VOLWASSENENONDERZOEK 2008 REGIO KENNEMERLAND

Transcriptie

1 VOLWASSENENONDERZOEK 2008 REGIO KENNEMERLAND GGD KENNEMERLAND DECEMBER 2009 Ir. J.M. ten Brinke Ir. R.I. Overberg Dr. S.Y.M. Mérelle

2

3 Inhoud Voorwoord... 5 Samenvatting... 7 Aanbevelingen Inleiding Achtergrond Doel- en vraagstelling Indeling rapport Onderzoeksopzet Onderzoeksgroep Procedure Vragenlijst Analyse Presentatie resultaten Kanttekening methode Respons en achtergrondkenmerken Respons Achtergrondkenmerken Algehele gezondheid Samenvatting Ervaren gezondheid Lichamelijke gezondheid Overgewicht Acute ziekten Chronische aandoeningen Kanker Psychische gezondheid Depressie en angst Gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen Leefstijl Samenvatting Voeding Beweging Roken Alcohol Drugsgebruik Seksuele gezondheid Internet Gokken Verbetering eigen gezondheid Sociale omgeving Samenvatting Eenzaamheid Mantelzorg Vrijwilligerswerk Huiselijk geweld Woonomgeving Samenvatting Wonen Vervoer Milieuproblemen Geluidshinder en slaapverstoring Geur- en stofhinder Ventilatie... 65

4 7.7 Zorg om milieu Veiligheid Gezondheidsvoorzieningen Samenvatting Bezoek aan zorgverleners Ondersteuning bij de opvoeding Referenties Bijlagen... 79

5 Voorwoord Geachte lezer, Gemeenten hebben veel verplichtingen op het gebied van de volksgezondheid. De Wet Publieke Gezondheid (WPG) verplicht de gemeente elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid op te stellen. Om gezondheidsbeleid te kunnen ontwikkelen, is inzicht nodig in de gezondheidssituatie van de bevolking. De gezondheidssituatie omvat meer dan gezondheid en de toegang tot de gezondheidszorg. Zo hebben veiligheid en de woonomgeving directe invloed op de beleving van gezondheid. Ook het positieve effect van sociale contacten op de gezondheid is onomstotelijk bewezen. GGD Kennemerland onderzoekt in een cyclus van vier jaar de gezondheidssituatie van elk van de vier leeftijdsgroepen in de regio Kennemerland (jeugd 0-12 jaar, jeugd jaar, volwassenen jaar, ouderen 65+). De onderzoeken worden periodiek herhaald waardoor het mogelijk wordt trends en ontwikkelingen op de langere termijn te volgen. In het najaar van 2008 is het onderzoek naar de gezondheidssituatie van volwassenen uitgevoerd. De regio Kennemerland bestaat uit de gemeenten Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Iets minder dan de helft vulde de vragenlijst in. Dat is genoeg om uitspraken te doen over alle volwassenen in Kennemerland. De uitkomsten van het Volwassenenonderzoek worden in dit rapport beschreven. De gezondheidssituatie van volwassenen wordt toegelicht evenals de factoren die deze gezondheidssituatie beïnvloeden. Tevens komen in het rapport het gebruik van en de behoefte aan (gezondheidszorg)voorzieningen aan bod. Per gemeente is een factsheet opgesteld met de belangrijkste uitkomsten. Deze factsheet is geschikt om de uitkomsten onder een breder publiek bekend te maken. De uitkomst van dit onderzoek biedt de gemeenten handvatten voor het uitvoeren van hun wettelijke taken. Gemeenten en zorgorganisaties in Kennemerland kunnen deze gegevens gebruiken om hun voorzieningen en activiteiten zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de wensen en behoeften van de volwassenen. De GGD beschouwt het als haar taak om de gezondheid van de burgers te bevorderen. GGD Kennemerland nodigt de gemeenten en de organisaties in de regio graag uit om deze uitdaging samen aan te gaan. Ik wil iedereen die aan dit onderzoek heeft meegewerkt van harte bedanken. Mevrouw Dr. I. van der Zande Directeur 5

6

7 Samenvatting De Wet Publieke Gezondheid (WPG) draagt gemeenten op te zorgen voor openbare gezondheidszorg. Deze is gericht op het bewaken, beschermen en bevorderen van gezondheid en op het verminderen van een eventuele ongelijkheid in gezondheid tussen verschillende bevolkingsgroepen. Om een preventief gezondheidsbeleid te ontwikkelen, is het nodig inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de bevolking. De gezondheid van mensen wordt door allerlei factoren beïnvloed. Naast biologische en erfelijke factoren die bepalend zijn voor de aanwezige gezondheid of (aanleg tot) ziekte, spelen leefstijl en de sociale en fysieke omgeving een belangrijke rol. In het najaar van 2008 heeft GGD Kennemerland onder ruim inwoners van 19 tot 65 jaar in regio Kennemerland een vragenlijstonderzoek uitgevoerd. Uiteindelijk zijn (respons van 43%) vragenlijsten gebruikt voor de analyse. In het onderzoek stonden twee vragen centraal: Hoe is de algehele gezondheid, leefstijl, sociale omgeving, woonomgeving en het gebruik van gezondheidsvoorzieningen van de volwassenen in de regio Kennemerland? Bij welke groepen komen ongunstig gedrag, ongunstige gezondheid en/of het ervaren van hinder vooral voor? Lichamelijke gezondheid In Kennemerland voelt één op de tien volwassenen zich ongezond. Daarnaast heeft 42% overgewicht en heeft 43% in de twee maanden voorafgaand aan het onderzoek een acute ziekte als verkoudheid, griep, keelontsteking, voorhoofdsholteontsteking of oorontsteking gehad. Bijna de helft heeft in het jaar voorafgaand aan het onderzoek ten minste één chronische aandoening gehad. Hoge bloeddruk is de meest voorkomende chronische aandoening. Als we naar geslacht kijken, zien we dat mannen vaker overgewicht hebben en vrouwen vaker (chronische) aandoeningen hebben. Wat betreft leeftijd zien we dat jarigen hun gezondheid slechter beoordelen dan jarigen. Ook vinden we met het stijgen van de leeftijd een toename van overgewicht en een toename van het hebben van ten minste één (chronische) aandoening. Bij jarigen komen acute ziekten en klachten juist vaker voor. Wat betreft opleidingsniveau zien we dat lager opgeleiden zich minder vaak gezond voelen, vaker overgewicht hebben en vaker ten minste één (chronische) aandoening hebben. Psychische gezondheid Eén op de tien volwassenen in Kennemerland geeft aan in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek een erg sombere of depressieve periode gehad te hebben en 41% heeft een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. De helft van de volwassenen met psychische klachten heeft hiervoor in het jaar voorafgaand aan het onderzoek hulp gezocht bij huisarts, specialist of psycholoog. In vergelijking met mannen hebben vrouwen vaker een sombere of depressieve periode gehad en hebben zij een groter risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Verder komen psychische klachten vaker voor in de jongste leeftijdsgroep (19-34 jarigen) en bij lager opgeleiden. Leefstijl In de regio Kennemerland voldoet ongeveer drie kwart van de volwassenen niet aan de landelijke adviezen voor fruit- en groenteconsumptie en ruim de helft niet aan de landelijke beweegnorm. Verder rookt ongeveer een kwart, is ruim één op de tien een zware drinker en eveneens één op de tien een gewoontedrinker. De regio telt 4% cannabisgebruikers en 1% harddrugsgebruikers. Wat betreft seksueel gedrag heeft 4% onveilig seksueel contact gehad en is 3% getest op soa/hiv. Van de volwassenen in de regio is minder dan 1% een dwangmatige internetgebruiker en heeft 19% wel eens gegokt in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek. Over het algemeen hebben mannen een minder gunstige leefstijl dan vrouwen. Zo voldoen mannen minder vaak aan de voedingsnormen en scoren zij ongunstiger voor wat betreft zwaar drinken, autorijden met teveel alcohol op en onveilig seksueel contact. Wat betreft leeftijd zijn een aantal 7

8 gedragingen ongunstiger bij de jarigen in vergelijking tot de oudere groepen: dit geldt voor de voedingsnormen, bewegen, onveilig seksueel contact en het drinken van minstens zes glazen alcohol op één gelegenheid. De jarigen scoren in vergelijking met jarigen ongunstiger wat betreft regelmatig alcohol drinken over de gehele week genomen (gewoontedrinker). Als we naar opleidingsniveau kijken, zien we dat laag opgeleiden ongunstiger scoren voor wat betreft de voedingsnormen, roken en zwaar drinken in vergelijking tot de hoger opgeleiden. Eén derde van de volwassenen denkt zijn of haar gezondheid te kunnen verbeteren door meer te bewegen, 12% door het rustiger aan te doen, 10% door gezonder te eten en eveneens 10% door minder te roken. Sociale contacten In Kennemerland zijn ruim één op de drie volwassenen eenzaam. Eenzaamheid komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen en meer bij laag opgeleiden dan bij hoger opgeleiden. Eén op de zes geeft aan in het jaar voorafgaand aan het onderzoek mantelzorg gegeven te hebben, 3% heeft zelf mantelzorg ontvangen. Van degenen die mantelzorg geven, voelt ongeveer 12% zich zwaar belast en geeft ook 12% aan behoefte te hebben aan ondersteuning. Mantelzorg geven wordt het vaakst door vrouwen en jarigen gedaan. Mantelzorg wordt het meest ontvangen door vrouwen en jarigen. In de regio doet bijna een kwart vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk wordt het meest gedaan door jarigen en jarigen en door hoog opgeleiden. In Kennemerland is 8% van de volwassenen ooit slachtoffer geweest van één of meerdere vormen van huiselijk geweld. Bij 11% van degenen die ooit slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld heeft het geweld in het jaar voorafgaand aan het onderzoek plaatsgevonden. Van deze groep heeft tweederde dit met iemand besproken en/of bij een instantie gemeld. Meer vrouwen dan mannen zijn ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Wonen en woonomgeving In de regio wordt voor de woning het rapportcijfer 8,2 gegeven en voor de woonomgeving het rapportcijfer 7,7. Wel worden er milieuproblemen in de regio ervaren: geluidsoverlast is het grootste probleem (34%), gevolgd door hondenpoep (25%) en rommel op straat (24%). Daarnaast maakt 45% zich zorgen over zijn gezondheid en/of veiligheid door invloed van de woonomgeving. Vooral volwassenen die in de buurt van een chemisch bedrijf en/of een ander risicovol bedrijf wonen, zijn bezorgd over hun gezondheid en/of veiligheid. In Kennemerland worden diverse soorten hinder ervaren: 62% ervaart geluidshinder, 35% slaapverstoring door geluid, 32% ervaart geurhinder en 22% ervaart stofhinder. Belangrijkste veroorzakers van geluidshinder en slaapverstoring zijn bromfietsen en vliegtuigen. Geurhinder wordt vooral veroorzaakt door wegverkeer en vliegtuigen. Wegverkeer is ook de belangrijkste veroorzaker van stofhinder. Het percentage volwassenen dat hinder ervaart, is in het algemeen het grootst bij diegenen die in de buurt van genoemde veroorzakers wonen. Of men hinder ervaart is in beperkte mate afhankelijk van geslacht, leeftijd en opleiding. Meer bepalend voor hinder is de gemeente waar men woont. In de regio ventileert 80% van de volwassenen in minimaal één woonruimte onvoldoende, bij 34% komen schimmel- en vochtplekken in de woning voor, en 12% heeft een afvoerloze geiser in de woning. In Kennemerland voelt 21% van de volwassenen zich s avonds of s nachts wel eens onveilig, 7% voelt zich overdag wel eens onveilig en 14% heeft in het jaar voorafgaand aan het onderzoek zijn uitgaanspatroon gewijzigd om te voorkomen dat hij/zij slachtoffer zou worden van een misdrijf. Een kwart heeft in de eigen wijk of buurt plekken waar men s avonds liever niet alleen komt. Gevoelens van onveiligheid komen meer bij vrouwen voor dan bij mannen, en in het algemeen meer bij jarigen dan bij de oudere leeftijdsgroepen. Ook relatief veel jarigen wijzigen hun uitgaanspatroon. Als we naar opleidingsniveau kijken, zien we dat vooral laag opgeleiden zich overdag en s avonds/ s nachts onveilig voelen en hun uitgaanspatroon wijzigen. 8

9 Gezondheidsvoorzieningen In de regio is er het meest contact geweest met de tandarts of mondhygiënist (82%), gevolgd door de huisarts (72%). Over het algemeen bezoeken meer vrouwen dan mannen zorgverleners. Welke leeftijdsgroepen en opleidingsgroepen vooral zorgverleners bezoeken, hangt af van het type zorgverlener. Wat betreft opvoedingsondersteuning wordt in de regio de voorkeur gegeven aan foldermateriaal en/of boekjes én aan persoonlijke informatie via consultatiebureau, centrum voor Jeugd en Gezin of GGD. 9

10

11 Aanbevelingen Het doel van preventie in de openbare gezondheidszorg is via integraal beleid de gezondheid van de bevolking te beschermen, bewaken en bevorderen. De gemeenten en de organisaties kunnen de inwoners van Kennemerland hierbij ondersteunen door voorwaarden te scheppen en de gezonde keuze de makkelijke keuze te laten worden. Dit vraagt om een aanpak op maat op elk terrein. Lichamelijke gezondheid Chronische aandoeningen en overgewicht kunnen indirect verminderd of voorkomen worden door het stimuleren van een gezonde(re) leefstijl (zie onder Leefstijl). Verder kan voor (chronisch) zieken lotgenotencontact en gezondheids- en patiëntenvoorlichting gefaciliteerd worden. Psychische gezondheid De preventie van psychische problemen kan zich richten op twee invalshoeken: bewustwording en het hulpverleningsaanbod. Zowel de bevolking als de gemeenten moeten zich bewust worden van de omvang van dit probleem en daarbij moet het taboe op psychische klachten waar mogelijk doorbroken worden. Door aan te sluiten bij (landelijke) campagnes en door het faciliteren van informatiebijeenkomsten kan dit in gang worden gezet. Daarnaast dient er een laagdrempelig hulpverleningsaanbod te zijn en bekend gemaakt te worden. De gemeente kan dit faciliteren door het subsidiëren van cursussen gericht op versterken van competenties zoals weerbaarheid, mensen te wijzen op nieuwe ontwikkelingen zoals Internetcursussen en samenwerking tussen instellingen te bevorderen. Leefstijl Voeding en beweging Elke maatregel die ongezond eten ontmoedigt of bewegen bevordert draagt bij aan preventie van overgewicht. Het doel van preventie van overgewicht voor volwassenen is het stimuleren van een gezond eetpatroon en het aanzetten tot een actieve leefstijl. Dit kan gedaan worden door het informeren van de doelgroep, het gezonder maken van de omgeving en het verbinden van preventie en zorg. Deze kunnen uitgevoerd worden via verschillende settings: de werkplek of opleiding: werknemers/studenten voorlichten en informeren over het belang van gezonde voeding en beweging, een gezond voedingsaanbod in de bedrijfskantine of sportmogelijkheden op of na het werk/de lessen de wijk: een combinatie van verschillende activiteiten die meestal gepaard gaat met initiatieven via verschillende organisaties zoals scholen of bedrijven. Kansrijke maatregelen voor de wijksetting zijn het realiseren van aantrekkelijke wandel- en fietspaden, het aanleggen van groene zones en sportvelden, het aanleggen van toegankelijke sportfaciliteiten op loopafstand, het verkeersveilig inrichten van wijken en het realiseren van een veilige en schone omgeving. de gezondheidszorg: ketenzorg stimuleren bij preventie: vroegsignalering, zelfmanagement en goede zorg, waarin de patiënt centraal staat en maatwerk krijgt aangeboden door een multifunctioneel zorgteam. Een mogelijkheid voor ketenzorg is gecombineerde leefstijlbegeleiding, bestaande uit drie componenten: advisering en begeleiding bij voeding, beweging en gedragsverandering. eigen kanalen en zelforganisaties: via deze wegen kan voorlichting gegeven worden aan specifieke risicogroepen, zoals laag opgeleiden en allochtonen. Roken Preventie van roken is gericht op het ondersteunen van rokers om te stoppen, het beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook en het voorkomen dat jongeren gaan roken. Dit kan gedaan worden door het stoppen bij rokers onder de aandacht brengen, het handhaven van een rookvrije werkplek en horeca (=Tabakswet), en het opstellen van een lokaal tabaksontmoedigingsbeleid. 11

12 Alcohol Preventie richt zich op het terugdringen van overmatig alcoholgebruik. Dit kan gedaan worden door het opstellen van lokaal alcoholbeleid in samenwerking met diverse partners in de regio. In dit beleid dient aandacht te zijn voor educatie, handhaving, regelgeving en vroegsignalering. Bij het opstellen van het beleid kan aangesloten worden bij huidige initiatieven, zoals de samenwerking van GGD, gemeenten en netwerkpartners om te komen tot een regionaal plan van aanpak op gebied van alcoholbeleid voor de jeugd. Sociale contacten Eenzaamheid Om eenzaamheid terug te dringen zijn er verschillende mogelijkheden. Voorop staat een goede samenwerking, kennisoverdracht en informatievoorziening tussen de organisaties op dit gebied. Aan de inwoners van Kennemerland kunnen cursussen en gespreksgroepen aangeboden worden, die de persoonlijke competenties van mensen versterken (assertiviteit, vriendschap etc.) en ingaan op depressieve klachten, angstklachten en zingeving. Daarnaast kunnen maatregelen worden opgesteld gericht op de omgeving, zoals de vervoersvoorzieningen, het bevorderen van de sociale cohesie in de buurt en het aanbieden van sociale voorzieningen. Het verrichten van vrijwilligerswerk kan een beschermende werking hebben op eenzaamheid. Het stimuleren van vrijwilligerswerk kan onderdeel zijn van de aanpak. Mantelzorg Hier kan men denken aan het versterken van de weerbaarheid (zorgen voor jezelf), bijvoorbeeld middels psycho-educatie. Daarnaast kan het van belang zijn de mensen die mantelzorg geven individueel te monitoren op (over)belasting en/of laagdrempelige ondersteuning te bieden. Huiselijk geweld Preventie richt zich op het voorkomen van huiselijk geweld door het wegnemen van de factoren die kunnen leiden tot huiselijk geweld. Hiervoor is een integrale aanpak nodig met een duidelijke regisseursrol, gezien de complexiteit en de onzichtbaarheid van huiselijk geweld. Deze integrale aanpak dient zich onder meer te richten op ketensamenwerking en hulpverlenings- of ondersteuningsaanbod voor slachtoffers en daders van huiselijk geweld. Nauwe ketensamenwerking kan huiselijk geweld in een vroeg stadium signaleren en bespreekbaar maken. Ook kan dit doorverwijzing versnellen en bevorderen dat er eind komt aan het huiselijk geweld. Een intensieve samenwerking is nodig bij de verdere implementatie van de wet tijdelijk huisverbod voor plegers van huiselijk geweld. Daarnaast moet de voorlichting en educatie zijn gericht op diverse doelgroepen in de bevolking. Wonen en woonomgeving Bij het opstellen van beleid dient het verminderen van hinderbeleving en bezorgdheid meer te worden benoemd en meegewogen. Tevens moet gekeken worden of handhaving geïntensiveerd moet worden, of vergunningen geactualiseerd zijn en of meldpunten voor hinder voor de inwoners voldoende bekend en bereikbaar zijn. Ook kan risicocommunicatie verbeterd worden. De aanpak van het verbeteren van het binnenmilieu moet zich richten op voorlichting om het ventilatiegedrag en bewustzijn over binnenmilieukwaliteit te verbeteren. Daarnaast kan via Bouw- en woningtoezicht zowel voor bestaande als voor nieuwe woningen extra aandacht besteed worden aan handhaving van aanwezige ventilatievoorzieningen en binnenmilieukwaliteit. Ook dient beleid ontwikkeld te worden om zo spoedig mogelijk afvoerloze geisers uit woningen te bannen. Gezondheidszorgvoorzieningen Er dient vroegtijdig gesignaleerd te worden of het zorgaanbod dekkend is en voldoet aan de huidige vraag, maar ook rekening houdt met een veranderende bevolkingsopbouw en dus een veranderende zorgvraag. De gemeente kan deze ontwikkeling op verschillende manieren faciliteren, bijvoorbeeld door middel van een aantrekkelijk vestigingsklimaat. 12

13 Opvoedondersteuning dient laagdrempelig beschikbaar te zijn voor ouders, door onder meer de Centra voor Jeugd en Gezin te voorzien van een website en foldermateriaal. Maar ook door informatie te verspreiden via scholen, wijkcentra, peuterspeelzalen, kinderdagverblijven, bibliotheken, (speelgoed)winkels etc. 13

14

15 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Volgens de Wet Publieke Gezondheid (WPG) [1] dient een gemeente elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid op te stellen. Om een preventief gezondheidsbeleid te ontwikkelen, is het nodig inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de bevolking. GGD Kennemerland onderzoekt daarom in een cyclus van vier jaar elk van de vier leeftijdsgroepen in de regio Kennemerland (jeugd 0-12 jaar, jeugd jaar, volwassenen jaar, ouderen 65+). De regio Kennemerland bestaat uit de gemeenten Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Sinds 1 januari 2009 is Bennebroek onderdeel van de gemeente Bloemendaal. In het najaar van 2008 heeft de GGD bij de volwassenen in de regio een vragenlijstonderzoek uitgevoerd. Dit rapport beschrijft de resultaten van dat onderzoek. Naast dit rapport is per gemeente een factsheet met de belangrijkste uitkomsten opgesteld. 1.2 Doel- en vraagstelling Inzicht krijgen in de gezondheidssituatie van jarigen die wonen in de regio Kennemerland om: de tien gemeenten in de regio te ondersteunen bij hun beleidsvorming; regiospecifieke problemen, die de gezondheid schade kunnen toebrengen, te signaleren; gezondheidsgerelateerde onderwerpen, die regionaal in de belangstelling staan, in kaart te brengen; aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) gegevens te leveren zodat de regionale gegevens kunnen worden opgenomen in een landelijk overzicht. In het onderzoek stonden twee vragen centraal: Hoe is de algehele gezondheid, leefstijl, sociale omgeving, woonomgeving en het gebruik van gezondheidsvoorzieningen van de volwassenen in de regio Kennemerland? Bij welke groepen komen ongunstig gedrag, ongunstige gezondheid en/of het ervaren van hinder vooral voor? 1.3 Indeling rapport Hoofdstuk 2 beschrijft de onderzoeksopzet, hoofdstuk 3 de respons en de achtergrondkenmerken van de onderzoeksgroep. Vervolgens worden de resultaten voor algehele gezondheid (hoofdstuk 4), leefstijl (hoofdstuk 5), sociale omgeving (hoofdstuk 6), woonomgeving (hoofdstuk 7) en het gebruik van gezondheidsvoorzieningen (hoofdstuk 8) beschreven. In de bijlagen zijn per onderwerp gedetailleerde resultaten te vinden. Hier wordt naar verwezen in de betreffende hoofdstukken. Resultaten naar woonkernen voor de gemeenten Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmermeer en Velsen zijn te vinden in de bijlagen 9.1 tot met

16

17 2 Onderzoeksopzet Dit hoofdstuk beschrijft de onderzoeksgroep ( 2.1), procedure ( 2.2.), vragenlijst ( 2.3), analyse ( 2.4), presentatie resultaten ( 2.5) en kanttekening methode ( 2.6). 2.1 Onderzoeksgroep Per gemeente is er een op leeftijd gestratificeerde steekproef getrokken uit de bevolkingsregisters van inwoners van 19 tot en met 64 jaar. Er zijn hierbij drie leeftijdscategorieën onderscheiden: 19 t/m 34, 35 t/m 49 en 50 t/m 64 jaar. De steekproef is in de drie grootste gemeenten opgehoogd, zodat in deze gemeenten ook uitspraken kunnen worden gedaan over (samengestelde) woonkernen. Haarlem is opgedeeld in vier woonkernen: Noord, Schalkwijk, Oost en Centrum/Zuidwest. De gemeente Velsen is opgedeeld in twee woonkernen: enerzijds IJmuiden en Velsen-Noord en anderzijds Santpoort, Velserbroek, Velsen-Zuid en Driehuis. De gemeente Haarlemmermeer is opgedeeld in vijf woonkernen: Hoofddorp, Zwanenburg, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp en de overige kernen. Zowel uit elk van de woonkernen van de drie grootste gemeenten als uit elk van de overige zeven gemeenten zijn ongeveer 700 personen geselecteerd. De totale steekproefgrootte bedroeg personen. Op het moment van de steekproeftrekking (oktober 2008) was de gemeente Bennebroek nog een zelfstandige gemeente. Deze gemeente maakt sinds 1 januari 2009 deel uit van de gemeente Bloemendaal. Bij de presentatie van de uitkomsten worden Bennebroek en het oude Bloemendaal als woonkernen van de gemeente Bloemendaal beschouwd. 2.2 Procedure De geselecteerde personen werden in oktober 2008 uitgenodigd tot deelname via een ansichtkaart. Zij kregen de keuze via internet of schriftelijk aan het vragenlijstonderzoek deel te nemen. Via een persoonlijke inlogcode kon toegang verkregen worden tot de website van het volwassenenonderzoek. Er is maximaal drie keer een herinneringsbrief gestuurd waarop de inlogcode vermeld stond. Ook is bij de eerste en de laatste herinnering de papieren vragenlijst meegestuurd. Een respondent die de papieren of online vragenlijst had ingevuld, werd verwijderd uit het aanschrijfbestand zodat geen herinnering meer gestuurd werd. Verwijdering geschiedde op basis van de barcode van de papieren vragenlijst dan wel de inlogcode van de online vragenlijst. In 2.4 (analyse) wordt beschreven hoe gegevens geanonimiseerd zijn. 2.3 Vragenlijst Naast een deel over achtergrondgegevens (zoals geboortejaar, geslacht en hoogst voltooide opleiding), bestond de vragenlijst die voor het volwassenenonderzoek is opgesteld uit vijf thema s: algehele gezondheid, leefstijl, sociale omgeving, woonomgeving en gezondheidsvoorzieningen. De keuze voor deze thema s is gebaseerd op het model van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning [2], dat uiteenzet dat elk van de thema s de gezondheid kan beïnvloeden (figuur 2.1). De keuze van onderwerpen binnen een thema is onder meer gebaseerd op de speerpunten van VWS [3], de indicatoren van IGZ [4], actuele beleidsthema s (waaronder WMO) en regiospecifieke kenmerken. De onderwerpen zijn in overleg met verschillende disciplines binnen de GGD gekozen en voorgelegd aan de ambtenaren Volksgezondheid van de tien gemeenten. Vanwege praktische overwegingen is besloten één en dezelfde vragenlijst te hanteren voor alle tien gemeenten. 17

18 Figuur 2.1. Het door het RIVM uitgewerkte conceptuele model van de volksgezondheid [2]. Uiteindelijk zijn binnen de thema s de volgende onderwerpen opgenomen: algehele gezondheid: o ervaren gezondheid o lichamelijke gezondheid: overgewicht, acute ziekten, chronische aandoeningen (waaronder diabetes), kanker o psychische gezondheid: angst en depressie, gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen leefstijl: voeding, beweging, roken, alcohol, drugs, seksuele gezondheid, gokken, internet, verbetering eigen gezondheid sociale omgeving: eenzaamheid, mantelzorg, vrijwilligerswerk, huiselijk geweld woonomgeving: wonen, vervoer, milieuproblemen, geluidshinder en slaapverstoring, geur- en stofhinder, ventilatie, zorg om milieu, veiligheid gezondheidsvoorzieningen: bezoek aan zorgverleners, ondersteuning bij de opvoeding Informatie over hoe de onderwerpen de gezondheid kunnen beïnvloeden wordt geboden door de landelijke VTV [5]. Indien mogelijk zijn de onderwerpen uitgevraagd met behulp van vragen en formuleringen die landelijk zijn vastgesteld, de zogenaamde standaardvraagstellingen [6]. Op deze manier is het beter 18

19 mogelijk om de resultaten van dit vragenlijstonderzoek te vergelijken met landelijke cijfers en onderzoeken van andere GGD en. Voor onderwerpen waarvoor geen geschikte standaardvraagstelling voorhanden was, zijn onderzoeken van andere organisaties gebruikt, zoals bijvoorbeeld bij acute ziekten [7], verbetering eigen gezondheid [8] en internet [9]. De volledige vragenlijst is te vinden in bijlage Analyse Ingevulde vragenlijsten zijn aan de hand van een codeboek door een professioneel data-entrybureau met een data-entry programma ingevoerd in de computer. De gegevens zijn geanalyseerd met het statistische pakket SPSS (SPSS voor Windows, versie 17.0). Volgens de landelijke richtlijnen van de Vakgroep Epidemiologie is gebruik gemaakt van de SPSS module Complex Samples [10]. Vragenlijsten waarop geen postcode, geboortejaar of geslacht was ingevuld zijn verwijderd. Vervolgens is per gemeente de respons berekend. Er is gewogen naar leeftijd, geslacht en gemeente om te corrigeren voor de vertekening die optreedt bij een gestratificeerde steekproef en door een selectieve respons en non-respons. Dit betekent dat wanneer bijvoorbeeld meer vrouwen dan mannen de vragenlijst hebben ingevuld, dit wordt teruggerekend naar de werkelijke geslachtsverdeling in de betreffende gemeente. Mannen zullen dan bij de analyse iets zwaarder meewegen dan vrouwen. De analyse bestond allereerst uit beschrijvende statistiek: het berekenen van prevalenties en betrouwbaarheidsintervallen. Dit houdt in dat per onderwerp is uitgerekend bij welk percentage van de volwassenen in de regio het voorkomt, bij welk percentage van de mannen en vrouwen, bij welk percentage van de jarigen, jarigen en jarigen, bij welk percentage van de laag, midden en hoog opgeleiden, en bij welk percentage van de inwoners van elk van de tien gemeenten. Omdat gewogen is, zijn deze percentages niet exact, dat wil zeggen dat ze in werkelijkheid iets hoger of lager kunnen zijn. Betrouwbaarheidsintervallen geven aan tussen welke uitersten met 95% zekerheid de werkelijke waarde ligt. In de analyse is niet getoetst of er significante verschillen zijn. Er had bijvoorbeeld getoetst kunnen worden of het percentage mannen dat rookt significant hoger is dan het percentage vrouwen dat rookt. Significant wil zeggen dat het verschil zodanig is dat het niet meer op toeval kan berusten, maar dat het een in werkelijkheid bestaand verschil is. De reden dat dit niet gedaan is, is dat bij grote aantallen toetsen (zoals in dit vragenlijstonderzoek nodig zou zijn) de uitkomst significant niet meer helemaal betrouwbaar is. Als er heel veel toetsen gedaan worden, zijn er altijd wel een aantal significant en kan er niet meer vanuit gegaan worden dat het in werkelijkheid bestaande verschillen zijn. 2.5 Presentatie resultaten Per onderwerp wordt aangegeven wat er onder verstaan wordt, wat de landelijke cijfers zijn en hoe het in de vragenlijst is nagevraagd. Niet voor alle onderwerpen zijn landelijke cijfers beschikbaar. Een vergelijking tussen regio Kennemerland en Nederland is niet helemaal één op één te maken omdat in vergelijking met de Nederlandse bevolkingsopbouw de middelste leeftijdsgroep in de regio iets groter is (zowel bij de mannen als bij de vrouwen) en de jongste leeftijdsgroep juist iets kleiner is (tabel 2.1). Dit betekent dat in de regio relatief minder mensen in de leeftijdsgroep 19 tot en met 34 jaar wonen dan in Nederland. 19

20 Tabel 2.1. Leeftijdsopbouw uitgesplitst naar geslacht. Regio Kennemerland (CBS 2008) Nederland (CBS 2008) Man aantal (%) Vrouw aantal (%) Man aantal (%) Vrouw aantal (%) jaar (29%) (31%) (35%) (36%) jaar (40%) (40%) (33%) (36%) jaar (32%) (31%) (33%) (29%) Vervolgens worden de resultaten voor de regio en de gemeenten in de regio besproken. Daarna wordt ingegaan op de resultaten naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Tot slot wordt verwezen naar de bijlage waarin over het onderwerp meer gedetailleerde resultaten zijn opgenomen. Ten behoeve van de leesbaarheid worden in de tekst geen betrouwbaarheidsintervallen vermeld, deze zijn te vinden in de bijlagen. Als er in de tekst over vaker, minder vaak e.d. gesproken wordt, is dit gebaseerd op de prevalenties (zie 2.4). 2.6 Kanttekening methode Er zijn kanttekeningen te maken bij de gehanteerde methode. Omdat het bij vragenlijstonderzoek gaat om zelfgerapporteerd gedrag is er een kans op sociaal wenselijke antwoorden, een verkeerde inschatting van het eigen gedrag en onderrapportage. Onderrapportage is met name te verwachten bij emotionele onderwerpen zoals huiselijk geweld. Daarnaast bestaat de kans op selectieve non-respons. Het is waarschijnlijk dat respondenten gezonder zijn en er een gezondere leefstijl op na houden in vergelijking met non-respondenten. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat de respons onder bijvoorbeeld niet-nederlanders en alleenstaanden lager is dan onder Nederlanders en gehuwden waardoor de specifieke gezondheidssituatie van mensen van niet-nederlandse afkomst en van alleenstaanden wordt onderschat [11]. Bij het opstellen van de landelijke standaardvraagstellingen [6] en door bij het analyseren te wegen en gebruik te maken van Complex Samples [10] wordt zo veel mogelijk geprobeerd deze knelpunten te ondervangen. 20

21 3 Respons en achtergrondkenmerken Dit hoofdstuk beschrijft de respons ( 3.1) en de achtergrondkenmerken ( 3.2). 3.1 Respons In totaal zijn personen uit de regio aangeschreven voor deelname. Uiteindelijk zijn (respons van 43%) vragenlijsten gebruikt voor de analyse. Dit is een lager percentage dan werd verwacht (50%). Een reden voor de lagere respons kan zijn dat mensen in de regio Kennemerland veelvuldig voor vragenlijstonderzoeken benaderd worden, zoals bijvoorbeeld voor het onderzoek naar gezondheid en beleving rondom Schiphol [12]. Daarnaast gaven sommige inwoners aan niet mee te willen werken omdat zij twijfels hadden over de anonimiteit van het onderzoek. In tabel 3.1 is de uiteindelijke respons per gemeente weergegeven. De responspercentages lopen uiteen van 37% tot 50%. Ook andere GGD regio s hebben te maken met een relatief lage respons. Zo is de respons op de gezondheidspeiling van GGD Gooi en Vechtstreek 46% [13] en op die van GGD Midden Nederland 44% [14]. Tabel 3.1. Respons per gemeente. Gemeente Verzonden aantal Respons (%) Beverwijk Bloemendaal totaal Bennebroek Bloemendaal Haarlem totaal Noord Schalkwijk Oost Centrum / ZuidWest Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer totaal Hoofddorp Zwanenburg Nieuw-Vennep Badhoevedorp Overige kernen Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen totaal IJmuiden en Velsen-Noord Santpoort, Velserbroek, Driehuis, Velsen-Zuid Zandvoort Kennemerland totaal % (6.044) Van alle deelnemers heeft 24% meegedaan via internet. Tabel 3.2 geeft de verdeling weer van deelname via de papieren vragenlijst en via internet uitgesplitst naar geslacht en leeftijd. We zien onder mannelijke respondenten een hoger percentage dat via internet heeft deelgenomen dan onder vrouwen. Deelname via internet is niet aan leeftijd gebonden. 21

22 Tabel 3.2. Deelnemers via papieren vragenlijst en via internet naar leeftijd en geslacht (%). Geslacht Leeftijdscategorie Regio N=6.044 Man N=2.489 Vrouw N= jr N= jr N= jr N=2.627 Papier Internet Achtergrondkenmerken Achtereenvolgens komen de volgende achtergrondkenmerken aan de orde: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, samenstelling van het huishouden, etniciteit, arbeidssituatie en tot slot rondkomen en bezuinigen. Omdat er is gewogen naar leeftijd en geslacht, zullen deze gegevens de bevolkingsopbouw weerspiegelen. De andere kenmerken worden beschreven om de opbouw van de responsgroep inzichtelijk te maken. Leeftijd en geslacht In de regio is de leeftijdsverdeling vergelijkbaar voor mannen en vrouwen (figuur 3.1), maar verschilt tussen de gemeenten (bijlagen 3.1 t/m 3.4). In Bloemendaal en Heemstede is de oudste leeftijdsgroep groter dan in de andere gemeenten. In Haarlem en Beverwijk zijn in vergelijking met de andere gemeenten meer jarigen. Voor vergelijking met de Nederlandse cijfers zie % regio mannen vrouwen Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort Figuur 3.1. Leeftijd naar geslacht en gemeente. 22

23 Opleiding In de vragenlijst is gevraagd naar de hoogst voltooide opleiding. Vervolgens is een onderverdeling gemaakt naar opleidingsniveau, laag, midden1, midden2 en hoog 1. Omdat de groep respondenten met een lage opleiding erg klein is (in totaal 5%), zijn in verdere analyses in dit rapport de categorieën laag en midden1 samengenomen. In het vervolg wordt gesproken over laag, midden en hoog opgeleiden. In de regio valt 30% onder de laag opgeleiden, 35% onder de midden opgeleiden en 34% onder de hoog opgeleiden. Volgens het CBS had in 2008 ruim een kwart van de Nederlandse bevolking het hoger beroepsonderwijs of de universiteit met succes afgerond. De regio ligt met 34% hoog opgeleiden dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor zowel mannen als vrouwen in de regio geldt dat men in de jongste leeftijdsgroepen vaker hoog opgeleid is dan in de oudste groep (figuur 3.2). Bovendien kan van een deel van de jongste leeftijdsgroep het opleidingsniveau nog stijgen, omdat de schoolloopbaan nog niet is voltooid. laag midden hoog 100% 80% 60% 40% 20% 0% jr jr jr jr jr jr mannen vrouwen Figuur 3.2. Opleidingsniveau naar leeftijd en geslacht. Figuur 3.3 toont dat er tussen gemeenten verschillen bestaan in opleidingsniveau (bijlage 3.5). In Heemstede en Bloemendaal is een relatief hoog percentage van de bevolking hoog opgeleid (respectievelijk 56% en 54%), terwijl in Heemskerk relatief minder mensen hoog opgeleid zijn (24%). 1 Onder laag opleidingsniveau wordt verstaan: lager onderwijs en geen opleiding met een diploma afgerond. Onder midden1 opleidingsniveau wordt verstaan: lager of voorbereidend beroepsonderwijs (zoals LTS, LEAO, LHNO, VMBO) of middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (zoals MAVO, (M)ULO, MBO-kort, VMBO-t). Onder midden2 opleidingsniveau wordt verstaan: middelbaar beroepsonderwijs en beroepsbegeleidend onderwijs (zoals MBO-lang, MTS, MEAO, BOL, BBL, INAS) of hoger algemeen en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (zoals HAVO, VWO, Atheneum, Gymnasium, HBS, MMS). Onder hoog opleidingsniveau wordt verstaan: hoger beroepsonderwijs (zoals HBO, HTS, HEAO, HBO-V, kandidaats wetenschappelijk onderwijs) en wetenschappelijk onderwijs (universiteit). De respondenten die onder anders een duidelijke omschrijving hebben gegeven van hun opleiding, zijn alsnog in een opleidingscategorie ondergebracht. 23

24 laag midden hoog 100% 80% 60% 40% 20% 0% Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort Figuur 3.3. Opleidingsniveau naar gemeente. Burgerlijke staat De burgerlijke staat hangt samen met geslacht. Vrouwen zijn vaker gehuwd/samenwonend of verweduwd dan mannen (tabel 3.3). Mannen zijn vaker ongehuwd of nooit gehuwd geweest. Ook hangt burgerlijke staat samen met leeftijd. Onder mensen in de jongste leeftijdsgroep is 44% nog ongehuwd of nooit gehuwd geweest. In de twee oudste leeftijdsgroepen is acht op de tien gehuwd of samenwonend. Onder jarigen is 4% verweduwd. Tussen de gemeenten zijn verschillen te zien. In Haarlem zijn de respondenten het vaakst ongehuwd/nooit gehuwd geweest (23%) en in Bloemendaal het minst vaak (12%). In Zandvoort zijn respondenten het vaakst gescheiden/gescheiden levend (8%) en in Uitgeest het minst vaak (4%). Voor een compleet overzicht naar gemeente zie ook bijlage 3.7. Tabel 3.3. Burgerlijke staat naar leeftijd en geslacht voor de regio Kennemerland (%). Geslacht Leeftijdscategorie Regio Man Vrouw jr jr jr Gehuwd / Samenwonend Ongehuwd, nooit gehuwd geweest Gescheiden, gescheiden levend Weduwe / weduwnaar <1 <1 4 Samenstelling van het huishouden Tabel 3.4 toont de samenstelling van het huishouden naar leeftijd en geslacht. In de regio leeft 13% in een eenpersoonshuishouden. In de jongste en oudste leeftijdscategorie wordt vaker alleen gewoond: één op de zes woont alleen. In de regio maakt 4% van de volwassenen deel uit van een eenoudergezin. Vrouwen vaker dan mannen en dit komt het vaakst voor in de middelste leeftijdscategorie (6%). De helft van de mensen in de regio woont in een huishouden zonder thuiswonende kinderen. 24

25 Tabel 3.4. Samenstelling van het huishouden naar leeftijd en geslacht (%). Geslacht Leeftijdscategorie Regio Man Vrouw jr jr jr Eenpersoonshuishouden Eenoudergezin Huishouden zonder thuiswonende kinderen De samenstelling van het huishouden verschilt tussen de gemeenten (bijlage 3.6). In Haarlem wordt bijna twee keer zo vaak in een eenpersoonshuishouden gewoond (20%) als in de andere gemeenten in de regio. Eenoudergezinnen komen het vaakst voor in Velsen (6%) en het minst vaak in Beverwijk (2%). In Zandvoort woont men het vaakst in een huishouden zonder kinderen (60%), in Uitgeest het minst vaak (respectievelijk 41%). Etniciteit Er is gevraagd naar het geboorteland van de respondent en naar het geboorteland van zijn of haar vader en moeder. In de regio is 84% van Nederlandse herkomst. Dit loopt uit een van 80% in Beverwijk tot 93% in Uitgeest. Van de respondenten in de regio die niet van Nederlandse herkomst zijn, heeft 2% een Turkse herkomst, 2% een Surinaamse, 1% een Marokkaanse, 1% een Nederlands Antilliaanse, 3% heeft een overig niet westerse herkomst en 9% heeft een overig westerse herkomst. De groep overig wordt verder niet gespecificeerd. Deze groep bestaat uit verschillende landen die elk door een klein aantal respondenten is genoemd. Volgens het CBS was in 2005 in Nederland 80% autochtoon. 2 Het percentage mensen van Nederlandse herkomst in de regio ligt dus iets hoger dan het landelijke gemiddelde. In de regio zijn er ongeveer evenveel mannen als vrouwen van Nederlandse herkomst. Ook de opleidingsgroepen verschillen wat betreft herkomst nauwelijks. Wel verschilt herkomst in de leeftijdsgroepen: bij de jarigen vinden we het hoogste percentage met een Nederlandse herkomst (90%) en bij de jarigen het laagste percentage (80%). Zie voor herkomst uitgesplitst naar leeftijd, geslacht en gemeente de bijlagen 3.8 en 3.9. Arbeidssituatie Gevraagd is naar de arbeidssituatie die het meest van toepassing is. In de regio heeft 79% een betaalde werkkring, 5% is arbeidsongeschikt en 1% is werkloos. Tussen de gemeenten vinden we verschillen voor de arbeidssituatie. In Zandvoort vinden we het hoogste percentage arbeidsongeschikten (9%), in Uitgeest het laagste percentage (3%). In Bloemendaal is 7% met (vervroegd) pensioen en in Haarlemmermeer (3%). Tabel 3.5 geeft arbeidssituatie naar geslacht en leeftijd weer. In de regio hebben mannen vaker betaald werk van 32 uur of meer per week dan vrouwen. Verder zijn mannen relatief vaak met (vervroegd) pensioen en zijn vrouwen relatief vaak fulltime huisvrouw. Er zijn verschillen in arbeidssituatie tussen de leeftijdsgroepen. In de oudste leeftijdscategorie is de groep met betaald werk van 32 uur of meer per week sterk teruggelopen (van 60% onder jarigen en 62% onder jarigen tot 40% onder jarigen). In de oudste leeftijdscategorie is 13% met (vervroegd) pensioen. In de jongste leeftijdsgroep studeert 16%. Arbeidsongeschiktheid neemt toe met de leeftijd, van 2% onder jarigen tot 10% onder jarigen. 2 Volgens de definitie van het CBS is iemand allochtoon als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Autochtonen zijn personen waarvan beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. 25

26 Arbeidssituatie verschilt tussen de drie opleidingsniveaus. Hoog opgeleiden werken vaker 32 uur of meer dan midden en laag opgeleiden. Arbeidsongeschiktheid komt vaker voor onder laag opgeleiden (9%) dan onder hoog opgeleiden (3%). Zie voor meer details de bijlagen 3.10 en Tabel 3.5. Arbeidssituatie naar geslacht en leeftijd (%). Geslacht Leeftijdscategorie Regio Man Vrouw jr jr jr Betaald werk 32 uur of meer per week Betaald werk uur per week Betaald werk uur per week Betaald werk < 12 uur per week (vervroegd) Pensioen Werkloos/werkzoekend Arbeidsongeschikt Bijstandsuitkering <1 1 1 Fulltime huisvrouw/huisman 6 < Studeert/volgt onderwijs <1 Rondkomen en bezuinigen In de vragenlijst is gevraagd of men in het jaar voorafgaand aan het onderzoek moeite heeft gehad om rond te komen en of men bezuinigt, en zo ja, op welke terreinen. In de regio heeft een vijfde moeite met rondkomen:16% heeft enige moeite en 4% heeft grote moeite. Zes op de tien zegt op minimaal één terrein te bezuinigen. Terreinen waar vooral op bezuinigd wordt, zijn uitgaan, kleding en vakantie (zie figuur 3.5). In de gemeenten loopt moeite hebben met rondkomen uiteen van 11% in Bloemendaal tot 26% in Zandvoort. Het minimaal op één terrein bezuinigen loopt uiteen van 53% in Bloemendaal tot 65% in Uitgeest. Mannen hebben ongeveer even vaak moeite met rondkomen als vrouwen. Wel bezuinigen meer vrouwen dan mannen minimaal op één terrein. Over het algemeen hebben de jarigen minder vaak moeite met rondkomen dan de jarigen en de jarigen. In de jongste leeftijdsgroepen wordt ook vaker aangegeven te bezuinigen op minimaal één terrein dan in de oudste groep (respectievelijk 62%, 61% en 55%). Meer resultaten over rondkomen en bezuinigen zijn te vinden in de bijlagen 3.12 tot en met

27 uitgaan kleding vakantie krant/tijdschrift telefoneren cadeau/verjaardag auto stookkosten voeding huisvesting tandarts andere medische voorzieningen anders % Figuur 3.5. Terreinen waarop bezuinigd wordt. 27

28

29 4 Algehele gezondheid Samenvatting De meerderheid van de volwassenen beoordeelt zijn of haar gezondheid als goed tot uitstekend (91%). Echter, de lichamelijke gezondheid is in mindere mate goed te noemen: 42% heeft overgewicht, 43% heeft in de twee maanden voorafgaand aan het onderzoek een acute ziekte als verkoudheid, griep, keelontsteking, voorhoofdsholteontsteking of oorontsteking gehad, en 47% heeft één of meer chronische aandoeningen. Hoge bloeddruk is in de regio de meest voorkomende chronische aandoening. Op lichamelijke gezondheid waarvoor landelijke gegevens bekend zijn, scoort de regio vergelijkbaar of gunstiger dan landelijk. In de regio geeft 11% aan in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek een periode erg somber of depressief te zijn geweest, ongeveer de helft van hen heeft hiervoor hulp gezocht bij huisarts, specialist of psycholoog. Daarnaast heeft 41% een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Verder geeft 5% aan slaapmiddelen te gebruiken. Wat betreft de psychische gezondheid scoort de regio ongunstiger in vergelijking met de landelijke cijfers. Wat betreft geslacht zien we dat mannen vaker overgewicht hebben dan vrouwen. Daarentegen hebben in vergelijking tot mannen meer vrouwen een chronische aandoening, een sombere op depressieve periode achter de rug en een groter risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Wat betreft leeftijd zien we dat personen in de oudste leeftijdsgroep (50-65 jaar) hun gezondheid slechter beoordelen dan personen in de jongste leeftijdscategorie (19-34 jaar). Met het stijgen van de leeftijd zien we een toename van overgewicht en een toename van het hebben van één of meer chronische aandoeningen. In de jongste leeftijdscategorie komen acute ziekten en psychische klachten juist vaker voor. Wat betreft opleidingsniveau zien we dat lichamelijke en psychische klachten vaker voorkomen bij lager opgeleiden dan bij midden en hoog opgeleiden. Dit hoofdstuk beschrijft de ervaren gezondheid ( 4.1), de lichamelijke gezondheid ( 4.2) en de psychische gezondheid ( 4.3). Bij lichamelijke gezondheid worden de onderwerpen overgewicht ( 4.2.1), acute ziekten ( 4.2.2), chronische aandoeningen ( 4.2.3) en kanker ( 4.2.4) behandeld. Psychische gezondheid valt hier uiteen in de onderwerpen angst en depressie ( 4.3.1) en gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen ( 4.3.2). 4.1 Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid. Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten die relevant zijn voor de persoon in kwestie. Deze onderliggende gezondheidsaspecten variëren per persoon, maar hebben vaak betrekking op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Voorbeelden zijn ziekten, lichamelijke beperkingen en handicaps, fitheid, vermoeidheid en depressieve gevoelens. Ook leefstijlfactoren, zoals voeding, roken en lichamelijke activiteit kunnen mede het oordeel over de eigen gezondheid bepalen: 'Ik wandel iedere dag, dus ik ben gezond' [15]. Volgens het CBS ervaart 20% van de Nederlanders de eigen gezondheid als minder dan goed [16]. Verder komt uit onderzoeken naar voren dat mannen zich over het algemeen gezonder voelen dan vrouwen, dat de ervaren gezondheid slechter wordt met de leeftijd en dat ervaren gezondheid minder goed is onder laag opgeleiden [15]. 29

30 In de vragenlijst is gevraagd naar hoe men over het algemeen de eigen gezondheid zou noemen, met als mogelijke antwoordcategorieën: uitstekend, zeer goed, goed, matig en slecht. Deze vraag is iets anders geformuleerd dan de vraag die het CBS hanteert. Resultaten voor de regio Kennemerland en de gemeenten in de regio In de regio beoordeelt 39% de eigen gezondheid als uitstekend/zeer goed, 52% beoordeelt de eigen gezondheid als goed, en 9% beoordeelt de eigen gezondheid als matig/slecht (figuur 4.1). In Zandvoort wordt de eigen gezondheid het vaakst als matig/slecht beoordeeld (13%) en in Uitgeest het minst vaak (4%). matig/slecht goed uitstekend/zeer goed 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% regio man vrouw jr jr jr laag midden hoog Figuur 4.1. Ervaren gezondheid in de regio en naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Resultaten naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau (fguur 4.1) Van de vrouwen geeft 11% aan de gezondheid als matig/slecht te ervaren, van de mannen 8%. De oudste leeftijdscategorie ervaart de gezondheid vaker als matig/slecht (15%) dan de jongste en middelste leeftijdscategorie (5% en 8%). Van de laag opgeleiden geeft 16% aan de gezondheid als matig/slecht te ervaren, terwijl 7% van de midden opgeleiden en 6% van de hoog opgeleiden deze beoordeling geeft. Deze resultaten zijn vergelijkbaar met de landelijk gevonden trends. Resultaten in meer detail Bijlage 4.1 geeft de resultaten van het onderwerp ervaren gezondheid in meer detail. 4.2 Lichamelijke gezondheid Overgewicht Om te bepalen of iemand overgewicht heeft, wordt de 'Body Mass Index' (BMI) gebruikt. De BMI is het gewicht van iemand (in kilogram) gedeeld door het kwadraat van zijn lengte (in meters). De BMI wordt uitgedrukt in kg/m 2 en is een internationaal erkende maat voor de verhouding tussen gewicht en lengte [17]. 30