Geachte voorzitter, DSO/ RIS Aan de voorzitter van de Commissie Bestuur. M. de Vries. Dienst Stedelijke Ontwikkeling.

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst I. van Engelshoven Wethouder van Kenniseconomie, Internationaal, Jeugd en Onderwijs, 040 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorzitter van de Commissie Bestuur Datum 25 november 2016 RIS Contactpersoon M. de Vries Dienst Dienst Stedelijke Ontwikkeling Afdeling Economie Telefoonnummer Bijlage 1 Onderwerp Voortgangsrapportage Kenniseconomie Geachte voorzitter, Meer werk in de stad en meer mensen aan het werk, dat is onze opgave als college van de stad Den Haag. Onderdeel van ons daarop gerichte beleid is het verder versterken van de kenniseconomie in Den Haag. Want geld dat in de kenniseconomie wordt verdiend, komt niet alleen ten goede aan de bovenkant van de arbeidsmarkt maar ook aan de onderkant en het deel daar tussenin. Via de besteding van lonen en het afnemen van diensten en producten vloeit dit ook naar het Haagse MKB en leidt zo tot nieuwe banen voor zowel hoger-, middelbaar en laagopgeleiden. Daarmee draagt een sterke kenniseconomie bij aan meer welvaart in de stad, waarvan uiteindelijk de gehele stadsbevolking profiteert (zie bijvoorbeeld WRR: Naar een lerende economie 2013). Met uw commissie heb ik een aantal malen gesproken over de Agenda Kenniseconomie. In deze Agenda kondigde ik een aantal inspanningen aan gericht op het verder versterken van de Haagse kenniseconomie. In het afgelopen jaar hebben we samen met onze partners in de stad en in de regio veel werk verzet. In de voorliggende voortgangsrapportage informeer ik uw commissie over de ontwikkelingen en voor zover mogelijk over de (tussentijdse) resultaten van deze inspanningen. Ik doe dit langs een viertal lijnen die ik beschouw als belangrijke bouwstenen om onze doelstellingen te realiseren: Kennisinfrastructuur versterken; economische vestigingsvoorwaarden verbeteren; clusterversterking genereren; Investeringsmiddelen toekennen. De dynamiek van de kenniseconomie in Den Haag is op vele plekken al voelbaar en zichtbaar. Steeds meer (inter)nationale bedrijven, gerenommeerde kennisinstellingen en talenten uit binnen- en buitenland hebben Den Haag in het vizier en maken de stap zich hier te vestigen. Dat is goed nieuws voor onze stad. Want Den Haag moet geld verdienen en heeft banen nodig. Maar we zijn er nog niet. Het HSD-cluster en het hoger onderwijs in de stad vormden het afgelopen jaar belangrijke speerpunten. Het is belangrijk de ingezette inspanningen verder te continueren, soms te intensiveren en waar de kansen liggen die ook te verbreden. Om die reden treft u tevens een overzicht aan van de financiële verplichtingen voor de komende jaren. Gemeente Den Haag Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 1. Kennisinfrastructuur versterken Hoger onderwijs en beroepsopleidingen vormen een vruchtbare voedingsbodem voor de kenniseconomie. Een grote vijver met talent is immers een vestigingsvoorwaarde voor bedrijven, startups en internationale organisaties. Tegelijk vergroot het opleiden van talent voor onze belangrijke economische sectoren hun kansen op een baan en succesvol ondernemerschap. Door samenwerking tussen kennisinstellingen onderling en met bedrijfsleven en overheid (triple helix) wordt het innovatieve vermogen van de Haagse economie aangejaagd. Om deze redenen investeer ik met middelen en inzet in een sterkere kennisinfrastructuur. Groeiend hoger onderwijsaanbod Er zijn stevige stappen gezet in het versterken van de academische kennisinfrastructuur in Den Haag. Met de Universiteit Leiden (UL) is in 2016 een bestuurlijk akkoord bereikt over de ontwikkeling van nieuwe onderwijs- en onderzoeksactiviteiten in Den Haag. Hiervoor stelt de gemeente Den Haag een subsidie van 1,5 miljoen verspreid over 2016, 2017, 2018 beschikbaar. Per 1 januari 2017 betrekt de UL een nieuwe Haagse hoofdlocatie aan de Wijnhaven (hiervoor is 1,2 miljoen subsidie beschikbaar gesteld) en hier breidt zij in de komende drie jaar haar activiteiten gerelateerd aan de sectoren vrede en recht, veiligheid en governance verder uit. Ook heeft de gemeente Den Haag 2 miljoen belegd voor het Student Centre van de UL. De universiteit vergroot het aantal master- en bachelorprogramma s, wat weer leidt tot een flinke groei van het aantal studenten. In september 2016 waren er al 150 meer bachelorstudenten dan bij aanvang studiejaar 2015, en verwacht wordt een verdere groei naar in totaal van studenten in 2016 tot in De verbreding leidt er toe dat vanaf 2018 naar verwachting vanuit elke UL-faculteit onderzoek- of onderwijsactiviteiten in Den Haag plaatsvinden. In de locatie Wijnhaven gaat de TU Delft de tweejarige master Engineering, Policy & Analysis aanbieden. Van hieruit kunnen verbindingen worden gemaakt met overheids- en humanitaire organisaties die behoefte hebben aan monitoring van beleid op basis van big data en digitale tools. Beoogd aantal studenten is in 2018 rond de 100. De komst van deze master van de TU Delft betekent dat alle grote universiteiten uit de regio nu met meerdere concrete Hoger Onderwijsactiviteiten in Den Haag actief zijn. Met deze groei van het hoger onderwijs neemt het aantal studenten én het aantal internationale studenten in Den Haag nog verder toe. Het totale aantal bachelor studenten in het Hoger Onderwijs (Wetenschappelijk en Hoger Beroepsonderwijs) in Den Haag vertoont al jaren een stijgende tendens: sinds 2013 is het aantal bachelorstudenten gegroeid met bijna 20% Aantal bachelorstudenten Belangrijk is dat de samenwerking tussen partners goed van de grond komt. Met name in de economische kennisintensieve clusters cyber security en Vrede, Recht en Veiligheid ontstaan in toenemende mate vruchtbare samenwerkingsrelaties tussen bedrijven, organisaties en onderwijsinstellingen. Ik noem hiervan een aantal opbrengsten: 2/18

3 Cyber security Den Haag heeft de ambitie om leidend te zijn in Europa op het gebied van cyber security. De gemeente heeft daartoe met diverse partners bijgedragen aan de volgende inspanningen : De Haagse Hogeschool (HHS) heeft een Centre of Expertise (CoE) Cyber Security gelanceerd, waarbij met bedrijven, overheden en andere kennisinstellingen samen wordt gewerkt aan innovatie in cyber security onderwijs en toegepast onderzoek. Het CoE biedt onderdak aan verschillende (nieuwe) lectoraten van de HHS, zoals het lectoraat dat met Thales is opgezet. Een lectoraat met betrekking tot Cyber Security & MKB is in oprichting. De executive wo-master van de Cyber Security Academy (een samenwerkingsverband van RUL, TUD, HHS en gemeente Den Haag) is succesvol en inmiddels is een tweede lichting studenten van circa 30 studenten gestart. Met steun van de gemeente wordt nu gewerkt aan de ontwikkeling van een professionele hbo-master. In samenwerking tussen de gemeente Den Haag, UL, de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) en een aantal Europese partners is een voorstel (icare) gemaakt voor een onderzoeksprogramma dat moet leiden tot innovatieve instrumenten voor het vergroten van cyber awareness en resilience van burgers. Hiervoor wordt ingezet op het aantrekken van Europese middelen (EU-programma Horizon 2020). Op 9 november 2016 is het Institute for Security and Global Affairs binnen de UL geopend. Dit is gericht op interdisciplinair onderzoek en onderwijs binnen het internationale wetenschappelijke veld van security studies. De Hogeschool Leiden heeft haar lectoraat Digital Forensics op de HSD Campus gevestigd, vanwege de fysieke aanwezigheid van de volledige triple helix. Dit leidt nu al tot bijzondere innovatieprojecten op de HSD Campus waarbij studenten hun eerste werkervaring opdoen en technologie wordt ontwikkeld die direct inzetbaar en vermarktbaar is. Partners for Cyber Talent (P@CT, een initiatief van ROC Mondriaan) heeft in mei 1,5 miljoen aan financiering opgehaald, waaronder van het ministerie OCW en van gemeente Den Haag. P@CT richt zich op de missende schakel tussen mbo-onderwijs en de arbeidsmarkt en draagt bij aan het creëren van een doorlopende leerlijn vo-mbo-hbo-wo. In dit voorbeeld van concrete publiek-private samenwerking in Den Haag werkt het ROC Mondriaan samen met de gemeente Den Haag, HSD, ABN Amro, Deloitte, het LUMC, Siemens, TNO, Haagse Hogeschool en andere partijen. Vrede, Recht en Veiligheid Met betrekking tot het verstevigen van kennis- en onderwijsaanbod in Den Haag in de vakgebieden arbitrage, mediation en intellectueel eigendom trekken de Universiteit Leiden, de Haagse Hogeschool, de European Patent Office (EPO), het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE), Innovation Quarter en de gemeente Den Haag samen op. De volgende activiteiten kunnen in dit verband worden genoemd: De faculteit der Rechtsgeleerdheid van UL start in 2016 met een aantal nieuwe activiteiten op het terrein van internationaal recht. De UL is in samenwerking met het Permanent Court of Arbitration begonnen met The Hague Advanced International Arbitration Course ; een summer course die eind augustus 2016 van start is gegaan en een brede introductie in internationale arbitrage biedt. Ook een aantal andere Haagse kennisinstellingen (o.a. The Hague Academy for International Law, Haagse Hogeschool, T.M.C. Asser Instituut) ontwikkelt en organiseert korte (zomer)cursussen. In 2016 namen hieraan ruim mensen deel. De cursussen bestrijken thema s als internationaal recht, vrede en bestuur. Ze zijn gericht op doelgroepen die uiteenlopen van bachelor en master studenten tot PhD s en young professionals. In het afgelopen jaar hebben de betrokken kennisinstellingen zich verenigd in The Hague Summer Programme Alliance, om uitvoering te 3/18

4 geven aan de gezamenlijke ambitie om het aantal cursussen en deelnemers in de komende jaren te vergroten. Het Grotius Centre for International Legal Studies, onderdeel van Campus Den Haag, breidt haar activiteiten uit rond het thema internationale arbitrage in Den Haag (inclusief nieuwe Advanced LLM International Dispute Settlement; benoeming hoogleraar met deze leeropdracht; organisatie van trainingen en bijeenkomsten). Het Grotius Centre heeft ook twee Massive Online Open Courses (ook wel MOOCs genoemd) ontwikkeld over de Haagse hoven en tribunalen. Specifiek gaan deze MOOCs in op het recht en de gebruiken van Haagse internationale hoven en tribunalen. Het T.M.C. Asser Instituut start dit jaar met een Graduate Programme op het thema internationaal (straf)recht en conflictbeslechting. Activiteiten van het programma bestaan uit PhD onderzoek, post-initieel onderwijs gericht op professionals, internationale conferenties en kennisuitwisseling. In de activiteiten staat een intensieve wisselwerking met de internationale experts die werkzaam zijn bij de internationale hoven en tribunalen in Den Haag centraal. Al deze activiteiten en initiatieven leiden tot een verbeterd hoger onderwijs in Den Haag, meer samenwerking en een versterkte kennisinfrastructuur. Ze vormen daarmee een impuls voor de Haagse kenniseconomie. De gemeente Den Haag vervult hierin een initiërende, faciliterende en waar nodige coördinerende rol, en neemt in bijzondere situaties ook een deel van de investeringen op zich. 2. Investeren in vestigingsvoorwaarden Wil Den Haag ook in de toekomst een plaats zijn waar bedrijven zich graag vestigen, dan moeten de omstandigheden in onze stad daarvoor optimaal zijn. Naast een optimale kennisinfrastructuur gaat het om een aantrekkelijk woon- en leefmilieu. De aanwezigheid van culturele en recreatieve voorzieningen en een gevarieerd winkelbestand zorgen er voor dat getalenteerde jongeren hier graag wonen, werken, studeren en congresseren. Inspirerende netwerken en de juiste voorzieningen zorgen voor een ecosysteem waar ondernemerschap tot bloei komt. Aantrekkelijke centrumlocaties, goede (inter)nationale verbindingen met andere economische centra, beschikbaarheid van financiering en de nabijheid van toeleveranciers, afnemers en samenwerkingspartners zijn belangrijke randvoorwaarden voor bedrijven om zich hier te vestigen. Ontwikkeling daarvan is een economische opgave die in alle bestuurlijke portefeuilles terugkomt. Om de transitie van onze economie te versnellen is het realiseren van een aantal specifiek op de kenniseconomie gerichte vestigingsvoorwaarden noodzakelijk. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de ontwikkeling van een central innovation district, om investeren in de digitale bereikbaarheid en infrastructuur in de stad, het vergroten van de toegang tot financiering voor innovatieve bedrijven en het aantrekken en vasthouden van talent. Central Innovation District Het Central Innovation District (CID) omvat de gebieden rond de drie stations Den Haag Centraal, Holland Spoor en Laan van NOI (station Beatrixkwartier). In deze omgeving ontwikkelt zich een sterk functiegemengd hoogstedelijk interactiemilieu met een mix van economische, culturele en kennisfuncties. Een milieu dat draait om de nabijheid van, en de uitwisseling tussen, bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen. Wereldwijd blijken dit soort centrumstedelijke omgevingen bij uitstek broedplaatsen voor innovatie. Daarmee is de doorontwikkeling van het CID een kans voor het versterken van onze kenniseconomie, het aantrekken van bedrijven, startups, kennisinstellingen en talent en het verstevigen van de internationale concurrentiepositie van Den Haag en de regio. 4/18

5 In de onlangs gepresenteerde Agenda Ruimte voor de stad worden de ambities voor de doorontwikkeling van het CID nader toegelicht. In hoofdstuk van de Programmabegroting is toegelicht hoe CID als propositie wordt gezien binnen de opgaven die worden samengevat als Den Haag, stad in transitie. Inmiddels is een start gemaakt met een nadere uitwerking van een aanpak. Deze wordt onder andere bezien in samenhang met de doorontwikkeling van de Internationale Zone en met andere innovatiemilieus op de kennis-as tussen Leiden en Rotterdam. Investeren in de digitale bereikbaarheid en infrastructuur in de stad Bedrijven vestigen zich bij voorkeur in steden die nu en in de toekomst kunnen voorzien in goede een digitale bereikbaarheid en digitale infrastructuur die men kan inzetten om nieuwe (digitale) diensten te ontwikkelen. Digitalisering is bijvoorbeeld onmisbaar voor de opkomende deeleconomie. Om dit te kunnen faciliteren als stad, moeten goede connectiviteit en relevante open data worden geboden. Den Haag door de Financial Times verkozen tot beste middelgrote stad in Europa op het gebied van connectiviteit. Onze uitgangspositie is dus goed. De verwachting is echter dat de vraag naar bandbreedte de komende periode fors zal groeien. Digitale connectiviteit wordt vooral geboden door de voorzieningen van telecom-providers. Het gaat daarbij onder meer om snel glasvezel en voorzieningen voor 4G en 5G communicatie. De gemeente faciliteert waar mogelijk door fysieke plaatsen voor small cells beschikbaar te krijgen. De open data die vanuit de gemeente beschikbaar gesteld worden zullen veel meer worden samengesteld op basis van de marktvraag in plaats vanuit datgene wat toevallig op de plank ligt. Daarbij concentreren we ons vooral op data binnen het economisch en ruimtelijk domein. Deze gegevens kunnen bijvoorbeeld door startende bedrijven worden gebruikt om digitale diensten (apps) te ontwikkelen. Den Haag investeert in digitale bereikbaarheid en infrastructuur via het programma Smart The Hague. We werken nauw samen met (lokale) bedrijven en kennisinstellingen. De kwartiermakersfase voor dit programma is dit jaar afgerond. Dit heeft een projectportfolio opgeleverd met projecten die bijdragen aan de leefbaarheid en het vestigingsklimaat in Den Haag: Implementatie van een Smart City infrastructuur in Scheveningen. De infrastructuur (op basis van lichtmasten) wordt in een innovatieve PPS-constructie ontwikkeld ten behoeve een proeftuin waarin bedrijven, kennisinstellingen en burgers innovatieve oplossingen ontwikkelen voor maatschappelijke vraagstukken. Ook wordt geëxperimenteerd met nieuwe samenwerkings- en financieringsvormen. Binnen het programma Stadsentrees verkent Smart The Hague de inzet van innovatieve technologie in de Haagse entrees. We verbinden de stations met onze trekpleisters, zodat bezoekers meteen zien waar het gezellig is of een die avond een voorstelling begint (en direct een kaartje kunnen boeken). Het project izi dat erop is gericht om bewoners van de gemeente Den Haag langer en gezond thuis te laten wonen. In een ervaarwoning in een complex van Haag Wonen (en thuis) experimenteren bewoners met innovatieve technologie (robotica, virtual reality). Met Medical Delta (samenwerkingsverband regionale universiteiten) lopen gesprekken om izi één van zes high-tech regionale living labs voor zorg te maken. Er wordt gewerkt aan een Haagse vestiging van de AppAcademy, een programma waarbij werkzoekenden worden omgeschoold tot software ontwikkelaar. De afgestudeerden voldoen aan de grote vraag naar ontwikkelaars van bedrijven uit het kennisintensieve TECH/ICT-cluster in Den Haag. Rond de jaarwisseling wordt uw commissie middels een separate rapportage geïnformeerd over de voortgang van het programma en de concrete projecten. 5/18

6 Toegang tot financiering Innovatiefinanciering is een probleem in geheel Nederland en ook in de Haagse regio. Het beleid van de gemeente Den Haag en het Europese programma Kansen voor West is, samen met partners in de regio, gericht op het vergroten van het investeringsvermogen van het MKB door het beschikbaar stellen van kapitaal. Het gebrek aan de beschikbaarheid van kapitaal voor innovatie, evenals de toegang tot kapitaal, is een obstakel voor innovatieve (doorgroeiende) MKB-bedrijven. Het innovatiepotentieel van het MKB wordt daardoor niet voldoende benut. Den Haag participeert daarom in het participatiefonds van InnovationQuarter. Dit fonds richt zich op de financiering van startende bedrijven. Het fonds heeft onder andere geïnvesteerd in het Haagse softwareontwikkelingsbedrijf Authasas en in het Haagse Robot Robots Company (RRC) dat zich focust op de aandachtsgebieden zorg en beveiliging. Met de overname door een Engelse investeerder is Authasas overigens ook de eerste (succesvolle) exit van het fonds. Daarnaast is met onder andere een investering uit Europese middelen voor Den Haag het UNIIQ fonds opgericht door een consortium van InnovationQuarter en de (Technology Transfer Offices van de) Technische Universiteit Delft, de Universiteit Leiden en het Erasmus Medisch Centrum. De eerste investering van het UNIIQ fonds is in de Haagse startup Wolk Company. Citydeal Warm welkom talent Den Haag is een van de partners in de Citydeal Warm welkom talent, samen met Amsterdam, Groningen en Eindhoven, vier ministeries, VNO-NCW en verschillende externe experts, accelerators, incubators en ondernemers. Doel van de Citydeal (onderdeel Agenda Stad van het kabinet) is te onderzoeken welke knelpunten internationaal talent (ondernemers, kenniswerkers, studenten) ervaart bij vestiging in Nederland (dienstverlening, regelgeving) en verbeteringen te realiseren. Daarnaast levert de gemeente een bijdrage aan de ontwikkeling van een platform voor matching van talent in de regio in samenwerking met internationale werkgevers, Haagse Hogeschool en Universiteit Leiden. Ondernemende overheid Een aantrekkelijk vestigingsklimaat is ook een klimaat waarin de lokale overheid een actieve rol speelt in de ontwikkeling van de economie. Doordat zij de wereld in trekt, bedrijven, onderwijsinstellingen en kennisinstellingen aan elkaar verbindt. Het eigen netwerk actief inzet ten behoeve van de lokale economie. Een overheid die soms het eerste stapje zet, zodat anderen kunnen aansluiten. We onderhouden dan ook op alle niveaus van de organisatie contact met deze partijen. We ondersteunen momenten van netwerk en mogelijke kruisbestuiving en trekken actief de wereld in om het Haags economisch belang te dienen en daarmee het belang van de betreffende partners in de stad. In dit kader is ook aangekondigd te komen tot de oprichting van een Economic Board. Deze is op 7 november 2016 van start gegaan. Er blijkt veel animo voor een dergelijke Board mits die actie- en resultaatgericht is. Dat moet tot uitdrukking komen in projecten die daadwerkelijk bijdragen aan de innovatie van de Haagse economie. Zo maken we gebruik van de Haagse kracht die het bedrijfsleven nu heeft. De Board is van het bedrijfsleven zelf, moet een echt Haags karakter hebben en zich daarmee onderscheiden van andere economische platforms in de regio. De inhoudelijke focus van de Board richt zich op de belangrijkste economische thema s van Den Haag, zoals ook benoemd in de Agenda Kenniseconomie en de Agenda Stedelijke economie. 6/18

7 3. Clusterversterking Het stimuleren van kansrijke clusters van bedrijven en (kennis)instellingen draagt bij aan het uitbouwen van de Haagse kenniseconomie. Binnen de agenda Kenniseconomie is gekozen voor die sectoren waar Den Haag sterk in is en waar de groeimogelijkheden liggen. Dat zijn Vrede en Recht, HSD, Finance & Legal, IT/Tech en Energie & duurzaamheid. Deze clusters vormen het zwaartepunt van kennisintensieve bedrijvigheid, academisch thema s en innovatieve ontwikkelingen binnen Den Haag. Ze zijn mede bepalend voor het internationaal economisch profiel van de stad. Groei door internationale activiteiten De groei van de kenniseconomie komt niet alleen uit Nederland, maar ook uit vestiging van internationale bedrijven. Het uitdragen van de potentie van Den Haag op het gebied van de kenniseconomie en het aantrekken van buitenlandse bedrijven zijn dan ook randvoorwaarden voor een succesvolle ontwikkeling. Omdat de sectoren die samen de Haagse kenniseconomie vormen internationaal concurrerend zijn en de ontwikkelingen (met name als het technologie betreft) vaak razendsnel gaan, ontplooit Den Haag internationale activiteiten gericht op samenwerking, acquisitie en handelsbevordering om de kracht van de eigen clusters te consolideren en uit te bouwen. Een voorbeeld is de internationale samenwerking die tot stand is gekomen met Washington DC, New York en San Francisco. In april 2016 heb ik met de Chief Technology Officer (CTO) van Washington DC afgesproken verdere samenwerking te verkennen vanwege de sterke overeenkomsten tussen beide steden en de vergelijkbare ambities op het thema Smart City. In augustus 2016 heeft daarom een tweedaagse werksessie plaatsgevonden met Den Haag en de Chief Information Officers (CIO s) van Washington DC, New York en San Francisco. Dat heeft geleid tot een eerste presentatie van een Smart City Cyber Resiliency Framework door de CTO van Washington DC tijdens het Global Parliament of Mayors hier in Den Haag. Dit Cyber Resiliency Framework is een kader dat dient om de Smart City digitaal veilig en weerbaar te maken en houden. Het komende jaar zullen de CIO s van deze vier steden het kader verder uitwerken, onder andere met toevoeging van best practices. Hierdoor ontstaat voor de stad en Haagse security bedrijven een platform om bewezen innovaties wereldwijd te presenteren en te vermarkten. Zo bezocht de CTO van Washington DC tijdens het bezoek aan Den Haag meerdere Haagse security bedrijven en worden op dit moment gesprekken gevoerd om hun oplossingen en diensten aan te schaffen. Samenwerking met deze wereldsteden wordt verder uitgebouwd. Zo is Den Haag één van de Founding Cities van de Council of Global City CIO s (CGCC) samen met bovengenoemde steden, Boston, Seattle, Chicago, Atlanta, Austin en Dubai. In september 2017 zal hiervan de officiële oprichtingstop in Washington DC plaatsvinden. Hiervoor wordt ook een groot aantal andere wereldsteden uitgenodigd. Specifiek voor Duitsland en India worden aparte strategieën opgesteld. De kansen met Duitsland liggen met name op het terrein van kennisintensieve samenwerking en innovatie (o.a. Vrede en Recht, IT/Tech en Security), de acquisitie van congressen en het toerisme. Met India zetten we in op bilaterale samenwerking waar kennisintensieve samenwerking en bijbehorende acquisitie onderdeel van uitmaken. Tevens worden activiteiten geïnitieerd die het Haagse bedrijfsleven ondersteunen bij hun internationale activiteiten (begeleiding van marktvergroting). In de voortgangsrapportage Stedelijke Economie wordt u hierover uitgebreider geïnformeerd. 7/18

8 Acquisitie internationale bedrijven en organisaties Al deze activiteiten worden ondernomen om de Haagse economie duurzaam te laten groeien. De keuze van internationale bedrijven om zich te vestigen in Den Haag draagt hieraan sterk bij. Mede om deze reden zijn IQ en WFIA betrokken bij onze buitenlandse inspanningen. Acquisitie en begeleiding van nieuwe internationale bedrijven en organisaties is immers een taak die bij deze organisaties is belegd. In het afgelopen jaar heeft IQ in totaal negen bedrijven begeleid bij een vestiging in Den Haag, waarvan zeven bedrijven in de security-sector. VS, India en China zijn de belangrijkste herkomstlanden. Volgens prognose van de bedrijven zijn na drie jaar 120 arbeidsplaatsen gecreëerd. De teller staat in 2016 tot nu toe op 13 bedrijven die naar Den Haag zijn begeleid. Daarnaast zet IQ zich ook in samenwerking met HSD in op internationale Hub to Hub-samenwerking. Zo is in 2015 een soft landing programma met Canada (Ottawa) en Den Haag tot stand gebracht, waarbij een uitwisseling plaatsvond tussen Canadese en Haagse bedrijven in de Security-sector. Vanwege de succesvolle ervaring start vanaf 1 januari 2017 eenzelfde programma met de VS (Maryland, Greater Washington DC). De WFIA heeft in 2015 in totaal 44 buitenlandse bedrijven en organisaties begeleid bij vestiging dan wel uitbreiding in de regio Groot Den Haag. Deze projecten zijn samen goed voor 109 directe nieuwe arbeidsplaatsen en een geprognosticeerd totaal van 359 arbeidsplaatsen na drie jaar. In 2016 heeft de WFIA tot nu toe 29 bedrijven en organisaties naar Den Haag begeleid dan wel begeleid bij uitbreiding in de regio Groot Den Haag. Naar verwachting is ongeveer 50% van deze nieuwe banen op beroepsniveau 4 (HBO of WO) en 30% op beroepsniveau 2 of lager (LBO/MBO). Zoals gebruikelijk worden de definitieve resultaten over 2016 in het eerste half jaar van 2017 door beide organisaties gerapporteerd. Ontwikkeling van de afzonderlijke clusters In onderstaande tabel zijn enkele relevante ontwikkelingen samengevat. Aansluitend worden per cluster de ontwikkelingen weergegeven. 8/18

9 Cluster Activiteit Gemeentelijke bijdrage Vrede en Recht The Hague Security Delta / Veiligheidscluster Finance & Legal IT/Tech Energie & Duurzaamheid Diverse clusters The Hague Humanity Hub en Big Data for Peace & Humanity Uitbouw HSD- Campus; ontwikkeling tweede vestiging HSD The Hague Hearing Centre Verbetering klimaat voor start-uos en scale-ups Acquisitie nieuwe bedrijven Uitbouw van de bekendheid van Den Haag door onder andere congressen Lancering Humanity X op 3 juni 2016, MoU met Stanford University, zoeken van huisvesting en overige faciliteiten, 1,3 miljoen uit FES Opbrengst Ruimte voor start-ups, internationale partijen die zich in Den Haag hebben gevestigd. 15 nieuwe banen bij start, groeiend naar 150 nieuwe banen op termijn 4,0 miljoen uit FES Meer dan 240 betalende partners, opening van een tweede locatie (inmiddels ook al voor twee derde verhuurd) 20 nieuwe bedrijven, 500 nieuwe banen in 2014/2015 oplopend naar 3200 nieuwe banen in Netwerkvorming, opstellen programma van eisen, 2,8 miljoen uit FES Versterking digitale connectiviteit en investering in Connectivity Accelerator van uit FES Versterking vestigingsklimaat door de reguliere werkzaamheden binnen het clustermanagement Ondersteuning en facilitering bij het aantrekken van internationaal aansprekende congressen Extra investeringen in deze collegeperiode in het The Hague Convention Bureau ( 5 miljoen) en acquisitie ( 2 miljoen) waren belangrijke instrumenten. Verdere toelichting in de Voortgangsrapportage Stedelijke Economie. Bij realisatie een unieke plek in de wereld voor zakelijke geschillenbeslechting. Op termijn 120 nieuwe banen. 20 nieuwe bedrijven met 150 nieuwe banen in 2015/2016 Vestiging van nieuwe bedrijven, zoals Jacobs, met banen Selectie van congressen: HumanityX lancering Round table Urban Security GSMA Mobile 360 Privacy & Security TUS Expo Security Research & Innovation Event NRC Live CyberINsecurity World Pension Summit Anti-corruptie conferentie The Hague Tech European Autumn Gas Conference De meerdaagse internationale congressen waren in 2015 samen goed voor deelnemersdagen. 9/18

10 Vrede en Recht De gemeente positioneert de stad Den Haag, de Internationale Stad van Vrede en Recht, als kweekvijver voor innovaties en kennisontwikkeling op het gebied van vrede, recht en veiligheid. Deze internationale positionering wordt uitgebouwd door meer massa te maken via acquisitie, slimme allianties aan te gaan en meer zichtbaarheid te creëren door ons in de metropool en in de wereld scherper te positioneren en te profileren als Internationale Stad van Vrede en Recht. Op die manier kan economische groei in het internationale juridische segment in brede zin worden bereikt. Den Haag bouwt daartoe het imago van legal capital verder uit met andere/moderne vormen van conflictbeslechting en conflictpreventie: arbitrage en mediation. Door een betere facilitering en positionering van arbitrage en mediation kan Den Haag de marktkansen in deze sector versterken. Voorbeelden van activiteiten in dit verband zijn: The Hague Humanity Hub is het vlaggenschip van het ecosysteem in Den Haag waar samenwerking, cross-overs, ontmoetingen en debat tussen NGO s, kennisinstellingen, bedrijven en start-ups gefaciliteerd wordt op het gebied van vrede en recht. Doel is het ruimte bieden aan NGO s, grotere ontwikkelingsorganisaties en netwerkverbanden op het gebied van humanitaire innovatie (denk aan HumanityX, Dutch Coalition for Humanitarian Innovation DCHI), bedrijven, start-ups, accelerators) te faciliteren. De eerste key stakeholders zijn in 2016 verbonden aan het initiatief (HumanityX, HiiL en Q42). Verdere uitwerking van de samenwerking en het concept is eind 2016 voorzien, waarna het oprichten van de Hub-organisatie begin 2017 en in gebruik neming van de Hub medio 2017 zal plaatsvinden. The Hague Humanity Hub zal op termijn tot tenminste 150 nieuwe banen leiden. UNOCHA, de VN organisatie voor de coördinatie van humanitaire hulp, heeft in mei officieel aangekondigd een data center in Den Haag te openen in 2017 en zich in The Hague Humanity Hub te vestigen. Met IBM worden gesprekken gevoerd over het mogelijk vestigen van een Cognitive Environment Lab (CEL) in Den Haag. Hierbij zijn verschillende partners uit de regio (MRDH, IQ, Provincie, TU Delft, Universiteit Leiden) betrokken. Bedrijven en instellingen kunnen bij realisatie gebruik maken van de geavanceerde data-technologie die in de CEL wordt samengebracht. HumanityX is op 3 juni 2016 succesvol gelanceerd. HumanityX is een innovatie platform van de Universiteit Leiden en de gemeente Den Haag. Met een interdisciplinaire support team ondersteunen zij data-gedreven innovaties gericht op vrede en recht en humanitaire vraagstukken. Sinds de officiële lancering zijn er weer nieuwe leads voor partnerschappen ontstaan voor HumanityX. Er wordt gewerkt aan een stimuleringsfonds dat operationeel zal zijn voor de jaren 2017 en Het Institute for Economics and Peace uit Sydney, dat jaarlijks de Global Peace Index lanceert, zal zich naar verwachting nog in 2016 in Den Haag vestigen. Er is een MoU ondertekend met het Peace Innovation Lab (PIL) van Stanford University en de eerste fase (verkenning) is succesvol afgerond. Er wordt nu gestart met de uitvoeringsfase waarin concrete projecten worden opgepakt. PIL is een wereldwijde gemeenschap die bestaat uit experts uit het gebied van gedrag design, innovatie, persuasive en sociale technologieën en financiën. Haar doel is om positieve vrede te verhogen via praktische interventies en stedelijke innovaties. In 2016 is in samenwerking met het Humanity House, het Rode Kruis en het ministerie van Buitenlandse Zaken de haalbaarheid onderzocht van een Museum voor Vrede en Recht. Daaruit blijkt dat er kansen liggen in de koppeling van een museale functie aan een kenniscentrum, aan archieven van Haagse internationale organisaties en de realisatie van een ontmoetingsfunctie. Extra potentie schuilt in de ontsluiting van informatie die aanwezig is in de archieven van hoven en tribunalen. Op dit moment vindt vervolgonderzoek plaats naar de optimale locatie, de te verwachten economische spin-off in werkgelegenheid en een daarbij passende business case van het museum. Dit zal in de eerste helft van 2017 worden afgerond. 10/18

11 Nog dit jaar wordt in het Museon een international lounge/vn Center (VNC) gelanceerd. Primair doel: De 'story' van de VN die Den Haag en de VN gezamenlijk vertellen aan een groot publiek. Er zal subsidie verleend worden om dit initiatief te ondersteunen. Het vergroot de publieksfunctie, door te verwachten aantrekkingskracht op internationale zakelijke en recreatieve bezoekers, en brengt een relevant media-netwerk met zich mee met het oog op de profilering van Den Haag als VN-stad. Rondom het thema stedelijke veiligheid (urban security) zijn er in Den Haag veel internationaal gerichte organisaties gevestigd. Hierdoor vormt Den Haag dé plek om discussie en dialoog over dit thema aan te gaan. Tegelijkertijd heeft Den Haag als stad sterk te maken met bijvoorbeeld de preventie van radicalisering. De Haagse aanpak is internationaal gezien uniek. Er is een onderzoek in opdracht gegeven om het onderwerp verder uit te werken. De eerste resultaten zullen ook als input dienen voor een rondetafeloverleg in New York in november. Dit overleg heeft als doel Den Haag verder te positioneren op dit urban security thema. Clusterontwikkeling The Hague Security Delta / Veiligheidscluster Het veiligheidscluster in Den Haag is de afgelopen tijd verder gegroeid en versterkt. Het veiligheidscluster in de Haagse regio is goed voor banen bij ca. 350 bedrijven, die gezamenlijk een jaarlijkse omzet van 1,9 miljard realiseren. Groei zit met name in de deelsectoren Cyber Security, Onderwijs en Onderzoek, en Digital Forensics. Tegelijkertijd is Stichting The Hague Security Delta (HSD) in 2016 verder gegroeid naar meer dan 240 betalende partners, een stijging met 53 ten opzichte van de vorige voortgangsrapportage. Naast de kern van het veiligheidscluster bevat de schil daaromheen ook nog eens ruim banen. Hieronder licht ik de belangrijkste resultaten toe: De uitbouw van de HSD Campus heeft inmiddels 20 nieuwe bedrijven opgeleverd en 500 nieuwe banen in 2014/2015. Dit getal loopt op naar 3200 nieuwe banen in De HSD Campus is sinds mei 2016 uitgebreid met een tweede locatie: het HSD Campus International Centre in het WTC The Hague, die bedoeld is voor buitenlandse security bedrijven en binnenlandse security bedrijven met een internationale focus. Meer dan twee derde van de kantoren is bij de opening al verhuurd. Het HSD International Centre is nu al de thuisbasis voor het innovatieve blockchain-bedrijf Tymlez en de Women in Cyber Security Foundation. Het HSD Campus Innovation Centre (de eerste, oorspronkelijke campuslocatie) is in februari 2016 verder uitgebreid naar 3.700m 2 en kent een bezettingsgraad van meer dan 84%. In het eerste halfjaar van 2016 hebben meerdere bedrijven zich hier nieuw gevestigd en groeiden enkele huurders dermate dat zij hun kantoorruimte hebben moeten uitbreiden. Daartoe behoren o.a. het vooraanstaande Nederlandse securitybedrijf Group 2000, de privacy-vriendelijke dienst Startmail, het bitcoin/blockchain bedrijf Biccur en het snelgroeiende Business Forensics. Met 44 kantoren van 36 bedrijven, 5 kennisinstellingen en 3 overheidsorganisaties is het HSD Campus Innovation Centre uitgegroeid tot dé plek waar de triple helix in Nederland daadwerkelijk samenkomt. TNO heeft op de HSD Campus geïnvesteerd in de realisatie van een Threat Intel Lab. Voor de (fysieke) doorontwikkeling van het cluster worden op dit moment de haalbaarheid van een incubator voor security startups en campusontwikkeling in het voormalig ministerie SZW onderzocht. In lijn met de eerder vastgesteld nota van uitgangspunten Laan van NOI. Met behulp van een MRDH-projectbijdrage door de gemeente een kwartiermaker bij HSD aangesteld om te komen tot een nationaal testcentrum voor de cyber security van vitale infrastructuur (o.a. energie, telecom, banken) in Den Haag. In 2016 is Den Haag opnieuw het toneel van prominente security bijeenkomsten en meerdaagse congressen met een internationaal publiek. Zoals de GSMA Mobile 360 Privacy & Security (over mobile security en het Internet of Things), TUSExpo (over onbemande systemen, waaronder drones), CIPRE (over bescherming vitale infrastructuur), het Security Research & Innovation Event 11/18

12 (door HSD samen met Europese Commissie) en NRC Live CyberINsecurity (over digitale veiligheid). Dergelijke evenementen trekken niet alleen veel zakelijke bezoekers naar de stad, maar zorgen er ook voor dat Den Haag zich sterk profileert als aantrekkelijke vestigingslocatie voor security bedrijven. In het kader van de Agenda Stad is in maart 2016 de City Deal Stedelijke Veiligheid getekend door de ministers EZ, V&J en OCW, de steden Den Haag, Zoetermeer, Delft, Eindhoven en Enschede, en de veiligheidsclusters HSD, TS&S en DITSS. Den Haag is hierin de trekker geweest. De deal mikt er o.a. op om voor bedrijven en overheden de barrières rondom het inkopen van innovatie te slechten en de problematiek van onderwijs en arbeidsmarkt binnen de veiligheidssector effectief aan te pakken. In mei bezocht de Permanente Vertegenwoordiging van de Europese Unie de HSD Campus. Samen met partners verzorgde de gemeente een programma met cyber security demonstraties. Het bezoek werd door de organisatie aangemerkt als bijzonder sterk visitekaartje van de Haagse expertise. Den Haag is toegetreden tot het 100 Resilient Cities (100RC) netwerk van de Rockefeller Foundation en wil Cyber Resiliency hierbinnen als thema trekken. Clusterontwikkeling Finance & Legal Begin 2015 omvatte de harde kern van Finance bijna banen in Den Haag terwijl de ondersteunende diensten ca banen omvatten. Ook Legal bestaat uit een harde kern met ruim banen. De ondersteunende bedrijven waren in omvang bijna even groot (4.700 banen). In de afgelopen periode is aan de volgende onderwerpen gewerkt: Door het oprichten van een Hearing Centre wordt een fysieke plaats gecreëerd waar landen onderlinge geschillen op een juridische manier beslechten. Den Haag kan hiermee haar profiel als legal capital ook in de markt van zakelijke geschillenbeslechting versterken. Naast een fysieke locatie wordt ook ingezet op kennisaanbod (via onderwijs en netwerk) en acquisitie van relevante bedrijven en instellingen. Op termijn biedt THHC de potentie van tenminste 120 nieuwe banen. De afgelopen tijd is een sterk netwerk opgebouwd met vele partijen in het speelveld, waarbinnen diverse partijen en personen hebben toegezegd te willen fungeren als ambassadeur van Den Haag als arbitragestad. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het Programma van Eisen met betrekking tot de ruimtelijke en functionele specificaties, in nauw overleg met beoogde gebruikers en experts. De komende tijd zal een concreet en gericht marketingplan opgesteld worden. Na het besluit van de Ministerraad vorig jaar dat Nederland een lokale vestiging van het Unified Patent Court (UPC) zal oprichten, is een aantal stappen gezet. Deze Lokale Divisie UPC zou vanuit het oogpunt van kostenreductie, kennisbundeling en de internationale marketingpropositie gehuisvest kunnen worden in het nog op te zetten THHC. Zoals het er nu naar uitziet, zal de oprichting van deze Lokale Divisie UPC kunnen plaatsvinden in de eerste helft van Parallel aan het initiatief om THHC van de grond te krijgen wordt gewerkt aan het verder uitbouwen van het Panel of Recognized International Market Experts in Finance (P.R.I.M.E. Finance). Deze instelling kent als doel te helpen bij het oplossen van geschillen rond complexe financiële transacties. Met de ministeries V&J, BZ, Financiën en EZ is een kerngroep opgericht om een integrale aanpak te bepalen voor het ondersteunen van deze arbitrage initiatieven. P.R.I.M.E. wordt mede door de gemeente Den Haag financieel ondersteund. Uit een eerste verkenning blijkt dat er de groeikansen op het kruisvlak van de financiële- en de veiligheidssector liggen op het gebied van detectie en preventie van financiële criminaliteit. De inzet van innovatieve technologie is daarbij van groot belang. Het opsporen van fraude en criminaliteit staat bij zowel de publieke als private sector hoog op de agenda. 12/18

13 Er is een onderzoeksopdracht uitgezet naar de kansen en het economisch potentieel voor Den Haag. Ter verdere profilering van Den Haag als interessante vestigingsplaats voor bedrijven in de financiële en juridische sector zal Den Haag gastheer zijn voor een aantal internationale conferenties, waaronder de World Pension Summit in november 2016, de anti-corruptie conferentie (werktitel) in december 2016 in samenwerking met International Chamber of Commerce Nederland en de European Payment Summit in eerste helft Clusterontwikkeling IT/Tech Het IT/Tech cluster is goed voor circa banen in de Haagse regio. De werkgelegenheid in het cluster laat een stabiel beeld zien. Dit is vooral dankzij bedrijven in de IT-dienstverlening. De Telecom industrie heeft echter te maken met aantal grote veranderingen. Wereldwijd is een focus zichtbaar op efficiency en consolidatie in de industrie. De voorgenomen fusie van Ziggo en Vodafone is daar een goed voorbeeld van. In afgelopen periode is ondermeer hieraan gewerkt: In de afgelopen anderhalf jaar heeft buitenlandse acquisitie geleid tot de vestiging van meer dan 20 IT/Tech bedrijven in Den Haag. Het gaat hierbij om zowel startups als Nederlandse hoofdkantoren die goed zijn voor in totaal circa 150 fte. De inzet van de Connectivity Accelerator, met steun vanuit het FES heeft daar mede aan bijgedragen. Cross-overs met Veiligheid en Recht (Humanity Hub), Finance & Legal, Zorg, Energie en Security zijn zeer kansrijk vanwege de vraag naar slimme technologische oplossingen. Snel groeiende en innovatieve bedrijven zoals evision, SES/O3b en HCL kiezen Den Haag daarom als vestigingsplaats. De aanwezigheid van Den Haag op internationaal beeldbepalende evenementen als Websummit en Mobile World Congress is voor onze internationale positionering erg belangrijk. Op initiatief van Den Haag is Nederland komend jaar met een Holland Paviljoen aanwezig op het Mobile World Congress. Hierdoor krijgen Haagse IT/Tech en Security bedrijven de mogelijkheid om zichzelf aldaar te kunnen presenteren. In het voorjaar van 2017 zal ook een nieuwe editie van The Hague Tech plaatsvinden. Om te voorzien in het (nog steeds groeiend) tekort aan personeel in de IT sector in Nederland ondersteunt de gemeente Den Haag de organisatie van maandelijkse codeer-dojo s bij de bibliotheken. Daarnaast is de serious game IamIT ontwikkeld, die MBO studenten begeleidt en ondersteunt om tot een betere matching te komen met werkgevers en specifieke startersbanen. In totaal 250 studenten van ROC Mondriaan hebben dit traject doorlopen. Goede voorzieningen zoals labs, testfaciliteiten en innovatie ruimtes zijn ook een belangrijke randvoorwaarde voor een sterk IT/Tech cluster. Initiatieven als TekDelta initiatief van TNO in samenwerking met grote bedrijven als KPN en Philips waarbij bestaande labs beschikbaar worden gesteld zijn hierbij relevante initiatieven. In regionaal verband wordt momenteel gewerkt aan het vergroten van het aanbod van dergelijke faciliteiten. In het composietencluster in Ypenburg gaan ICT en eigentijdse maakindustrie hand in hand. Er werken bedrijven aan hoogwaardige composiettoepassingen, zoals onderdelen voor vliegtuigen, ruimtevaart en windmolens Op dit moment loop een onderzoek naar de kansen en mogelijkheden om dit innovatieve cluster uit te breiden. We investeren samen met Ministerie EZ en Siemens mee in dit cluster om deze bedrijven te ondersteunen bij hun groei en hiermee extra banen voor Den Haag te creëren. Er wordt onder meer ingezet op de ontwikkeling van een open acces faciliteit. Hier kunnen MKB, startups en kennisinstellingen samenwerken en hun productielijnen innoveren. Lancering van deze voorziening leidt tot de komst van 3 á 4 nieuwe bedrijven. Het cluster heeft de ambitie te groeien met nieuwe banen in komende drie jaar. 13/18

14 Clusterontwikkeling Energie en Duurzaamheid Samen met de aanwezige kennisinstituten en lobby- en brancheorganisaties vormen de olie- en gasbedrijven het cluster Energie. Dit cluster biedt werk aan ongeveer mensen in de regio. Belangrijke bedrijven zijn Shell, Q8, Total en Aramco. Daarnaast zijn er in en rond Den Haag veel ingenieurs- en adviesbureaus gevestigd, waaronder CB&I, Fugro en Tebodin. En nog steeds is Den Haag een interessante plaats voor bedrijven zoals de technische dienstverlener Jacobs, die met medewerkers naar Den Haag komt. Dat een mondiale speler als Jacobs zich in Den Haag vestigt bewijst dat de investeringen in het vestigingsklimaat hun vruchten afwerpen. Den Haag huisvest niet de hele waardeketen. In Rotterdam zit veel ondersteunende dienstverlening en in Amsterdam en Londen zitten de financiële instellingen en de advocatenkantoren. Het is voor Den Haag van groot belang dat de bereikbaarheid naar deze steden optimaal is. De gemeente ondersteunt het energiecluster actief door voor en met het cluster evenementen te organiseren. Dat enerzijds grote congressen in het World Forum, zoals het European Autumn Gas Conference (EAGC) in november van dit jaar. Maar daarnaast ook het Discover Festival dat Shell organiseerde op het Malieveld. Bij dit evenement staan energie, wetenschap en technologie centraal. Meer dan bezoekers namen hieraan deel, waarvan een groot deel jongeren. Daarnaast zijn er gedurende een jaar nog meerdere kleine bijeenkomsten waarbij bedrijven elkaar kunnen ontmoeten. Zo vond specifiek voor het energiecluster in november vorig jaar in coproductie met de gemeente Den Haag het congres Oil & Gas, fuel for education! plaats. Onderwerp was het voorspelde tekort aan gekwalificeerd personeel voor de offshore en energie sector. De Haagse Hogeschool werkt aan de ontwikkeling van een leergang op dit vlak. 4. Investeringsmiddelen Naast het reguliere programmabudget van Economie heeft de gemeente investeringsgeld beschikbaar via het Fonds Economische Structuurversterking (FES). Belangrijke functie van het fonds is de mogelijkheid te kunnen inspelen op de kansen die de huidige transitie van de Haagse economie en economische topsectoren en clusters bieden. Een bestedingsoverzicht van de investeringen uit het FES is in de bijlage opgenomen. Daarnaast zijn er nog investeringsbudgetten waarmee de economie wordt versterkt, maar waar vooral de markt een beroep kan doen: de fondsen van HEID en Kansen voor West II. De onderliggende fondsen van stichting HEID hebben de voor Den Haag beschikbare middelen uit het Europese Kansen voor West 1 programma op tijd weten te investeren. Het betreft FRED, het fonds voor kleinschalige bedrijfsruimte met een kapitaal van 7,1 miljoen en het fonds ED voor energie efficiency met een kapitaal van 10,9 miljoen. Ook het participatiefonds van IQ heeft de vanuit het Europese programma beschikbare 2 miljoen geïnvesteerd. Het gaat hierbij om overwegend om revolverende fondsen, dat wil zeggen dat de beschikbaar gestelde geld in principe wordt terugbetaald en zo beschikbaar komt voor nieuwe projecten. FRED heeft een groot aantal bedrijfslocaties weten te realiseren, bijvoorbeeld in De Schilde, de stadsboerderij op het dak, in de Binckhaven en de Werkfabriek. De leningen uit ED maken belangrijke investeringen in duurzame energievoorziening mogelijk, zoals het Triple Solar dak bij voetbalvereniging HVV Laakkwartier, het plan De Uithof op weg naar een klimaatneutrale exploitatie en de ontwikkeling van het prototype van de windturbine Powerplane. 14/18

15 De eerste projecten binnen Kansen voor West II zijn goedgekeurd. Met twee projecten is Den Haag samen opgetrokken met de gemeente Rotterdam en de Provincie Zuid Holland (valorisatieprogramma Deltatechnologie en vorming UNIIQ fonds). Ook is in Scheveningen de Community Led Local Development gestart. Andere projecten verkeren thans in de eindfase van het aanvraagproces. Kortom De Agenda Kenniseconomie omvat een breed palet aan activiteiten en investeringen, waarmee we een impuls geven aan de Haagse economie en werkgelegenheid. Ik vertrouw erop u met bovenstaand overzicht een goed beeld te hebben gegeven van onze inzet en de ontwikkelingen in de Haagse kenniseconomie. Met vriendelijke groet, Ingrid van Engelshoven 15/18

16 Bijlage: Overzicht Fonds Economische Structuurversterking In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de bestuurlijk verplichte c.q. gealloceerde middelen uit het FES. Overzicht Fonds Economische Structuurversterking Omschrijving bestuurlijk gealloceerd Fonds Economische Structuurversterking FES ,00 Onderverdeling >Access to Talent >Hearing Centre >Connectivity Accelerator >Participatiefonds IQ >Big Data for Peace & Humanity X (Univ. Leiden) >Smart City >Stichting Stg. The Hague Security Delta >Uitbouw The Hague Security Delta Campus >Proeftuin VP-Delta >Universiteit Delft >Act Univ Leiden Onderwijs en Onderzoek Den Haag >Univ Leiden huisvesting Wijnhaven >Huisv startups, scale ups en innovatieondernemingen >Innosportlab >Volvo Ocean Race; economisch programma Totaal Er is sprake van beperkte overprogrammering, er wordt echter gestuurd op realisatie van deze activiteiten binnen het FES-budget (20 mln. euro). Beknopte toelichting: Access to talent: Subsidie ten behoeve van de ontwikkeling van innovatieve tools voor matching talent en arbeidsmarkt. Hearing Centre: reservering voor de bijdrage in oprichting en exploitatie van het Hearing Centre, een fysieke locatie met zittingszalen, break-out rooms en werkplekken rondom zakelijke geschillenbeslechting. Opening in 2017 voorzien. 16/18