enorme behoefte aan connectomics, omdat men claimt dat vele neurologische en psychiatrische condities zoals de ziekte van Alzheimer, schizofrenie, depressie en autisme spectrum stoornissen connectopathien zijn 4. Bij schizofrenie is er sprake van een structurele en functionele dysconnectome 6 oktober 2015 titel presentatie 13

14

15 6 oktober 2015 titel presentatie 15

16 Synaps 6 oktober 2015 titel presentatie 16

17 Medial prefrontal cortex Functional network connectivity 6 oktober 2015 titel presentatie HC healthy controls 17

18 De ontwikkeling in het brein. Bij de synapsen zijn regels volgens welke axonen en dendrieten (uitlopers van de zenuwcel) met elkaar een synaps maken: synaptische voorkeur voor cellen die iets gemeen hebben. Dat wil zeggen zenuwcellen die bij elkaar horen gaan een verbinding aan: onbekend maakt onbemind. In de leertheorie zegt men dat met achtergrondkennis het leren beter gaat Ander gezegd: Als je al kennis hebt, maakt je zenuwstelsel makkelijker verbindingen, als je nieuwe erbij horende/ passende informatie moet leren. Onderstimulatie maakt dan ook het leren moeilijker, het verbanden leggen is niet mogelijk door geringe informatie. Social interactions from the earliest age influence the cognitive development, the growth and maturation of the brain. (Allan Schore: Affect Regulation and the Origin of the Self 1993) 6 oktober 2015 titel presentatie 18

19 De ontwikkeling van schizofrenie Hypothalamus, hypofyse en bijnier Dna verandering 6 oktober 2015 titel presentatie 19

20 Relevante literatuur betreffende Psychiatrische Ziekten bij Doofheid Relatie tussen laatdoofheid, tinnitus en depressie (diverse publicaties) Meer psychoses en schizofrenie bij Ushersyndroom (idem) Meer psychoses bij andere doofblindheid (idem) Meer agressie regulatie stoornissen Identiteitsproblemen Samen voorkomen van neurologische stoornissen en prelinguale doofheid is indirect gerelateerd aan laag selfesteem en andere emotionele stoornissen (van Gent 20011) Meer autisme bij dove kinderen Opname duur twee maal zo lang (Baines 2010) NB veel dove mensen/ kinderen hebben last van tinnitus en evenwiichtstoornissen 20

21 Relevante literatuur betreffende Psychiatrische Ziekten bij Doofheid: Significant hoger % psychotische stoornissen onder dove patienten (Stefanis and Thewissen, 2005, 2006) Research naar prenatale infecties zoals Rubella en Toxoplasmose liet diverse psychiatrische stoornissen zien (Brown, 2006) Schizophrenie in Rubella voudig hogere incidentie Rubella cohort 1964 hogere incidentie nonaffective psychose (Brown 2000 en 2001). Zelf gerapporteerde gehoorproblemen die in de conversatie tot uiting kwamen zijn geassocieerd met psychotische ervaringen. In de jongere populatie is het risico veel hoger dan onder de oudere bevolking en er was geen onderscheid tussen de diverse doofheidsoorzaken (van der Werf 2007) Verband tussen psychotische symptomen bij zintuigelijke stoornissen met somatische ziekten ( AMA 2002 Breitner) Gehoorstoornissen significant hoger bij laat beginnende schizophrenie (Brodaty 1999) 21

22 Publicaties over frequentie MG/dove patiënten Leuven : 37 % van de opnames van dove patiënten was verstandelijk gehandicapt t.o.v % van de horende populatie (2010 Cole ) Indiana 33% verstandelijk t.o.v. 3 % horende patiënten (2010 Landsberger) Virginia 16 % van de 43 dove patiënten van een jaar (2004 Haskins) 75% dove mensen hebben geen werk, hoeveel mensen daarvan zijn met verstandelijke handicap is onbekend Weinig inhoudelijk onderzoek bij deze groep 22

23 Kenmerken van horende verstandelijk gehandicapte patiënten (Lunsky 2006) I Jonger dan bij normaal IQ 1 op de 8 klinische patiënten Niet getrouwd Geen werk Wonen vaak in een beschermde omgeving of nog thuis bij ouders Meer comorbiditeit van medische aandoeningen Langere opname duur Intensieve behandeling nodig met veel zorg (tijd) en speciaal geschoold personeel Ernstiger symptoom en diagnostisch profiel Canadees onderzoek in Ontario 23

24 Kenmerken van horende verstandelijk gehandicapte patiënten (Lunsky 2006) II Lagere frequentie verslaving, stemming en angststoornissen (stemming is inconsistent met andere statistieken) Zelfde frequentie psychose, persoonlijkheid-, of organische stoornis Meer problemen met agressie > meer agressieve aanvallen naar personen > meer medicatie daarvoor > meer separatie en andere maatregelen Opmerking: de frequentie van de psychiatrische diagnose zal waarschijnlijk verschillen bij dove patiënten o.a. worden daar meer psychoses Gezien, minder persoonlijkheidstoornissen, minder angst en fobieen: Of worden die gemist? 24

25 Vervolg bij dove mensen: De frequentie van de psychiatrische diagnose/ stoornis zal waarschijnlijk verschillen bij dove patiënten o.a. worden daar meer psychoses gezien meer autisme Verder minder persoonlijkheidstoornissen, minder angststoornissen en minder fobieen en dwang Of worden die gemist? 6 oktober 2015 titel presentatie 25

26 Symptomen: hoe uit men zich? 1. Specifieke symptomen passende bij de psychische ziekte zoals: stemmingswisselingen, sombere stemming druk zijn, verwarde verhalen, stemmen horen achterdochtige gedragingen, betrekkingsideeën slecht slapen, niet in of doorslapen slechte eetlust, geen trek vermageren of dik worden verstopping, geen aandacht suïcide neiging, sexuele afwijkingen 26

27 Specifieke symptomen passende bij de psychische ziekte zoals: druk zijn, verwarde verhalen, stemmen horen achterdochtige gedragingen, betrekkingsideeën slecht slapen, niet in of doorslapen, veel slapen slechte eetlust, geen trek vermageren of dik worden verstopping, geen aandacht suïcide neiging, sexuele afwijkingen stemmingswisselingen sombere stemming zeer opgewekte stemming tegen de dag opzien tegen de toekomst opzien in de ochtend slecht voelen, in de middag beter alcohol en drugsmisbruik gokneiging controle neiging slechte concentratie geheugen werkt niet goed zeer opgewekt zijn, veel lachen suf en slaperig zijn 6 oktober 2015 titel presentatie 27

28 2. Gedragstoornissen door stress zoals: a. Fight: Boosheid, Huilen, Schreeuwen, Agressie tegen materiaal, naar personen, naar zichzelf, b. Freeze In bed blijven liggen, komt tot niets, zelfverwaarlozing c. Flight Weglopen, ook vluchten in drank en drugs d. Fright, Angstig zijn, aandacht vragen, vage somatische klachten 3. Zelden: vertellen wat er aan de hand is (dit vergt een hoog cerebraal functioneren en reflectief vermogen, dit heeft men niet geleerd) 6 oktober 2015 titel presentatie 28

29 De Verwijzing via de huisarts 1. De huisarts is de verwijzer naar verdere zorg 2. Contact van de bewoner met huisarts verloopt meestal moeizaam (literatuur) 3. De huisarts bepaalt of hij/zij zelf of een praktijkondersteuner de behandeling doet of dat hij/zij doorverwijst 4.De GGZ doet alleen de specialistische GGZ 5.Het is belangrijk om de huisarts adequaat te informeren (vorige dia) 6.Vertel de huisarts de symptomen en niet de conclusie (vb.). 7.Vertel of het acuut of niet acuut is en onderbouw dit 8.Acuut is: -gevaar voor de persoon zelf of anderen: zoals agressie/ brandstichting/ zelfverwaarlozing zoals niet eten, drinken/ gevaar door bedreiging door van omstanders -suïcide neigingen 9. Vertel de huisarts wat de symptomen betekenen voor de persoon, de medecliënten en het personeel 10Geef goed aan welke actie nodig is. 11Laat eventueel de leidinggevende bellen. 6 oktober 2015 titel presentatie 29

30 Verwijzen tips voor een goede verwijzing 1. Verzamel de symptomen, die er zijn voorgevallen. 2. Vergeet niet dat het team 7 x 24 uur werkt en er makkelijk info verloren gaat. 3. Het is dus belangrijk om goed de symptomen op te schrijven en te monitoren. 4. Maak als dat kan met de cliënt samen een signaleringsplan,. 5. Werkt men ambulant? Praat met familie, werk en buren. Met toestemming van cliënt uiteraard. 6. Trek niet direct conclusies maar signaleer de symptomen die je ziet. MAAR: 7. Let goed op: is wat de cliënt doet gevaarlijk voor hem of haarzelf en voor anderen? 8. Dreigt cliënt maatschappelijk ten onder te gaan, is er sprake van zelfverwaarlozing of verwaarlozing van zijn omgeving 9. Geeft cliënt aan niet meer te willen leven? 6 oktober 2015 titel presentatie 30

31 Crisisdienst Aanname: Een van de bewoners vertoont riskant gedrag het wordt onhoudbaar: Graag voorbeelden geven Wat dan? Opmerking: het gedrag bepaalt de actie qua snelheid en instantie 1a huisarts inschakelen 1b de politie inschakelen 2 via die de crisisdienst 2b via die de crisisdienst 3. begeleiding geeft uitleg over gedrag van de bewoner aan 1a of 1 b of beiden en daarna aan de crisisdienst. Houdt de leidinggevende op de hoogte, zodat deze in geval van nood kan helpen. 4. benadruk bij de crisisdienst het gevaar van de symptomen voor de persoon zelf of anderen, de ernst en de duur van de gevaarlijke en andere symptomen, de herhalingsfactor en hoe het voorheen afliep. en de mogelijkheden tot verder verblijf in de woonvorm of thuis. Bel desnoods het hoofd van de vestiging voor overleg en meldt dit aan de crisisdienst 6 oktober 2015 titel presentatie 31

32 Behandelingen 1. psychotherapie: EMDR/ CGT/ IPT? cliënt centered, token economy, systeem therapie Let op de voorbeelden en de taal die in het Nederlands vaak scheepstermen of water termen zijn. Voorbeelden geven. 2. medicamenteuze behandeling psychoeducatie: nut en noodzaak en hoe? bijwerkingen en bijzondere bijwerkingen individueel plan 3. fysieke behandeling beweging en buiten: zwemmen/ lopen/ buiten zitten, hollen wat er maar kan. 4. benadering: conform mentale leeftijd en vaardigheden, d.i. taalkundig aansluiten bij het leeftijdsniveau complimenten op een goede manier geven d.i. met uitleg niet in de strijd gaan maar naast de bewoner gaan staan Een lerende atmosfeer scheppen 6 oktober 2015 titel presentatie 32

33 Vignette Erfelijke Doofheid en Psychiatrische Comorbiditeit man 30 jaar, onhuwd, normaal IQ hereditaire doofheid hereditaire psychiatrische stoornis hereditaire autistiforme stoornis hereditaire verstandelijke handicap paranoïde psychose aggressie gericht op zichzelf en materiaal gevoel te verdwijnen in een groot zwart gat (desintegratie angst/ annihilatieangst) suïcidale ideatie extreem gevoel van verlating en eenzaamheid 33

34 Bedankt voor de aandacht! 34

35 Doofheidaspecten 1 - Oorzaak van de doofheid - Leeftijd bij aanvang van de doofheid - Mate van gehoorsverlies (db) - Communicatiemiddel - Communicatieniveau 35

36 Doofheidaspecten 2 -Taalontwikkeling, taalvaardigheid en taal deficits - Begrippenkaderontwikkeling - Additionele handicaps - Opgroeisituatie - Scholing/ internaat 36

37 Doofheidaspecten 3 - Geografische herkomst - Acceptatie van en adaptatie aan de doofheid - Plaats in de dovencultuur/ slechthorende gemeenschap/ plotsdovengemeenschap - Mate van zelfredzaamheid, psychosociale vaardigheden en coping skills -Emotionele ontwikkeling 37

38 6 oktober 2015 titel presentatie 38