Geschiedenis vh Economisch Denken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geschiedenis vh Economisch Denken"

Transcriptie

1 3de bach TEW (keuze) Geschiedenis vh Economisch Denken Prof. Erreygers Q uickprinter Koningstraat Antwerpen EUR

2 Nieuw!!! Online samenvattingen kopen via

3 Geschiedenis van het economisch denken Pre-klassieke periode Sessie 1. Inleiding Griekse Oudheid Scholastieken Sessie 2. Mercantilisme Petty Cantillon Law Boisguilbert Sessie 3. De Fysiocraten Klassieke periode Sessie 4. Mandeville Adam Smith Sessie 5. Malthus Ricardo Sessie 6. Bentham Vroege Socialisten John Stuart Mill Sessie 7. Karl Marx Volgelingen van Marx Neo-klassieke periode Sessie 8. De Neo-klassieke Voorlopers Dupuit, Cournot, Gossen Sessie 9. De Neo-klassieke Grondleggers Jevons, Menger, Walras Géén les op 1 mei Sessie 10. De Theorie van het Algemeen Economisch Evenwicht Sessie 11. De Geschiedenis van de Welvaartseconomie Sessie 12. John Maynard Keynes en het Ontstaan van de Macro-economie 1

4 Hoofdstuk 1: Inleiding - Griekse Oudheid - Scholas:eken 1.1 Inleiding 1. Bedoeling van de cursus breed overzicht van de geschiedenis van het economisch denken inzicht in het voorlopige karakter van economische kennis intellectuele achtergrond van de discipline economische kennis is relatief > theorieën komen en gaan Agnar Sandmo s redenen 1. It is fun. Anyone with some familiarity with modern economics should find it interesting to read about the thinkers and theories of the past (...). vanwaar komt het 2. Some knowledge of the history of thought should form part of the liberal education of an economist. brede opleiding 3. Some familiarity with the history of thought contributes to a better understanding of the fact that the discipline of economics is in a permanent process of change and development, thereby leading to a better understanding of the nature of economic research. draagwijdte 2. Bronnen primaire bronnen = wat economie zelf heeft geschreven secundaire bronnen = wetenschappelijke reflectie professionele literatuur * klassiekers *vaktijdschriften handboeken internet, vb. initiatives/history-of-political-economy 3. Geschiedenis en methodologie Is economie wetenschap? wanneer is een discipline wetenschappelijk? hoe kunnen we wet van een wetenschap onderscheiden? belangrijke bijdragen 1. Karl Popper Falsificationisme oostenrijker, gevlucht naar VK nieuw criterium vr ondersch wet <> niet wetenschappen niet verificationisme maar falsifieerbaardheid > het tegendeel bewijzen, de theorie weerleggen en DAN is het een wetenschap wetenschap is dus altijd voorlopig 2. Thomas Kuhn Paradigma-theorie periodes waarin wetenschappen een bepaalde theorie delen 2

5 paradigma s > fouten, dingen die niet worden verklaard (anomalieën) > vertrouwenscrisis alternatieve theorie kan heersende par vervangen dus zowel oud als nieuw paradigma nodig 3. Imre Lakatos wetenschappelijke onderzoeksprogramma s wet onderzoeksprogramma > verschil met paradigma; er is een harde kern, iets wat nooit veranderd mag worden + een beschermende schil zal veranderen 4. Donald/Deirdre McCloskey Econ gesch (feitelijke) heeft commentaar op de retoriek van de economische wet er zijn een aantal methodologische voorschriften maar veel economische wet volgen die niet > is volgens hem geen probleem > kijken naar de praktijk vd economie > aandacht vr retoriek (welke argumenten, welke technieken worden gebruikt om elkaar te overtuigen) 4. Economie als dismal science de term dismal science (akelige, trieste, sombere wetenschap) is afkomstig van Thomas Carlyle Carlyle ( ) was een zeer invloedrijke Schotse schrijver en essayist in het algemeen wordt aangenomen dat Carlyle reageerde tegen de pessimistische voorspellingen van Malthus Malthus: alg welvaartsbevrediging is onmogelijk (voor heel de bevolking) maar vorige puntje is niet juist: in feite gaat het om een reactie tegen John Stuart Mill en andere economisten die ijverden voor de afschaffing van de slavernij antislavernij beweging bestond uit de coalitie van christelijke denkers, utilitaristen en economisten Carlyle en John Ruskin ( ) spraken zich uit voor kolonisatie en tegen individuele vrijheid voor iedereen Carl: zwart is inferieur, blank is superieur niet alle mensen zijn gelijk en er is een hiërarchie > zo wordt slavernij verdedigbaar MAAR veroordeelden wel scherp de moderne vormen van slavernij *tov machines > industrialisatie en afhankelijk zijn van mach corrumpeerde de ziel vd mens dismal science <> gay science economische wet wordt beschuldigd van het steunen vd afschaffing vd slavernij > dachten liberaal! 5. Overzicht van de cursus Pre-klassieke periode: vòòr Adam Smith Klassieke periode: van Smith tot Marx 3

6 Neo-klassieke periode: vanaf de neo- klassieke revolutie 1.2 De Griekse Oudheid 1. Situering periode: voor Christus maatschappij grondig verschillend van de onze: klassenstructuur: hiërarchie *rigide positie en status >> verandering gebeurt langzaam landbouw dominant *steden vooral culturele rol geld marginale betekenis *vooral ruilhandel geen aparte economische wetenschap - vooral filosofen - het goede staat centraal Plato, Aristoteles (+ Xenofoon: Oikonomikos) Plato wijst naar boven, Aristoteles wijst naar beneden 2. Plato ( v.c.) leerling van Socrates dialogen met Socrates in de hoofdrol = Socratische dialogen leermeester van Aristoteles oprichter van de Academie in Athene ook actief in Syracuse Socratische dialogen a) Republiek (Politeia) geschreven rond 374 v.c. beschrijving van de ideale, rechtvaardige staat staat streng hiërarchisch opgebouwd: heersers = filosofen-koningen, mensen die speciaal opgeleid zijn, wetten uitvoeren bewakers = soldaten, orde handhaven en wetten naleven bv. politie producenten = landbouwers, ambachtslui, handelaars helemaal onderaan: handelaars Kleinhandel voor mensen met een slechte gezondheid + loonarbeid vr mensen met beperkte verstandelijke capaciteiten indeling gebaseerd op: verscheidenheid van de menselijke behoeften verschillende dingen moeten gemaakt worden doet ruil ontstaan ongelijkheid van de natuurlijke aanleg ieder van ons houdt zich best bezig met die taak waarvoor hij als het ware in de wieg gelegd is Diversiteit in behouden en natuurlijke aanleg combineren 4

7 KWALITATIEF ARGUMENT > mens en mtspp worden er beter van, niet voor max productie (=Smith) een teveel aan rijkdom is een bedreiging voor de rechtvaardige samenleving heersers en bewakers mogen geen privé bezit hebben (= aristocratisch communisme) b) WeGen (Nomoi) geschreven aan het einde van zijn leven stichting van een fictieve kolonie, Magnesia meer realistische visie privé bezit ook aan de hoogste klassen toegestaan, maar aan strenge voorwaarden onderworpen (gelijke landverdeling in het begin) klemtoon op beperking van de bevolking als middel om armoede te vermijden (ideaal: 5040 gezinnen) bestaansminimum is gegarandeerd > niet door armoede omkomen staatsinterventie mag om prijzen en winsten te regelen interest is volledig verboden kapitaalaccumulatie is nauwelijks toegestaan geld is nodig als ruilmiddel, maar moet waardeloos zijn (geen goud of zilver) 3. Aristoteles ( v.c.) leerling van Plato leermeester van Alexander de Grote oprichter van het Lyceum in Athene (peripatetische school) ze wandelen rond meer aandacht dan Plato voor studie van de natuur bredere belangstelling > brede interesse proberen alles te rangschikken / te classificeren a) Ethiek (Ethica Nicomachea) geschreven rond 330 v.c. ethische beschouwingen ook historische, culturele, psychologische, sociologische, en economische aspecten oikonomia is geen theoretische of praktische wetenschap oikonomia is een ondergeschikte kunst of kunde om een huishouden te bestuderen doel van de oikonomia : verwerven van rijkdom: verzorgen van de huishouding verkrijgen van levensnoodzakelijkheden bv. gaan kopen od markt mensen streven het goede na: welzijn (kwaliteit) in plaats van rijkdom (kwantiteit) kwal > kwant rechtvaardigheid in de ruil: principe van de evenredige tegenprestatie gelijkheid in de ruil bij heterogene goederen: vergelijkbare behoeften 5

8 natuurlijke maatstaf vervangen door algemeen aanvaard substituut nl. geld is maatstaf van behoeften maakt dingen die onvergelijkbaar zijn vergelijkbaar b) Poli:ek (Poli:ca) geschreven rond 320 v.c. zoektocht naar ideale staatsinrichting individueel belang ondergeschikt aan maatschappelijk zoals Plato géén verdediging van gemeenschappelijk bezit <> Plato beloning naar verdienste toegelaten (maar met mate) niet zoveel mogelijke dingen willen hebben goeie dingen nastreven, kwaliteit motivatie ongelijkheid is drijfveer voor revolutie onderscheid tussen oikonomia en chrèmatistikè : gebruikswaarde-ruilwaarde oikonomia: gebruik van persoonlijk bezit gebruik van onpersoonlijk bezit verwerven van goederen chrèmatistikè: bezitsverwervingskunst = omgang met geld onderdeel van oik MAAR*** welke relatie? oikonomia slaat op het natuurlijke, normale gedrag (sfeer van de gebruikswaarde) chrèmatistikè slaat op geldeconomie (sfeer van de ruilwaarde) *** chrèmatistikè kan ontaarden: goede, natuurlijke chrèmatistikè is onderdeel van oikonomia slechte, onnatuurlijke chrèmatistikè is gericht op ongelimiteerde bezitsverwerving (accumulatie van rijkdom) kan zijn doel voorbij schieten > door geld geobsedeerd voor Aristoteles is belangrijk: maat houden: natuurlijk gedrag niet laten deverteren het noodzakelijke niet overschrijden deugdzaamheid nastreven (legende van koning Midas!) ruil is een onproductieve bezigheid (geen winst) ruil moet evenredig zijn geld is onproductief (wisselmiddel) interest vragen is een van de meest tegennatuurlijke middelen om geld te verdienen mag men niet doen 6

9 er komen al nakomelingen van dan laat men geld uit geld geboren worden 4. Conclusie sterk normatieve benaderingen Plato veeleer deductief Aristoteles meer inductief Plato gelooft in het bestaan van een goede heersersklasse (voorloper van communisme) utopisch en romantisch van aard kan snel ontaarden in totalitarisme grote invloed van Aristoteles in de Middeleeuwen 1.3 De Scholas:eken (ME) 1. Situering periode: 11de - 17de eeuw herontdekking van het werk van Aristoteles, onder invloed van Arabische geleerden zoals Averroes ( ) Latijnse vertalingen: Robert Grosseteste (ca ), Willem van Moerbeke (ca ca. 1286) van Aristoteles nieuwe impuls ontstaan van universiteiten (Parijs, Oxford,...) scholastieken = leraars Scholastieken = leraars, professors inspiratiebronnen: Bijbel (Oude en Nieuwe Testament) Kerkvaders (Augustinus, ) Aristoteles Romeins Recht Canoniek Recht (Kerkelijk Recht) langzame evolutie in standpunten twee invalshoeken: vanuit de aardse samenleving (belangen van de mensen) vanuit het hemelse leven (belangen van God) je moet de hemel verdienen economische problemen komen aan bod bij de ethiek en het recht economie en ethiek: (rechtvaardigheid) distributieve rechtvaardigheid (verdeling van inkomen en rijkdom): aanvaarden of veranderen commutatieve rechtvaardigheid (ruil van goederen en diensten) economie en recht: (rechtsprincipe) welke contracten zijn geoorloofd? intrest wordt vermomd als iets anders 7

10 Scholastieke methode: het stellen van een vraag, probleem, casus een lange uiteenzetting over het standpunt dat moet worden aangepast of verworpen (autoriteiten!) het geven van een anders luidend antwoord *positieve argumenten *negatieve argumenten *achtergrondinformatie aandacht voor economische problemen: waarde van de goederen(prijs) = prijs te hoog/te laag? interest = mag dit? geld = machtshebbers? Wat is erover bekend? Bijbel, Marcus, Wie zegt dit, wie zegt dat? 2. Rechtvaardige prijs commentaar op Aristoteles Ethica Nicomachea proportionaliteitsprincipe in de ruil: bouwmeester (A) staat tegenover schoenmaker (B) huis (C)staat tegen over een paar schoenen (D)! = kruisverband wat bedoelde Aristoteles met evenredigheid in de ruil? Hoe interpreteren? interpretatie van het begrip chreia (indigentia) embryonale formuleringen van moderne theorieën? teksten zijn dikwijls onduidelijk ruil moet gebeuren tegen een rechtvaardige prijs rechtvaardige prijs = normale marktprijs (cf. Raymond De Roover) evolutie in het scholastieke denken: overzicht door Odd Langholm a) Interpreta:e van Raymond De Roover The concept of the just price: theory and economic policy, Journal of Economic History, vol. 18(4), Dec. 1958, pp !! norm omstandigheden: marktprijs 8

11 !! markten werken niet goed > dan mag OH tussenkomen b) Albertus Magnus (ca ) productiekosten moeten gedekt zijn labor et expenses voorloper van arbeidswaardeleer? juiste prijs komt overeen met de waarde secundum aestimationem fori volgens de schatting vd markt c) Thomas van Aquino (ca ) verband met menselijke behoeften prijzen variëren in functie van behoeften vaag voorloper van subjectieve waardeleer? d) Henricus van Friemar (ca ) verband met geaggregeerde vraag beh vd groep v mensen geen scherp onderscheid tussen vraag en aanbod relatie tussen prijs en schaarste e) Johannes Buridanus (ca ) introduceert het begrip koopkracht prijs wordt bepaald door effectieve vraag rei venalis mensura est communis indigentia humana f) Geraldus Odonis (ca ) synthese combineert kosten-gerichte benadering met vraag-gerichte benadering invloed van Pierre de Jean Olivi raritas (schaarste) g) Pierre de Jean Olivi ( ) virtuositas ( objectief nut) 9

12 complacibilitas ( subjectief nut) later overgenomen door San Bernardino van Siena 3. Interestverbod lange traditie in de Kerk: eerste concilie van Nicaea (325) derde concilie van Lateranen (1179) verbod opgeheven rond 1830 >> HEEL LAAT! hoe kan het verbod worden gelegitimeerd? weinig houvast in Oude of Nieuwe Testament op zoek naar bijkomende argumenten/bronnen want te weinig info andere bronnen: Plato, Aristoteles, Kerkvaders twee manieren van beïnvloeding: in foro externo (rechtbanken) in foro interno (biecht) biechtvader moest weten hoe men daarmee moet omgaan a) Thomas van Aquino : nieuwe argumenten onderscheid consumeerbare en niet- consumeerbare goederen niet-consumeerbaar: bv. huis verkoop van het goed bv. huis kopen verkoop van het gebruik bv. huis verhuren, het is nog in je bezit maar gebruikt het zelf niet geld is een consumeerbaar goed > geen onderscheid tussen goed en gebruik interest vragen = misdaad begaan want je hebt het geld niet meer en je vraagt er een vergoeding voor b) Uitzonderingen extrinsieke titels maken interest mogelijk damnum emergens (geleden schade) (later ook periculum damni) geld uitgeleend > huis brandt af > je h geld nodig > bijkomende vergoeding vr deze schade die je hebt geleden lucrum cessans (ontlopen winst) cf. alternatieve kosten, opportuniteitskosten periculum sortis (risico voor het kapitaal) kans op terugbetaling carentia pecuniae (liquiditeitsopoffering) cf. tijdspreferentie Leonardus Lessius ( ): De Iustitia et Iure (1605) bestudeert Antwerpse Beurs c) Kri:ek op het Interestverbod Charles Du Moulin ( ), De Usuris (1546) Blaise Pascal ( ) mercantilisten 10

13 economisten van de Verlichting: Turgot, Cantillon, Condillac,... d) Oordeel van De Roover De grote zwakheid van de scholastieke economie was de doctrine over woeker. Het canonieke recht, dat dateerde van het begin van de middeleeuwen toen de meeste leningen werden afgesloten voor doeleinden van consumptie, definieerde woeker als elke toeslag die gevraagd werd bovenop de hoofdsom van een lening. Omdat die definitie behoorde tot het katholieke dogma, konden de scholastieken er niets aan veranderen. Naarmate de tijd vorderde, bracht de definitie de scholastieken in groeiende mate in verlegenheid. Met handen en voeten gebonden aan de definitie, werden de Doctoren dieper en dieper in een moeras van tegenstellingen gezogen. (QJE, 1955, 69(2), p. 173; mijn vertaling) scholastieken. 4. Geld probleem van de waardevermindering van het geld Buridanus Oresmus: metallisme, wet van Gresham school van Salamanca Jean Bodin: kwantiteitstheorie a) Leonardus Lessius over de juiste prijs: De gerechte prijs (iustum pretium) is ofwel de prijs die de overheid heeft vastgelegd met het oog op het algemeen belang, ofwel de prijs die bepaald is door de gemeenschappelijke waardering van personen. (De Iustitia et Iure, 2, 21, 2, 7) twee concepten: de wettelijke prijs (pretium legitimum), die door de overheid wordt vastgelegd de algemene of natuurlijke prijs (pretium vulgare of naturale), die door de markt wordt bepaald de meeste laatscholastieken vonden dat de wettelijke prijs primeerde op de algemene Lessius was van oordeel dat er zich situaties konden voordoen waarin de marktprijs juister was dan de wettelijke prijs hij onderzocht ook het effect van monopolies op de prijs in sommige situaties waren monopolies terecht Lessius onderzocht ook asymmetrische informatie: Mag ik een bepaald goed tegen de gangbare prijs verkopen, indien ik weet dat de prijs van dat goed weldra zal dalen? Stel bijvoorbeeld dat ik via briefwisseling vernomen heb dat een grote hoeveelheid goederen van elders wordt aangevoerd of dat ik weet dat een bepaalde hoeveelheid goederen, die tot nog toe is achtergehouden, binnenkort zal worden vrijgegeven. Mag ik deze informatie verbergen en mijn waren tegen de gangbare prijs verkopen? (De Iustitia et Iure, 2, 21) info bekend maken of voor zichzelf houden? 11

14 Hoofdstuk 2: Mercan:lisme - PeGy - Can:llon - Law - Boisguilbert 2.1 Mercan:lisme 1. Situering periode belangen van de ondernemers geen echte school ; heterogene verzameling naam van de verzameling die achteraf is gegeven zowel praktische aanbevelingen als analyse (vh econ systeem) feitelijke ontwikkelingen: Kerk verliest aan gezag dogma s > scholastieken stonden heel dicht bij de Kerk MAAR Mercant: afscheuren vd Kerk, niet meer het dominerende instituut ontstaan van sterke centrale staten leger opgericht kolonies en internationale handel Niccolo Machiavelli ( ) hoe kunnen machtshebbers macht behouden? Thomas Hobbes ( ) breuk met Kath Kerk Dominantie van de Katholieke kerk wordt doorbroken: Maarten Luther ( ) Johannes Calvin ( ) Huldrych Zwingli ( ) praktisch denken domineert belang van de staat: staatsinkomen ook bescherming van private belangen (privilegies en monopolies) geld - edel metaal - is de belangrijkste vorm van rijkdom staten/landen zijn rijk als ze veel goud bezitten > maar is dus niet zo > hh goud/zilver laten toenemen = belangrijk (zie volgende punt) twee manieren om aan edel metaal te komen: directe weg: goud- en zilvermijnen indirecte weg: gunstige handelsbalans uitvoer/invoer > eerste concept van handelsbalans gunstige handelsbalans door: regelgeving belastingen importbelemmeringen exportondersteuning oprichting van bedrijven voorstanders van actief overheidsingrijpen ( <> A. Smith) protectionisme verschillen naargelang het land heterogene groep 12

15 2. MercanRlisme in Frankrijk strijd tussen overheden centrale (koning/hof) vs regionale (steden) centrale winnen > Fr is nog steeds gecentraliseerd centrale staat wordt machtiger twee belangrijke kenmerken: bescherming van de inlandse industriële sectoren, vooral textielsector verregaande mate van regulering (economische achterstand?) tov andere landen beleid van de centrale staat: veralgemening van de gildenstructuur centraal gestuurd controle-apparaat nieuwe ambtenaren règlements regl die wordt opgelegd aan indust bv. textiel: zoveel draden MAAR (zie volgende puntje) regels worden niet altijd nageleefd uitzonderingen, o.a. zijde-industrie manufactures royales (= door de overheid beschermde bedrijven) voorbeeld: Manufacture Royale des Gobelins (1664) soms harde repressie : verbod op toiles de coton peintes (indiennes = uit het buitenland) en verwante stoffen > kleurrijke stoffen overheid heeft nood aan nieuwe financiële middelen: - door de oorglogen > leger kost geld stijging van de belastingdruk monopolievergoedingen belangrijkste belastingen: taille (land) aides (consumptiegoederen) gabelle (zout): bep hh met afgestelde prijs moet afnemen douanes (economisch verkeer) In de 18de eeuw zijn de bel zo belangrijk geworden dat het een verstikking is geworden voor het econ wezen a) Barthélemy de Laffemas raadgever van koning: Hendrik IV talloze mercantilistische maatregelen promotie van de zijdeindustrie b) Antoine de Montchres:en handelaar en ondernemer Traicté de l Œconomie Politique (1605) was standaard benaming van de econ wet opgedragen aan Lodewijk XIII c) Jean- Bap:ste Colbert politicus belangrijkste raadgever van Lodewijk XIV 13

16 sterk mercantilistisch gericht beleid colbertisme accd wereld proberen te structureren 3. MercanRlisme in Engeland strijd tussen koning, parlement en lokale overheden parlement: tegengewicht tov de koning niet dezelfde macht als Fr staat meer ruimte voor vernieuwing minder ijzeren grijp beschermen van de textielsector toekennen van monopolies: bepaalde producten bepaalde gebieden Industriële revolutie eerst in Engeland, daarna overgewaaid veel aandacht voor monetaire problemen: staat heeft geld nodig opkomst van papier geld de banken gecreëerd John Law ( ) [zie verder] South Sea Bubble (1720) financiële zeepbel die uiteenspat doctrine van het bullionisme: verbod op de export van edele metalen (bullion) lang wordt rijker want voorraad stijgt kunnen de goud- en zilvervoorraden van een land blijven stijgen? is dat mogelijk? bullionisten denken van wel andere mercantilisten zijn voorzichtiger inzicht in de kwantiteitstheorie van het geld (Locke) inzicht in het zelfregulerende karakter van internationale handel a) John Locke ( ) & David Hume ( ) price-specie flow mechanism (Hume) als de geldhoeveelheid blijft stijgen De uitleg van Hume: Suppose four-fifths of all the money in GREAT BRITAIN to be annihilated in one night, ( ) what would be the consequence? Must not the price of all labour and commodities sink in proportion ( )? What nation could then dispute with us in any foreign market, or pretend to navigate or to sell manufactures at the same price, which to us would afford sufficient profit? In how little time, therefore, must this bring back the money which we had lost, and raise us to the level of all the neighbouring nations? Where, after we have arrived, we immediately lose the advantage of the cheapness of labour and commodities; and the farther flowing in of money is stopped by our fulness and repletion. maw: geldhh met ⅘ dalen > nog ⅕ over > alle prijzen en lonen ook tot ⅕ > dan heb je voordelen op de internationale markt werking van het mechanisme: daling goudvoorraad daling prijzen stijging export, daling import van goederen 14

17 stijging goudvoorraad b) Thomas Gresham financieel agent in Antwerpen wet van Gresham c) Gerard de Malynes handelaar en speculant bullionist afkerige houding tegenover geldhandelaars en wisselagenten d) Edward Misselden handelaar ballance of trade = handelsbalans zweert bullionsme af e) Thomas Mun partner van de East India Company bekritiseert bullionisme postume publicaties Als je aankoopt in het buitenland kan je de export ook stimuleren 4. ReacRes op mercanrlisme Adam Smith: uitgesproken negatieve houding tegenover het commercial/mercantile system [Wealth of Nations, Book IV, Chapters I-VIII] in the mercantile system, the interest of the consumer is almost constantly sacrificed to that of the producer; and it seems to consider production, and not consumption, as the ultimate end and object of all industry and commerce John Maynard Keynes: een meer positieve beoordeling van het mercantilisme (The General Theory, Chapter 23) as a contribution to statecraft, which is concerned with the economic system as a whole and with securing the optimum employment of the system s entire resources, the methods of the early pioneers of economic thinking in the sixteenth and seventeenth centuries may have attained to fragments of practical wisdom which the unrealistic abstractions of Ricardo first forgot and then obliterated (p. 340) Merc hadden inzicht in wat econ beleid was en hoe de OH het moest sturen 2.2 William PeGy ( ) vader van de (klassieke) politieke economie (Marx) turbulente levensloop medische opleiding grootgrondbezitter in Ierland medestichter van de Royal Society 1 vd eerste wet verenigingen die worden opgericht 15

18 belangrijkste werken: A Treatise of Taxes and Contributions (1662) - Political Arithmetick (1690) - Verbum Sapienti (1691) Quantulumcumque Concerning Money (1695) empirische invalshoek experimentele methode (invloed van Francis Bacon) als je nieuwe dingen wil ontdekken moet je experimenteren Political Arithmetick: schatting van het nationaal inkomen van Engeland moeilijk want ze wisten opp en # burgers niet vergelijking met Frankrijk en Holland voorloper van econometrie? werk voortgezet door Gregory King en Charles Davenant interessante bijdragen over prijs en waarde onderscheid tussen drie prijsconcepten: natuurlijke prijs politieke prijs gangbare prijs natuurlijke prijs = optimale prijs volgens de ideale omstandigheden politieke prijs = theoretische prijs volgens de bestaande productie-omstandigheden gangbare prijs = feitelijke marktprijs feitelijke prijs kan fluctueren rond een soort van evenwichtsprijs natuurlijke en politieke prijs worden bepaald door intrinsieke factoren (permanent) gangbare prijs wordt bepaald door extrinsieke factoren (voorbijgaand) bv. iets dat id mode komt > vraag stijgt theorie over relatieve prijzen verklaring gebaseerd op productiekosten: hoeveelheid arbeid hoeveelheid land TEKST goederen h een vader en een moeder niet opsluiten maar beboeten dan hou je de arbeidskrachten 2 factoren bepalen de prijs a) relatieve waarde? Als je veel land nodig hebt en weinig arbeid of omgekeerd? b) land en arbeid vergelijkbaar maken equivalentie-probleem: bepaling van de par DUS wat zijn de intrinsieke factoren die de waarde vh land/arbeid bepalen? verschillende mogelijkheden geen bevredigende oplossing andere bijdragen: belang van schaalvoordelen en arbeidsverdeling bevolkingsvraagstukken 2.3 Richard Can:llon(ca ) mysterieus persoon Iers bankier en handelaar woont en werkt in Parijs en London speelt een rol in de Mississippi affaire (1720) wordt millionnaire 16

19 belangrijkste publicatie: Essai sur la Nature du Commerce en Général (1755) anoniem en postuum oorspronkelijk in het Engels geschreven (?) statistische appendix verloren manuscript in handen van Mirabeau (fysiocraat) Fransman lange tijd vergeten eerste algemene economisch-theoretische uiteenzetting het wordt complexer modelmatige aanpak empirische ondersteuning organisatie van de productie opgevat als een hiërarchisch systeem: onafhankelijke klasse (grondbezitters) afhankelijke klassen (ondernemers en arbeiders) ondernemers leven van onzekere lonen nemen risico s > niet zeker of ze prod verkocht gaan krijgen arbeiders leven van zekere lonen ondernemers zijn de spil van het economisch proces benadrukt het belang van risico en onzekerheid prijsmechanisme zorgt voor evenwicht onderscheid tussen intrinsieke waarde en wisselvallige marktprijs bouwt voort op Petty s waardeleer, en ontwikkelt een soort van land-waardeleer arbeider = hh land aandacht voor verschillen in loonvoeten: opleiding? buitenlandse handel: contra export van landintensieve producten pro export van arbeidsintensieve producten inzicht in de kwantiteitstheorie van het geld manier waarop geldhoeveelheid kan stijgen economisch proces als kringloop 2.4 John Law ( ) Schots zakenman en schrijver : bankier en ondernemer in Frankrijk systeem van Law stort in elkaar in 1720 krijgt slechte reputatie a) Economische theorieën Money and Trade Considered (1705) centrale bekommernis: oprichting van een bank die papier geld zou uitgeven argumenten: geld met stabiele waarde (papier <> goud, zilver) geldcreatie kan productie stimuleren meer geld is goed voor het economisch systeem activa: productiemiddelen, overheidsschuld, Money and Trade Considered, Chapter II, pp TEKST 17

Geschiedenis van het economisch denken

Geschiedenis van het economisch denken 3de bach TEW / SEW Geschiedenis van het economisch denken Prof. Erreygers Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 179 7,70 Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be

Nadere informatie

Economie: Malthusiaanse catastrofe

Economie: Malthusiaanse catastrofe Economie: Malthusiaanse catastrofe Agenda Wie was Thomas Robert Malthus? Geschiedenis van het economisch denken tot Malthus Malthusiaanse catastrofe Voorspelling uitgekomen? Link met hedendaagse theorieën

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie. Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke

Nadere informatie

Mediasociologie Hoorcollege Iedereen is vrij! Theo Ploeg

Mediasociologie Hoorcollege Iedereen is vrij! Theo Ploeg Mediasociologie Hoorcollege Iedereen is vrij! Theo Ploeg 1 2 wat ga ik behandelen? wat is mediasociologie bij CMDA/IAM? wat gaan we doen en hoe doen we dat? wat is sociologie eigenlijk en hoe zien wij

Nadere informatie

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets 11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen

Nadere informatie

Oud maar niet out. Denken en doen met de Oudheid vandaag. 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24

Oud maar niet out. Denken en doen met de Oudheid vandaag. 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24 Oud maar niet out Denken en doen met de Oudheid vandaag 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24 95180_Oud maar niet out_vw.indd 2 13/03/12 10:24 Oud maar niet out Denken en doen met de oudheid

Nadere informatie

Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen

Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen Geschiedenis en politieke filosofie Geschiedenis Beschrijving feitelijke gebeurtenissen. Verklaring in termen van oorzaak en gevolg of van bedoelingen. Politieke

Nadere informatie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin

Nadere informatie

Voorwoord 7. Inleiding 9. Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20

Voorwoord 7. Inleiding 9. Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20 David Hume 35 Hume en Kant 37 Het postume werk 45 Korte levensloop 49 James Boswell 59 Laatste

Nadere informatie

Human Action voor Pensioenfondsen. Heiko de Boer

Human Action voor Pensioenfondsen. Heiko de Boer Human Action voor Pensioenfondsen Heiko de Boer Agenda Historie Oostenrijkse Economische School 4 kenmerken Subjectieve Waarde Geld ABCT (Austrian Business Cycle Theory) Pensioen vs Fractional Banking

Nadere informatie

De Verlichting. De Verlichting

De Verlichting. De Verlichting De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door M. 804 woorden 17 juni 2013 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 6 Burgers en stoommachines,

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien

Nadere informatie

Proeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie. 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf

Proeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie. 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf Proeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf Tilburg University Sociale Filosofie en Wetenschapsfilosofie Proeftentamen Sociale Filosofie en wetenschapsfilosofie

Nadere informatie

Internationale Handel. HOVO 2016 College 3 Dr. Hein Roelfsema

Internationale Handel. HOVO 2016 College 3 Dr. Hein Roelfsema Internationale Handel HOVO 2016 College 3 Dr. Hein Roelfsema Het fenomeen van Hyper Globalisering Subramanian, A., & Kessler, M. (2013). The hyperglobalization of trade and its future. ..vooral in opkomende

Nadere informatie

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES Hoofdstuk 4 PARAGRAAF 4.1 Pruikentijd Standenmaatschappij De verlichting VERVAL EN RIJKDOM In de 17 e eeuw was Nederland het rijkste land ter wereld Van stilstand komt achteruitgang

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model

Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model 1. Opbouw van de AV-lijn A. Relatie tussen reële bbp en rente Fragment: Belgische glansprestatie (Tijd, 31/12/2004) Bestedingen De consumptie van de gezinnen groeide

Nadere informatie

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948

Nadere informatie

Doel van Bijbelstudie

Doel van Bijbelstudie Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het

Nadere informatie

Luc Aelen Pascal de Bruijn Dennis Dierx Sven Drissen Jorn Lutters Mark Peggen

Luc Aelen Pascal de Bruijn Dennis Dierx Sven Drissen Jorn Lutters Mark Peggen Denken over organisatie en management Luc Aelen Pascal de Bruijn Dennis Dierx Sven Drissen Jorn Lutters Mark Peggen Historische Denkrichtingen Niccolo Machiavelli / Adam Smith Scientific Management General

Nadere informatie

Een gevoel van menselijke mogelijkheid

Een gevoel van menselijke mogelijkheid Een gevoel van menselijke mogelijkheid Amsterdam, november 2018 Beste Jesse Norman, Op de een of andere manier heb ik de laatste tijd behoefte meer van economie te begrijpen en er over te lezen. Misschien

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities

Nadere informatie

Uitleg theorie AS-AD model. MEV Wat betekent AS-AD. Aggregated demand: de macro-economische vraag.

Uitleg theorie AS-AD model. MEV Wat betekent AS-AD. Aggregated demand: de macro-economische vraag. Uitleg theorie AS-AD model. Het AS-AD model is een theoretisch model over de werking van de economie. Het model is daarmee een macro-economisch model. Het model maakt sterk gebruik van het marktmodel uit

Nadere informatie

Thomas van Aquino ( )

Thomas van Aquino ( ) Thomas van Aquino (1225-1274) inhoudsopgave Personalia Thomas van Aquino Uit het leven van Tegenstellingen Scholastiek Basis denken en wetenschap Meer Thomas van Aquino Tijdgenoten Hedendaagse toepassing

Nadere informatie

De Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson

De Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas

Nadere informatie

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

ERRATUM Economische Topper 6 Algemene Economie

ERRATUM Economische Topper 6 Algemene Economie ERRATUM Economische Topper 6 Algemene Economie Er zijn enkele foutjes geslopen in de eerste druk van het leerwerkboek Economische Topper 6 Algemene economie. Hier vind je een overzicht per thema. Als je

Nadere informatie

Historische context. Verlich/ngsideeën en de democra/sche revolu/es

Historische context. Verlich/ngsideeën en de democra/sche revolu/es Historische context Verlich/ngsideeën en de democra/sche revolu/es 1650 1848 Kenmerkende aspecten 23. Het streven van vorsten naar absolute macht 26. Wetenschappelijke revolu/e 27. Ra/oneel op/misme en

Nadere informatie

Samenvatting Economie H 6

Samenvatting Economie H 6 Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije

Nadere informatie

INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE. Nick Deschacht

INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE. Nick Deschacht INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE Nick Deschacht Inleiding Prof. dr. Ernest Mandel (1923-1995) Overzicht van de cursus 28/3: Basisbegrippen van de marxistische economie 18/4: De ontwikkeling van de

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo II

Eindexamen filosofie vwo II Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2009 - I

Eindexamen filosofie vwo 2009 - I Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn

Nadere informatie

Het belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft

Het belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft Kunt u mij een (voor u) belangrijk verhaal over Jezus vertellen? Het belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft Zijn twee belangrijkste geboden: Heb je God lief

Nadere informatie

Projectdefinitie. Plan van aanpak

Projectdefinitie. Plan van aanpak Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste

Nadere informatie

Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Violette van Zandbeek Social research Datum: 15 april 2011

Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Violette van Zandbeek Social research Datum: 15 april 2011 Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Naam: Violette van Zandbeek Vak: Social research Datum: 15 april 2011 1 Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Als onderdeel van het vak social research

Nadere informatie

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Wim Groot & Henriette Maassen van den Brink In samenwerking met Annelies Notenboom, Karin Douma en Tom Everhardt, APE Den Haag

Nadere informatie

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present)

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden door een scholier 1164 woorden 25 maart 2004 5,1 76 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: productie en productiefactoren

Nadere informatie

PLATOWEDSTRIJD 2016 Situering

PLATOWEDSTRIJD 2016 Situering 1 PLATOWEDSTRIJD 2016 Situering In de periode dat Socrates in het Athene van de vijfde eeuw v.c. zijn filosofie met leerlingen zoals Plato deelde, was er ook een andere groep filosofische leraren actief:

Nadere informatie

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS? AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op

Nadere informatie

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming?

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? 2.1. Wat je produceert moet je kunnen verkopen. Zie boek: p. 22 25 (+ nota s) Senseo en stadstweewieler van BMW 2.2./2.3./2.4. Vraag en aanbod 1. Voorbeeld

Nadere informatie

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven!

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven! Filosofie Op het VWO Wat is Filosofie? Wetenschappen beantwoorden vragen: Over een eigen onderwerp (object van studie) Op een eigen manier (methode van bestuderen) Filosofie beantwoordt vragen die niet

Nadere informatie

Examen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin

Examen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin Examen Geschiedenis Geef de 7 tijdsvakken: Prehistorie :... 3500 v.c Stroomculturen : 3500 v.c 800 v.c Klassieke Oudheid : 800 v.c 500 n.c Middeleeuwen : 500 n.c 1450 n.c Nieuwe tijd : 1450 n.c 1750 n.c

Nadere informatie

WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK

WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK 1. TOELICHTING Tijdens het bezoek aan de Democratiefabriek hebben jullie kunnen vaststellen dat bepaalde elementen essentieel zijn om tot democratie te komen.

Nadere informatie

Ons economische zelf. Over leven in een verdeelde wereld en hoe we samen ongedwongen naar huis kunnen gaan

Ons economische zelf. Over leven in een verdeelde wereld en hoe we samen ongedwongen naar huis kunnen gaan Ons economische zelf Over leven in een verdeelde wereld en hoe we samen ongedwongen naar huis kunnen gaan Plaatjes invoegen Contrast tussen overvloed en gebrek Contrast tussen genieten van materie en uitbuiten

Nadere informatie

Geloven en redeneren. Samenvatting

Geloven en redeneren. Samenvatting Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen

Nadere informatie

2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben.

2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben. 7,8 Aantekening door Sara 1516 woorden 2 keer beoordeeld 22 maart 2017 Vak Filosofie Methode Durf te denken Hoofdstuk 7 Sociale filosofie. Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II Prehistorie en Oudheid In Drenthe zijn veel prehistorische vuurstenen werktuigen gevonden. Het vuursteen van deze werktuigen is afkomstig uit de ondergrondse vuursteenmijnen bij Ryckholt in Zuid-Limburg

Nadere informatie

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatskundig opzicht

Nadere informatie

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven America First! Wat is het potentiële banenverlies voor België en Europa? VIVES discussion paper

Nadere informatie

VOORBEELD / CASUS. Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven

VOORBEELD / CASUS. Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven Maakt geld gelukkig? VOORBEELD / CASUS Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 2 ½ uur. Voor de volledigheid hieronder eerst

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil?

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? 1 maximumscore 2 een uitleg waarom Augustinus onder andere naar aanleiding van deze gebeurtenis het begrip wil kan introduceren: inzicht in het goede is niet genoeg

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting door Larissa 665 woorden 18 januari 2016 5,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 8: Tijd van

Nadere informatie

Handleiding bij Wondere wetenschap

Handleiding bij Wondere wetenschap 18 Handleiding bij Wondere wetenschap Handleiding bij Wondere wetenschap les 1 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken 1 De leerlingen kunnen in hun eigen woorden de betekenis uitleggen

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

2. Inkomen uit arbeid

2. Inkomen uit arbeid Jijzelf en/of het gezin waarvan je deel uitmaakt, kunnen dus op verschillende manieren aan een inkomen geraken. Er zijn drie grote categorieën. inkomen uit arbeid inkomen uit sociale vergoedingen en toevallige

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

Werken in de 21 e eeuw

Werken in de 21 e eeuw Werken in de 21 e eeuw Hoe organiseren we dat en wat is de rol van HR Paul Bessems 24-09-2014 Zelfstandig schrijver, onderzoeker en adviseur Tevens verbonden aan: Institute for New Organizational Thinking

Nadere informatie

Economie Pincode klas 4 vmbo-gt 6 e editie Samenvatting Hoofdstuk 3: We gaan voor de winst Exameneenheid: Arbeid en productie

Economie Pincode klas 4 vmbo-gt 6 e editie Samenvatting Hoofdstuk 3: We gaan voor de winst Exameneenheid: Arbeid en productie 3.1 Wat zijn de kosten? Toegevoegde = extra waarde die ontstaat door de bewerking van een product waarde Toegevoegde waarde = verkoopwaarde inkoopwaarde Productiefactoren = productiemiddelen die een producent

Nadere informatie

Liefde. De sociale leer van de Kerk

Liefde. De sociale leer van de Kerk Liefde De sociale leer van de Kerk De sociale leer van de Kerk Over de liefde Het evangelie roept ons op om ons in te zetten voor onze naasten. Maar hoe weet je nu wat er gedaan moet worden, zeker in een

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april 2017 7,5 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Russische Revolutie Meeste mensen zijn boeren/boerinnen in Rusland Ze waren straatarm, ze wisten niks en ze gingen

Nadere informatie

Inleiding tot het wetenschappelijk werk

Inleiding tot het wetenschappelijk werk 3de bach FBE Inleiding tot het wetenschappelijk werk WEW / notities Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 178 3,20 1 2 Samenvatting Wetenschappelijk economisch werk (WEW) Research

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Geluk en Capabilities: een filosofische analyse. Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte

Geluk en Capabilities: een filosofische analyse. Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte Geluk en Capabilities: een filosofische analyse Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte Geluk: welke bijdrage door filosofen? De academische filosofie is veel heterogener

Nadere informatie

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane

Nadere informatie

Inhoud. Wanneer is wetenschap ontstaan?

Inhoud. Wanneer is wetenschap ontstaan? De wetenschappelijke wereld College Onderzoeksmethoden 21 september 2006 Wolter Pieters waar m oet je zelf op letten? waar moet je zelf op letten? Wat is wetenschap? Wanneer is wetenschap ontstaan? De

Nadere informatie

Inhoud. 1. Protagoras Gorgias Thrasymachus, Callicles en Hippias 13

Inhoud. 1. Protagoras Gorgias Thrasymachus, Callicles en Hippias 13 Voorwoord XIII Deel 1 Oudheid Historische situering 1 I. De natuurfilosofen of presocratici Inleiding 3 Het veranderlijke en het blijvende 5 II. De sofisten en Socrates Inleiding 9 A. De sofisten 10 1.

Nadere informatie

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,

Nadere informatie

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Partij van de Arbeid (PvdA) Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Christen-democratisch Appèl (CDA) Democraten

Nadere informatie

Maagdenhuisbezetting 2015

Maagdenhuisbezetting 2015 Maagdenhuisbezetting 2015 Genoeg van de marktwerking en bureaucratisering in de publieke sector Tegen het universitaire rendementsdenken, dwz. eenzijdige focus op kwantiteit (veel publicaties, veel studenten,

Nadere informatie

Domein GTST havo. 1) Gezinnen, bedrijven, overheid en buitenland; of anders geformuleerd: (C + I + O + E M)

Domein GTST havo. 1) Gezinnen, bedrijven, overheid en buitenland; of anders geformuleerd: (C + I + O + E M) 1) Geef de omschrijving van trendmatige groei. 2) Wat houdt conjunctuurgolf in? 3) Noem 5 conjunctuurindicatoren. 4) Leg uit waarom bij hoogconjunctuur de bedrijfswinsten zullen stijgen. 5) Leg uit waarom

Nadere informatie

De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel

De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel Een theoretisch onderzoek PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Tilburg, op gezag van de rector magnificus

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING IN NEDERLAND DE VERHOUDING MENS EN MILIEU + 1p 21 Geef één voorbeeld van aantasting van het milieu door menselijk ingrijpen in Nederland uit de periode vóór de Industriële Revolutie.

Nadere informatie

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende

Nadere informatie

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In

Nadere informatie

Beïnvloeden en beïnvloed worden: wapen jezelf! Tim Koomen TestNet Najaarsevenement 2014

Beïnvloeden en beïnvloed worden: wapen jezelf! Tim Koomen TestNet Najaarsevenement 2014 Beïnvloeden en beïnvloed worden: wapen jezelf! Tim Koomen TestNet Najaarsevenement 2014 2 3 Invloed (in de woordenboeken) Positief / neutraal Werking, verandering Zeggenschap Gezag, gewicht Gevolg The

Nadere informatie

VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS

VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS VAK: GESCHIEDENIS Dit is een vakfiche voor alle studierichtingen 3 de graad bso. Let op: de inhoud van een vakfiche wordt jaarlijks aangepast. Deze vakfiche

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Filosofie voor de Wetenschappen

Filosofie voor de Wetenschappen Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle

Nadere informatie

Slaaf krijgt vrijheid (vanaf nu: ex-slaaf) en wordt loonarbeider bij zijn baas (vanaf nu: ex-slavenhouder)

Slaaf krijgt vrijheid (vanaf nu: ex-slaaf) en wordt loonarbeider bij zijn baas (vanaf nu: ex-slavenhouder) Samenvatting door M. 1033 woorden 15 juni 2015 6,7 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 7.1 De verlichting Verlichting is het gevolg van de wetenschappelijke revolutie uit hoofdstuk/tijdvak

Nadere informatie

UIT theorie ASAD

UIT theorie ASAD Uitleg theorie AS-AD model. Het AS-AD model is een theoretisch model over de werking van de economie. Het model is een samenvoeging van de theorie van Keynes met de oude klassieke modellen. In verschijningsvorm

Nadere informatie

Onderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen in de Republiek stimuleerden de wetenschap en de cultuur?

Onderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen in de Republiek stimuleerden de wetenschap en de cultuur? Onderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen in de Republiek stimuleerden de wetenschap en de cultuur? De bijzondere plaats in staatskundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse

Nadere informatie

Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING.

Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING. Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING. Bij deze data moeten we het 1 en ander uitleggen. Jouw geld dat je hebt ontvangen, maakt

Nadere informatie

Inleiding tot het recht

Inleiding tot het recht 1ste bach PSW Inleiding tot het recht Prof. Janvier Q uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be R B08 3,50 Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be Inleiding tot het

Nadere informatie

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot

Nadere informatie

Geschiedenis van China

Geschiedenis van China Geschiedenis van China Periodes: Shang dynastie 1766 1046 v.chr. Zhou dynastie 1046 256 v.chr. Han 206 v. Chr. 220 n.chr. Tang dynastie 618 907 Song dynastie 960 1279 Ming dynastie 1368 1644 Qing dynastie

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen.

Nadere informatie

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.

1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters. Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de

Nadere informatie

TAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?

TAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB FREGE (1848 1925) Uitvinder moderne logica Vader van de taalfilosofie BEGRIFFSCHRIFT (1879) Bevat moderne propositie en predicaten-logica Syllogistiek

Nadere informatie

Filosofie en actualiteit. Zevende avond

Filosofie en actualiteit. Zevende avond Filosofie en actualiteit Zevende avond Over gelijkheid Emancipatie Gelijke behandeling Beloningen Mensenrechten Confucius Racisme Vrouw zijn Crisis Emancipatie Pauline Kleingeld: huwelijk is primair vrijwillige

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod

Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod 1. Voorbeeld We bevinden ons op een markt van groenten en fruit (aardbeien, sla, bloemkolen, champignons, asperges, tomaten, ). De prijzen van deze goederen variëren sterk

Nadere informatie