STAPPENPLAN ASBEST-SANERING

Transcriptie

1 STAPPENPLAN ASBEST-SANERING terzake MITIGATIE & COMPENSATIE HUISMUS OMGEVING HAF LELYSTAD 07 FEB van 19

2 Stappenplan waarbij ecologisch onderzoek door Huismus Bescherming Nederland in samenwerking met bewoners wordt uitgevoerd. Uitgangspunt is dat huismussen hun habitat in iedere woonwijk hebben. Er worden daarom op voorhand vervangende verblijfplaatsen aan de huismussen aan geboden. Dit is in lijn met de in ontwikkeling zijnde Gedragscode NatuurInclusief renoveren. Het aanvragen van een ontheffing in het kader van de Natuurwet is in dit geval nodig. Tevens dient er een vervoersvergunning aangevraagd te worden bij de lokale politie, als voorzorgsmaatregel wanneer er alsnog actieve nesten met huismussen zouden worden aangetroffen. VOORBEREIDING blz 1. Bepaal welke woonblokken gesaneerd/gerenoveerd moeten worden Faseer de werkzaamheden, d.w.z. verdeel de aanpak over 4 jaar, waarbij in 4 het 1e jaar geen renovatie plaats vindt, en voorts als beschreven onder FASERING. 3. Informeer bewoners over gepland werk en beschermde status van 7 leefomgeving Huismus. 4. Bezorg vragenlijst bij bewoners en retourneer aan Huismus Bescherming NL 8 FASERING WERKZAAMHEDEN 5. Breng in augustus van het jaar voorafgaand aan de werkzaamheden, in een 9 straal van 50m rond de eerste fase van renovatiewerkzaamheden, de vervangende verblijfplaatsen aan. (Zie punt 2) 6. Sluit in oktober van het jaar voorafgaand aan de werkzaamheden, de 11 woningen van de eerste fase af van toegang door huismussen. Dat kan op meerdere manieren gedaan worden. NB: Er moet vervangend habitat in de omgeving zijn aangeboden voordat men tot afsluiten over gaat. 7. Alvorens de werkzaamheden in het voorjaar te starten controleert men de 12 afsluiting van de daken. Is deze in orde gebleven, dan kan men het werk starten. 8. Komt men tijdens het werk toch nog actieve nesten tegen, dan belt men 13 onmiddellijk de dichtstbijzijnde vogelopvang, en laat een van de medewerkers het nest daar heen brengen. COMPENSATIE MULTIFUNCTIONELE VERBLIJFPLAATSEN HUISMUS 9. In of onder de gerenoveerde daken worden de nieuwe permanente voorzieningen 14 voor huismussen aan gebracht. Dit moeten er per woning 4 zijn. 10. De te renoveren woning moet voor 1 oktober opgeleverd zijn, maar september heeft de voorkeur. 11. In oktober van dit tweede jaar sluit men nu de daken van de woonblokken B af In het derde jaar controleert men voor aanvang of de afsluiting goed gehouden heeft en neemt men al naar gelang de bevindingen maatregelen In dit derde jaar worden de renovatiewerkzaamheden verricht, worden 4 permanente compenserende verblijfplaatsen aangeboden. 14 OPLEVERING 14. Oplevering van een gerenoveerde woning moet bij voorkeur in september gebeuren zodat ook de huismussen er gebruik van kunnen maken voor de komende winter. 2 van 19

3 1. BEPALING WOONBLOKKEN Als eerste wordt geïnventariseerd welke woonblokken gesaneerd dan wel gerenoveerd moeten worden. In onderhavige situatie gaat het vooralsnog om de wijk Haf te Lelystad, en moeten uiteindelijk woningen in Lelystad asbestvrij gemaakt worden. 3 van 19

4 2. FASERING Een woonwijk wordt gefaseerd aangepakt, zodat huismussen altijd voldoende habitat ter beschikking hebben om te kunnen overleven en voortplanten, ondanks de noodzakelijke werkzaamheden. Hieronder een voorbeeld. 1e jaar Augustus; In woonblokken B aanbrengen van vervangende verblijfplaatsen voor huismussen, 2 per woning. (mitigatie) 1e jaar Oktober; afsluiten van daken van woonblokken A 4 van 19

5 2e jaar: Voorjaar en zomer tot september: sanering woonblokken A en aanbrengen compensatie voor huismussen; 4 per woning 2e jaar OKTOBER: afsluiten woonblokken B NB alleen wanneer woonblokken A zijn opgeleverd en dus beschikbaar zijn voor huismussen. 5 van 19

6 3e jaar: woonblokken B saneren alsmede aanbrengen van permanente compensatie voor huismussen: 4 verblijfplaatsen per woning Bovenstaand voorbeeld kan, al naar gelang de projectgrootte, over een groter gebied uitgerold worden, of op kleinere schaal toegepast worden. ( Bijvoorbeeld om en om per twee woningen. Minder dan per twee woningen is niet gewenst bij grondgebonden geschakelde woningen. Bij vrijstaande woningen kan dit anders zijn. ) Is het projectgebied groter, dan worden om en om, en per 50meter (in radius gemeten), woonblokken aangewezen als A-blok en als B-blok. Er worden dan in het 2e jaar meer A- blokken aangepakt, en in het 3e jaar meer B-blokken. Bij twijfel over de te kiezen fasering kiest u voor de afstand korter dan 50m. Dit om de overlevingskansen van de lokale populatie huismussen zo groot mogelijk te houden. (De achteruitgang heeft al lang genoeg geduurd.) 6 van 19

7 3. BEWONERS INFORMATIE Bewoners moeten ervan op de hoogte gebracht worden dat de huismus beschermd is, en dat hun leefomgeving dat ook is. Dat betekent niet alleen broedplaatsen, zoals vaak gedacht wordt. Een volledige beschrijving van de habitat van huismussen is als BIJLAGE 1 toegevoegd. Ook kunt u deze downloaden via 6_huismusBeschermingNL.pdf De habitat die zich op daken en in gevels bevindt bestaan onder anderen uit nestgelegenheden, gezamenlijke slaapplaatsen en schuilplaatsen bij slecht weer. Wanneer een dak gesaneerd of gerenoveerd wordt, moeten deze habitat-elementen terug geplaatst worden. Dat is al sinds 2009 verplicht, maar wordt door bedrijven vrijwel altijd genegeerd. Meestal omdat het werkzaamheden ingewikkeld of kostbaar maakt. Er zijn echter manieren om dat vlot te laten verlopen en daarvan krijgt u nu een voorbeeld. De voorlopige vervangende verblijfplaatsen kunnen geen mussenflats zijn, en geen vogelvides. Er wordt vaak vanuit gegaan dat dit geschikt is, maar beiden geven de huismussen veel te weinig ruimte om zich voort te planten, er te overnachten en er te schuilen bij slecht weer. In BIJLAGE 2 treft u vormen die te koop zijn en die wel geschikt zijn voor huismussen. Deze folder is tevens te downloaden op gnederland_wittemus_2016.pdf U kunt ook zelf de multifunctionele verblijfplaatsen maken. Daarvoor treft u in BIJLAGE 3 de tekeningen die u ook kunt downloaden. Gebruikt u daarvoor deze link d_wittemus_2017.pdf De derde optie is dat een gemeente de productie van deze zelfmaak-multifunctionele verblijfplaatsen op zich neemt via bijvoorbeeld een sociale werkplaats. d_wittemus_2017.pdf Vierde optie is dat u Huismus Bescherming Nederland aanspreekt, waarna wij de productie coördineren. d_wittemus_2017.pdf 7 van 19

8 4. VRAGENLIJST VOOR BEWONERS VRAGENLIJST VOOR BEWONERS 1. Let u wel eens op de huismussen om uw woning? Ja / nee 2. Waren er vorig jaar jonge huismussen in uw tuin? Ja / nee 3. Indien ja: a. Hebt u een idee waar de huismussen broeden? Ja / nee b. Indien ja; waar was dat? dak van uw woning ja/nee gevel van uw woning ja/nee uw tuin ja/nee uw schuur ja/nee 4. Hebt u groen in uw tuin dat 3 meter of hoger groeit? Ja / nee 5. Hebt u groen tegen uw woning staan dat 3 meter of hoger groeit? Ja / nee 6. Welk huisnummer heeft u? 7. U kunt uw antwoorden op verschillende manieren aan ons opsturen. info@huismusbescherming.nl POST Huismus Bescherming Nederland Dijkweg HJ Andijk FAX Huismus Bescherming Nederland fax van 19

9 5. AANBRENGEN VERVANGENDE VERBLIJFPLAATSEN VOOR HUISMUSSEN Wanneer daken en gevels gerenoveerd of gesaneerd worden, treft men veelal verblijfplaatsen van huismussen aan. Dit zijn niet alleen nesten, zoals vaak gedacht wordt, maar ook de gezamenlijke slaapplaatsen en de plaatsen waar de huismussen schuilen bij aanvallende predatoren en bij slecht weer. Zo is, met name bij storm, beplanting voor huismussen gevaarlijk door slaande takken. Een plaats in een gebouw is dan de enige veilige oplossing voor huismussen. De jarenlange praktijk om alleen buiten het broedseizoen daken te renoveren of saneren, er vanuit gaande dat er dan geen compenserende maatregelen nodig waren, is dan ook tegen de wet geweest. Dit geldt ook voor het aanbrengen van vogelschroot. Al deze werkzaamheden vernietigen namelijk de genoemde verblijfplaatsen, of sluiten deze af. Dat was in de Flora en Fauna wet verboden, en dat is het nog steeds. a. MITIGATIE; 2 verblijfplaatsen per aangepakte woning. In voorbereiding van de werkzaamheden aan een dak, moeten in een straal van 50 meter rond de betrokken woning, tijdelijk vervangende verblijfplaatsen aan geboden worden. Om te voorkomen dat er tijd verloren wordt met onderzoeken gaat Huismus Bescherming Nederland ervan uit dat huismussen aanwezig zijn, en dat standaard per aangepakte woning 2 vervangende verblijfplaatsen moeten worden aangeboden. Dit moet in AUGUSTUS gebeuren, daar juvenielen vanaf die maand hun eigen plekken zullen gaan proberen te vinden. U kunt daarvoor multifunctionele verblijfplaatsen zelf maken volgens de tekening in bijlage 3. U kunt als tweede optie een bestelling plaatsen bij Huismus Bescherming Nederland Witte Mus. De derde optie is dat u onderstaande vervangende kasten, en nadrukkelijk geen andere modellen dan deze, bij Vivara Pro bestelt. Vivara zal mogelijk pogen u de meer gangbare modellen voor huismussen te verkopen. Gaat u daar svp NIET in mee. Ze zijn bewezen te krap voor een voltallig nest jonge huismussen. Ook de nieuwe modellen die voor huismussen zijn ontwikkeld, met name de houtbetonnen koloniestenen, zijn hooguit geschikt voor winterkoninkjes, en zeker niet voor huismussen. 9 van 19

10 Het derde model behoeft aanpassing; het dak moet nog waterdicht gemaakt worden. Het vierde model behoeft aanpassing; deze moet op plankendragers aan de gevel bevestigd worden. Naarmate de aantallen hoger zijn zal een hogere korting bedongen kunnen worden. PLAATSING BROED-, SLAAP- en SCHUIL PLAATSEN HUISMUS De locatie van deze vervangende verblijfplaatsen kent enkele voorwaarden. Hoogte; 3m tot 8 meter boven het maaiveld. Direct onder de dakgoot of onder een dakoverschot. Oriëntatie; windrichting maakt voor huismussen niet uit, maar de nabijheid van groen is essentieel. Richt een verblijfplaats daar op. inwendige afmetingen bij eigen ontwerp minimaal 16cm x 30 cm bodem oppervlak en met een hoogte van 15cm. Ideaal is echter een bodem van 23cm x 30cm. Per woning uiteindelijk minimaal 4 compenserende verblijfplaatsen aanbieden. Onderlinge afstand tussen de verblijfplaatsen minimaal 0,5 meter. b. COMPENSATIE; 4 verblijfplaatsen aan de gerenoveerde woning. Als de woning gerenoveerd dan wel gesaneerd is zijn er compenserende verblijfplaatsen voor de huismussen aangebracht. Dit zijn er in het ideale geval 4 per woning. Hierin kunnen huismussen terecht wanneer bescherming van slecht weer nodig is, wanneer een veilige slaapplaats gezocht wordt en wanneer er gebroed gaat worden. De 4 plaatsen per woning bieden de huismus tevens de kans zich te herstellen van de halvering die in de jaren 80 heeft plaatsgevonden. Wanneer een bedrijf daarvoor eigen ontwerpen wil maken zijn daarvoor richtlijnen. RICHTLIJNEN BROED-, SLAAP- en SCHUIL PLAATSEN HUISMUS Hoogte; 3m tot 8 meter boven het maaiveld. Plaatsing direct onder of achter de dakgoot of onder een dakoverschot. Oriëntatie; windrichting maakt voor huismussen niet uit, maar de nabijheid van groen is 10 van 19

11 essentieel. Richt een verblijfplaats daar op. inwendige afmetingen bij eigen ontwerp minimaal 16cm x 30 cm bodem oppervlak en met een hoogte van 15cm. Per woning uiteindelijk minimaal 4 compenserende verblijfplaatsen aanbieden. Onderlinge afstand tussen de verblijfplaatsen minimaal 0,5 meter. Invliegopening 36mm rond invliegopening naar de zijkant plaatsen Meer richtlijnen voor het ontwerpen van ingebouwde verblijfplaatsen voor huismussen zijn opvraagbaar bij Huismus Bescherming Nederland. 11 van 19

12 6. DAK AFSLUITEN VOOR HUISMUSSEN Na alle voorgaande werkzaamheden worden de daken van de te renoveren woningen afgesloten. Dit dient in oktober te gebeuren, en overdag. Dus niet voor zonsopgang, en niet na zonsondergang. Deze beide tijdstippen zijn na te zoeken op bijvoorbeeld de site Let daarbij op dat men niet 2 uur voor zonsondergang pauze houdt en dan een half uur voordien alsnog aan het werk gaat. Huismussen trekken namelijk vanaf 2 uur voor zonsondergang naar hun slaapplaatsen. Methoden om dak af te sluiten. a. met cement specie zijn hoekpannen, gaten rond schoorstenen, en nokpannen af te sluiten. b. met kunststof gaas, maaswijdte bijvoorbeeld 12mm, is een sterk beschadigd dak af te sluiten. Bijvoorbeeld: Dit gaas is licht van gewicht en laat wind en regen door, waardoor het geen nieuwe krachten op de dakbedekking zal veroorzaken en er weinig kans is op beschadiging. Men dient wel de stroken aan elkaar te laten bevestigen voordat het op het dak gelegd wordt. c. Op plaatsen waar het net niet vast gezet kan worden, zoals schoorstenen, kan met een stalen manchet, slangenklem of flens gebruiken om het gaas rond de voet van de schoorsteen, of een ander obstakel, zetten. Niet voor OKTOBER Het dak van een woning moet niet voor oktober worden afgesloten. Met name in Flevoland zijn de populaties huismussen zodanig, dat aangenomen mag worden dat er 3 tot 4 legsels groot gebracht worden. Daardoor is de kans groot dat er in augustus nog een legsel gestart wordt. Na het leggen duurt het nog 4 weken voordat de jongen uitvliegen, en nog enkele weken daarna voordat de jongen zelfstandig zijn en overnachtingsplaatsen verderop in de wijk kunnen zoeken. Niet na 1 FEBRUARI of 1 MAART Het advies van Huismus Bescherming Nederland is het om niet na 1 februari nog daken af te sluiten, omdat huismussen al vanaf januari baltsen en een vrouwtje zoeken, waarna in februari de nesten al worden klaar gemaakt. In Nederland vliegen de eerste jongen jaarlijks begin april al uit. Dat betekent dat er begin maart al gelegd wordt. Achteruit geredeneerd is dan het paartje in februari gevormd en heeft het in februari ook het nest afgebouwd dat het mannetje eerder al gevonden had. Vandaar ons advies om niet na 1 februari nog daken af te sluiten. De Soortenstandaard van de Huismus spreekt echter nog van 1 maart als aanvang van het kwetsbare seizoen, nadrukkelijk niet het broedseizoen. Vandaar dat Huismus Bescherming Nederland de beide data noemt. In geval van nood is de datum van 1 maart ook wel te verdedigen, maar om een herstel in werking te zetten, een herstel van de achteruitgang in aantallen huismussen sinds de jaren 80, moet de voorkeur worden gegeven aan 1 februari als aanvang van het kwetsbare seizoen. 12 van 19

13 7. CONTROLE AFSLUITING Alvorens in het er op volgende voorjaar de werkzaamheden te starten moet de afsluiting gecontroleerd worden. Dit moet in januari starten en, tot het moment dat de werkzaamheden een aanvang nemen, met enige regelmaat gebeuren. Bijvoorbeeld om de twee weken. Dat kan door bewoners zelf gedaan worden. Zijn er beschadigingen, dan moeten die zo spoedig mogelijk en bij daglicht gerepareerd worden. Het verdient aanbeveling om voor aanvang van het werk een vervoersvergunning voor beschermde dieren aan te vragen bij de lokale politie. 13 van 19

14 8. ACTIEVE NESTEN AANTREFFEN Wanneer de werkzaamheden starten is het theoretisch mogelijk dat er alsnog broedende huismussen, nesten met eitjes, of nesten met levende jongen worden aangetroffen. Om dit goed op te kunnen lossen verdient het aanbeveling dat er een vervoersvergunning bij de lokale politie is aangevraagd. Als er inderdaad een actief nest wordt aangetroffen, en de schade is al zodanig dat het nest niet terug geplaatst kan worden, wordt de aannemer aangeraden het volgende met spoed te doen: a. Neem het hele nest met de eitjes of de jongen op. Met name de eitjes zijn bijzonder kwetsbaar, dus als u het hele nest kunt opnemen dan is dat de beste manier. b. leg uw blote hand zo dicht mogelijk over de eitjes of de jongen heen om hen warm te houden. c. vraag een bewoner om 2 plastic flessen, gevuld met handwarm water en een doos waar de flessen en het nest in passen. d. leg de flessen warm water op de bodem van de doos, en leg de nestjongen er boven op. Zijn er eitjes, leg dan het hele nest op de flessen warm water. e. doe een goed warmte-isolerende doek over jongen, of eitjes, en nest heen. f. laat de dichtstbijzijnde vogelopvang bellen en vraag hen of ze voor dit grut kunnen zorgen. Is het antwoord nee dan belt u Huismus Bescherming Nederland en zoeken wij er een adres voor. g. laat het nest met eitjes of jongen naar de vogelopvang (of naar Huismus Bescherming Nederland) brengen, door een van uw medewerkers of door een van de bewoners. Telefoonnummer van Huismus Bescherming Nederland Altijd inspreken waarvoor u belt en op welk nummer u terug gebeld kunt worden. 14 van 19

15 9. VIER PERMANENTE VOORZIENINGEN VOOR HUISMUSSEN AANBRENGEN Wanneer daken en gevels gerenoveerd of gesaneerd worden, treft men veelal verblijfplaatsen van huismussen aan. Dit zijn niet alleen nesten, zoals vaak gedacht wordt, maar ook de gezamenlijke slaapplaatsen en de plaatsen waar de huismussen schuilen bij slecht weer. Het jarenlange gebruik, om alleen buiten het broedseizoen daken te renoveren of saneren, er vanuit gaande dat er dan geen compenserende maatregelen nodig waren, is dan ook tegen de wet geweest. Dit geldt ook voor het aanbrengen van vogelschroot. Al deze werkzaamheden vernietigen namelijk de genoemde verblijfplaatsen, of sluiten deze af. Dat was in de Flora en Fauna wet verboden, en dat is het nog steeds. De eerder gemitigeerde verblijfplaatsen moeten nu definitief gecompenseerd worden door 4 vervangende verblijfplaatsen per woning aan te bieden. U kunt daarvoor multifunctionele verblijfplaatsen zelf maken volgens de tekening in bijlage 3. U kunt als tweede optie een bestelling plaatsen bij Huismus Bescherming Nederland Witte Mus. Wil men deze verblijfplaatsen kant en klaar van een gerenommeerde fabrikant aanschaffen, dan is er op dit moment slechts 1 model geschikt in afmetingen, duurzaamheid, materiaalgebruik, beschikbaarheid en prijs, en dat is het onderstaande Vivara Pro model, en nadrukkelijk geen andere model dan dit. NB Vivara zal mogelijk pogen u de meer gangbare modellen voor huismussen te verkopen. Gaat u daar svp NIET in mee. Ze zijn bewezen te krap voor een voltallig nest jonge huismussen. Ook de nieuwe modellen die voor huismussen zijn ontwikkeld, met name de houtbetonnen kolonie-stenen, zijn hooguit geschikt voor winterkoninkjes, en zeker niet voor huismussen. 15 van 19

16 4 verblijfplaatsen aan de gerenoveerde woning. Als de woning gerenoveerd dan wel gesaneerd is zijn er compenserende verblijfplaatsen voor de huismussen aangebracht. Dit zijn er in het ideale geval 4 per woning. Hierin kunnen huismussen terecht wanneer bescherming van slecht weer nodig is, wanneer een veilige slaapplaats gezocht wordt en wanneer er gebroed gaat worden. De 4 plaatsen per woning bieden de huismus tevens de kans zich te herstellen van de halvering die in de jaren 80 heeft plaatsgevonden. Wanneer een bedrijf daarvoor eigen ontwerpen wil maken zijn daarvoor goed werkbare richtlijnen. RICHTLIJNEN BROED-, SLAAP- en SCHUIL PLAATSEN HUISMUS MULTIFUNCTIONELE VERBLIJFPLAATS VOOR HUISMUSSEN Hoogte; 3m tot 8 meter boven het maaiveld. Plaatsing direct onder of achter de dakgoot of onder een dakoverschot. Oriëntatie; windrichting maakt voor huismussen niet uit, maar de nabijheid van groen is essentieel. Richt een verblijfplaats daar op. inwendige afmetingen bij eigen ontwerp minimaal 16cm x 30 cm bodem oppervlak en met een hoogte van 15cm. Per woning uiteindelijk minimaal 4 compenserende verblijfplaatsen aanbieden. Onderlinge afstand tussen de verblijfplaatsen minimaal 0,5 meter. Invliegopening 36mm rond invliegopening naar de zijkant plaatsen Meer richtlijnen voor het ontwerpen van ingebouwde verblijfplaatsen voor huismussen zijn opvraagbaar bij Huismus Bescherming Nederland. 16 van 19

17 BIJLAGE 1 17 van 19

18 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS Inleiding Stadsvogelbeschermers, stadsecologen en ecologische adviesbureaus vragen ons al een aantal jaar om duidelijke informatie over habitat van Huismussen. In dat kader heeft Huismusbescherming NL in 2013 onderstaand stuk opgesteld en wil ik dat anno 2015 graag via het tijdschrift van Vogelwerkgroep Amsterdam, De Gierzwaluw, verspreiden. Beschrijving, functies & belang van habitat elementen van de HUISMUS Het habitat van een populatie huismussen is, voor zover nu bekend, opgebouwd uit in ieder geval 10 elementen. Brits zender-onderzoek heeft voor de Huismus aangetoond dat alles zich binnen een radius van 50 meter rond het nest moet bevinden voor een succesvol broedseizoen. Het was echter al voor 1972 bekend dat, voor de Huismus, 100 meter of nog minder de meest succesvolle actieradius in het broedseizoen is. Het Britse onderzoek toont aan dat, voor mitigerende maatregelen, de radius waarbinnen alle habitatelementen terug gevonden moeten kunnen worden, in broedseizoen dus zelfs slechts 50 meter is. Niet alle habitat-elementen zijn VASTE verblijfplaatsen zoals de Soortenstandaard van de Huismus dat omschrijft; de meeste habitatelementen kunnen gedurende het jaar wisselen van object of beplanting, vergelijkbaar met hoe vleermuizen hun habitat gebruiken. Er zijn twee habitatelementen die wel vaste verblijfplaatsen zijn en dus altijd op dezelfde plaats door de huismussen hergebruikt worden. Dat zijn de nesten en de (winter)slaapplaatsen. Een voor huismussen gunstig habitat bevat de volgende elementen, op volgorde gezet naar prioriteit voor de populatie. 1 van 10

19 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 1. Plantaardig voedsel Een populatie huismussen komt in eerste instantie af op voedsel in de vorm van zaden. Tegenwoordig zijn het meestal enkele inwoners die een voerplaats voor vogels inrichten, en die daarmee huismussen de kans geven terug te komen naar gebieden die door mussen verlaten waren. Daarnaast wordt in de directe omgeving ook gegeten van zaden van grassen, onkruiden en andere beplanting, van jong groen, van bloemknoppen, van bladgroen, van fruit en van vruchten. Van deze planten is een apart document beschikbaar. 2 van 10

20 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 2. Nestgelegenheid met hoog groen in de nabijheid. Is er voldoende voedsel in de vorm van zaden, dan wordt nestgelegenheid belangrijk. Deze nestgelegenheid kan worden gevonden in of aan gebouwen, maar zeker ook in groen dat zich tegen gebouwen aan bevindt. Met name Klimop (Hedera) en Vuurdoorn zijn daarvoor door de Huismus geliefde planten. Echter vrijwel altijd op 3 tot 8 meter hoogte, niet in heggen van 2m hoog. Voor de overleving van de jongen worden locaties geprefereerd waar, binnen enkele meters van het nest, hoog en gesloten groen aanwezig is. Meestal groenblijvende struiken en klimplanten ( Taxus, Olijfwilg of Zilverbes (elaeagnus ebbingei), wilde Liguster, Laurier, Vuurdoorn, Klimop, diverse coniferen, bamboe, Japanse hulst e.d. ). De jongen vliegen daar naartoe wanneer ze voor het eerst het nest verlaten, en de ouders gebruiken het als uitkijk alvorens met voedsel het nest in te gaan. In een habitat waar huismussen in de zomermaanden in opvallend grote getalen aanwezig zijn, zoals bijvoorbeeld in Artis, kunnen nesten op de meest onverwachte plaatsen worden aangetroffen. 3 van 10

21 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 3. Voedsel in de vorm van insecten en larven Het gaat hier om plaatsen waar kleine zachte insecten en larven, zonder harde chitine-schilden aangetroffen worden. Dit type voedsel is vooral van belang voor de jongen. Het wordt gevonden bij stilstaand water van grachten, vijvers, sloten en verlaten emmers, in dood hout dat met rust gelaten wordt, rond mest en hondenpoep, in composthopen, op wieren die zich op dijkversterking hebben vast gezet, in takkenhagen en meer van dergelijke plaatsen. Soms zijn er planten die dergelijke insecten in het bijzonder aantrekken, zoals bramen, rozen, klimop, hop en coniferen. Is dit niet binnen een straal van 50m rond het nest aanwezig, dan hebben de ouders het moeilijk en kan een aantal van de jongen verhongeren of blijven ze zwak na het uitvliegen. Een teken van ondervoeding bij jonge huismussen is soms een witte kleur in de veren. Deze vorm van witte veren verdwijnt na de eerste rui. 4. Gezamenlijke slaapplaatsen Gezamenlijke slaapplaatsen zijn te vinden op de onderste rijen pannen van daken en in groenblijvende hoge, dichte planten ( Winter -slaapplaatsen), als Taxus, Liguster, Laurier, Vuurdoorn, Klimop, diverse coniferen, bamboe, dicht gesnoeide hoge Hulst e.d. In de zomermaanden wordt ook bladverliezend, maar dicht, hoog opgaand groen als slaapplaats gebruikt. Denk hierbij aan Hop, Wilde Wingerd, Bruidssluier, Blauwe Regen en dergelijken. De jaarlijkse aanwas van jonge huismussen neemt, als gezamenlijke slaapplaats, het eerste het beste veilige hoge groen. Deze aanwas kan met gemak in juli-augustus een verdubbeling van de populatie-grootte betreffen, die echter voor het nieuwe broedseizoen al grotendeels verloren zal zijn gegaan. Door onervarenheid maken de juveniele huismussen bij het zoeken naar slaapgelegenheden nog geen onderscheid tussen bladverliezend en blad-houdend groen. Zodra de herfst nadert en deze slaapplaatsen hun dekking verliezen trekken de juveniele huismussen in, bij de jaarrond vaste slaapplaatsen die zich in groenblijvende hoge planten of dakranden bevinden. Deze laatste worden winterslaapplaatsen genoemd maar worden in feite het jaar rond gebruikt als 4 van 10

22 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS gezamenlijke slaapplaats. De zogenaamde winterslaapplaatsen zijn dus het jaar rond VASTE verblijfplaatsen. In de nesten wordt ook geslapen, maar alleen door de broedende vrouwtjes, en de jongen die nog niet uitgevlogen zijn. Niet door gemengde groepen huismussen. Na het broedseizoen kunnen wel de laatste jongen van dat nest er gaan overnachten, totdat het broedseizoen weer in voorbereiding is. Nest van 7 jonge Huismussen zit tegen elkaar aan om samen te overnachten zoals in het nest gebruikelijk was. Hieraan kun je zien dat deze jongen zeer recent (vandaag) zijn uitgevlogen. Datum op foto is incorrect. Moet zijn 29 mei van 10

23 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 5. Schuilplaatsen overdag nabij nesten, voedselbron en baden Bij vaste voedselbronnen, drink- en badplaatsen zal vaak een dikke, dichte, ongeveer 2,5 m hoge groenblijvende struik aanwezig te zijn waar de hele groep huismussen zich bij nood direct in kan verstoppen. Soms nog hoger dan 2,5 meter. Soms ook minder. Denk hierbij aan Braamstruiken, Meidoorn hagen, Vuurdoorn hagen, (Wilde) Liguster, Taxushagen, Laurier, Klimop, diverse coniferen, bamboe, Japanse Hulst, Berberis hagen, Buxus en dergelijke. Afhankelijk van het aantal predatoren dat de populatie Huismussen al ontdekt heeft, zal dit een zwaardere dekking of juist een lichtere dekking zijn, of kan de afstand tot de dekking groter zijn. Al deze schuilplaatsen zijn noodzakelijk vanwege de vele predatoren en andere vijanden waar huismussen mee te maken hebben. Tevens worden ze gebruikt door sub-populaties huismussen om te verzamelen en te mixen. Individuen worden er -tussen de sub-populaties onderling- uitgewisseld. Dit is van belang om de genen in populaties onderling uit te wisselen. Soms worden dit kwetterplekken genoemd, maar het is veel belangrijker voor de sub-populaties dan alleen maar een plek om samen te tjielpen. Het gaat om instandhouding van de soort door uitwisseling van genen op deze plekken. 6 van 10

24 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 6. Drinkwater s Morgens is drinken een van de eerste dingen die een huismus doet wanneer deze van de slaapplaats af is gekomen. Vaak worden hiervoor vogelbadjes gebruikt, maar ook dakgoten waar water in blijft staan, visvijvers, slootkanten, regentondeksels, regenwaterplassen en meer van dergelijke plekken, worden benut. Hoe betrouwbaarder de aanwezigheid van water is, en hoe schoner het drinkwater zelf is, des te eerder zullen huismussen er gebruik van maken. 7. Steentjes/grit Huismussen hebben steentjes in de maag nodig om zaden te vermalen en om er de noodzakelijke kleine hoeveelheden zouten en kalk uit op te nemen. Deze steentjes en grit worden meest gevonden op trottoirs, wegen, parkeerplaatsen, tuinterrassen en dergelijke. Bij gebrek aan dit soort plaatsen wordt door huismussen ook in voegwerk van muren gepeuterd om er de noodzakelijke elementen uit te halen. Vooral oud, losgeraakt, voegwerk leent zich daarvoor. 7 van 10

25 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 8. Zonnebad Een zonnebad warmt het verenkleed op en maakt daarmee de parasieten actief. Op die manier zijn parasieten voor de Huismus makkelijker uit te wassen dan wanneer deze dicht op de huid onder de veren verborgen zitten. Het zonnebad wordt ook gebruikt om zo snel mogelijk het verenkleed weer droog te hebben, dus na een waterbad. Voor zonnebaden worden vaak hoge struiken of daken op het zuiden gebruikt. Dit is meestal wel vanzelf ergens in de directe omgeving te vinden, maar het kan in het belang van de Huismus geen kwaad er bewust aandacht aan te besteden. Huismus in de zon; de parasieten zijn in het verenkleed op gang gekomen en de mus krabt eens flink achter de oren. Boven haar zit een andere mus zich aan de tak te schuren, na een waterbad te hebben genomen. 8 van 10

26 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 9. Stofbad Stofbaden zijn noodzakelijk voor huismussen om parasieten kwijt te kunnen raken, maar ook om zo snel mogelijk de veren weer droog te hebben. Stofbaden worden aangetroffen op plaatsen waar droge fijne grond is. Dat kunnen plantenborders zijn, zandpaden of onverharde wegen, zandbakken in tuinen of op speelterreintjes, en dergelijke. 10. Waterbad of sneeuwbad Huismussen slapen gezamenlijk en dicht op elkaar, schuilen bij gevaar eveneens allemaal dicht opeen in dezelfde struik en gebruiken het jaar rond hetzelfde nest. Dat biedt parasieten veel kansen zich door de populatie te verspreiden tenzij de huismussen de kans krijgen zich goed schoon te houden. Dat doen ze onder anderen door waterbaden te nemen. Meestal met meerdere mussen tegelijk. Een waterbad gaat vaak vooraf aan een stofbad. Waterbaden zijn in principe op dezelfde locaties te vinden als drinkplaatsen, behalve dat een waterbad wijd genoeg en diep genoeg moet zijn om minimaal 1 huismus ruim plaats te bieden om te badderen, en een tweede op de kant toe te laten die op de beurt wacht. De veren van Huismussen worden daarbij door en door nat. De mussen lopen hierdoor extra gevaar voor predatie. Daarom worden waterbaden geprefereerd waar zich dichte struiken bevinden. Is alle water bevroren dan zullen Huismussen gebruik maken van aanwezige losse sneeuw om een sneeuwbad te nemen. 9 van 10

27 04 juli 2016 versie 8 Stichting Witte Mus Huismusbescherming Nederland House Sparrow Conservation Holland participator to WGUS 10 van 10

28 BIJLAGE 2 18 van 19

29

30 BIJLAGE 3 19 van 19

31