Missie 5. Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie 7. Preadvies van de Raad van Commissarissen 9. Om de schoonheid 13

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2012

2 STADSHERSTEL AMSTERDAM N.V. JAARVERSLAG 2012

3 inhoud Missie 5 Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie 7 Preadvies van de Raad van Commissarissen 9 Om de schoonheid 13 Verslag van de directie 15 Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat 25 Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp 29 Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding 33 Acht monumenten in en om het 1012-gebied 36 Stijlkamer in monumentaal herenhuis 42 Cultureel Ondernemerschap 45 Bloemgracht 32, de helft van een tweeling 49 Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië 51 Chic restaurant in een zeldzame boerderij 55 Een derde leven voor de Majellakerk 59 Jaarrekening Controleverklaring 92 Restauratie van de Kapel in Durgerdam, foto Ernest Annyas Aandeelhouders 93 Meerjarenoverzicht 95 Een aantal panden van Stadsherstel in Amsterdam 96 Pandenlijst 98 Stadsherstel binnen de Stelling van Amsterdam 104 Colofon 3 Inhoud

4 Missie Stadsherstel Amsterdam N.V. zorgt, binnen het gebied van de Stelling van Amsterdam, voor duurzaam behoud van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed. Dat doet zij door restauratie, herbestemming en beheer. Stadsherstel levert hierdoor een belangrijke bijdrage aan het bewaren van erfgoed voor volgende generaties en het behoud van het restauratieambacht. Stadsherstel verricht haar werkzaamheden vanuit een autonome positie door een financieel gezonde en efficiënte bedrijfsvoering met respect voor de belangen van aandeelhouders en belanghebbenden. Ontwerptekening Raamsteeg 6, archief Stadsherstel 4 5 Missie

5 Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie Raad van commissarissen 3 de heer drs. N.W. Hoek - voorzitter 3 mevrouw drs. A.M. Fentener van Vlissingen - vicevoorzitter 3 mevrouw drs. D.E. Manson 3 de heer drs. H. van der Noordaa 3 de heer mr. J.H.J. Preller 3 de heer E.A. Schilp 3 de heer mr. drs. J.G. Wijn Directie 3 de heer mr. A. Meerstadt MRE - directeur 3 de heer J.A. Hulscher - adjunct-directeur Stadsherstel Amsterdam N.V. 3 Amstelveld JD AMSTERDAM Telefoon Fax Internet info@stadsherstel.nl Bouwtekening, daterend uit 1877, voor het vernieuwen (links) van de voorgevel van Amstel 282, afbeelding Stadsarchief Amsterdam 6 7 Samenstelling raad van commissarissen en directie

6 Preadvies van de Raad van Commissarissen Aan de aandeelhouders Zicht op de Westertoren vanuit het in 2012 gerenoveerde pand Bloemgracht 32, foto Monique Hollenkamp Hierbij bieden wij u de door de directie opgemaakte jaarrekening 2012 van Stadsherstel Amsterdam N.V. aan, overeenkomstig het bepaalde in artikel 22 van de statuten. Daarnaast vindt u het verslag van de directie. De jaarrekening is door de Raad besproken in aanwezigheid van de directeur en de externe accountant en vervolgens vastgesteld in de vergadering van 20 maart De Raad van Commissarissen trad op als audit committee. De jaarrekening gaat vergezeld van een accountantsverklaring als bedoeld in artikel 17 van de statuten. Wij stellen u voor om: 33 de jaarrekening 2012 vast te stellen en decharge te verlenen aan de directie voor het gevoerde beheer en aan de commissarissen voor het uitgeoefende toezicht; 33 in overeenstemming met het door de directie in haar verslag daartoe gedane voorstel van het voordelig saldo uit te keren aan de aandeelhouders als 5% dividend en het restant toe te voegen aan de reserves. Gevolgde werkwijze In 2012 heeft onze Raad viermaal vergaderd volgens een vooraf vastgesteld schema. De vergaderingen werden, enkele uitzonderingen daargelaten, bijgewoond door alle leden van de Raad. In de vergaderingen van de Raad kwamen onder andere het aankoop-, restauratie- en onderhoudsbeleid, de meerjarenbegroting, de jaarstukken en de halfjaarcijfers aan de orde. Daarnaast werd uitvoerig gesproken over de onderhandelingen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de voorgenomen splitsing van Stadsherstel in enerzijds een woningcorporatie en anderzijds een naamloze vennootschap die buiten het stelsel van toegelaten instellingen gaat opereren. In het directieverslag wordt nader ingegaan op dit onderwerp. De voorzitter overlegde in het verslagjaar, buiten de vergaderingen, regelmatig met andere leden van de Raad. De voorzitter voerde in 2012 bovendien maandelijks overleg met de directie, onder andere in het kader van de bij- zondere positie die Stadsherstel inneemt binnen het stelsel van toegelaten instellingen en het aantrekken van aanvullend, vreemd vermogen. Het ging hierbij om langlopende financiering. De werkwijze van onze Raad vond zo veel mogelijk plaats overeenkomstig de Corporate Governance Code (Code Tabaksblat) die, met inachtneming van de aard en de omvang van onze maatschappij, zoveel mogelijk wordt opgevolgd. Stadsherstel Amsterdam is geen beursgenoteerde onderneming en had gedurende het verslagjaar minder dan dertig medewerkers in vaste dienst. Dit is een van de redenen waarom de maatschappij geen klokkenluidersregeling heeft vastgesteld en dat de Raad van Commissarissen niet ieder jaar de behoefte heeft zonder de directie te vergaderen. In het verslagjaar is niet zonder de directie vergaderd. Ondernemingsraad De voorzitter van de Raad van Commissarissen woonde in 2012 eenmaal een vergadering van de ondernemingsraad bij, namelijk bij de behandeling van de begrotingsstukken. Samenstelling en (her)benoeming De Raad van Commissarissen heeft de maximale zittingsduur van haar leden bepaald op twaalf jaar (vier termijnen van drie jaren). Tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 20 juni 2012 werd in overeenstemming met ons voorstel de heer drs. N.W. Hoek herbenoemd. Volgens rooster treden in 2013 af mevrouw drs. D.E. Manson, de heer mr. J.H.J. Preller en de heer E.A. Schilp. Zij stellen zich allen herkiesbaar. In overeenstemming met artikel 9, lid 1 van de statuten is een bindende voordracht van twee personen opgemaakt: 9 Preadvies van de Raad van Commissarissen

7 33 ten behoeve van de opvolging van mevrouw drs. D.E. Manson: 1. mevrouw drs. D.E. Manson; 2. de heer mr. R.J.C. van Helden, notaris te Amsterdam. 33 ten behoeve van de opvolging van de heer mr. J.H.J. Preller: 1. de heer mr. J.H.J. Preller; 2. de heer mr. M.R. Meijer, notaris te Amsterdam. 33 ten behoeve van de opvolging van de heer E.A. Schilp: 1. de heer E.A. Schilp 2. de heer mr. J. Borren, notaris te Amsterdam. de medewerkers zich in het afgelopen jaar voor de vennootschap hebben ingezet. Er zijn in het verslagjaar maar liefst veertien monumenten gerestaureerd, die daarmee voor de toekomst zijn behouden. Wij danken eenieder daarvoor. Namens de Raad van Commissarissen, N.W. Hoek Amsterdam, 10 april 2013 Raad van Commissarissen Benoemd Herbenoemd Aftredend mw. drs. A.M. Fentener van Vlissingen (1961) dhr. N.W. Hoek (1956) mw. drs. D.E. Manson (1966) dhr. H. van der Noordaa (1961) dhr. J.H.J. Preller (1961) dhr. E.A. Schilp (1967) dhr. drs. J.G. Wijn (1969) De persoonlijke gegevens van de te benoemen commissarissen liggen ter inzage op het kantoor van de vennootschap. Wij hebben de voordracht voorgelegd aan de ondernemingsraad. De ondernemingsraad heeft inmiddels een positief advies uitgebracht. Uw vergadering wordt in de gelegenheid gesteld in deze vacatures te voorzien. Onder dit preadvies staan de namen van alle commissarissen vermeld. Achter de namen staan zowel geboortejaar als de jaren van benoeming, van laatste herbenoeming en van periodiek aftreden. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is zodanig dat de leden ten opzichte van elkaar, de directie en de organisatie onafhankelijk en kritisch opereren. De leden van de Raad verrichten hun werkzaamheden ten behoeve van de vennootschap zonder bezoldiging. Personeelsopties zijn niet aan de orde noch voor de commissarissen noch voor de directie. Geen der commissarissen heeft persoonlijk aandelen in de vennootschap. Dat geldt ook voor de directie. In het verslagjaar hebben geen transacties plaatsgevonden waarbij sprake was van tegenstrijdigheid tussen belangen van de individuele leden van onze raad ten opzichte van die van Stadsherstel Amsterdam N.V. Op basis van het Besluit Beheer Sociale Huurwoningen (BBSH) zijn twee commissarissen benoemd die er op toezien dat de belangen van de huurders bij de besluitvorming in ogenschouw worden genomen. Het zijn mevrouw drs. D.E. Manson en de heer drs. N.W. Hoek. Mevrouw Manson was aanwezig tijdens de jaarlijkse huurdersavond op 24 september De huurders kregen tijdens die bijeenkomst de gelegenheid invloed uit te oefenen op het gevoerde en te voeren beleid. Wij spreken graag onze waardering en erkentelijkheid uit voor de wijze waarop de directie en Mevrouw Fentener van Vlissingen is voorzitter van de Raad van Commissarissen van SHV Holdings N.V. en lid van de Raad van Commissarissen van De Nederlandsche Bank N.V. en Heineken N.V. Daarnaast is zij lid van de Raad van Toezicht van Het Nationale Park De Hoge Veluwe. De heer Hoek is voorzitter van de Raad van Bestuur van de Delta Lloyd Groep N.V. Daarnaast is hij lid van de Raad van Commissarissen van NIBC en Euronext N.V. Ook is hij lid van het bestuur van het Verbond van Verzekeraars en lid van de Raad van Advies van RSM Erasmus Universiteit. Mevrouw Manson is algemeen directeur van de vereniging VluchtelingenWerk Nederland. Daarnaast is zij directeur-bestuurder van Stichting Emplooi en lid van de Raad van Toezicht van museum Het Rembrandthuis en bestuurslid van JINC en MuseumN8. De heer Van der Noordaa is lid van het Bestuur van ING Bank en CEO Banking Benelux. Voordien was hij lid van de Raad van Bestuur van ING Groep. De heer Van der Noordaa is vicevoorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, voorzitter van de Raad van Toezicht van de Stichting ING Chances for Children, lid van de Economic Development Board metropoolregio Amsterdam, penningmeester van de Stichting Kenniskring Amsterdam, ambassadeur van War Child en lid van de Raad van Toezicht van Tias Nimbas Business School. De heer Preller is notaris en partner bij NautaDutilh N.V. en bestuurslid van de Stichting Nationale Goede Doelen Test. De heer Schilp was in 2012 algemeen directeur van het Nationaal Historisch Museum en voorts onder meer lid van het bestuur van de werkgeversorganisatie Rijksgesubsidieerde Musea, lid van de Raad van Toezicht van het Nationaal Onderwijsmuseum en lid van de Raad van het Leids Universiteits Fonds. De heer Wijn is lid van de Raad van Bestuur van ABN AMRO. Daarvoor was hij directeur bij Rabobank Nederland, minister van Economische Zaken en staatssecretaris van Financiën. De heer Wijn is lid van het dagelijks bestuur van VNO-NCW, lid van de Raad van Commissarissen van de Koninklijke Jaarbeurs Utrecht en voorzitter van het Oranje Fonds. 10 Preadvies van de Raad van Commissarissen 11 Preadvies van de Raad van Commissarissen

8 om de schoonheid De mensen, de grachten, de bruggen, de kerken, de huizen. Op talloze manieren is het unieke karakter van Amsterdam al bejubeld. In boeken, films of smartlappen, geen medium is onbeproefd gelaten om de magie van de stad te vangen. Een aankoop in De gemeente Amsterdam bood eind vorig jaar de monumentale ingenieurswoning in het Amstelkwartier te koop aan. Zij was op zoek naar een partij die het pand wilde kopen, renoveren en kon herbestemmen. Stadsherstel won de inschrijving op het project. Foto Ernest Annyas City-vorming Het is dit jaar ruim 56 jaar geleden dat de gemeente Amsterdam met het idee kwam om de verkrottende binnenstad gedeeltelijk af te breken en te vervangen door hoge flatgebouwen en brede autowegen. Voor dat laatste zouden de grachten worden gedempt en gladgestreken. Het plan over wat toen city-vorming heette, ondervond veel weerstand. Maar de bevolking groeide, de woningnood was hoog en het verkeer nam toe. De plannen leken onomkeerbaar. Drie visionairs, G. Brinkgreve, jhr. J. Six van Hillegom en H. van Saane, wilden de stad haar karakter niet ontnemen. Zij werkten het idee uit voor een naamloze vennootschap die zich zou toeleggen op het opkopen en restaureren van bouwvallen in het centrum. De binnenstad moest weer bewoonbaar worden. In 1956 was de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel N.V. een feit. Met een startkapitaal van 1.1 miljoen gulden kon de enige werknemer, directeur K.W. van Houten, worden aangesteld en werden de eerste krotten gekocht en gerestaureerd. Stadsherstel ontwikkelde een geniale strategie met de aankoop van hoekpanden. Deze zijn gezichtsbepalend voor een straat. Eenmaal opgeknapt, volgen doorgaans ook de aanpalende panden en krijgt de buurt een beter aanzien. Zelfs de gemeente raakte enthousiast en werd in 1968 aandeelhouder. Ook buiten de stadsgrenzen Zesenvijftig jaar na dato stellen we vast dat Stadsherstel Amsterdam is uitgegroeid tot een professionele, maatschappelijk verantwoord opererende onderneming, die meer dan 550 monumenten conserveert en beheert. Stadsherstel is haar missie, het redden en behouden van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed, in al die jaren trouw gebleven. Niet alleen vervallen huizen worden opgekocht, gerestaureerd en onderhouden, maar ook bijzondere, monumentale panden als kerken, forten, molens en gemalen. Die laatste krijgen meestal een nieuwe bestemming als podia voor culturele en commerciële activiteiten. Een groot deel van de winst uit de onderneming wordt gebruikt om de doelstelling te blijven waarmaken. Stadsherstel beperkt zich intussen allang niet meer tot de Amsterdamse stadskern maar breidde haar activiteiten uit tot het gebied binnen de Stelling van Amsterdam, de verdedigingslinie rondom de hoofdstad die tussen 1881 en 1914 werd aangelegd. Stadsherstel verwierf daarbinnen Fort Diemerdam, dat een belangrijke regionale functie als culturele pleisterplaats zal gaan vervullen. In Haarlem kwam de Bakenesserkerk in haar bezit, in Weesp de Van Houtenkerk. Het zijn slechts enkele van de vele voorbeelden van in onbruik geraakte gebouwen buiten Amsterdam die een nieuw leven kregen. Gebouwen die vaak een aanvullende bestemming kregen waardoor mensen er opnieuw kunnen samenkomen. Voor de eredienst of voor concerten, lezingen, tentoonstellingen en congressen. Het motto, Stadsherstel herstelt ook hier de stad, staat voor de redding van menig pand. Maar het staat ook voor het instandhouden van oude ambachten en technieken. Omdat Stadsherstel de schoonheid van ons monumentale erfgoed wil bewaren. 13 Om de schoonheid

9 Kozijn en raam en dakkapel herstellen bestaande daksingels vervangen door dakpannen model en kleur gelijk aan de bestaande pannen op de linkerdakvlak, lood en zinkwerk vervangen. bovenste deel masaarde kap rubberoid vervangen, isoleren aan binnenzijde Rc=> 3,5 W/m2 K, denk aan voldoende ventilatie tussen dak en isolatie! VERSLAG VAN DE DIRECTIE Inleiding Gootlijst herstellen kleur conform bestaand Kozijn en raam herstellen Ankers ontroesten waar nodig vervangen Kozijn en raam herstellen Gevel schoonspuiten met stoom Scheuren repareren in metselwerk en deels opnieuw voegen Kozijn en raam herstellen Kozijn en raam/deur herstellen Hardstenen onderplint reinigen Ontwerptekening van Amstel 282, archief Stadherstel Op vond in Amsterdam-Oost de feestelijke opening plaats van de NedPhO-koepel, bij Amsterdammers beter bekend als de Gerardus Majellakerk. Na een grondige verbouwing van de kerk kon het Nederlands Philharmonisch Orkest zijn intrek nemen in deze bijzondere kantoor-, concert- en repetitieruimte. Minister Bussemaker sprak tijdens de opening haar waardering uit voor deze geslaagde herbestemming en wethouder Gehrels roemde het zeer goed verlopen bouwproces. Ondanks de malaise die de vastgoedmarkt heeft getroffen, is Stadsherstel Amsterdam N.V. nog steeds in staat om gebouwd cultureel erfgoed veilig te stellen voor komende generaties door herbestemming en restauratie. Naast de herbestemming van de Majellakerk rondde Stadsherstel in 2012 de restauratie van dertien panden af. Gedurende het verslagjaar was de restauratie van 28 panden in volle gang en werden voor 26 projecten restauratieplannen ontwikkeld. Er werden 22 panden aangekocht en drie eenheden verkocht. In het verslagjaar werd voor een bedrag van 20 miljoen geïnvesteerd. Het voorliggende jaarverslag is waarschijnlijk het laatste van Stadsherstel Amsterdam N.V. in zijn huidige vorm. Met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is ambtelijk overeenstemming bereikt over splitsing van Stadsherstel in een woningcorporatie en een naamloze vennootschap die buiten het stelsel van woningcorporaties zal gaan opereren. Een gemeenschappelijk werkapparaat zal beide entiteiten bedienen. Het bedrijfsresultaat over het jaar 2012 stemt tot tevredenheid. Na dividendbetaling kan een bedrag van circa worden toegevoegd aan de algemene reserve. Landelijke ontwikkelingen Splitsing Stadsherstel Sinds 2009 overlegt Stadsherstel met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) over de problemen waarmee zij kampt binnen het stelsel van toegelaten instellingen. Het ministerie wil het werkdomein van woningcorporaties zodanig inperken dat Stadsherstel niet langer als restaurerende instelling zou kunnen functioneren. Het overleg met het ministerie leidde eind 2011 tot een voorstel dat zowel voor het ministerie als voor Stadsherstel aanvaardbaar is. Een nieuw op te richten naamloze vennootschap, die kan beschikken over het vermogen dat aandeelhouders in Stadsherstel brachten, verwerft het vastgoed uit Stadsherstel Amsterdam, voor zover het geen panden met overwegend sociale woonruimte betreft. De bestaande NV wordt vervolgens omgezet in een stichting. Zodoende ontstaat enerzijds een toegelaten instelling die zich zal bezighouden met monumentenbehoud voor zover dit valt onder de kerntaken zoals die door de rijksoverheid aan woningcorporaties worden opgelegd en anderzijds een vennootschap die zich blijvend buiten het stelsel van toegelaten instellingen zal toeleggen op de verwerving, restauratie en het beheer van gebouwd cultureel erfgoed. Het uitwerken van deze oplossing heeft het gehele verslagjaar in beslag genomen. Naar verwachting zal de minister van BZK in april 2013 akkoord gaan met het voorstel tot splitsing, waarna het voorstel zal worden voorgelegd aan de aandeelhouders. De splitsing zal met terugwerkende kracht tot 1 januari 2013 haar beslag krijgen. Verhuurderheffing en heffing Vestia Verhuurders van woningen in de gereguleerde sector moeten volgens de huidige kabinetsplannen vanaf 2013 een heffing betalen over de waarde van hun huurwoningen. De maatregel geldt alleen voor verhuurders van woningen waarvan de huur lager is dan de grens van de huurtoeslag en voor verhuurders die meer dan tien woningen verhuren in de gereguleerde sector. In 2013 is die grens van de huurtoeslag bepaald op 681,02 per maand. Deze heffing komt neer op een bedrag van 220 per zelfstandige wooneenheid en 110 per onzelfstandige wooneenheid. De bijdrage 15 Verslag van de directie

10 Investeringen wordt in oktober 2013 geheven. Stadsherstel heeft op grond van bovengenoemde plannen prognoses gemaakt van de exploitatie voor de komende jaren tot en met Hieruit blijkt, dat Stadsherstel, ook in gesplitste vorm (zie hierboven) in staat is zonder noemenswaardige beleidswijzigingen deze heffingen te kunnen dragen. Deze prognoses zijn ook verstrekt aan de toezichthoudende instanties Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)).Naast de verhuurderheffing moeten woningcorporaties bijdragen aan de sanering van woningcorporatie Vestia. Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (Brim) Brim-subsidie is bedoeld voor meerjarig onderhoud en incidenteel herstel van rijksmonumenten. Stadsherstel ontving in 2012 voor vijf panden een beschikking voor Brim-subsidie. Bijna alle panden van Stadsherstel zijn nu ingestroomd in de Brim-regeling. Voor 2013 en volgende jaren geldt er een nieuwe regeling. Per pand wordt een subsidiebedrag ontvangen dat verband houdt met de verzekerde waarde van het betreffende pand. De eigenaar van het pand moet ten minste 50% van de onderhoudskosten zelf dragen. Panden die de status van werelderfgoed hebben of die in het bezit zijn bij een zogenaamde Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud (POM) hebben bij de verdeling van het onderhoudsgeld voorrang. Omdat de panden van Stadsherstel Amsterdam in veel gevallen aan beide criteria voldoen is de kans op onderhoudssubsidie groot. Compensatie vervallen vrijstelling Vpb De Staat compenseert stadsherstellichamen voor het feit dat ze per 1 januari 2008 integraal belastingplichtig in de vennootschapsbelasting zijn geworden. De Staatssecretaris van Financiën voegde daartoe begin 2009 een geoormerkte subsidie van 2 miljoen aan de rijksbegroting toe ten behoeve van stadsherstellichamen. Op 23 februari 2012 ontving Stadsherstel Amsterdam op grond van deze maatregel een subsidiebeschikking van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor 2012 van ruim 1,25 miljoen. Eind 2012 liet het ministerie van Cultuur weten de compensatieregeling geleidelijk te willen afbouwen. Ambtelijk heeft men voorgesteld om de regeling nog tot en met 2016 in stand te willen houden. Het laatste bericht is dat de minister hiermee binnenkort zal instemmen. In het verslagjaar werd voor een bedrag van 20 miljoen geïnvesteerd in aankopen en restauraties. Gereedgekomen restauraties In 2012 werden de volgende gerestaureerde panden opgeleverd: Haarlemmerstraat (De Posthoornkerk), Haarlemmerstraat 46, Reguliersgracht 2/ Herengracht 532, Oudemanhuispoort 1A, Raamsteeg 6, Warmoesstraat 15, Oudezijds Voorburgwal 67, de concertzaal en kantoren voor het Nederlands Philharmonisch Orkest in de Gerardus Majellakerk aan het Obiplein 4 en de Muiderkerktoren in Amsterdam, paviljoen kustbatterij Diemerdam in Diemen, Spaarnwouderstraat 68, 72, 74 en 76 in Haarlem, het kindertheater aan de Spiegelstraat 8A in Haarlem en ten slotte het Schooltje van Dik Trom aan Etersheim 8 in Oosthuizen. Restauraties in uitvoering Alle in het vorige verslagjaar genoemde projecten in uitvoering zijn afgerond. Daarnaast werd gestart met de restauratie van Zuideinde 428/430, Oudezijds Achterburgwal 156, Nieuwe Prinsengracht 43-53, Kerkstraat 15-17, Bergstraat 2-4, Amstel 282, Vondelstraat 41, Kloveniersburgwal 44, Valeriusplein 11-12, Durgerdammerdijk 101 ( De Kapel), Spiegelstraat 2-8 in Haarlem, de Vensermolen in Diemen, Breestraat 101 in Beverwijk, boerderij Den Burgh bij Hoofddorp en de Van Houtenkerk in Weesp. Stadsherstel wordt bij haar restauratieactiviteiten geadviseerd door de Raad van Advies. De leden van deze raad, mevrouw drs. J.H.Bierenbroodspot-Rudolph, de heer drs. G.S.Hoogewoud, prof. Dr. K.A.Ottenheym en de heer E.A. Schilp werden in dit verslagjaar niet geraadpleegd, omdat er geen sprake was van aankopen of plannen die aanleiding gaven tot verdieping van de discussie rond de restauratieaanpak. Onroerende zaken: aan- en verkopen In het verslagjaar werden 22 panden aangekocht. In Amsterdam werden gekocht Kloveniersburgwal 44, Nieuwe Prinsengracht 43-53, Bergstraat 2-4, Kerkstraat 17, Korte Leidsedwarsstraat 70, Valeriusplein 11-12, de Muiderkerktoren, Vondelstraat 41, Marnixstraat en Westerkade In de Haarlemmermeer werd boerderij Den Burgh verworven en in Uitgeest werd het Fort aan den Ham aangeschaft. De appartementsrechten van Bethaniën-dwarsstraat 3-D, Oudekerksplein 32-B en de Parkkerk aan de Gerard Brandtstraat werden verkocht. Onderhoud Stadsherstel investeert veel in onderhoud. Daarmee behouden de 550 panden de prachtige staat die ze na restauratie kregen. In het verslagjaar werd circa 3,9 miljoen aan onderhoud uitgegeven. Dat is ongeveer 23% van de totale huurinkomsten. Aan buitenschilderwerk werd uitgegeven, aan geveltimmerwerk Er werden 39 cv-ketels vernieuwd. In het verslagjaar werden de volgende woningen/panden gerenoveerd: Achtergracht 36, Paviljoen bij Fort Diemerdam, foto John Lewis Marshall Amstel 97-H, Bickersgracht 30-B, Binnenkant 50-III, Bloemgracht 32 en 37-B, Brouwersgracht 135-II, Geldersekade 3, Hoogte Kadijk 16, Nieuwezijds Voorburgwal 38-I, Prinsengracht 148-III, Reestraat 19-II, Reguliersgracht 13-D en Singel 159-B. Groot onderhoud vond plaats aan de panden Kruithuisstraat 19, Keizersgracht 62 64, Prinsenstraat 18, Weteringstraat 19 en het Huis De Pinto. Verhuur Verhuur van woningen Door het verhuren van gerestaureerde, veelal monumentale panden wordt niet alleen het leefklimaat in het werkgebied van Stadsherstel verbeterd. De huurinkomsten maken ook dat Stadsherstel kan investeren in restauraties en dat het onderhoud aan de panden op een hoog niveau kan worden gehouden. Stadsherstel Amsterdam verhuurt ruim negenhonderd woningen en hanteert een wachtlijst om het aanbod van beschikbare woningen zo goed en zo eerlijk mogelijk te verdelen. Momenteel staan er ruim tienduizend personen ingeschreven op deze wachtlijst. In 2012 deed zich geen structurele leegstand voor in de huurwoningen van Stadsherstel, bui- 16 Verslag van de directie 17 Verslag van de directie

11 Financiering Interne organisatie Kamermuziekfestival Amsterdam (voorheen Ellani) in de Amstelkerk, foto Kamermuziekfestival Amsterdam ten die als gevolg van mutaties of renovatiewerkzaamheden. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stond verhuurders toe de huur van woningen te verhogen met 2,3 %. De jaarlijkse huurverhoging werd in overeenstemming met dit voorschrift doorgevoerd voor zowel de sociale als de vrije sector. In het verslagjaar kregen veertien gerestaureerde woonruimten nieuwe huurders. Op 24 september 2012 vond de jaarlijkse huurdersavond plaats, in het bijzijn van commissaris mevrouw drs. D.E. Manson. Verhuur van bedrijfsruimten In het verslagjaar deed zich ook bij de verhuur van bedrijfsruimten nauwelijks structurele leegstand voor. In totaal verhuurt Stadsherstel circa driehonderd bedrijfsruimten. Drie kleinere bedrijfsruimten stonden gedurende het verslagjaar enige maanden leeg als gevolg van de moeilijke markt voor kantoorruimte. De huren voor bedrijfs- en kantoorruimten werden met 2,7 % verhoogd, conform de contractuele mogelijkheid. Dat is aanzienlijk meer dan de verhoging van 0,4 % in Stadsherstel voegde in 2012 negen nieuwe bedrijfsruimten aan haar bezit toe. Verhuur van bijzondere locaties In 2012 bedroeg het aantal verhuringen van bijzondere ruimten ruim 900 ten opzichte van 850 in De omzet van de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties steeg met circa 4,4 % van in 2011 naar in Naast de bezoekers van kerkdiensten en openstellingen hebben meer dan mensen de locaties van Stadsherstel bezocht. In juni 2012 was het Holland Festival te gast in De Duif met een speciaal voor deze locatie gecomponeerde muziekvoorstelling van componist en dirigent Micha Hamel, waarin het monumentale Smits-orgel een centrale rol speelde. In de gerestaureerde Posthoornkerk werd afgelopen jaar weer volop getrouwd en gedineerd. Daarnaast wordt met deze locatie gekoerst op langlopende beurzen, exposities en festivals. Samenwerking werd gezocht met onder andere Paradiso, de Young Pianist Foundation en de vele andere muziekensembles. Ook het jaarlijkse Kamermuziek Festival Amsterdam heeft inmiddels een vaste plek gevonden in de Amstelkerk, net als het Rondane Kwartet dat heeft in De Duif. Eind 2012 werd de Van Houtenkerk in Weesp na een grondige restauratie weer in gebruik genomen. Het Zonnehuis in Amsterdam-Noord werd vanaf april 2012 tijdelijk geëxploiteerd door de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties, omdat de vaste verhuurder vertrok. Op nam het Nederlands Philharmonisch Orkest/Nederlands Kamerorkest officieel zijn intrek in de NedPho- Koepel, ook bekend als de Gerardus Majellakerk. Stadsherstel zal de verhuur van het gebouw ter hand nemen voor de momenten dat het orkest niet repeteert. Naast alle culturele en commerciële activiteiten in de gebouwen van Stadsherstel, werden de kerken en Museumwerf t Kromhout in 2012 tweemaal per maand voor het publiek opengesteld. De vrijwilligers van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel spelen een belangrijke rol bij deze openstellingen. De belangstelling om kerken te bezoeken blijkt groot. Dat potentiële huurders de kerken dan ook kunnen bezichtigen, is een belangrijk bijkomend voordeel van de openstelling. Medewerkers en oud-medewerkers samen bij de kerstlunch van Stadsherstel in Paviljoen Puur bij Fort Diemerdam, foto Juan Hernández Van de langlopende financiering zal per 1 december miljoen moeten worden geherfinancierd. Daarnaast zal Stadsherstel, vanwege het feit dat de financiers hun financieringsvoorwaarden zullen aanpassen als gevolg van de voorgenomen splitsing, per 1 september miljoen dienen te herfinancieren. Investeringen en bijbehorende financiering vinden plaats binnen het door de Raad van Commissarissen vastgestelde beleid om een solvabiliteit van minimaal 60% te handhaven. De solvabiliteit bedroeg aan het eind van %. Risicobeheersing en controlesystemen Nieuwe investeringen doorlopen een procedure, als gevolg waarvan alle relevante afdelingen van Stadsherstel worden betrokken bij het voorbereiden van een investeringsbeslissing, alvorens deze ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de Raad van Commissarissen. Nieuwe projecten worden beoordeeld binnen de randvoorwaarden van een minimaal vereist rendement op basis van contante waardeberekeningen van toekomstige kasstromen, de omvang van een project in relatie tot de financiële en personele capaciteit van Stadsherstel en de solvabiliteit. Indien projecten vanuit risicooogpunt te groot worden geacht voor Stadsherstel, wordt onderzocht of er partners kunnen worden gevonden die meedragen in het risico. Op 31 december 2012 telde Stadsherstel 33 personeelsleden. Naast de medewerkers in vaste dienst werkten in het verslagjaar 26 mensen voor Stadsherstel op freelance basis, als oproepkracht, stagiair of vrijwilliger. Het jaarlijkse dagje uit voerde het bedrijf naar Broek in Waterland, Monnickendam en Marken, alle onderdeel van het werkgebied van Stadsherstel, waar aansprekende voorbeelden van het behoud van cultureel erfgoed werden bekeken. Het personeel van Stadsherstel werd in het verslagjaar intensief betrokken bij de ontwikkelingen in het bedrijf. Tijdens kwartaalbijeenkomsten werden de medewerkers uitvoerig geïnformeerd over het gevoerde of te voeren beleid, de uitwerking van het bedrijfsplan, de jaarcijfers, de halfjaarcijfers en de begroting. Ondernemingsraad In het verslagjaar kwam de ondernemingsraad drie keer bijeen. Aan de orde kwamen onder andere de splitsing van Stadsherstel, de halfjaarcijfers, de begroting voor 2013 en personeelsaangelegenheden. In de raad zitten mevrouw Boot en de heren Caspers en Hoen. Bij de bespreking van de jaarstukken 2011 was ook de voorzitter van de Raad van Commissarissen bij de vergadering van de ondernemingsraad aanwezig. 18 Verslag van de directie 19 Verslag van de directie

12 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Rietdekkers aan het werk bij Boerderij den Burgh in Hoofddorp, foto Ernest Annyas Binnen Stadsherstel is een werkgroep actief die zich richt op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). De werkgroep bestaat uit twee medewerkers van de afdeling Planontwikkeling en Restauratie en één medewerker van de afdeling Beheer en Onderhoud. De werkgroep heeft tot doel te bevorderen dat bij beslissingen die Stadsherstel neemt, wordt gekeken naar de juiste balans tussen maatschappij, milieu en onderneming. Stadsherstel geeft onder andere invulling aan doelstellingen op het gebied van MVO door het bieden van stageplaatsen, door van iedere restauratie een leerlingbouwplaats te maken en door waar mogelijk gebruik te maken van diensten van maatschappelijke organisaties, zoals de Stichting Herstelling. Drie studenten van de Hogeschool van Amsterdam vonden in 2012 een stageplek van een half jaar bij Stadsherstel. Ook aan leefbaarheid wordt het nodige bijgedragen. Dit gebeurt ten eerste door de meest bedreigde monumenten, zoals het pand Raamsteeg 6 dat zonder tussenkomst van Stadsherstel zou zijn gesloopt, te restaureren. Ten tweede worden gerestaureerde panden van een passende functie voorzien (herbestemming, één van de pijlers van de modernisering van de monumentenzorg), waarvan de Gerardus Majellakerk in Amsterdam-Oost een goed voorbeeld is. Ten derde wordt aan de leefbaarheid bijgedragen door de panden in de staat te houden, waarin zij door restauratie zijn gebracht. Bij restauraties worden technologische ontwikkelingen goed in de gaten gehouden om zo steeds energiezuinigere monumenten te kunnen opleveren. De eerste panden met fotovoltaïsche cellen zijn al gerealiseerd en er wordt nu gekeken bij welke panden die in exploitatie zijn het mogelijk is deze elektriciteitopwekkende panelen ook te plaatsen. Vanzelfsprekend wordt het Bureau Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam daarbij in een vroeg stadium betrokken. En er wordt nog meer gedaan. Bij toepassing van installaties die veel energie verbruiken, zoals voor verwarming, wordt telkens gezocht naar de best presterende. Aan isolatie en warmteterugwinning wordt veel aandacht besteed. Het opgeleverde paviljoen op het terrein van Fort Diemerdam is het tweede pand met een helofytenfilter (afvalwater wordt ter plaatse op een natuurlijke manier gezuiverd). In de loop van 2012 werd Stadsherstel benaderd door Wubbo Ockels, die de leerstoel duurzame technologie aan de TU Delft bekleedt. Onder de naam De Groene Grachten wil hij in het feestjaar van vierhonderd jaar grachtengordel de duurzaamheid van dit werelderfgoed verbeteren. Stadsherstel werkt daar graag aan mee en werd daarom een van de founding partners. In 2013 zal De Groene Grachten alleen panden van Stadsherstel onderzoeken. De werkgroep MVO is hiermee binnen Stadsherstel nog breder geworden. Interieur Oudemanhuispoort 1A. De restauratie van de plavuizen vloer werd mede mogelijk gemaakt door de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. Foto Thomas Schlijper Vereniging Vrienden van Stadsherstel Stadsherstel heeft een actieve vriendenvereniging. Net als voorgaande jaren werden met behulp van een groep van circa vijftig enthousiaste vrijwilligers de Duif, de Vondelkerk en de Posthoornkerk opengesteld op iedere eerste woensdag en derde zondag van de maand. Daarnaast was Werf t Kromhout in de zomermaanden tijdens deze bijzondere openstellingen toegankelijk voor publiek. De bijzondere openstellingen zijn een groot succes en daarmee ook een goede promotie voor Stadsherstel. Stadsherstel is de vrijwilligers van de vereniging dankbaar voor hun inzet. Op 3 juni organiseerde de vereniging een rondwandeling door de binnenstad van Amsterdam. Het beginpunt van de wandeling was de Amstelkerk. Het eindpunt van de wandeling was Oudezijds Armsteeg 26, het proeflokaal van onze huurder De Prael. Circa tweehonderd mensen liepen de uitgezette route en bezichtigden een aantal door Stadsherstel gerestaureerde monumenten. De Algemene Ledenvergadering vond op 12 juni 2012 plaats in de Majellakerk. Tijdens deze vergadering werden de laatste benodigde fondsen geworven voor de restauratie van het Schooltje van Dik Trom in Etersheim. Eind september vond de jaarlijkse rondvaart plaats. Circa 150 deelnemers stapten op het Damrak in rondvaartboten en voeren door de grachten van de binnenstad langs gerestaureerde panden van Stadsherstel naar de Amstelkerk. De afsluitende borrel vond hier plaats en de Vrienden konden een expositie van Nelly Oostland-Veldhuis bezichtigen en kennismaken met de Van Gogh Mile. In het verslagjaar kregen de Vrienden van de vereniging twee nieuwsbrieven. Daarnaast ontvingen ze een boekje gewijd aan de geschiedenis en restauratie van Raamsteeg 6, een pand dat zonder de buitengewone gift van de Vrienden niet had kunnen worden gered. Zoals gebruikelijk kregen de Vrienden van de vereniging voor een aantal van de voorstellingen in de locaties van Stadsherstel korting met hun Vriendenpas. Contacten met andere monumentenorganisaties Op landelijk en lokaal niveau was Stadsherstel in het verslagjaar actief binnen enkele monumentenorganisaties. De directeur is bestuurslid van de Landelijke Federatie Het Behouden Huis, een koepel van stadsherstelorganisaties. Vooral over de compensatiemaatregel voor de vennootschapsbelastingplicht vond regelmatig gezamenlijk overleg plaats. Daarnaast is Stadsherstel lid van de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM), een vereniging die de belangen behartigt van circa veertig organisaties die zich inspannen voor het behoud van erfgoed. De FIM behartigt de belangen van het gehele monumentenveld, met name op het gebied van overheidsmaatregelen, wetgeving en beleid. De directeur is penningmeester van de federatie. 20 Verslag van de directie 21 Verslag van de directie

13 De gerestaureerde Posthoornkerk in winterse omstandigheden, met op de voorgrond de Haarlemmerstraat, foto Cris Toala Olivares De adjunct-directeur neemt deel aan het zogenaamde Amsterdam-overleg, waarin belangrijke zaken op het gebied van monumentenbehoud in Amsterdam aan de orde komen. Stadsherstel verleent voorts onderdak aan de stichting Amsterdam Monumentenstad en verzorgt tevens het secretariaat. De directeur is secretaris van deze stichting, die in het leven is geroepen om het maatschappelijk draagvlak voor de monumentenzorg in Amsterdam te vergroten. Daarnaast is de directeur lid van de Raad van Advies van Amsterdam Partners en het Nationaal Restauratiecentrum en bestuurslid van de Stichting Amsterdam 2013 die het 400-jarig bestaan van de grachtengordel en de jubilea van een aantal prominente Amsterdamse instellingen wil vieren. Stadsherstel heeft een adviserende taak bij de oprichting van Stadsherstel Paramaribo, waarbij nauw wordt samengewerkt met de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname. In 2012 bracht de heer Morel van Stadsherstel in dit kader driemaal een bezoek aan Suriname, waarbij hij tevens adviseerde over de restauratiewerkzaamheden aan Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam. Daarnaast bezocht de heer Morel op uitnodiging een conferentie in Indonesië en reisde hij voor advies af naar Stonetown op Zanzibar. Om het werelderfgoed in Stonetown te behouden heeft de overheid plannen een organisatie naar model van Stadsherstel Amsterdam op te richten. Resultaat en winstbestemming In het verslagjaar is een positief resultaat van 8,4 miljoen behaald. Daarvan wordt een bedrag van 5 miljoen aan de herwaarderingsreserve toegevoegd. Dit betekent dat er 3,4 miljoen beschikbaar is aan uitkeerbare winst. Voorgesteld wordt om een bedrag van 3,1 miljoen als 5% dividend uit te keren aan de aandeelhouders en het resterende bedrag ad 0,3 miljoen toe te voegen aan de overige reserve. Vooruitzichten het toekomstige Stadsherstel Amsterdam N.V. Het personeel blijft ook werkzaamheden verrichten voor Stichting Stadsherstel Amsterdam. Bij de verhuur van woningen wordt geen substantiële leegstand verwacht, terwijl de huurprijzen ten minste met de inflatie zullen stijgen. De vraag naar kantoor- en bedrijfsruimte in de Amsterdamse regio staat onder druk met gevolgen voor de verhuurbaarheid en huurprijsniveaus. Omdat de kantoor- en bedrijfsruimten van Stadsherstel zich bijna uitsluitend op toplocaties bevinden, wordt ook in dit segment geen noemenswaardige leegstand verwacht. Ten aanzien van de verhuur van bijzondere locaties wordt ingeschat dat deze het niveau van 2012 zal benaderen. Naar verwachting blijven de totale huurinkomsten van Stadsherstel in 2013 op peil. De personeelsformatie zal ten opzichte van 2012 in 2013 naar verwachting op hetzelfde niveau blijven. Zoals eerder in dit verslag is aangegeven, ontvangt Stadsherstel Amsterdam rijkssubsidie ter compensatie van de gevolgen van de vennootschapsbelastingplicht. Naar verwachting wordt voor 2013 een bedrag van ruim 1 miljoen aan Stadsherstel toebedeeld. Ondanks het matige financieel-economische klimaat kan, gelet op de begroting voor 2013 en de geschetste ontwikkelingen op het gebied van subsidie, het komende verslagjaar voor zover thans te overzien met vertrouwen tegemoet worden gezien. De raming voor de jaren 2014 tot en met 2016 laat zien dat het dividendbeleid van Stadsherstel kan blijven gehandhaafd. De leden van de Raad van Commissarissen en de medewerkers van Stadsherstel wil ik graag hartelijk bedanken voor hun waardevolle bijdrage aan de resultaten die in 2012 zijn behaald. A. Meerstadt directeur Amsterdam, 10 april 2013 In 2013 zal de splitsing van Stadsherstel naar alle waarschijnlijkheid vorm krijgen. Met deze splitsing kan Stadsherstel Amsterdam N.V. zich blijven toeleggen op het behoud van alle soorten gebouwd erfgoed. De stichting Stadsherstel Amsterdam zal zich als woningcorporatie bezighouden met volkshuisvesting in monumentale panden. De combinatie van beide bedrijven kan op deze wijze alle activiteiten blijven uitoefenen die Stadsherstel zich sinds haar oprichting in 1956 ten doel heeft gesteld. Het personeel van het huidige Stadsherstel N.V. treedt in dienst bij 22 Verslag van de directie 23 Verslag van de directie

14 Interieur Vondelstraat 39, de rode zaal van het Amsterdamse logegebouw van de vrijmetselaars. Dit pand is tegelijkertijd met nr. 41 door Stadsherstel gerestaureerd. Foto Ernest Annyas Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat Twee panden uit de 19e eeuw, die zo n dertig jaar na de bouw werden samengevoegd tot één onderkomen voor de vrijmetselaars in Amsterdam. Het betrof het in opdracht van brouwer Heineken door P.J.H. Cuypers ontworpen Bierhuis Vondel op no. 41 en de een paar jaar later gebouwde balzaal Vondelhuis ernaast. Ruim honderd jaar later, waren deze rijksmonumenten toe aan een grondige restauratie. De vrijmetselaars verkochten no. 41 aan Stadsherstel om zo de restauratie van no. 39 te kunnen bekostigen. Voor Stadsherstel betekent de restauratie een investering van 1,3 miljoen euro, die zal worden terugverdiend door zakelijke verhuur. De oplevering wordt verwacht in mei Historie Prentbriefkaart van de Vondelstraat rond 1900 gezien naar de Vondelkerk, met in het midden de paardentram en op de voorgrond links nrs. 39 en 41, afbeelding Stadsarchief Amsterdam De Vondelstraat ontstond in het tweede deel van de 19e eeuw toen de stad moest worden uitgebreid buiten de Singelgracht aan de zuidkant voorbij het Leidseplein. Vanaf het begin was het de bedoeling de Vondelstraat een chic aanzien te geven. Het plan voor de straat met villa s is van architect P.J.H. Cuypers. Hij wilde een soort parklaan aanleggen analoog aan het Rij- en Wandelpark naar ontwerp van tuinarchitect Zocher, dat al snel de naam Vondelpark zou krijgen. Cuypers ontwierp niet alleen de straat maar ook een twintigtal huizen en de Vondelkerk. Zelf woonde hij in een door hemzelf ontworpen villa op no In het midden liep de paardentram. De later aangelegde Constantijn Huygensstraat heeft de Vondelstraat in het begin van de Tweede Wereldoorlog in tweeën gesplitst, waardoor nummer 41 een hoekpand werd. Melange van stijlen De gevels zijn verschillende keren van uiterlijk veranderd. Van het oorspronkelijk door Cuypers ontworpen perceel in neogotische bouwstijl is weinig overgebleven. Beide panden werden in 1903 door de Amsterdamse vrijmetselaars gekocht en onder leiding van Kromhout (architect American) verbouwd en gekoppeld. Nu gaan we dus de Art Deco stijl in, zegt Paul Morel, projectleider, over deze eerste wijziging. In 1910 volgde, naar ontwerp van Heyn, de complete samenvoeging. Heyn ontwierp een gevel in een Tuschinski/Art Deco/ Jugendstilstijl-achtige stijl. Met deze twee panden, die nu met elkaar zijn verbonden, beschikken de Amsterdamse Vrijmetselaars over een unieke huisvesting. Morel: Het is onbegrijpelijk dat de vrijmetselaars toentertijd die verbouwing in twee stappen hebben gedaan, maar ook die stijlwisseling is apart. Restauratie De restauratiewerkzaamheden hebben als doel de authentieke onderdelen uit de tijd van Cuypers te conserveren en tegelijkertijd de bijzondere identiteit van de vrijmetselaarsloge te behouden. Er zijn bijvoorbeeld nog glas-in-loodramen met geometrische figuren, gerelateerd aan vrijmetselarij. In de gevel van nummer 39 is een indrukwekkende vijfpuntige diamant met daarin een pentagram aangebracht met gekleurd glas op een zinken achtergrond. De restauratie is lastiger verlopen dan voorzien omdat de constructie van met name de gevels van beide panden slechter bleek dan voorspeld. De verankeringen bovenin het metselwerk die blind zijn verwerkt, wat betekent dat je de ankers niet ziet, waren zwaar aangetast door roest en gaven ter plekke scheuren in de gevels, vertelt adjunct-directeur Jaap Hulscher, die bij elke Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat

15 Prachtige plafonds kwamen in Vondelstraat 41 tevoorschijn. Op de foto s is een vakatelier bezig met de restauratie, foto s Ernest Annyas Je denkt altijd wat moois te vinden, maar dat het zó mooi zou zijn Jaap Hulscher verwerving en restauratie van Stadsherstel is betrokken. De roest tastte zelfs de stalen balken aan, zodanig dat boven het portaal van no. 39 de hele gevel uit elkaar is gedrukt. Dit betekende een flinke meerkostenpost aan gevelmetselwerk. In de zaal op de eerste verdieping op no. 41 kwamen in het plafond na het verwijderen van verschillende lagen prachtige schilderingen - kunsthistorische schatten, waarschijnlijk aangebracht tijdens de verbouwing door Kromhout in tevoorschijn. Hulscher: Je denkt altijd wel dat er wat zit, maar dat het zo mooi zou zijn, dat hadden we niet gedacht. De plafonds waren duidelijk in de stijl van 1904, maar er liepen allemaal balken doorheen, echt in de stijl van Cuypers. De duiding van die tijd was ingewikkeld. Maar de plafonds zijn door specialisten van Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) en nog twee andere experts vrij goed gedocumenteerd en gefotografeerd. Daarna is in overleg met BMA en Rescura (een gespecialiseerd vakatelier) het plan voor restauratie uitgewerkt. Het plafond op de eerste etage is inmiddels gerestaureerd. Er is een prachtig plafond teruggebracht, in de stijl van toen teruggeschilderd, en je kijkt je ogen uit, zegt Hulscher. Reconstructie Het plafond in de benedenzaal op de beletage is niet te restaureren. Sommige delen zijn te veel aangetast om nog in oude glorie te kunnen herstellen, maar het plafond is ook hier weer prachtig, voorzien van Jugendstil-achtige schilderingen van een hoog niveau, zegt Hulscher, duidelijk een liefhebber En daar waar restauratie niet meer mogelijk is reconstrueren we soms. Voor dat laatste is nu gekozen, vult Morel aan. Er wordt gewerkt aan reconstructie van de schilderingen. De gevonden afbeeldingen worden op doek geschilderd en opgespannen op een frame en onder het bestaande plafond aangebracht. Het zijn sjabloonachtige schilderingen zoals je ze ook in Tuschinski ziet. Met elementen van de vrijmetselarij erin uit de periode van rond 1900, maar gemaakt in het balkenkader van Cuypers. Doordat het doek iets lager hangt, krijg je een doorzicht in de historische gelaagdheid van het pand. Die is van een enorme rijkdom, maar er is zoveel aan verbouwd dat het heel moeilijk is om dat precies historisch te duiden. Het pand op no. 39 wordt hersteld in de naoorlogse stijl van de vrijmetselaars, maar dan met goede materialen en deugdelijke installaties. Zo wordt bijvoorbeeld het plafond van de blauwe zaal, dat was beplakt met triplex sterretjes, wel weer in diezelfde sfeer teruggebracht. Ook alle ornamenten, zoals houten kandelaars, worden weer in originele staat teruggebracht. De Vrijmetselaars Stichting Amsterdam en Stadsherstel Amsterdam zijn gezamenlijk opdrachtgever van de restauratiewerkzaamheden die gecoördineerd worden uitgevoerd, zoals gezegd onder leiding van Stadsherstel. Deze constructie betekent de redding van een uniek stuk cultureel erfgoed, door bouwhistorici omschreven als een voor Nederland zeldzaam gebouw, speciaal ingericht voor gebruik door de Amsterdamse vrijmetselarij. Vrijmetselaarsloge Vondelstraat Amsterdam Het hoekpand op no een houten vakwerkhuis - werd in 1873 ontworpen door Pierre Cuypers en gebouwd in opdracht van brouwer G.A. Heineken. Het heette Bierhuis Vondel. Hier werden bezoekers ontvangen en bijgeschonken. Nummer 39, Balzaal Vondelhuis, stamt uit Beide panden werden in 1903 door de vrijmetselaars van Amsterdam van Heineken gekocht en in 1910 samengevoegd tot één geheel, waardoor de huidige, zo kenmerkende maçonnieke voorgevel tot stand kwam, met daarin een in glas-in-lood een geslepen vijfpuntige diamant afgebeeld, die symbool staat voor de mens als onderdeel van de kosmos. Het bijzondere in het pand op no. 39 is dat er over twee verdiepingen werkplaatsen zijn aangelegd. In de volksmond wordt zo n zaal tempel genoemd, maar de vrijmetselaars zelf prefereren het woord werkplaats. Een blauwe en een rode in dit geval, met het idee erachter dat je begint in de blauwe werkplaats en als je lang en goed genoeg hebt geleerd en aan jezelf hebt gewerkt om een beter mens te worden, dan word je gevraagd voor de rode werkplaats op de eerste verdieping. Merkwaardig lijkt het dat G.A. Heineken in de plafonds - die lijken te dateren uit de eerste bouwperiode - vrijmetselaarsmotieven heeft laten aanbrengen, terwijl het pand pas dertig jaar later in het bezit kwam van de vrijmetselaars. Een vrijmetselaarspand avant la lettre dus en dat blijkt ook wel uit het feit dat Heineken het pand later heeft overgedragen aan de vrijmetselaars met als bedoeling er een loge in de vestigen. Voor Stadsherstel is dit de tweede keer dat ze wordt geconfronteerd met de ornamentiek, schilderingen en glaspanelen, van de vrijmetselaars. Want ook bij Reguliersgracht 63 was eigenaar Z. Deenik, tevens de aannemer die dat pand indertijd heeft laten bouwen, een bekende vrijmetselaar. Zijn bedrijf, Z. Deenik & Zn., was ook betrokken bij de verbouwing van het Vondelhuis in Je kunt dus stellen dat vrijmetselaars ook in hun privé omgeving hechtten aan het verwerken van de voor de orde typerende symbolen. Ze lieten zien dat ze het waren, zegt Jaap Hulscher adjunct-directeur van Stadsherstel. Het dramatische aan het hele verhaal is dat in de oorlog de Duitsers waren gefixeerd op de vrijmetselaars, omdat ze het idee hadden dat die heel rijk waren en verborgen schatten hadden in hun panden. Dat leidde ertoe dat Vondelstraat in zijn geheel overhoop is gehaald en lambriseringen zijn weggebroken en -gehaald. De panden werden in een puinhoop achtergelaten en de vrijmetselaars hebben in de tijd van de wederopbouw na de oorlog met de schaarse en simpele bouwmaterialen lambriseringen van latjes en triplex die toen beschikbaar waren geprobeerd hun loges zo snel mogelijk op orde te krijgen voor een doorstart van de bijeenkomsten. De materialen waren goedkoop en de elektra leek nergens op. Aan de voorkant zaten van die heel oude ik heb ze nog nooit zo oud gezien - gietijzeren schakelkasten. Als je ergens het licht aandeed begon het te knetteren in die kasten, zegt Hulscher. Het wordt nu weer een veilig en goed gebouw. 26 Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat 27 Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat

16 Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp De in glas-in-lood geslepen vijfpuntige diamant in de maçonnieke voorgevel van het pand van de vrijmetselaarsloge, foto Ernest Annyas De Van Houtenkerk in Weesp - een kerk en stadsgehoorzaal ineen - is zodanig gerestaureerd dat hij voor meerdere doeleinden kan worden gebruikt. Om de investering van zeven ton in de restauratie van de prachtige ruimte te kunnen terugverdienen is gekozen voor een goed verdienmodel. De afdeling verhuur bijzondere locaties krijgt er een prachtige zaal bij. Maar ook de kerkgemeenschap zal haar eigen ruimte behouden. Na restauratie ziet dit rijksmonument er eigenlijk nog hetzelfde uit als toen Stadsherstel het kocht. Alleen nu wordt er geventileerd, zit er een goede verwarming in, zijn er extra ramen geplaatst om de kou te weren, is het gewelf geïsoleerd en ruikt het er fris. Rendementsberekening Jaap Hulscher is als adjunct-directeur en hoofd van de afdeling Restauratie en Planontwikkeling betrokken bij alle projecten van Stadsherstel, tegenwoordig vooral in de fase van (voorbereiding tot) verwerving van panden en van de rendementsberekening. Hij heeft zichzelf aangeleerd om in de fase van de bouw op de achtergrond te opereren en de projectleiders op hun eigen wijze te laten werken. Het proces voorafgaand aan een verwerving is tijdrovend. We worden vaak gevraagd voor projecten om erin te springen of anderszins mee te doen, zegt hij, waarmee hij aangeeft dat er veel verzoeken binnenkomen. Er vindt vervolgens een zware schifting plaats, zowel binnen Stadsherstel als ook op het moment van overleg met de Raad van Commissarissen. Uiteindelijk blijft ongeveer 10% van de projecten over. Hoe groter het restauratieproject hoe liever je vooraf een huurder hebt. Wat van te voren gebeurt is kijken naar de omgevingsprijs. Wat doet een kantoor op een bepaalde plek ongeveer. Dat wordt getoetst bij de makelaar en vervolgens wordt een m 2 prijs opgenomen in de rendementsberekening, die voor elk project wordt gemaakt. Bij een groot project zoals Pakhuis de Zwyger met 5500 m 2, moet je vooraf zekerheid hebben dat je het kunt verhuren voor langere tijd. De commissarissen van Stadsherstel N.V. zijn daar duidelijk in. Anders beginnen we er niet aan, zegt Jaap Hulscher van Stadsherstel. In de rendementsberekening wordt gerekend met vijftig jaar exploitatie. De huurinkomsten aan de inkomstenkant. Daartegenover staan de kosten van de restauratie. Daar kun je eventuele subsidies vanaf trekken. Daarnaast maak je een prognose voor de kosten van de nodige renovaties, vervanging van installaties, verzekeringen, onroerendgoedbelasting e.d. in die vijftig jaar. De som die daaruit voortvloeit laat zien of de investering een rendabele exploitatie oplevert. Stadsherstel rekent na die periode overigens ook nog met een restwaarde van een pand, omdat de panden zo goed worden onderhouden, dat die restwaarde er ook daadwerkelijk is. De rendementsberekening wordt gecontroleerd en daardoor gedragen door alle betrokken afdelingshoofden van de afdelingen Restauratie en Planontwikkeling, Beheer en Onderhoud, Huurzaken, Financiën, Directie en bij overeenstemming gaat zij voor akkoord naar de Raad van Commissarissen van Stadsherstel. Dit is een veilig en doordacht systeem, zo blijkt in de praktijk, waarmee geen grote risico s worden gelopen. Het gebouw uit 1906 ontworpen door architect B.J Ouëndag is een kerk, maar door de ruimtelijke werking en de verbluffende akoestiek is het meer een zaal, een gehoorzaal. Het is een prachtige ruimte, zegt projectleider Paul Morel, ruimtelijk vormgegeven in architectonische zin en de mooie lichtinval door het glas-in-lood ramen versterkt dat effect. Restauratie Als je binnenkwam rook je een tweedehandskledingwinkel. Al jaren voor de aankoop in 2009 door Stadsherstel werd de Van Houtenkerk ook gebruikt voor concerten, lezingen en boeken- en antiekmarkten. De omstandigheden waren echter verre van ideaal en de vele mogelijkheden die het gebouw in potentie in zich had konden niet worden benut. Upgrading van de kerk was hard nodig. Het restauratieplan behelsde dan ook niet alleen restauratie van in- en exterieur, maar ook het aanbrengen van elementen die noodzakelijk Paul Morel zijn om het gebouw geschikt te maken voor exploitatie. Een nieuw systeem voor verwarming en luchtbehandeling werd aangelegd, er kwamen nieuwe toiletten en een werkkeuken voor de cateraars. Bij een eerste aanblik van het exterieur van de kerk valt direct een van de grote restauratieproblemen op: van veel bakstenen is de bovenkant afgeboerd. Dit is ontstaan na het vervangen van het originele voegsel dat van slechte kwaliteit was, waarschijnlijk omdat men vervuild en brak Vechtwater heeft gebruikt bij de aanmaak ervan. Het nieuwe voegwerk bevatte te veel cement en was te hard ten opzichte van de steen. Vocht, zowel van binnen (condensvorming door de aanwezigheid van mensen en verwarming door gasbranders) als van buiten (regen) kon zo niet via de voegen worden afgevoerd. Aan de buitenkant werd de bovenste laag van de stenen afgedrukt. Temperatuurverschillen en weersomstandigheden als zon en vorst verergerden dit proces, dat alleen kon worden gestopt door alle voegen uit te frezen en opnieuw te voegen. Dit is op enkele plaatsen gebeurd. De muurdelen die het zwaarst waren aangetast zijn geheeld. Enkele delen van de zijmuur zijn bij wijze van test geïmpregneerd om het afbrokkelen te stoppen. Luchtbehandeling Binnenin de kerk had dit schimmelvorming en een verstikt binnenklimaat met muffe lucht tot gevolg. Morel: Als je binnenkwam rook je een tweedehandskledingwinkel. Een groot deel van de schade aan de muurschilderingen komt door een eeuwlang slechte luchtcirculatie in combinatie met condensvorming. De kerk heeft een zadeldak met vlak daaronder een vrijwel rond houten gewelf. Dit gewelf moest worden geïsoleerd, wat bijzonder 28 Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat 29 Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp

17 moeilijk was gezien de kleine afstand tussen het gewelf en de dakconstructie. De ventilatie eromheen moest in tact blijven om verrottingsverschijnselen in de dakspanten te voorkomen. Daar hebben we uitgebreid op gestudeerd en het was ook een belangrijk element in onze gesprekken met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, vertelt Morel. Een goede luchtbehandeling is essentieel als dit soort gebouwen worden herbestemd. Niet alleen voor het behoud van het gebouw, maar ook voor een aangename, regelbare temperatuur. Een ingenieus systeem is aangebracht, waarbij de warme lucht uit de kerk wordt afgezogen en frisse buitenlucht naar binnen wordt geblazen. In het systeem kruisen deze luchtstromen elkaar, waardoor de koudere lucht tot 17 graden wordt opgewarmd door de af te voeren warme lucht, zonder dat dit extra energie kost. Het systeem is in de kerk op een originele en onopvallende manier weggewerkt door de lambrisering 20 cm. naar voren te plaatsen, waardoor ruimte werd gecreëerd voor convectoren zonder de aanblik van de kerk te verstoren. Businessmodel In de gerestaureerde Van Houtenkerk vindt de tentoonstelling Weespers aan de Wand plaats, foto Marlies Platvoet door mevrouw Katie Somerwil-Ayrton, en is officieel in gebruik genomen tijdens het kamermuziekconcert dat plaatsvond - in de periode dat men nog bezig was met de restauratie van het gewelf - in december Maar er moet ook kunnen worden gedineerd, gerecipieerd en gecongresseerd. Eigenlijk zoals in De Duif in Amsterdam, maar dan in het klein. De afdeling Verhuur Bijzondere Locaties van Stadsherstel speelt hierin een belangrijke rol. Op deze manier moet de exploitatie rendabel worden, volgens de rendementsberekening die Stadsherstel voor elk pand - groot of klein - hanteert. Er lijkt niets te zijn veranderd als je binnenkomt in de inmiddels gerestaureerde kerk. Het resultaat is niet zichtbaar. Dat komt omdat de werkzaamheden nu ze af zijn aan het oog zijn onttrokken. Ook de prachtige kroonluchters hangen er nog steeds. Een opvallend verschil is wel dat de (losse) kerkbanken alleen nog aan de zijkanten staan - ook ter oriëntatie - zodat er in de middenruimte een vrije opstelling is ontstaan. De banken zijn gerestaureerd met behulp van een donatie van de Vrienden van de Van Houtenkerk Hoewel gebouwd in opdracht van de dames Van Houten van de Van Houten chocolade als een kerk voor de Nederlandse Protestanten Bond, vervulde het gebouw ook een andere functie. Die van centraal punt in het maatschappelijke leven in Weesp. De Van Houten chocoladefabriek was belangrijk voor de stad, een werkgever voor velen werkzaam in die industrie. Dat bracht een gevarieerd cultureel verenigingsleven met zich mee, dat zich deels in de kerk afspeelde. De andere kerken in Weesp hadden die tweede functie niet. Het is eigenlijk heel bijzonder dat die kerk weer terugkomt in de gemeenschap, stelt Morel. Het is de restauratiearchitect gelukt om zonder concessies te doen aan het oorspronkelijke gebouw een multifunctionele ruimte te creëren die op alle gebied voldoet aan de eisen van de moderne tijd. In april 2013 was de kerk helemaal gereed en in november van dit jaar wordt hij feestelijk heropend. Van Houtenkerk in Weesp, foto Ernest Annyas Het tamelijk rijke culturele leven van de Weespernaren - opvallend voor een stad zo dicht bij Amsterdam - vormt onderdeel van het nieuwe business model. De Van Houtenkerk moet in Weesp en omgeving weer een centraal punt in maatschappij worden. Met de (culturele) activiteiten die er al plaatsvonden voór de restauratie, aangevuld met nieuwe initiatieven. De kerk leent zich goed voor muziek. Het Nederlands Kamer Orkest zou er bijvoorbeeld goed kunnen spelen, zegt Morel. Het houten gewelf zorgt ervoor dat de nagalmtijd aanzienlijk korter is dan in veel andere kerken en er is een redelijke spreekakoestiek. Het woord gehoorzaal zegt het eigenlijk al. De Bechsteinvleugel die er staat is geschonken Metselaar aan het werk in de Van Houtenkerk, foto archief Stadsherstel Heel bijzonder dat die kerk weer terugkomt in de gemeenschap Paul Morel 30 Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp 31 Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp

18 Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding Het Schooltje van Dik Trom zou niet zijn gerestaureerd zonder de subsidiegevers die het project mede mogelijk maakten en de bijdragen van de 250 donateurs die ervoor zorgden dat het nog ontbrekende bedrag van bij elkaar werd gebracht. De donateurs werden geworven via crowdfunding. De subsidies werden verstrekt door verschillende organisaties die onderling goed samenwerkten, alle met hetzelfde doel voor ogen: de restauratie en daarmee de redding van het Schooltje van Dik Trom in Etersheim. Spil in dit project, met een complexe financieringssituatie en -organisatie, was bouwkundige en projectleider Stella van Heezik. Start van de restauratie van het Schooltje van Dik Tom in Etersheim, foto Thomas Schlijper Complexe financiering De restauratie van het voormalige schooltje is gereed. Nu is er onder meer een kinderboekenmuseum gevestigd, foto Willem van Itserson Het schooltje was min of meer ten dode opgeschreven toen Jaap Hulscher, adjunct-directeur van Stadsherstel, op het als potentieel restauratieproject werd geattendeerd. Het plan werd gemaakt. Alleen, de financiering bleek lastig voor elkaar te krijgen. Van Heezik - ook gecharmeerd van het project - bood aan te kijken of het mogelijk was om subsidie te krijgen en ging ermee aan de slag. Het bleek een lange weg met meerdere hobbels. Al tijdens de zoektocht naar subsidie kreeg het project de Mooi Nederland prijs, een onderdeel van de Innovatieregeling Mooi Nederland. Het Schooltje van Dik Trom werd samen met 25 andere projecten uitgekozen uit 222 inzendingen. Door het niet aflatende enthousiasme en de inzet van Van Heezik is het tenslotte goed gekomen met die subsidies. De benodigde fondsen kwamen er. Uiteraard investeerde Stadsherstel zelf een deel van het bedrag. Het andere deel werd bijeengebracht door een collectief van subsidiegevers van het rijk, de provincie en de gemeente, resp. de Innovatieregeling Mooi Nederland van het Ministerie van Infrastructuur, de Provincie Noord-Holland (projectbureau Laag Holland) en de Gemeente Zeevang (Etersheim). Daarnaast verstrekte het Nationaal Restauratiefonds een laagrentende lening en werd een donatie ontvangen van het prins Bernhard Cultuurfonds. Dat dit resultaat werd behaald is mede te danken aan de inzet van de toenmalige Rijksbouwmeester, Liesbeth van der Pol, die alle partijen bij elkaar bracht met als doel gezamenlijk de mogelijkheden voor cofinanciering te bezien. Crowdfunding Toen bleek dat er nog een tekort van was, werd bedacht crowdfunding als instrument in te zetten en op die manier zo veel mogelijk potentiële donateurs te bereiken. Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunde dit initiatief met de belofte zijn donatie te verdubbelen als Stadsherstel in staat was het benodigde bedrag bijeen te krijgen. De vrienden van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel (VVvS) werd gevraagd het project te steunen. Zij waren enthousiast: de helft van het aantal donateurs is Vriend. Het instrument crowdfunding het eerste in zijn soort voor het behoud van gebouwd erfgoed bleek te werken. Een nieuw specifiek project voor crowdfunding staat nog niet op stapel, maar ideeën zijn er genoeg. Van Heezik hoopt zeer dat het instrument inzetbaar zal zijn bij een volgend restauratieproject. Voor het opzetten en onderhouden van het crowdfunding platform (een aparte website) heeft ze al subsidies binnen. Het Prins Bernhard Cultuurfonds doet weer mee en de andere subsidies komen van de Mondriaan Stichting en het Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding

19 Kiezen uit drie projecten Fonds voor Cultuurparticipatie. Die laatste twee zijn vooral om vrijwilligers in te zetten voor het volgende project. Van Heezik: Het schooltje was een mooi pilotproject, maar we hebben gemerkt dat het qua tijdsinvestering een zware druk legt op de organisatie. Vandaar het idee om vrijwilligers van de VVvS hiervoor specifiek op te leiden en daarvoor een subsidie aan te vragen. De subsidie werd verstrekt omdat het Fonds voor Cultuurparticipatie het belangrijk vindt dat de Vereniging erfgoed belangrijk is - wij vinden dat uiteraard ook - dan is het helemaal fijn als mensen daar geld voor over hebben, zodat we dingen samen voor elkaar krijgen. Dik Trom was natuurlijk een mooi voorbeeld, maar er zijn meer projecten die steun nodig hebben. Het gaat erom dat je dat als organisatie niet meer alleen hoeft te doen. Daarmee zegt ze: erfgoed is van ons allemaal, dus moeten we er samen voor zorgen. Ook de sociale component is een belangrijke factor voor zowel subsidiënten als Stadsherstel. Met de aldus verkregen subsidies wordt als het aan Van Heezik ligt een crowdfunding platform (een aparte website) opgezet, worden vrijwilligers getraind en worden drie projecten uitgekozen waaraan men financieel kan bijdragen. Zo ziet de bezoeker en potentiele donateur ook direct hoe divers Stadsherstel is. Dat we ons werkterrein niet alleen in de binnenstad van Amsterdam hebben, maar ook daarbuiten. Dat we panden herbestemmen en dat we zorgen voor openstellingen, zodat iedereen ervan kan genieten. En directeur van Stadsherstel Amsterdam. Invoegen na Amsterdam: Het Schooltje van Dik Trom is inmiddels opgeleverd en doet dienst als kinderboekenmuseum. Onno Meerstadt neemt in december 2012 het Restauratiefonds Compliment in ontvangst. Het Compliment wordt jaarlijks toegekend aan personen of organisaties die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor monumentenzorg. Foto Thomas Schlijper naast bijdragen aan restauratie van panden en het openstellen ervan door organisatie van evenementen, door middel van het oprichten en het onderhouden van het crowdfunding platform door vrijwilligers, het werk voor vrijwilligers diverser maakt. Daarnaast is het Fonds van mening dat de doelstelling van verjonging van de doelgroep donateurs, alsmede die van vrijwilligers hierdoor zal kunnen worden bewerkstelligd. Van Heezik benadrukt dat de inzet van vrijwilligers heel belangrijk is. Het geeft draagvlak voor een project en binnen een gemeenschap. Dat is zeker van belang voor Stadsherstel, maar ook voor subsidiënten. Draagvlak binnen de gemeenschap is steeds vaker een eis van subsidiegevers, zegt Van Heezik. En dat is ook logisch. Het is de tijd dat je dingen met elkaar doet. Met elkaar ervoor zorgen. Als iedereen vindt dat Sociaal ondernemerschap. De organisatie vindt het belangrijk dat ook mensen met een wat grotere afstand tot de arbeidsmarkt kunnen worden betrokken bij haar restauratieprojecten. Zij werkt op dat gebied samen met Stichting Herstelling, die veelal werkt met jonge mensen. In het voorbeeld van het schooltje is het hekwerk door een aantal van hen gemaakt. Het is de tijd dat je dingen met elkaar doet Stella van Heezik Het interieur van het voormalige schooltje is getransformeerd in een kinderboekenmuseum, foto Thomas Schlijper natuurlijk dat er veel culturele voorstellingen in onze bijzondere gebouwen plaatsvinden. Crowdfunding kan bijdragen tot verbreding van de doelgroep en tot een hernieuwde kennismaking met het bedrijf Stadsherstel, dat zelf uiteraard ook blijft verjongen en vernieuwen. Stadsherstel gaat aandacht besteden aan deze mogelijkheid tot bijdragen aan behoud van erfgoed, gebouwd en anderszins. Voor de restauratie van het Schooltje van Dik Trom nam Stadsherstel in december 2012 het Restauratiefondscompliment in ontvangst van het Nationaal Restauratiefonds (NRF). Het compliment wordt jaarlijks toegekend aan personen of organisaties die zich op een positieve manier hebben ingezet voor monumentenzorg. Het compliment voor de organisatie die dat volgens het NRF het afgelopen jaar heeft gedaan, is uitgereikt aan Onno Meerstadt, Stella van Heezik is voortvarend van start gegaan met crowdfunding en fondsenwerving. Ze zal bezig blijven met het zoeken naar subsidie voor projecten, zoals zij dat al jaren doet. Zij vervult inmiddels - naast haar werk als bouwkundige - de functie van fondsenwerver. Nu dan officieel! 34 Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding 35 Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding

20 Acht monumenten in en om het 1012-gebied Het grootste deel van de Stadsherstelpanden ligt in het centrum van Amsterdam. Niet verwonderlijk dat met regelmaat panden in het 1012 postcodegebied worden gerestaureerd. Het afgelopen jaar is gewerkt aan acht panden in of vlak bij dit gebied. Mooi meegenomen is dat Stadsherstel hiermee de stad Amsterdam helpt met het opschonen van de buurt. Overigens, zonder de financiële risico s die gepaard kunnen gaan met de verwerving van panden uit de zogenoemde criminogene branche. Stadsherstel is partner in het Project Project 1012 Oudezijds Achterburgwal 156 (in het midden) met even verderop de hoek met de Oude Doelenstraat en brug nr.215, Paulusbroederssluis genaamd. Foto Stadsarchief Amsterdam Oudezijds Achterburgwal 156 Een stuk verderop vlak bij de Oude Doelenstraat wordt gewerkt aan een rijksmonument, dat is gekocht in 2011, aan de Oudezijds Achterburgwal 156. Ooit vormde de deze burgwal, die deel uitmaakt van de middeleeuwse stad, de oostelijke grens van Amsterdam. Ook was het vroeger een vestigingsplaats van veel vrouwen- en mannenkloosters. Namen van zijstraatjes herinneren hier nog aan. Het pandje met halsgevel op nummer 156, dat ligt in het rustiger zuidelijke deel van de gracht, deed dienst als boekenwinkel(tje) toen Stadsherstel het kocht. Sinds het vertrek van de antiquaar in april 2012 wordt eraan gewerkt. Het wordt opnieuw als werk-woonhuis verhuurd. Oudemanhuispoort 1A, een werk-woonhuis uit de 16e eeuw, foto Thomas Schlijper Project 1012 van de gemeente Amsterdam is eind 2007 van start gegaan. Voornaamste doel is de opwaardering van het gebied door het tegengaan van criminaliteit en verloedering in het hart van de stad. Dit doel is te bereiken door branches die gevoelig zijn voor criminaliteit - ook wel criminogene functies genoemd - terug te dringen en de prostitutie te beperken tot twee zones in het gebied, aldus de brochure van de gemeente 1012 in uitvoering. Het 1012-postcodegebied is uitgestrekt en wordt begrensd door het Singel, de Kloveniersburgwal en de Geldersekade. Een aantal monumenten van Stadsherstel in dit gebied of er niet ver vandaan werd in 2012 opgeleverd. Andere zijn nog in restauratie. Oudemanhuispoort 1a Een klein monument, letterlijk grenzend aan de Oudemanhuispoort met de voorzijde aan de Oudezijds Achterburgwal, dat Stadsherstel op verzoek van de Universiteit van Amsterdam overnam, is Oudemanhuispoort 1A. Op de lijst van rijksmonumenten wordt het omschreven als Huisje met gave gepotdekselde houten gevel onder rechte lijst en op stenen pui, een werkwoonhuis uit de 16e eeuw. Het heeft een houten façade uit de eerste helft van de 19e eeuw, wat voor die tijd zeer bijzonder mag heten. De kern is 16e-eeuws volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In de 18e eeuw was hier herberg t Fortuin gevestigd en eind 19e eeuw was het nog een tapperij. De laatste neringdoende was een juwelier-horloger, maar deze vertrok vanwege het funderingsherstel dat geen uitstel diende. Twee jaar na de aankoop in 2010 is het pandje in oude luister hersteld. Er is een volledig nieuwe fundering aangebracht met behulp van een speciaal voor dit soort projecten ontwikkeld systeem. Het terugvinden en herplaatsen van een oude 17e-eeuwse tegelvloer was de kroon op het werk. De nieuwe huurder van deze woon/winkelruimte heeft hier in winkel in biologische voedingswaren gevestigd. Kloveniersburgwal 44 Nog een antiquaar, maar dan aan de Kloveniersburgwal 44, antiquariaat De Kloof. En geen kleintje dit keer. Nog vroeger in de tijd deed het pand met, toen, dichtgetimmerde ramen dienst als groothandel in Twentsche goederen en tricotages. Een monumentaal huis met maar liefst vijf verdiepingen van elk honderd vierkante meter. Dat is veel ruimte met een prachtige, afleesbare bouwgeschiedenis. Vanuit de kelder zie je het gebouw als het ware door de tijd opgroeien. Die kelder is verdeeld in een diepe voorkelder, en een iets hoger gelegen achterkelder. Door het hele huis is dat te zien. Het voor- en achterhuis zijn over de volle breedte aan elkaar gekoppeld. In het voorhuis is de laatmiddeleeuwse bouwwijze nog herkenbaar. In de zijgevels zijn oude vensteropeningen te herkennen die later zijn dichtgemetseld. Er zijn deuropeningen herkenbaar naar die buurpanden. Eén daarvan gaat naar een fraai winkelpand in de Oude Hoogstraat, dat ooit totaal is verbouwd door architect Rood. Dezelfde architect die ook de gevelpui bij het Stadsherstelpand heeft ontworpen. Kleine gedenkstenen in beide gevels verwijzen naar de architect. In 2012 werd begonnen met de fundering. Vastgesteld werd dat de oude zware vloerbalken van de begane grond aan twee zijden stevig zijn ingerot, waardoor alle koppen moeten worden vervangen. Na restauratie en verbouwing zal het pand op de begane grond opnieuw een winkel huisvesten, en op de etages erboven ruime appartementen. Kloveniersburgwal 44 (midden) met daarin een winkel in Twentsche goederen en Tricotages. Links daarvan De Oude Hoogstraat en brugnr. 224, Bushuissluis genaamd. Foto Stadsarchief Amsterdam. Op de foto rechts hetzelfde pand maar nu met de naam Antiquariaat De Kloof vlak voordat het pand in het bezit kwam van Stadsherstel Amsterdam. Foto Ernest Annyas 36 Acht monumenten in en om het 1012-gebied 37 Acht monumenten in en om het 1012-gebied