Stadsherstel Amsterdam N.V. Jaarverslag 2009

Transcriptie

1 Ernest Anyas Stadsherstel Amsterdam N.V. Jaarverslag 2009 Stadsherstel Amsterdam N.V. Jaarverslag 2009

2 Missie Stadsherstel Amsterdam N.V. zorgt, binnen het gebied van de Stelling van Amsterdam, voor duurzaam behoud van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed. Dat doet zij door restauratie, herbestemming en beheer. Stadsherstel levert hierdoor een belangrijke bijdrage aan het bewaren van erfgoed voor volgende generaties en het behoud van het restauratieambacht. Stadsherstel verricht haar werkzaamheden vanuit een autonome positie door een financieel gezonde en efficiënte bedrijfsvoering met respect voor de belangen van aandeelhouders en belanghebbenden. 1 Jaarverslag 2009

3 Inhoud Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie 5 Preadvies van de Raad van Commissarissen 6 Om de schoonheid 11 Geschiedenis van Stadsherstel Stadsherstel, redder van monumenten en cultuurhuisvester 12 Onno Meerstadt Verslag van de Directie 14 Stadsherstel, is een kwaliteitskeurmerk 29 Jaap Hulscher Restaureren is een ambacht 34 André van Houten Zonder subsidie kunnen we niet zoveel restaureren 38 Michiel van der Burght Stadsherstel staat voor maatschappelijk verantwoord ondernemen 41 Stella van Heezik Bij elke restauratie ontdek je iets bijzonders 45 Gijs Hoen Goed onderhoud en beheer, meer dan een dagtaak 48 Steven Withagen Stadsherstel ook buiten de stelling actief 50 Paul Morel Culturele en bedrijfsevenementen, Stadsherstel biedt de ruimte 57 Emmy Schouten De portemonnee wordt goed beheerd 62 Kees Ampt Jaarrekening Overige gegevens 87 Accountantsverklaring 88 Aandeelhouders 89 Organisatieschema 90 Meerjarenoverzicht 91 Pandenlijst 92 Ernest Anyas Kroonluchter van de Van Houtenkerk in Weesp. De kerk is in het beheer van Stadsherstel sinds Jaarverslag 2009

4 Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie Raad van Commissarissen G.J.A. van der Lugt voorzitter drs. N.W. Hoek plaatsvervangend voorzitter mevrouw drs. A.M. Fentener van Vlissingen mr. R.W.J. Groenink drs. P.J.H.M. Luijten E.A. Schilp drs. C.E.J. Veerman Directie mr. A. Meerstadt MRE directeur J.A. Hulscher adjunct-directeur Stadsherstel Amsterdam N.V. Amstelveld JD Amsterdam Telefoon Telefax Internet In 2009 rondde Stadsherstel de restauratie aan het Spaarne 11 in Haarlem af 5 Jaarverslag 2009 Ernest Anyas

5 Ernest Anyas Project Oudezijds Armsteeg Preadvies van de raad van commissarissen Aan de aandeelhouders Hierbij bieden wij u aan de door de directie opgemaakte jaarrekening van Stadsherstel Amsterdam N.V. over het jaar 2009, overeenkomstig het bepaalde in artikel 22 van de statuten. Daarnaast treft u aan het verslag van de directie. De jaarrekening is door de Raad in aanwezigheid van de directeur en de externe accountant besproken en vervolgens vastgesteld in haar vergadering van 17 maart De Raad van Commissarissen is zelf als audit committee opgetreden. De jaarrekening gaat vergezeld van een accountantsverklaring als bedoeld in artikel 17 van de statuten. Wij stellen u voor: de jaarrekening 2009 vast te stellen en decharge te verlenen aan de directie voor het gevoerde beheer en aan commissarissen voor het uitgeoefende toezicht; in overeenstemming met het door de directie in haar verslag daartoe gedane voorstel van het voordelig saldo uit te keren aan de aandeelhouders als 5% dividend en het restant toe te voegen aan de reserves. Gevolgde werkwijze In 2009 heeft onze Raad viermaal vergaderd volgens een vooraf vastgesteld schema. De vergaderingen werden, enkele uitzonderingen daargelaten, bijgewoond door alle leden van de Raad. In de vergaderingen van de Raad kwamen onder andere de implementatie van het beleidsplan, het aankoop-, restauratie- en onderhoudsbeleid, de meerjarenbegroting, de jaarstukken en de halfjaarcijfers aan de orde. Daarnaast werd uitvoerig gesproken over het voornemen van de minister van Wonen, Wijken en Integratie (WWI) om, door middel van een aanpassing van de Woningwet, de invloed van de rijksoverheid op woningcorporaties sterk te vergroten. De in zijn brief van 12 juni 2009 door de minister voorgestelde regelgeving is bedreigend voor de aard van onze werkzaamheden, de belangen van onze aandeelhouders en de continuïteit van onze vennootschap. In het directieverslag wordt nader ingegaan op dit onderwerp. Tevens werd gesproken over de consequenties van het afschaffen van de vrijstelling van overdrachtsbelasting bij de overdracht van rijksmonumenten met ingang van januari De voorzitter overlegde in het verslagjaar, buiten de vergaderingen, regelmatig met andere leden van de Raad. De voorzitter voerde in 2009 veelvuldig overleg met de directie, onder andere in het kader van de hierboven genoemde ernstige bedreigingen voor het werk van Stadsherstel Amsterdam. Daarnaast werd gesproken over een aantal grote aankopen, die Stadsherstel in het verslagjaar deed. De werkwijze van onze Raad vond zo veel mogelijk plaats overeenkomstig de Corporate Governance Code (Code Tabaksblat), welke met inachtneming van de aard en de omvang van onze maatschappij zo veel mogelijk wordt gevolgd. Stadsherstel is geen beursgenoteerde onderneming en heeft minder dan dertig medewerkers in vaste dienst. Dit gegeven verklaart onder andere het feit dat de maatschappij geen klokkenluiderregeling kent en dat de Raad van Commissarissen niet ieder jaar de behoefte heeft zonder de directie te vergaderen. In het verslagjaar is eenmaal zonder de directie vergaderd over de personele samenstelling van de Raad en het invoeren van een maximale zittingsduur van leden van de Raad. Op de besluiten die tijdens deze vergadering zijn genomen, wordt hieronder nader ingegaan. Ondernemingsraad De voorzitter van de Raad van Commissarissen woonde in 2009 tweemaal een vergadering van de ondernemingsraad bij, te weten bij de behandeling van de jaarstukken en bij de behandeling van de begrotingsstukken. Samenstelling en (her)benoeming Stadsherstel hanteerde tot heden voor de leden van de Raad van Commissarissen niet een maximale zittingstermijn van 12 jaar. Daar is in het verleden bij het opstellen van het reglement voor de Raad van Commissarissen bewust van afgeweken, omdat voor Stadsherstel de continuïteit, kennis en ervaring van de leden belangrijker werden gevonden dan een gelimiteerde zittingsduur, waardoor die kennis en ervaring onnodig snel zou verdwijnen. Tijdens de laatste aandeelhoudersvergadering is door een aantal aandeelhouders aangegeven dat men desondanks belang hecht aan een maximale zittingsduur van 12 jaar. Dat heeft de Raad van Commissarissen doen besluiten om een rooster van aftreden op te stellen, waarbij in de jaren 2010 en 2011 de commissarissen, die langer dan 12 jaar in de raad zitting hebben, zullen aftreden. Dit betekent dat in een periode van één jaar vier commissarissen te weten de heer mr. R.W.J. Groenink, de heer drs. C.E.J. Veerman, de heer drs. P.J.H.M. Luijten en de heer G.J.A. van der Lugt zullen terugtreden. Mede in verband met de beschikbaarheid van hun opvolgers wordt voorgesteld dat de heer drs. P.J.H.M. Luijten en de heer drs. C.E.J. Veerman in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2010 terugtreden en dat in hun plaats de heer mr. J.H.J. Preller en mevrouw drs. D.E. Manson worden benoemd. De heer mr. R.W.J. Groenink en de heer G.J.A. van der Lugt zullen in juni 2011 aftreden en voorgesteld wordt in deze vacatures te voorzien door benoeming van de heer mr. drs. J.G. Wijn, lid van de Raad van Bestuur van ABN AMRO, en de heer drs. H. van der Noordaa, lid van het Bestuur ING Bank. Om praktische redenen wordt voorgesteld deze laatste twee benoemingen te effectueren per 1 januari 2011, opdat de mutaties in de Raad van Commissarissen kort na elkaar kunnen plaatsvinden. De heer drs. N.W. Hoek wordt met ingang van juni 2011 voorzitter van de Raad. De Raad van Commissarissen heeft de maximale zittingsduur van haar leden met ingang van 1 juli 2011 bepaald op maximaal 12 jaar (vier termijnen van drie jaren). Tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 18 juni 2009 werden in overeenstemming met ons voorstel herbenoemd de heer mr. R.W.J. Groenink en de heer drs. N.W. Hoek. Volgens rooster treden dit jaar af de voorzitter van de Raad van Commissarissen, de heer G.J.A. van der Lugt, de heer drs. P.J.H.M. Luijten en de heer E.A. Schilp. De heer G.J.A. van der Lugt stelt zich herkiesbaar voor een periode van één jaar, de heer E.A. Schilp stelt zich herkiesbaar en de heer drs. P.J.H.M. Luijten stelt zich niet herkiesbaar. De heren G.J.A. van der Lugt en drs. P.J.H.M. Luijten zijn sinds 1995 commissaris bij Stadsherstel, de heer Schilp sinds Naast de heren G.J.A. van der Lugt, drs. P.J.H.M. Luijten en E.A. Schilp, die volgens rooster aftreden, zal de heer drs. C.E.J. Veerman in 2010 aftreden. De reden voor zijn aftreden is hierboven toegelicht. De heer drs. C.E.J. Veerman is sinds 1993 commissaris bij Stadsherstel. In overeenstemming met artikel 9, lid 1 van de statuten is een bindende voordracht van twee personen opgemaakt en wel: ten behoeve van de opvolging van de heer G.J.A. van der Lugt: 1. de heer G.J.A. van der Lugt; 2. de heer mr. R.J.C. van Helden, notaris te Amsterdam. ten behoeve van de opvolging van de heer drs. P.J.H.M. Luijten: 1. de heer mr. J.H.J. Preller; 7 Jaarverslag 2009

6 2. de heer mr. P.J. Sandberg, advocaat te Amsterdam. ten behoeve van de opvolging van de heer E.A. Schilp: 1. de heer E.A. Schilp 2. de heer mr. G.J.A. Wiekart, advocaat te Amsterdam ten behoeve van de opvolging van de heer drs. C.E.J. Veerman: 1. mevrouw drs. D.E. Manson 2. mevrouw mr. A.A. van Berge, notaris te Amsterdam. ten behoeve van de opvolging van de heer mr. R.W.J. Groenink in juni 2011: 1. de heer mr. drs. J.G. Wijn 2. de heer mr. M.R. Meijer, notaris te Amsterdam ten behoeve van de opvolging van de heer G.J.A. van der Lugt in juni 2011: 1. de heer drs. H. van der Noordaa 2. de heer mr. J. Borren, notaris te Amsterdam De persoonlijke gegevens van de te benoemen commissarissen liggen ter inzage op het kantoor van de vennootschap. Wij hebben de voordracht om in deze vacatures te voorzien voorgelegd aan de ondernemingsraad. De ondernemingsraad heeft inmiddels ten aanzien van de herbenoeming een positief advies uitgebracht. Uw vergadering wordt in de gelegenheid gesteld in deze vacatures te voorzien. Onder dit preadvies staan de namen van alle commissarissen vermeld met achter hun naam hun geboortejaar en vervolgens het jaar van benoeming, laatste herbenoeming en het jaar van periodiek aftreden. Op 16 juni aanstaande treden de heer drs. C.E.J. Veerman en de heer drs. P.J.H.M. Luijten af als lid van de Raad van Commissarissen. De heer Veerman werd in 1993 voor het eerst benoemd als commissaris en vervulde van 2003 tot 2008 de functie van plaatsvervangend voorzitter als opvolger van de afgetreden heer mr. G.W. baron van der Feltz. De heer Luijten werd voor het eerst benoemd in 1995 als commissaris van het Amsterdams Monumenten Fonds. Het AMF ging in 1999 een fusie aan met de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel N.V. De heer Luijten trad op als commissaris die op basis van het Besluit Beheer Sociale Huurwoningen de belangen van huurders vertegenwoordigt. Beiden hebben hun controlerende en adviserende taak als commissaris gedurende vele jaren met zeer veel betrokkenheid vormgegeven. Door hun specifieke kennis hebben zij een grote en De samenstelling van de Raad van Commissarissen is zodanig, dat de leden ten opzichte van elkaar, de directie en de organisatie onafhankelijk en kritisch opereren. De leden van de Raad verrichten hun werkzaamheden ten behoeve van de vennootschap zonder bezoldiging. Personeelsopties zijn niet aan de orde noch voor de commissarissen noch voor de directie. Geen der commissarissen heeft persoonlijk aandelen in de vennootschap. Dat geldt ook voor de directie. In het verslagjaar hebben geen transacties plaatsgevonden waarbij sprake was van tegenstrijdigheid tussen belangen van de individuele leden van onze Raad ten opzichte van die van Stadsherstel. Op basis van het Besluit Beheer Sociale Huurwoningen (BBSH) zijn twee commissarissen benoemd die er op toezien dat de belangen van de huurders bij de besluitvorming in ogenschouw worden genomen. Het zijn de heer drs. P.J.H.M. Luijten en de heer drs. N.W. Hoek. In de opvolging van de heer Luijten, per juni 2010, zal door de Raad worden voorzien. De heer Luijten was aanwezig tijdens de jaarlijkse huurdersavond op 23 november 2009, tijdens welke aan de huurders gelegenheid wordt geboden invloed uit te oefenen op het gevoerde en te voeren beleid. Tot slot spreken wij gaarne onze grote waardering en erkentelijkheid uit voor de wijze waarop de directie en de medewerkers zich in het afgelopen jaar voor de belangen van onze vennootschap hebben ingezet. Wij zijn eenieder daar dankbaar voor. Namens de Raad van Commissarissen, G.J.A. van der Lugt Amsterdam, 10 mei 2010 persoonlijke bijdrage geleverd aan een gezonde verdere ontwikkeling en realisatie van de doelstellingen van Stadsherstel Amsterdam. De heer Veerman deed dat aanvankelijk uit hoofde van diens functie van directeur van de Dienst Financiën van de gemeente Amsterdam en later als financieel adviseur van diezelfde gemeente, en de heer Luijten als lid van de Eerste Kamer en vanuit zijn functie van directeur Corporate Affairs van de Schiphol Group. Van deze specifieke kennis en vaardigheden hebben de Raad van Commissarissen en de directie gedurende vele jaren ruim gebruik kunnen maken. De heren Veerman en Luijten kweten zich met grote toewijding, inzet en enthousiasme van hun taak. Voor het vele werk dat zij voor Stadsherstel Amsterdam hebben gedaan, zijn wij hen veel dank verschuldigd. Raad van Commissarissen benoemd herbenoemd aftredend mw. drs. A.M. Fentener van Vlissingen (1961) mr. R.W.J. Groenink (1949) drs. N.W. Hoek (1956) G.J.A. van der Lugt (1940) drs. P.J.H.M. Luijten (1954) 1995 (AMF) E.A. Schilp (1967) drs. C.E.J. Veerman (1950) Te benoemen leden Raad van Commissarissen te benoemen herbenoemd aftredend mw. drs. D.E. Manson (1966) drs. J.H.J. Preller (1961) drs. mr. J. H. Wijn (1969) drs. H. van der Noordaa (1961) Mevrouw Fentener van Vlissingen is voorzitter van de Raad van Commissarissen van SHV Holdings N.V., vice-voorzitter van de Raad van Commissarissen van Draka Holding N.V. en lid van de Raad van Commissarissen van De Nederlandsche Bank N.V. en Heineken N.V. Daarnaast is zij lid van de Raad van Toezicht van Park Hoge Veluwe. De heer Groenink is ondernemer, commissaris bij SHV Holdings N.V. en vervult tevens een aantal andere commissariaten en adviseurschappen. De heer Hoek is voorzitter van de Raad van Bestuur van de Delta Lloyd Groep N.V. Daarnaast is hij onder meer lid van het bestuur van het Verbond van Verzekeraars. Ook is hij vice-voorzitter van de stichting Nederlands Philharmonisch Orkest en voorzitter van de Raad van Toezicht van de stichting Het Zuiderzeemuseum. De heer Van der Lugt is voormalig voorzitter van de Raad van Bestuur van de ING Groep N.V. Hij is thans lid van de Raad van Commissarissen en het audit committee van deze groep. Daarnaast is hij in de regio Amsterdam onder meer voorzitter van de stichting RCOAK. De heer Luijten is directeur Corporate Affairs van de Schiphol Group. Voorts is hij onder meer bestuurslid van het Koninklijk Concertgebouworkest en voorzitter van het dagelijks bestuur van de Stichting Amsterdam Partners. De heer Schilp is algemeen directeur van het Nationaal Historisch Museum en voorts onder meer lid van het bestuur van de werkgeversorganisatie Rijksgesubsidieerde Musea en lid van de Raad van het Leids Universiteits-Fonds. De heer Veerman is financieel adviseur van de gemeente Amsterdam. Daarnaast is hij commissaris van de NV Zeedijk. Mevrouw Manson is algemeen directeur Gemeente Amsterdam. Daarnaast is zij bestuurslid van Stichting KEI en Stichting Museumnacht (Amsterdam). De heer Preller is notaris en partner bij NautaDutilh en voorts lid van de Kamer van Toezicht Notarissen en Kandidaat-notarissen Rotterdam en bestuurslid van de Stichting Nationale Goede Doelen Test. De heer Wijn is lid van de Raad van Bestuur van ABN ARMO. Daarvoor was hij directeur bij Rabobank Nederland, minister van Economische Zaken en staatssecretaris van Financiën. De heer Wijn is lid van het dagelijks bestuur van VNO- NCW, lid van de Raad van Commissarissen van de Koninklijke Jaarbeurs Utrecht en lid van het bestuur van het Oranje Fonds. De heer Van der Noordaa is lid van het Bestuur ING Bank en CEO Retail Banking Benelux. Voordien was hij lid van de Raad van Bestuur van ING Groep. De heer Van der Noordaa is vice-voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Bevordering Culturele Samenwerking China-Nederland, penningmeester van de Stichting Kenniskring Amsterdam en ambassadeur van War Child. 9 Jaarverslag 2009

7 Om de schoonheid De mensen, de grachten, de bruggen, de kerken, de huizen. Op talloze manieren is het unieke karakter van Amsterdam al bejubeld. In boeken, films of smartlappen, geen medium is onbeproefd gelaten om de magie van de stad te vangen. City-vorming Het is ruim vijftig jaar geleden dat de gemeente Amsterdam met het idee kwam om de verkrottende binnenstad gedeeltelijk af te breken en te vervangen door hoge flatgebouwen en brede autowegen. Voor het laatste zouden de grachten worden gedempt en gladgestreken. Het plan over wat toen city-vorming heette, ondervond veel weerstand. Maar de bevolking groeide, de woningnood was hoog en het verkeer nam toe. De plannen leken onomkeerbaar. Drie visionairs, G. Brinkgreve, jhr. J. Six van Hillegom en H. van Saane, wilden de stad haar karakter niet ontnemen. Zij werkten het idee uit voor een naamloze vennootschap die zich zou toeleggen op het opkopen en restaureren van bouwvallen in het centrum. De binnenstad moest weer bewoonbaar worden. In 1956 was de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel N.V. een feit. Met een startkapitaal van 1.1 miljoen gulden kon de enige werknemer, directeur K.W. van Houten, worden aangesteld en werden de eerste krotten gekocht en gerestaureerd. Stadsherstel ontwikkelde een geniale strategie met de aankoop van hoekpanden. Deze zijn gezichtsbepalend voor een straat. Eenmaal opgeknapt, volgen doorgaans ook de aanpalende panden en krijgt de buurt een beter aanzien. Zelfs de gemeente raakte enthousiast en werd aandeelhouder. de doelstelling te blijven waarmaken. Stadsherstel beperkt zich intussen allang niet meer tot de Amsterdamse stadskern maar breidde haar activiteiten uit tot het gebied binnen de Stelling van Amsterdam, de verdedigingslinie rondom de hoofdstad die tussen 1881 en 1914 werd aangelegd. Stadsherstel verwierf daarbinnen Fort Diemerdam, dat een belangrijke regionale functie als culturele pleisterplaats zal gaan vervullen. Het motto, Stadsherstel herstelt ook hier de stad, staat voor de redding van menig pand. Omdat Stadsherstel de schoonheid van ons monumentale erfgoed wil bewaren. Brouwersgracht 86, het eerste aangekochte pand van Stadsherstel Satdsherstel archief Buiten de stadsgrenzen Vierenvijftig jaar na dato stellen we vast dat Stadsherstel Amsterdam is uitgegroeid tot een professionele, maatschappelijk verantwoord opererende onderneming, die meer dan 550 monumenten conserveert en beheert. Stadsherstel is haar missie, het redden en behouden van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed, in al die jaren trouw gebleven. Niet alleen vervallen huizen worden opgekocht, gerestaureerd en onderhouden, maar ook bijzondere, monumentale panden als kerken, forten, molens en gemalen. Podia voor culturele en commerciële activiteiten. Een groot deel van de winst uit de onderneming wordt gebruikt om 11 Jaarverslag 2009

8 STADSHERSTEL, Redder van monumenten en cultuurhuisvester Interview met Onno Meerstadt Het jaar 2009 was geen makkelijk jaar. De kredietcrisis, de soms weerbarstige relatie met de rijksoverheid en een nieuw fiscaal regime maakten het werk er niet eenvoudiger op. Het kostte dan ook een gezonde dosis inspanning en creativiteit om de missie van Stadsherstel vorm en inhoud te blijven geven. Onno Meerstadt, directeur, blijft echter positief en optimistisch over de toekomst. Hij is trots op wat de mensen van Stadsherstel in het verslagjaar aan prachtige projecten konden realiseren. Veertig verwervingen We hebben vorig jaar een record aantal panden aangekocht waaronder enkele zeer bijzondere. De recessie kende voor ons gelukkig ook voordelen. Monumenten waren minder in trek wat tot uitdrukking kwam in lagere prijzen. Met de overname van Stadsherstel Haarlem en samen met woningbouwvereniging Parteon de Zaanse Schans zijn we ook buiten Amsterdam behoorlijk actief. De aankoop in de Zaanstreek telt maar liefst 23 historische panden en zes bouwkavels. Aan ons de taak om er voor te zorgen dat de Zaanse Schans haar populariteit behoudt door zorgvuldig beheer en onderhoud. In Weesp werd Stadsherstel de gelukkige eigenaar van de Van Houtenkerk. Een prachtig monument dat ook wel het Chocoladekerkje wordt genoemd als verwijzing naar de stichters, erfgenamen van cacaofabriek Van Houten. Het gebouw blijft op zondagen in gebruik door de Nederlandse Protestanten Bond maar bij de week wordt het een podium voor sociaal-culturele activiteiten. Voor Stadsherstel is dit al weer de twaalfde kerk in haar bezit met een brede culturele programmering. Nog meer cultuur Op het gebied van cultuurhuisvesting zijn wij met de programmering op onze bijzondere locaties inmiddels een belangrijke speler in de markt. Ook het Nederlands Philharmonisch Orkest dat op zoek was naar een nieuwe repeteerruimte, wist ons te vinden. De Majellakerk met een oppervlak van 2200 m 2 lijkt aan alle hoge eisen te voldoen. We hopen dit fameuze orkest binnenkort als huurder te mogen verwelkomen. Kennisoverdracht In de ruim vijftig jaar van ons bestaan, vergaarden we veel kennis en kunde op het gebied van restauratie en beheer van monumenten. Kennis die we graag met anderen delen. Toen wij vanuit Suriname werden benaderd om over de oprichting van een Stadsherstel Paramaribo te adviseren, hebben we dat dan ook direct toegezegd. Met financiële steun van het ministerie van OCW bezocht een aantal medewerkers van Stadsherstel in 2009 diverse malen Suriname. Alles lijkt erop te wijzen dat in de loop van 2010 Stadsherstel Paramaribo een feit zal zijn! De Zaanse Schans Kamiel Vorwerk Restauraties Stadsherstel kon in 2009 wederom tal van gerestaureerde panden opleveren. De belangrijkste oplevering vond plaats in Haarlem. Na jaren van intensieve restauratie opende het middeleeuwse pand Spaarne 11 opnieuw haar deuren. Eveneens in Haarlem werd de Bakenesserkerk verworven. Een mooi middeleeuws monument met de karakteristieke witte toren in het hartje van de stad. En we zijn bijzonder gelukkig met onze toekomstige huurder, het Bureau Archeologie. Want zo blijft de publieke functie van het gebouw voor de Haarlemmers behouden. Haarlems ereburger Harry Mulisch wijdde de van ondergang geredde folly in de Haarlemmerhout in. Het bijzondere tuinkoepeltje geldt als een van de eerste voorbeelden in Nederland van het gebruik van prefab gewapend beton. Onno Meerstadt, directeur 13 Jaarverslag 2009 Thomas Schlijper

9 Stadsherstel luidt de noodklok! VERSLAG VAN DE DIRECTIE Inleiding Landelijke ontwikkelingen Op 19 februari 2010 heeft de minister voor Wonen, Werken en Integratie (WWI) aan de Tweede Kamer meegedeeld het Besluit huurprijzen woonruimte (Bhw) te zullen aanpassen. De minister wil de zogenaamde Amsterdamse methode voor het vaststellen van de huurprijs van rijksmonumenten niet langer toestaan en in de toekomst slechts de Utrechtse methode hanteren. Bij de Amsterdamse methode wordt de huurprijs bepaald aan de hand van gedane investeringen in een rijksmonument. Bij de Utrechtse methode wordt de huurprijs gebaseerd op de puntentelling van het woningwaarderingsstelsel (WWS) met een toeslag van 30%. Als het Bhw daadwerkelijk op dit punt wordt aangepast, zal dit buitengewoon grote financiële consequenties voor Stadsherstel hebben. De minister heeft niet aangegeven of hij in het kader van het besluit overgangsbepalingen en/of compenserende maatregelen wil treffen. Als dit niet het geval is, zullen de huurinkomsten met tenminste 1 miljoen per jaar dalen en zal de waarde van de vastgoedportefeuille moeten worden afgeboekt. De minister heeft over de consequenties van zijn besluit geen overleg gevoerd met de instellingen die door het besluit worden geraakt, noch met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Hij heeft evenmin vastgesteld hoe de wijziging van het Bhw zich verhoudt tot eerdere financiële aanslagen van de rijksoverheid, zoals de afschaffing van de vrijstelling van vennootschapsbelasting en overdrachtsbelasting en de Vogelaarheffing. Volgens het ministerie van WWI zijn de inspanningen er op gericht het Bhw met ingang van 1 januari 2011 te hebben aangepast. Stadsherstel zal zich uiteraard verzetten tegen het besluit, dat in strijd is met de in de Tweede Kamer aangenomen motie Hofstra c.s. en dat gebaseerd is op een daartoe niet geschikt rapport. De leden van de Tweede Kamer zijn reeds van de ongewenste consequenties van het besluit op de hoogte gesteld. Stadsherstel overweegt rechtsmaatregelen te treffen tegen het besluit, dat naar haar mening in strijd met het zorgvuldigheidsbeginsel is genomen. De klokkenstoel van de Amstelkerk Ernest Anyas Het jaar 2009 kenmerkte zich door een recordaantal aankopen. Stadsherstel Amsterdam N.V. kocht maar liefst veertig panden aan, beduidend meer dan in de afgelopen jaren. In 2008 werd er bijvoorbeeld slechts één verworven. Een belangrijke reden voor het grote aantal aankopen was de onder druk staande prijzen op de onroerend goedmarkt. Mede vanwege de risico s die aan monumenten kleven meestal verkeren ze in slechte staat vertoonden de prijzen een sterk dalende tendens. Met deze aankopen beschikt Stadsherstel de komende jaren over een omvangrijke restauratieportefeuille. In overleg met de Raad van Commissarissen legt Stadsherstel zich de eerstkomende jaren vooral toe op restauratie van de aangekochte panden, en zal er een terughoudend aankoopbeleid worden gevoerd. Stadsherstel besteedde in 2009 veel aandacht aan de bijzondere positie die zij inneemt binnen het stelsel van toegelaten instellingen (woningcorporaties). Op 12 juni 2009 kondigde de minister van Wonen, Werken en Integratie ingrijpende maatregelen aan om de greep van de rijksoverheid op woningcorporaties te versterken. Mocht de minister die in de woningwet laten vastleggen, dan zal een belangrijk deel van de huidige werkzaamheden van Stadsherstel niet langer kunnen worden uitgevoerd. Verderop in dit directieverslag, onder Landelijke ontwikkelingen, staat meer over de voorgenomen plannen van de rijksoverheid en de verstrekkende consequenties daarvan voor Stadsherstel. Het bedrijfsresultaat over het jaar 2009 stemt tot tevredenheid. Na dividendbetaling kan een bedrag van worden toegevoegd aan de overige reserve. Vervallen vrijstelling overdrachtsbelasting Tot mei 2009 kregen restaurerende instellingen een vrijstelling van de 6% overdrachtsbelasting op de overdracht van rijksmonumenten. Met een beroep op het beginsel van gelijke behandeling maakte een particulier daar bezwaar tegen. Met succes. Ook particulieren mochten sindsdien van deze regeling gebruik maken. Het kabinet vond dit echter zo'n aanslag op de schatkist, dat zij in de miljoenennota aankondigde de vrijstelling af te willen schaffen. De Tweede Kamer ging eind 2009 met deze maatregel akkoord; met ingang van 1 januari 2010 is de vrijstelling vervallen. Dit betekent voor Stadsherstel dat de aankoopkosten 6% hoger zullen uitvallen, waardoor restauratieprojecten financieel moeilijker zijn te realiseren. Gelukkig compenseerde het kabinet de 22 Aangewezen Organisaties voor Monumentenbehoud waaronder ook Stadsherstel valt met een jaarlijkse subsidie van 23 miljoen. Voor de jaren 2010 en 2011 wil de minister daarvan 8 miljoen per jaar besteden aan restauraties van monumenten. De betreffende organisaties mogen zelf een voorstel doen voor de verdeling van deze middelen. Zoals het er nu uitziet, kan Stadsherstel aanspraak maken op een restauratiesubsidie van tenminste 1 miljoen. Compensatie vervallen vrijstelling Vpb In het jaarverslag van 2008 werd aangegeven dat de staatssecretaris van Financiën stadsherstellichamen wilde compenseren voor het feit dat ze per 1 januari 2008 integraal belastingplichtig in de vennootschapsbelasting zijn geworden. Hij voegde daartoe met ingang van 2009 een ten behoeve van stadsherstellichamen geoormerkte subsidie van 2 miljoen aan de rijksbegroting toe. In 2009 heeft Stadsherstel, samen met een aantal collega-organisaties, uitvoerig overleg gepleegd met het ministerie van OCW, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Nationaal Restauratiefonds over de manier waarop deze subsidie onder de stadsherstellichamen verdeeld zal worden. In oktober 2009 had de Rijksdienst de subsidieregeling gereed, waarna deze werd voorgelegd aan de Europese Commissie. In december 2009 stelde de Europese Commissie vast dat de regeling geen ongeoorloofde staatssteun inhoudt. In februari 2010 werd de regeling gepubliceerd in 15 Jaarverslag 2009

10 de Staatscourant. Inmiddels heeft Stadsherstel op basis van de regeling een subsidieaanvraag gedaan voor de jaren 2009 en Stadsherstel ontving in april 2010 een subsidiebeschikking voor beide jaren van circa 2,3 miljoen. Btw-aftrek bij zalenverhuur Met de belastingdienst bestaat sinds mei 2006 een meningsverschil over de vraag of Stadsherstel via haar afdeling Exploitatie Bijzondere Ruimten de verhuur van zalen met btw mag belasten en of zij terecht de btw op restauratiekosten aan de bijzondere ruimten terug heeft gevorderd. In de vorige directieverslagen is melding gemaakt van dit dispuut. Op 29 oktober 2008 oordeelde de rechtbank Haarlem dat Stadsherstel bij de verhuur van de zalen geen btw mag heffen. Zij kan bovendien geen beroep doen op Mededeling 40 van de belastingdienst, die bepaalt dat kortstondige verhuur aan telkens wisselende huurders belast mag worden. De rechtbank was echter wel van oordeel dat de belastingdienst een fors deel van haar vordering over het verkeerde tijdvak had geheven. Het gaat om een bedrag van op het totale geschil van Zowel Stadsherstel als de belastingdienst hebben in december 2008 hoger beroep aangetekend tegen de uitspraak van de rechtbank. Dit diende op 9 februari De uitspraak wordt in de loop van 2010 verwacht. Bij het opstellen van de jaarrekening 2009 is uitgegaan van de uitspraak van de Haarlemse rechtbank, evenals in de jaarrekening over Omdat Stadsherstel de kans op een voor haar positieve uitspraak echter op meer dan 50% inschat, is er geen voorziening opgenomen voor de claim van de belastingdienst. Wijziging Woningwet Zoals eerder in dit jaarverslag is aangegeven, wil de minister van WWI de rijksoverheid meer invloed geven op het functioneren van woningcorporaties. In zijn brief van 12 juni 2009 aan de Tweede Kamer verwoordde de minister zijn beleid hierover. In de loop van 2010 zal dat zijn beslag krijgen in een aanpassing van de woningwet. Het komt er op neer dat een corporatie, die in een project met een commercieel karakter wil investeren, aan diverse eisen dient te voldoen. De activiteit moet in een dochteronderneming worden ondergebracht en de corporatie mag slechts aandelenkapitaal verschaffen tot maximaal 33 procent van het balanstotaal van de dochter. Andere partijen, buiten de corporatiesector, moeten dus ook in het project investeren. Daarnaast is de minister bevoegd de directie en de raad van commissarissen te ontslaan. Stadsherstel zou verplicht haar rechtsvorm moeten wijzigen van N.V. in een bijzondere vorm van stichting (maatschappelijke onderneming). Bovendien zou Stadsherstel verplicht prestatie- afspraken op het gebied van volkshuisvesting dienen te maken met de gemeenten waarin Stadsherstel werkzaam is. Sinds begin 2009 overlegt Stadsherstel met het ministerie van WWI over de bijzondere positie die zij als vennootschap en restaurerende instelling inneemt binnen het stelsel van toegelaten instellingen. De reden voor deze gesprekken is dat de status van toegelaten instelling niet langer past binnen de doelstelling en het voorgenomen beleid van Stadsherstel. Dit mede gezien de specifieke eigendomsstructuur van Stadsherstel en de administratieve lasten die behoren bij de status van toegelaten instellingen. Tijdens dit overleg werd duidelijk dat Stadsherstel onder de nieuwe regelgeving niet meer als restaurerende instelling kan opereren. Drie voorbeeldprojecten die in dit kader aan het ministerie zijn voorgelegd Van Houtenkerk, Fort Diemerdam, Haringpakkerstoren mogen niet door Stadsherstel worden uitgevoerd. Er zijn diverse mogelijke oplossingen met het ministerie besproken maar die werden vooralsnog van de hand gewezen. In verband hiermee deed Stadsherstel op 16 oktober 2009 een verzoek tot wijziging van de doelomschrijving in de statuten. Op 12 januari 2010 diende Stadsherstel bij de minister van WWI een verzoek tot vrijwillige uittreding uit het bestel in. Omdat het ministerie en Stadsherstel nog in gesprek waren over een mogelijke oplossing voor de problemen waarmee Stadsherstel binnen het stelsel kampt, werd de behandeling van het verzoek in onderling overleg aangehouden. In verband met gebrek aan voortgang in deze besprekingen heeft Stadsherstel de minister op 19 februari 2010 verzocht het verzoek tot uittreding in behandeling te nemen. Ernest Anyas De Amstelkerk Doorsnede van de ten slotte niet meer te herbouwen Haringpakkerstoren SATIJNPlus Architecten 17 Jaarverslag 2009

11 Aanzicht op de Durgerdammerdijk met rechts de in 2009 aangekochte Kapel Ernest Anyas 19 Jaarverslag 2009

12 Investeringen De Akermolem in 2008 De Akermolemm bijna gereed Thomas Schlijper Thomas Schlijper In het verslagjaar werd voor een bedrag van 17,34 miljoen geïnvesteerd. Een groot project, de bouw van de Haringpakkerstoren, komt definitief niet tot uitvoering. Delen van de Amsterdamse binnenstad staan op de nominatie tot UNESCO-werelderfgoed te worden verklaard. Volgens de gemeente Amsterdam brengt de realisatie van de toren de voordracht in gevaar. Begin dit jaar liet UNESCO de gemeente Amsterdam weten bezwaar te hebben tegen de bouw van de toren. Stadsherstel wil geen project uitvoeren, dat tegen de wens van de gemeente ingaat en gevaar oplevert voor de aanwijzing tot werelderfgoed. Reden om de op het project geactiveerde kosten ad ,- in het verslagjaar af te boeken. Deze afboeking is verwerkt in de winst- en verliesrekening onder de post overige kosten. Gereedgekomen restauraties In 2009 werden de volgende gerestaureerde panden opgeleverd: Amstel 99, Korsjespoortsteeg 17, Nieuwe Leliestraat 183, Runstraat 4, Singel 135, Vijzelgracht 47, drie woningen in de 1e fase van de restauratie van Bloemgracht 166, en Spaarne 11 te Haarlem. In Diemen werd de fortwachterswoning aan de Overdiemerweg 27 opgeleverd. Vlak daarbij werd de laatste hand gelegd aan de wederopbouw van de hooiberg achter De Zeehoeve, die een aantal jaren geleden door brand werd verwoest. Restauraties in uitvoering De in het vorige jaarverslag genoemde restauraties van Noorderdwarsstraat 7, Zwarte Pad 30 (de Akermolen), Flevopark 13 werden in 2009 voortgezet. In het verslagjaar begon Stadsherstel met de restauratie van Beulingstraat en Oudezijds Voorburgwal 67, met de nieuwbouw van zes panden aan de Oudezijds Armsteeg en met de renovatie van de begane grond van Warmoesstraat 15. Nieuwe Prinsengracht 29 kreeg een nieuwe fundering. Aan de Posthoornkerk en het Zonnehuis werden verbeteringen aangebracht. Onroerende zaken; aan- en verkopen In het verslagjaar werd een recordaantal aankopen gerealiseerd. In Amsterdam kocht Stadsherstel de volgende woonhuizen: Warmoesstraat 15, Oudezijds Voorburgwal 67, Haarlemmerstraat 46, Herengracht 532 en Reguliersgracht 2. In Durgerdam werd de beeldbepalende Kapel aan de Durgerdammerdijk verworven. Stadsherstel richtte, samen met de Zaanse woningcorporatie Parteon, Stadsherstel Zaanstreek N.V. op. Het nieuwe bedrijf stelt zich tot doel het cultureel erfgoed in de Zaanstreek door restauratie en/of herbestemming te redden. Stadsherstel bezit 51% van de aandelen, Parteon 49%. De eerste aankoop van Stadsherstel Zaanstreek bestond uit 23 panden en zes bouwkavels op de Zaanse Schans. In Haarlem werd Stadsherstel Haarlem B.V. overgenomen. Tot de overname behoorde een complex bestaande uit vier panden aan de Spaarndammerstraat, vier panden aan de Spiegelstraat en bedrijfsruimte. Daarnaast is de Bakenesserkerk aan de Vrouwestraat 12 verworven. De Nederlandse Protestanten Bond verkocht de Van Houtenkerk aan de Oude Gracht 69 in Weesp aan Stadsherstel. Stadsherstel voegde in het verslagjaar veertig panden en zes bouwkavels aan haar bezit toe. Onderhoud Stadsherstel houdt haar panden zoveel mogelijk in de staat waarin ze door restauratie zijn gebracht. In het verslagjaar vergde dat circa 3,5 miljoen, een bedrag dat overeenkomt met 23% van de totale huurinkomsten. Aan buitenschilderwerk werd 1,1 miljoen uitgegeven, aan geveltimmerwerk 0,37 miljoen. In het verslagjaar werden de volgende panden gerenoveerd: Amstel 268 I, Amstel 318, Binnenkant 36 C, Egelantiersgracht 48 A, Herenstraat 36 II, Herensstraat 39 II, Hoogte Kadijk 109, Kerkstraat 198 II, Nieuwe Keizersgracht 39 huis, Reestraat 5 I, Reestraat 7 I en Weteringstraat 1 II. Aan de Majellakerk, kerkgebouw De Duif, Kerkstraat 188, de Posthoornkerk, Weteringstraat 19, Prinsenstraat 22 en Wingerdweg 28 t/m 34 vond groot onderhoud plaats. Noorderdwarsstraat 7 Stadsherstel, Juan Hernández 21 Jaarverslag 2009

13 De Van Houtenkerk in Weesp Ernest Anyas Verhuur Verhuur van woningen In 2009 was er geen structurele leegstand in de huurwoningen van Stadsherstel. Als gevolg van mutaties of renovatiewerkzaamheden komt enige leegstand ieder jaar in beperkte mate voor. De minister van WWI stond verhuurders toe de huur van woningen te verhogen met 2,5 %. De jaarlijkse huurverhoging werd in overeenstemming met dit voorschrift doorgevoerd voor zowel de sociale als de vrije sector. In het verslagjaar kregen achttien, in dat jaar gerestaureerde, woonruimten nieuwe huurders. Verhuur van bedrijfsruimten In het verslagjaar deed zich ook bij de verhuur van bedrijfsruimten geen structurele leegstand voor. De huren voor bedrijfs- en kantoorruimten werden met 3,1% verhoogd, conform de contractuele mogelijkheid. Verhuur van bijzondere ruimten In 2009 bedroeg het aantal verhuringen van bijzondere ruimten 704. De omzet van de afdeling Exploitatie Bijzondere Ruimten daalde met circa 12% van in 2008 naar in Deze daling laat zich verklaren door de ongunstige economische ontwikkelingen in het verslagjaar, waaronder met name de commerciële verhuringen onder hadden te lijden. Afgaande op het grote aantal verhuringen in de eerste maanden van 2010 is geen verdere daling van de omzet te verwachten. Stadsherstel ontwikkelt zich, naast restaurator/ verhuurder van woningen en bedrijfsruimten, tot huisvester van culturele evenementen. In het verslagjaar is weer hard gewerkt om het niveau van de culturele programmering op een hoger plan te brengen. Alle evenementen in de gebouwen van Stadsherstel staan in de aantrekkelijk vormgegeven Cultuuragenda aangekondigd. In totaal vonden er circa tweehonderd culturele evenementen in de gebouwen van Stadsherstel plaats. In De Duif werd een reeks kinderconcerten onder de naam So what? georganiseerd, Paradiso verzorgde er een serie akoestische popconcerten. In de Vondelkerk kon men traditiegetrouw wekelijks opera beluisteren, uitgevoerd door het gezelschap Opera Per Tutti in samenwerking met de Nederlandse Opera Akademie. In de Amstelkerk gaven jonge pianisten een reeks masterclasses die Stadsherstel programmeerde in samenwerking met het Youri Egorov Fund. Het Bergen Kwartet bracht op vier vleugels werk van de componist Simeon ten Holt ten gehore. In de Posthoornkerk vond in april en november 2009 de drukbezochte Antiek & Brocantemarkt plaats. Het bleek zo'n publiekstrekker dat de markt in 2010 ook in de onlangs verworven Van Houtenkerk in Weesp (zie onder Onroerende zaken) wordt georganiseerd. Naast alle culturele en commerciële activiteiten in de gebouwen van Stadsherstel, werd een aantal kerken in 2009 tweemaal per maand voor het publiek opengesteld. Zonder de inzet van de vrijwilligers van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel zou dit onmogelijk zijn. De belangstelling om de kerken te bezoeken blijkt groot. Dat potentiële huurders de kerken dan ook kunnen bezichtigen, is een belangrijk bijkomend voordeel van de openstellingen. Financiering Als gevolg van het grote aantal aankopen is het balanstotaal ten opzichte van eind 2008 aanzienlijk gestegen. Deze aankopen konden vooralsnog worden gefinancierd met kortlopende leningen of door middel van uitgestelde betaling. In 2010 wordt een beoordeling gemaakt van de financieringsbehoefte, waarna de kortlopende financiering voor een groot gedeelte zal worden omgezet naar lange termijnfinanciering. De solvabiliteit van Stadsherstel is door de aankopen iets gedaald van 70% aan het eind van 2008 naar 67% ultimo Het beleid van Stadsherstel is er op gericht dat de solvabiliteit hoger blijft dan 60%. Risicobeheersing en controlesystemen In 2009 zijn de administraties van Stadsherstel Amsterdam N.V. en haar vier dochtermaatschappijen samengevoegd. Dit levert een belangrijke efficiëncywinst op administratief gebied op en zorgt voor een verbetering van de financiële beheersing van het gehele bedrijf. Om de risico s te verkleinen die Stadsherstel ten aanzien van haar opdrachtnemers loopt, zijn verschillende maatregelen genomen. De financiële stabiliteit van opdrachtnemers wordt voorafgaand aan een opdracht beoordeeld. Daarnaast zal Stadsherstel het depositostelsel voor belastingafdrachten aan de Belastingdienst invoeren. Voor 2010 staat een verbetering van de projectadministratie van restauratieprojecten op het programma. 23 Jaarverslag 2009

14 Interne organisatie Stadsherstel telde op 31 december personeelsleden en één medewerker die arbeidsongeschikt was. De werknemers waren als volgt over de organisatie verdeeld: Directeur 1 1 Afdeling Secretariaat 4 3 fte Afdeling Restauratie en Planontwikkeling 7 5,7 Afdeling Beheer en Onderhoud 4 4 Afdeling Financiële Zaken 6 6 Afdeling Verhuur en Juridische zaken 2 2 Afdeling Exploitatie Bijzondere Ruimten 5 4,7 Naast de medewerkers in vaste dienst werkten in het verslagjaar twintig mensen voor Stadsherstel op freelance-basis, als oproepkracht, stagiair of als vrijwilliger. In het verslagjaar is bijzondere aandacht besteed aan het selecteren van een nieuwe Arbo-dienst en het invoeren van een urenregistratie. Tijdens het jaarlijkse dagje uit kregen de medewerkers in kasteel Amerongen een uitvoerige toelichting op de restauratie van dit indruk- wekkende pand. In Utrecht was vervolgens een rondwandeling georganiseerd en kon de Domtoren worden beklommen. De ondernemingsraad betrok het personeel van Stadsherstel in het verslagjaar intensief bij de ontwikkelingen in het bedrijf. Tijdens de kwartaalbijeenkomsten werden de medewerkers bovendien uitvoerig geïnformeerd over het gevoerde of te voeren beleid, de uitwerking van het bedrijfsplan, de jaarcijfers, de halfjaarcijfers en de begroting. Ondernemingsraad In het verslagjaar kwam de ondernemingsraad vier keer bijeen. Tweemaal was de voorzitter van de Raad van Commissarissen daarbij aanwezig: bij de bespreking van de jaarstukken 2009 en van de begroting Daarnaast kwamen onder andere aan de orde de halfjaarcijfers, de keuze voor een andere Arbo-dienst, de interne organisatie en personeelsaangelegenheden. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen In 2009 is een werkgroep opgericht die zich richt op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). De werkgroep bestaat uit twee medewerkers van de afdeling Restauratie en Planontwikkeling en één medewerker van de afdeling Beheer en Onderhoud. De werkgroep heeft tot doel te bevorderen dat bij beslissingen die Stadsherstel neemt, wordt gekeken naar de juiste balans tussen maatschappij, milieu en onderneming. Stadsherstel doet al veel op het gebied van MVO: zij biedt stageplaatsen, maakt van iedere restauratie een leerlingbouwplaats en maakt waar mogelijk gebruik van diensten van maatschappelijke organisaties zoals de Stichting Herstelling. Ook aan leefbaarheid wordt het nodige bijgedragen. Dit gebeurt ten eerste door de meest bedreigde monumenten te restaureren. Ten tweede worden gerestaureerde panden van een passende functie voorzien (herbestemming; één van de pijlers van de modernisering van de monumentenzorg). Ten derde wordt aan de leefbaarheid bijgedragen door de panden in de staat te houden, waarin zij door restauratie gebracht zijn. Stadsherstel richt zich in de ontwerpfase van een restauratieproject steeds nadrukkelijker op beperking van het energiegebruik. In het verslagjaar zijn twee pilot-projecten aangewezen, waarbij bijzondere aandacht wordt besteed aan energiebesparende maatregelen en installaties: Herengracht 249 en Fort Diemerdam. Stadsherstel, Juan Hernández Kasteel Amerongen Oudezijds Voorburgwal 67 Ernest Anyas 25 Jaarverslag 2009

15 Vereniging Vrienden van Stadsherstel Contacten met andere monumentenorganisaties Stadsherstel kent een bijzonder actieve vriendenvereniging van bijna leden. Dankzij de enthousiaste vrijwilligers van de vriendenvereniging waren iedere eerste woensdag en derde zondag van de maand De Duif, de Vondelkerk en de Posthoornkerk voor het publiek geopend. Bij bijzondere evenementen zoals de Dag van het Park, de Stellingmaand en de Open Monumentendagen hielden vrijwilligers toezicht in de opengestelde Stadsherstelgebouwen. De openstellingen zijn een groot succes en daarmee een goede promotie voor Stadsherstel. Stadsherstel is de vrijwilligers dan ook bijzonder erkentelijk. Op 8 februari konden de Vrienden in de Amstelkerk deelnemen aan een Martin Monnickendamdag. In de kerk hingen op dat moment Italiaanse aquarellen van deze schilder. De vereniging organiseert jaarlijks een Vriendenwandeling. Ditmaal was op vrijdag 15 mei een route in de Jordaan uitgezet die in de Runstraat 4 begon en eindigde op de Bloemgracht 166. Ruim tweehonderd deelnemers liepen mee. De Algemene Ledenvergadering vond op 22 juni plaats in Museumwerf t Kromhout. De conceptnotulen van deze vergadering zijn dit jaar, voor het eerst, op de website geplaatst. Zaterdag 3 oktober was de dag van de jaarlijkse rondvaart. Circa 220 deelnemers stapten bij het Damrak in de boten. De afsluitende borrel was in de Posthoornkerk, waar de recentelijk opgeknapte catacomben bekeken konden worden. In het verslagjaar gaf de vereniging twee nieuwsbrieven uit. De vernieuwing van de brief, nu in full-colour met een gevarieerdere inhoud en een moderne opmaak, oogstte veel waardering binnen en buiten de organisatie. Ook dit jaar kregen de Vrienden twee keer de Cultuuragenda van Stadsherstel in de bus. In de agenda staan alle evenementen en culturele manifestaties die in de gebouwen van Stadsherstel worden gehouden. Zoals gebruikelijk kregen de leden van de vereniging voor een aantal van deze voorstellingen korting met hun Vriendenpas. Op landelijk en lokaal niveau is Stadsherstel actief binnen enkele belangrijke monumentenorganisaties. Zij is bijvoorbeeld lid van de landelijke federatie Het Behouden Huis en de directeur is bestuurslid van de federatie. Vooral over de recente invoering van vennootschapsbelastingplicht voor stadsherstellichamen en de compensatiemaatregel hiervoor vond regelmatig gezamenlijk overleg plaats. In 2009 werd de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM) opgericht, een overlegorgaan van directeuren van de monumentenorganisaties. FIM behartigt de belangen van het gehele monumentenveld, met name op het gebied van overheidsmaatregelen, wetgeving en beleid. De directeur is penningmeester van de federatie. De adjunct-directeur neemt deel aan het binnenstadoverleg dat destijds door de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad is opgezet. Stadsherstel verleent onderdak aan de stichting Amsterdam Monumentenstad en verzorgt tevens het secretariaat. De directeur is secretaris van deze stichting, die in het leven is geroepen om het maatschappelijk draagvlak voor de monumentenzorg in Amsterdam te vergroten. Het belangrijkste doel van de stichting is om de Amsterdamse binnenstad op de werelderfgoedlijst van UNESCO te plaatsen. Daarnaast spant de stichting zich in om een erfgoedcentrum te realiseren waar bezoekers zich kunnen oriënteren op monumentaal Amsterdam. Stadsherstel heeft een adviserende taak bij de oprichting van Stadsherstel Paramaribo waarbij nauw wordt samengewerkt met de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname. In 2009 bracht Paul Morel van Stadsherstel in dit kader twee keer een bezoek aan Suriname, waarbij hij tevens adviseerde over de restauratiewerkzaamheden aan Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam. Resultaat en winstbestemming In het verslagjaar is een resultaat van 8,925 miljoen behaald. Daarvan dient een bedrag van 4,958 miljoen aan de herwaarderingsreserve te worden toegevoegd. Dit betekent dat er 3,967 miljoen beschikbaar is aan uitkeerbare winst. Voorgesteld wordt om een bedrag van 3,090 miljoen als 5% dividend uit te keren aan de aandeelhouders en het resterende bedrag ad toe te voegen aan de overige reserve. De Duif Vooruitzichten Zoals aan het begin van het directieverslag aangegeven, heeft de minister van WWI op 19 februari 2010 aan de Tweede Kamer meegedeeld het Besluit huurprijzen woonruimte (Bhw) te zullen aanpassen. Als het Bhw daadwerkelijk wordt aangepast, zijn de financiële consequenties voor Stadsherstel aanzienlijk. De huurinkomsten zullen met meer dan 1 miljoen per jaar dalen. Op dit moment valt niet goed in te schatten in hoeverre de beoogde aanpassing van het Bhw wordt beïnvloed door het feit dat het kabinet Balkenende IV demissionair is geworden. Stadsherstel brengt de financiële gevolgen van een mogelijke aanpassing en mogelijke maatregelen in kaart. Ten aanzien van de verhuur van woningen wordt geen substantiële leegstand verwacht, terwijl de huurprijzen licht zullen stijgen. De vraag naar kantoor- en bedrijfsruimte in Amsterdam en omgeving staat onder druk met mogelijke gevolgen voor de verhuurbaarheid en huurprijsniveaus. Ten aanzien van de incidentele verhuur wordt verwacht dat deze zich minstens op het niveau van 2009 zal handhaven. Naar verwachting blijven de totale huurinkomsten van Stadsherstel in 2010 op peil. De personeelsformatie zal ten opzichte van 2009 in 2010 met 1,0 fte toenemen in verband met uitbreiding van werkzaamheden op het gebied van planontwikkeling en restauratie. Zoals reeds in dit verslag is aangegeven, krijgt Stadsherstel Amsterdam met ingang van 2009 een rijkssubsidie ter compensatie van de gevolgen van de vennootschapsbelastingplicht. Stadsherstel ontving in april 2010 een bedrag van 2,3 miljoen aan subsidie. Daarnaast wordt tenminste 1 miljoen subsidie ter compensatie van het vervallen van de vrijstelling van overdrachtsbelasting verwacht. Ondanks het slechte financieel-economische klimaat en de vele externe bedreigingen die mogelijk op Stadsherstel afkomen kan, gelet op de begroting voor 2009, de geschetste ontwikkelingen op het gebied van subsidie en de implementatie van maatregelen uit het bedrijfsplan dat in 2008 werd vastgesteld, het komende verslagjaar voor zover thans is te overzien met vertrouwen tegemoet worden gezien. Graag dank ik de leden van de Raad van Commissarissen en de medewerkers van Stadsherstel hartelijk voor hun waardevolle bijdrage aan de resultaten van mr. A. Meerstadt, directeur Amsterdam, 10 mei 2010 Ernest Anyas 27 Jaarverslag 2009

16 Stadsherstel Amsterdam is een kwaliteitskeurmerk Interview met Jaap Hulscher Jaap Hulscher studeerde bouwkunde in Delft en volgde de destijds nieuwe richting Restauratie. Na een carrière van dertien jaar bij architectenbureau Rappange & Partners kwam de huidige adjunct-directeur in 1990 in dienst van Stadsherstel. Hoewel hij de bestuurlijke kant van zijn werk interessant vindt, ligt zijn hart bij het restauratieproces. Binnen Stadsherstel geldt hij als het creatieve bouwbrein. Ernest Anyas Zaanse Schans Voor restauratie en beheer kijkt Stadsherstel al enige tijd buiten de grenzen van Amsterdam. Samenwerking vormt daarin een sleutelbegrip. De Zaanse woningcorporatie Parteon zocht voor de Zaanse Schans een partner met grote deskundigheid op het gebied van restauratie en beheer. Wij wilden daar wel in deelnemen, maar binnen de exploitatiekaders zoals die al sinds 1955 bij ons gelden. Na overleg zijn we tot een constructie gekomen waarbij we samen met Parteon een nieuwe N.V. hebben opgericht: Stadsherstel Zaanstreek N.V.. Het is een dochteronderneming van Stadsherstel Amsterdam N.V., dat een meerderheidsbelang van 51% heeft. Parteon vond het belangrijk dat wij de 23 panden van de Zaanse Schans binnen ons beheersysteem zouden integreren. Het primaat van het bestuur ligt ook bij Stadsherstel Amsterdam. Jaap Hulscher en Kees Ampt vormen de directie. Dat houdt de bestuursstructuur overzichtelijk en komt de bestuurbaarheid ten goede. Stadsherstel Zaanstreek keert aan de aandeelhouders hetzelfde jaarlijkse dividend van 5% uit als Stadsherstel Amsterdam. Daarin ligt voor ons een uitdaging, want de huren liggen in de Zaanstreek een stuk lager dan in Amsterdam. Bovendien vergen de huizen veelvuldig en intensief onderhoud. De overname beperkte zich niet tot het onroerend goed. De vaste onderhoudsmedewerker van de Zaanse Schans, die goede banden met de huurders heeft, is bij ons in dienst getreden. Zo houden we de kennis rond het onderhoud in huis en kregen we versterking voor onze eigen afdeling Beheer en Onderhoud waar we met een personeelstekort kampten. De Posthoornkerk 29 Jaarverslag 2009 Thomas Schlijper

17 Ruim bezoekers De Zaanse Schans is een gebied met oneindig veel mogelijkheden. We hebben niet alleen 23 panden overgenomen, maar ook zes bouwkavels die we gaan ontwikkelen. De Zaanstreek is vanuit toeristisch oogpunt een interessant gebied. Het steekt, met bijna een miljoen bezoekers per jaar, het Van Gogh Museum naar de kroon. De Zaanse Schans kan de bezoekersaantallen van het Zaans Museum een extra impuls geven. Stadsherstel Haarlem Met Spaarne 11 heeft Stadsherstel haar visitekaartje in Haarlem afgegeven. Het pand is prachtig gerestaureerd en bevat vijf verhuurde woningen en een bedrijfsruimte. Daarnaast hebben we Stadsherstel Haarlem B.V. overgenomen. Het betreft een omvangrijke portefeuille van acht panden in de fraaie Spaarnwouderbuurt plus een groot achtergebied waarop loodsen zijn gebouwd. Stadsherstel Amsterdam staat inmiddels ook in Haarlem voor kwaliteit. Zowel in de uitvoering van de restauraties als in het beheer. Van Houtenkerk, Weesp Op 6 november 1902 ontvangt de Nederlandse Protestanten Bond een brief van de zusters Van Houten uit het Zuid-Franse Menton die als volgt begint: In het voorjaar van 1903 komt het terrein vrij van onze oude woning op de Oude Gracht te Weesp. Dit terrein wenschen wij geheel of gedeeltelijk over te dragen aan de Nederlandse Protestanten Bond te Weesp. De firma C.J. van Houten heeft het voornemen opgevat de middelen te geven om daarop een kerkgebouw te plaatsen. Architectenbureau Klinkhamer & Ouëndag ontwierp de kerk en een bewaarschool die in 1906 hun deuren openden. Stadsherstel verwierf het gebouw op voorwaarde dat de publieksfunctie gehandhaafd blijft. Het gebouw werd in 1999 aangewezen tot rijksmonument mede vanwege het bijzondere Jugendstilinterieur. Bij de Nederlandse Protestanten Bond blijft het gebouw op zondag in gebruik voor kerkdiensten. Voor de overige dagen zal Stadsherstel een mix van culturele en commerciële activiteiten ontwikkelen. Meer Projecten Posthoornkerk De afgelopen jaren werd een groot aantal verbeteringen aangebracht. De kerk kreeg een nieuwe ingangspartij, nieuwe sanitaire voorzieningen, goed licht en geluid en een nieuw interieur. In 2009 kregen de catacomben en de zaal een opknapbeurt. De Posthoornkerk is weer voor jaren geschikt voor de vele uiteenlopende culturele en commerciële activiteiten. Durgerdammerdijk 101 In het verslagjaar werd Stadsherstel eigenaar van de Kapel van Durgerdam (1687). Het uit hout opgetrokken voormalige raadhuis is nu in gebruik als woonhuis. Dit monument, aan de oever van de voormalige Zuiderzee, is gezichtsbepalend voor het voormalige vissersdorp. Momenteel zijn plannen in ontwikkeling om het pand, dat in het verleden ook als kerk en dorpsschool in gebruik was, te restaureren. Noorderdwarsstraat 7 De architect van de Sint Nicolaaskerk, Adrianus Cyriacus Bleijs ( ), tekende in 1880 voor het ontwerp van dit pand. Bleijs heeft zich laten leiden door de bouwkunst uit de 17e eeuw maar gaf er een geheel eigen interpretatie aan. Het was al bekend dat het achterhuis een lange geschiedenis kende. Bij de demontage bleken grote delen van het voorhuis 17e-eeuwse elementen te hebben, terwijl de voorgevel toch echt 19e-eeuws is. Dit is een veel voorkomend verschijnsel in Amsterdam. Bij de vernieuwing van huizen werd het nog in goede staat verkerende houtskelet bewaard en alleen de voorgevel vernieuwd. Zo komt het voor dat in de binnenstad middeleeuwse huizen staan met een vroeg 20ste-eeuwse gevel. Toen Stadsherstel met de restauratie van dit pand begon, verkeerde het in slechte staat. Verzakkingen en lekkages hadden behoorlijk wat schade aangericht. In het verslagjaar kreeg het pand een nieuwe fundering en kon de grondige restauratie aan het interieur beginnen. De oorspronkelijke obelisken op de top en de gevelbekroning waren in de loop van de tijd verdwenen. Dankzij steun van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel worden, op basis van de bewaard gebleven originele tekeningen, replica s gemaakt die top en gevel zullen verfraaien. De oplevering staat gepland in Daarmee zal dit charmante straatje een mooi pand rijker zijn. Stadsherstel creëerde met de Zaanse woningcorporatie Parteon Stadsherstel Zaanstreek N.V. De Zaanse Schans Kamiel Vorwerk De Zaanse Schans Kamiel Vorwerk 31 Jaarverslag 2009

18 Project Oudezijds Armsteeg in volle gang Ernest Anyas 33 Jaarverslag 2009

19 Restaureren is een ambacht Interview met André van Houten Wie Stadsherstel Amsterdam zegt, zegt André van Houten. De architect en bouwkundige werkt al 43 jaar voor de onderneming, waarvan 33 jaar in dienst van Stadsherstel. Hij is senior projectleider op de afdeling Restauratie en Planontwikkeling. Zijn specialisme bestaat uit de restauratie van kozijnen, ramen én binneninterieurs. Wie alles over vakmanschap en restauratie op dit gebied wil weten, is bij hem aan het juiste adres. Ik begon in 1967 met het vak en zag veel veranderen. Voordelen, een enkel nadeel Er is in de afgelopen jaren veel verbeterd ten aanzien van materialen, gereedschap en technieken. Ik weet nog dat je met veel geweld de pulspalen de grond in ramde en er dan een balkenvloer overheen legde die voor de nodige, grote tegendruk moest zorgen. Dat gaf altijd complicaties en de heiers stonden tot hun liezen in de blubber. Met de nieuwe technieken is de klus niet alleen makkelijker te klaren, maar staan de heiers ook droog. De arbeidsomstandigheden zijn beter geworden. Met het verbeteren van de hulpmiddelen bestaat echter het gevaar dat de ambachtelijkheid afneemt. Kon een timmerman eertijds een kozijn inmeten en die zelf op de werkplaats maken, nu krijgt hij alles kant en klaar aangeleverd. Daarom is het zo goed dat we met een instelling als Stichting Herstelling samenwerken. Door deze jonge mensen in te wijden in de oude, ambachtelijke manier van restaureren, gaat die kennis niet verloren. Dat zien wij als een belangrijke taak. Stadsherstel, archief Vijzelgracht 47 vóór restauratie Na restauratie Stadsherstel, Juan Hernández Monumentenzorg Aanvankelijk was er weinig belangstelling voor monumenten. Er waren zelfs plannen om het stadscentrum plat te gooien. Dat veranderde vanaf de jaren 50 toen men het belang ervan inzag om erfgoed te beschermen, te verbeteren en functioneel te maken. Er kwam een monumentenbeleid, Bureau Monumentenzorg werd in het leven geroepen. De unieke expertise die Stadsherstel in de loop der jaren had verworven kwam goed van pas. In de tijd dat wij begonnen, bestonden er geen handboeken. We hebben alles zelf moeten uitvinden. Nog steeds beschikt Stadsherstel over een schat aan kennis en ervaring waarvan niet alleen in Nederland maar ook buiten de landsgrenzen graag gebruik wordt gemaakt. We hopen dat we nog lang ons prachtige en gewaardeerde werk kunnen en mogen uitvoeren. Stadsherstel, Juan Hernández 35 Jaarverslag 2009

20 Amstel 99 en Vijzelgracht 47 Het rijksmonument aan de Amstel was er slecht aan toe. Ik had nog niet eerder een pand dat Stadsherstel aankocht in zo'n erbarmelijke staat gezien. Voordat we een nieuwe fundering konden aanleggen, moest eerst het casco worden gerestaureerd. Een omgekeerde volgorde van werken. Zorgvuldig brachten we in het verslagjaar het interieur weer in de oude staat. Geornamenteerde plafonds werden schoongemaakt, gerestaureerd en geschilderd, nieuwe binnenwanden opgebouwd, verbindingstrappen gemonteerd en van nieuw hekwerk voorzien en nieuw granitowerk aangebracht. De bestaande stoepconstructie is gerestaureerd. Evenals, met financiële ondersteuning van de Vrienden van Stadsherstel, het prachtige, smeedijzeren hek. En dat zijn nog maar enkele voorbeelden. We handhaafden bij de restauratie de 18e-eeuwse bouwstructuur. Stadsherstel probeert een pand altijd zoveel mogelijk in de originele staat terug te brengen. Soms ontdekken we tijdens de renovatie ons onbekende bouwsporen en wijzigen we daardoor het restauratieplan. Zoals aan het pand Vijzelgracht 47 dat zijn hoge voorhuis met entresol terugkreeg, inclusief hoge deuren en raamomlijsting. De ramen kregen weer hun 18e-eeuwse roedenindeling en op de bovenste etage werden draairamen en luiken gemaakt. Het gerestaureerde pand kon in 2009 worden opgeleverd. Maar er zijn grenzen, we moeten de financiële haalbaarheid niet uit het oog verliezen. Het is een monument, maar het hoeft geen museumstuk te worden. Elke keer gaat aan een verandering in het plan weer een grondige afweging vooraf. Reconstructietekening van het kozijn van de kapverdieping F. Greven architect B.N.A. F. Greven architect B.N.A. Meer projecten Singel 135 Dit pand werd in 1957 aangekocht. Toen de bovenste verdiepingen leeg kwamen, werden casco en interieur gerestaureerd. In 2007 vertrok de huurder van de begane grond en het souterrain. In de daarop volgende jaren werd de fundering hersteld en vond een uitgebreide restauratie plaats. In 2009 werd het binnenwerk afgewerkt, de keuken geplaatst en het geheel geschilderd waarna de ruimte opnieuw in de verhuur kwam. Korsjespoortsteeg 17 De restauratie van dit bouwkundig gammele pand was geen sinecure. Na een aantal forse maatregelen om instorting tijdens de werkzaamheden te voorkomen, kon in de laatste fase van de restauratie van het casco van start gaan. Zo werden onder andere de gehele rechterbouwmuur en de achtergevel gedemonteerd en opnieuw opgebouwd. In februari 2009 begon Stadsherstel aan het nieuwe, uitgekiende interieur. Alle trappen werden vervangen, de kelder kreeg een studeerkamer, de begane grond een prachtige keuken met inbouwapparatuur. In de kapverdieping werden twee slaapkamers en een riante badkamer gerealiseerd, aan de achterzijde een binnenplaatsje. Het pand is geen gemeentelijk monument. Dat maakte het mogelijk om het houtwerk nu eens niet in het traditionele groen, maar in statig roodbruin te schilderen. Dankzij een gift van de Vrienden van Stadsherstel konden de bovenlichten van de toegangsdeuren met gietijzeren levensboompjes worden versierd. Singel 135 De levensboompjes van Korsjespoortsteeg 17 Stadsherstel, Juan Hernández Stadsherstel, Juan Hernández 37 Jaarverslag 2009