Energieparticipatie goed voor milieu en portemonnee!

Transcriptie

1 Format beschrijving teamresultaat DO IT! 2008/ Projectnaam : onder deze titel zal over het resultaat gepubliceerd/gecommuniceerd worden Energieparticipatie goed voor milieu en portemonnee! 1.1 Indiener referentieproject : organisatie/persoon die het referentieproject heeft ingebracht in DO IT! en als probleemeigenaar kan worden aangemerkt) AM Zuid Beemdstraat AB Eindhoven Postbus HB Eindhoven AM Energy Edisonbaan 14h 3439 MN Nieuwegein Postbus AP Nieuwegein 1.2 Teamdeelnemers: naam en bedrijf, verdere details in Bijlage 1 dhr. Jaap van den Bergh dhr. Jeremiah Bertsch dhr. Frank Dekkers dhr. Paul Dielissen dhr. Jurgen van Duren dhr. Jan-Maarten Elias dhr. Ruud Reinders Exist Energy (BV Verenigde Bedrijven van der Klok) AM Energy DIA duurzame installatie architecten AM Energy KDO Vastgoedontwikkeling VBI Verkoopmaatschappij BV Volantis BV DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 1

2 1.3 Beschrijving referentie : locatie, gebouwtype(n), gebruik, eigenaar, fase van ontwikkeling, sprekende afbeelding Max 1 A4 Circa 60% van het Drie Hoefijzers-terrein krijgt een woonfunctie. Het aanbod is gedifferentieerd. In de sociale sector worden 75 koop- en 50 huurwoningen gerealiseerd. In het middeldure segment verschijnen circa 300 woningen, voornamelijk appartementen, en in het duurdere segment worden circa 100 herenhuizen en appartementen gebouwd. Kantoren zullen circa 15% in beslag nemen en voorzieningen 10%. Circa 15% krijgt in de definitieve uitwerking van het plan een nader te bepalen woon- of werkfunctie. Figuur 1 Drie Hoefijzers te Breda Drie Hoefijzers bestaat uit een zuidelijk en noordelijk plandeel. Het zuidelijk plandeel is het eerst in uitvoering genomen. Dit gebied ontleent zijn ontwikkelingspotentie onder meer aan de gunstige ligging in de stad nabij het centrum en het station en aan de aanwezigheid van meerdere, historisch waardevolle gebouwen, zoals het voormalige hoofdkantoor van de brouwerij en het oude brouwhuis. Voor het zuidelijk plandeel zijn de plannen al in een vergevorderd stadium. In dit gebied wordt aangesloten op het Bredase singelmilieu. Er verschijnen in totaal circa 280 appartementen, 45 grondgebonden woningen en kantoren. Daarnaast zal het brouwhuis een nieuwe multifunctionele bestemming krijgen en wordt de openbare ruimte hoogwaardig ingericht. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 2

3 Figuur 2 Programma en planning Drie Hoefijzers Zuid DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 3

4 1.4 Probleemdefinitie : door ontwerpteam geformuleerde vraag nav beoordeling van de referentie, waarop door het team een antwoord wordt gegeven met de teamresultaatbeschrijving Max ½ A4 Het programma van de 3 Hoefijzers locatie, zowel noord als zuid, omvat diverse functie met verschillende energiebehoeften. Naast wonen en werken worden op bescheiden schaal horecavoorzieningen gerealiseerd. Deze mix van functies met ieder zijn eigen specifieke energiebehoefte en mogelijk levering van warmte en koude is aanleiding om te onderzoeken of de energiestromen binnen het plangebied zo te benutten zijn dat de gehele locatie zelfvoorzienend wordt en daarmee onafhankelijk van energiebedrijven kan functioneren. T.a.v. het beheren en exploiteren van de energiestromen in het gebied is het bijzonder interessant een model te ontwikkelen waarbij bedrijven altijd aandeelhouder zijn en bewoners facultatief aandeelhouder kunnen zijn. 1. De doelstelling voor het te ontwikkelen gebied is zelfvoorziening op het niveau van energieverbruik voor verwarmen, koelen en warmtapwater. Aanvullend zal onderzocht moeten worden in hoeverre het huishoudelijk verbruik meegenomen kan worden. Voorwaarde is dat er enkel gebruik wordt gemaakt van duurzame energiebronnen (geen fossiele brandstoffen). 2. Vervolgens zal er een opzet gemaakt moeten worden van een exploitatiemodel waarbij gebruiker en bewoner aandeelhouder zijn. Het principe van het energieconcept en het exploitatiemodel zou op meerdere plaatsen toegepast moeten kunnen worden. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 4

5 1.5 Aanpak : beschrijving doorlopen stappen hoe het team tot het resultaat is gekomen. beslispunten, en expliciete keuze De gevolgde stappen zijn het beste in te delen de volgende fasen; Inventarisatie project, Welke eisen worden er gesteld voor dit project, wat zijn de belanghebbende partijen, zijn er restricties, welke gegevens zijn noodzakelijk en eventueel al bekend. Vaststellen ambitie niveau, Voor het vaststellen van het ambitie niveau zijn 3 notities zeer belangrijk geweest. De notities zijn gemaakt vanuit het oogpunt van de ontwikkelaar, de bewoner en kantoorgebruiker/ -eigenaar. Voor de slagingskans en de herhaalbaarheid is het van belang alle partijen in de ambitie mee te krijgen. Hiervoor is zeer belangrijk om de wensen/ eisen van alle partijen te verzamelen en te verwerken. Technische invulling uitwerken, Op basis van het ambitie niveau is de technische invulling gegeven aan het plan. De gehele invulling is gemaakt met bestaande technieken. De verschillende technieken zijn doorberekend en geven hiermee een helder idee. Er ook hierdoor ook gewerkt worden in verschillende toekomst scenario s. Uitwerking technische details in een energiemaatschappij, Om de herhaalbaarheid en de toekomst te waarborgen is er gekozen een energiemaatschappij op te richten. De beslissingen die genomen werden zijn genomen tijdens de bijeenkomsten om basis van de al gereed zijnde stukken en de inbreng van de deelnemers met ieder hun eigen specialisme. De belangrijkste beslispunten waren het vaststellen van het ambitie niveau, de technische invullen en hoe een energiemaatschappij op te zetten. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 5

6 1.6 Het voorstel : beschrijf het ontwerpteamresultaat. Welke maatregelen worden voorgesteld? In hoeverre wordt aan de geformuleerde vraag voldaan? Geef eea. zo concreet mogelijk aan. (kwh, kg CO2, s) Licht toe mee tekeningen in bijlage. Wat nog te doen om het voorstel daadwerkelijk te kunnen realiseren? Max 2 A4 excl; bijlage SAMENVATTING Het ontwikkelen van een energieneutraal gebied is een geweldige uitdaging waarbij meerdere disciplines en activiteiten al in de eerste fase van het ontwikkelingsproces geïntegreerd moeten worden. Traditioneel komen zij namelijk pas in latere fases aan bod. De werkgroep heeft vanuit meerdere perspectieven dit ontwerpproces beschouwd: vanuit de ontwikkelaar, vanuit de bewoner/huurder en vanuit een energiebeheermaatschappij als facilitaire organisatie. Belangrijkste focus in het voorstel is het betrekken van de bewoners/gebruikers voor Drie Hoefijzers waarbij reductie van CO2 leidend is. Dit vindt plaats via een op te richten energiebeheermaatschappij die van en voor de bewoners/gebruikers is. Deze biedt duurzame energie aan tijdens de gebruiksfase waarbij continu naar een reductie van CO2 gestreefd wordt waarbij de bewoners/gebruikers zelf actief kunnen werken aan verdere reductie van het gebruik van energie omdat dit voor hen rendement oplevert. Het ontwerpteamresultaat bestaat uit 4 onderdelen: 1. ontwerp gebouwde omgeving 2. de energiebeheermaatschappij voor de gebruiksfase 3. de synergie tussen gebouwde omgeving en energiebeheermaatschappij 4. het exploitatiemodel 1. ONTWERP GEBOUWDE OMGEVING Het technisch ontwerp van de gebouwen met installaties voor het energieconcept op het gebied Drie Hoefijzers wordt ontwikkeld op basis van de volgende stappen. In Bijlage A worden deze stappen verder uitgewerkt. Stap 1: Referentie bepalen De eerste stap van het energieconcept van een ontwerp is het bepalen van een referentie. Van een referentie is het verbruik en installatie / bouwfysica in detail bekend. De referentie in dit project is ontleend aan informatie van SenterNovem. Stap 2: Mogelijke besparingen bepalen Voor de besparingen is gezocht naar mogelijkheden om het energieverbruik voor verwarming, koeling en elektriciteit te verminderen. De potentie om energieneutraal gebouwen te verwarmen en te koelen is al vrijwel te realiseren door het gebruik van huidige technieken en producten. Het besparen op elektriciteit is lastiger omdat dit in grote mate door de bewoners/gebruikers wordt bepaald. De energiebeheermaatschappij die op individuele basis inzicht geeft van het elektriciteitsgebruik van een bewoner/gebruiker, biedt daarom de mogelijkheid om deze elektriciteitsbehoefte te verminderen. Dit kan door het aanpassen van het individuele gedrag maar ook door technische oplossingen. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 6

7 Stap 3: Energiepotentie van het gebied bepalen Bij het toepassen van duurzame energie zijn er een aantal mogelijkheden die voor vrijwel ieder project toepasbaar zoals zonne-energie, windenergie en buffering van warmte/koude in de bodem. In het geval van de Drie Hoefijzers is biedt de rivier De Bovenmark die langs het project stroomt unieke potenties waardoor de warmte- en koeltevraag voor het gebied ingevuld kunnen worden. Stap 4: Duurzame installatie bepalen Voor ruimteverwarming en koeling kan voorzien worden door warmtepompen met de rivier De Bovenmark als bron. Tapwaterverwarming zal door zonnecollectoren op de daken geleverd worden. Door het gebruik van de platte daken op zowel de gebouwen als woningen kunnen nu of later zonnepanelen worden aangebracht. Het gebouwontwerp dient daarom rekening te houden met het aanbrengen van de zonnepanelen. 2. DE ENERGIEBEHEERMAATSCHAPPIJ VOOR DE GEBRUIKSFASE Door het opzetten van een energiebeheermaatschappij als facilitaire organisatie wordt het doel bereikt om vanuit een gezamenlijk model CO2 reductie te verwezenlijken waarbij tevens de energielevering zoveel mogelijk zelfvoorzienend is. Daarnaast dient deze maatschappij een rendabel bedrijf te zijn waaruit de participanten (bewoners, huurders en bedrijven) profiteren van het financieel rendement. Enerzijds door minder gebruik van energie, anderzijds door het opwekken en verkopen van duurzame energie. De wensen van de bewoners om in het duurzame gebied Drie Hoefijzers te wonen zijn uitgewerkt door de projectgroep, zie Bijlage B. De energiebeheermaatschappij die wordt aangeboden aan kopers, huurders en bedrijven uit het gebied, wordt in de ontwikkelfase opgericht. De energiebeheermaatschappij dient aan de volgende criteria, in willekeurige volgorde, te voldoen. In Bijlage C worden deze criteria verder uitgewerkt. Energiereductie: Via bewustwording en een proactieve houding van een participant wordt energiereductie bewerkstelligd. Energiezekerheid: Bij een tekort is wordt geleverd door een externe energieleverancier Kosten energie: Prijzen worden bepaald op basis van de kostprijs plus methode Participatie: zo hoog mogelijke participatiegraad van bewoners en gebruikers Transparantie: helder en eenvoudig te begrijpen structuur, boekhouding en prijsbepaling Wijkdoelstellingen: De energiebeheermaatschappij dient blijvend attractief te zijn om nieuwe bewoners naar de wijk te trekken en om bestaande bewoners te behouden Zelfstandigheid: Bewoners en gebruikers zijn aandeelhouders Zelfvoorzienend: Afstemmen van energievraag en opwekking binnen het gebied is noodzakelijk 3. SYNERGIE TUSSEN GEBOUWDE OMGEVING EN ENERGIEBEHEERMAATSCHAPPIJ Door het gebouwontwerp en de energiebeheermaatschappij met elkaar te laten samenwerken, ontstaat synergie. Het investeringsmodel (ontwikkeling & bouw) en het exploitatiemodel (gebruik) gaan in elkaar op waardoor de slaagkans van een energieneutraal gebied wordt vergroot. Er kan namelijk concreet naar rendement op langere termijn worden gewerkt, waarbij de doelstelling van de energiebeheermaatschappij (lagere CO2 en positief rendement) DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 7

8 leidend is. De bewoners/gebruikers zijn daardoor autonoom in het besluiten om investeringen te doen, terwijl zij zelf profiteren van het rendement uit deze investeringen. In Bijlage D wordt deze synergie verder uitgediept. 4. EXPLOITATIEMODEL Om het project Drie Hoefijzers aantrekkelijk te maken voor potentiële bewoners/gebruikers blijft het belangrijk om acceptabele terugverdientijden te realiseren en aan te kunnen geven hoe en wanneer er verdiend gaat worden. Vanuit de werkgroep is een globaal model opgezet waarbij aangetoond wordt dat er daadwerkelijk synergievoordelen zijn te behalen wanneer vanuit de energiebeheermaatschappij het gebiedsontwerp samen wordt opgezet. Het resultaat is dat er aanzienlijk meer rendement te halen valt, wanneer het DO-It voorstel wordt uitgevoerd! referentie bouw installatie duurzaam ref bw in dr=bw+in gaskosten Xg m3g elektrakosten Xe kwh investering bouw Ib investering installatie Ii inv.bouw+install Ibi onderhoudkosten Ko /j Ni 1 - onderh%install.inv 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% 2 2x installatie in 30 jaar jaarlijkse toename kosten gas elektra rente onderhoud jaarlijkse kosten kosten [ ] ,0% 4,0% 3,0% 3,0% Bijlage E geeft meer inzicht in het model. referentie duurzaam installatie +bouw duurzaam bouw duurzaam installatie tijd [jaren] DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 8

9 1.7 Presentatie : presenteer het project (als hierboven) in een PowerPoint presentatie van. Benoem een teamvertegenwoordiger(s) die de presentatie houdt tijdens de jurybeoordeling. Maximaal 10 slides DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 9

10 Teamevaluatie van het voorstel adhv prijsvraagcriteria 2.0 Energiebesparingresultaat / CO2 reductie: geef aan welk energiebesparingsresultaat op jaarbasis wordt bereikt met het voorstel in vergelijking met de referentie, zoals nu in gebruik/zoals ontworpen Max ½ A4 In onderstaande tabel is het besparingsresultaat op jaarbasis in vergelijking met de referentie (R). De gegevens zijn zowel uitgedrukt in gas/elektra als primaire energie en CO2. Een verdere toelichting op de gegevens en berekeningen is te vinden in de bijlage E. De referentie (R) in dit project is ontleend aan cijfers en getallen van SenterNovem en betreffen gemiddelde verbruiken in Nederland van woningen, appartementen en kantoren vertaald naar oppervlakten in het project de drie hoefijzers.. Het energiebesparingresultaat en de CO2-reductie bestaat uit 2 stappen. De eerste stap is besparing en duurzame installatie zonder zonnepanelen (A). De tweede stap is besparing en duurzame installatie met zonnepanelen (B). De besparing betreft:optimale isolatie (Rc 5 a 6), 3-voudig glas, koele oriëntatie voor vergaderzalen, buitenzonwering, zuinige verlichting en apparatuur, gebalanceerd ventilatie met warmteterugwinning. Een energieopwekkingsysteem met warmtepompen en zonnecollectoren voorziet in de levering van ruimteverwarming, warm tapwater en koeling voor de woningen en het commercieel vastgoed. Tabel 1Energieverbruik en CO2 emissie variant gas elektra primair CO2 verbruik verbruik energie [m3g] [MWh] [GJp] [T] R ketel A besparing+zonneboiler+ warmtepomp B besparing+zonneboiler+ warmtepomp+ zonnepanelen Tabel 2 Energiebesparing in absolute en relatieve hoeveelheden variant besparing primair energie besparing primair energie besparing CO2 besparing CO2 [GJp] [%] [T] [%] R ketel A besparing+zonneboiler+ warmtepomp B besparing+zonneboiler+ warmtepomp+ zonnepanelen % % % % DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 10

11 2.1 Ondernemerschap en samenwerking: Geef aan hoe de samenstelling van het team (individuele deelnemers) en de samenwerking onderling hebben bijgedragen aan het resultaat en wat de toegevoegde waarde van het team daarbij is geweest. Welke kansen heeft de samenwerking geboden. Max ½ A4 De werkgroep bestaat uit personen vanuit verschillende disciplines uit de hele bouwketen, van opdrachtgevers en adviseurs tot bouwers en industrie. Daarnaast verbindt ook de persoonlijke interesse in duurzame energie alle betrokkenen wat leidde tot een zeer prettige en open sfeer binnen de werkgroep. Discussies rondom het betrekken van de bewoners of het doorlichten van de energiestromen in het gebied van Drie Hoefijzers leverde interessante inzichten op. Alle deelnemers zijn zelf actief bij het toepassen van duurzame energieoplossingen. Hierdoor zijn nieuwe relaties en netwerken ontstaan tussen mensen die in een traditioneel bouwproces niets met elkaar te maken hebben, terwijl de individuele bijdragen leiden tot een compleet samenhangend geheel. Als extra resultaat van deze werkgroep mogen daarom ook deze nieuwe relaties en inzichten in andere vakgebieden dan ook zeker genoemd worden. De samenwerking tussen de disciplines en de kennis en ervaringen van de deelnemers heeft ertoe bij gedragen dat veel inzicht is verkregen in de belangen en beschikbare kennis bij de diverse marktpartijen, ook heeft dit enkele concrete opstart bespreken geleid om onderling meer met elkaar samen te werken, bijvoorbeeld adviseurs met energiebeheersmaatschappij en samenwerking tussen (concurrente) adviseurs. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 11

12 2.2 Herhaalbaarheid Geef aan hoe het teamresultaat ook in andere projecten kan worden toegepast en geef een inschatting van het aantal relevantie projecten in Nederland. Welke totaal energiebesparing en/of CO2 reductie kan worden bereikt? Welke mogelijkheden zijn er tot opschaling/industrialisatie? Zijn daarvoor al concrete stappen gezet? Max 1 A4 Het teamresultaat is een format waarmee zelfvoorziening in energie vorm gegeven kan worden, waarbij de gebruikers participeren in het exploiteren en beheren van hun eigen duurzame energievoorziening. Het format omvat de ontwerpstappen voor een energieconcept waarbij CO2-reductie uitgangspunt is. Voor de beheer- en exploitatiemaatschappij zijn uitgangspunten en randvoorwaarden opgesteld, waarmee CO2-reductie en rendabel exploiteren geborgd worden. Het format is zo ingestoken dat deze generiek toepasbaar is voor alle gebieden/ locaties met te ontwikkelen commercieel vastgoed en woonfuncties. Het format en delen hiervan worden nu al in diverse projecten toegepast hier zijn te noemen; gebiedsontwikkelingen in Heerlen (Maankwartier), Eindhoven (Botenlaan) s-hertogenbosch (zorggebied), Maastricht(Maartenspoort), Venlo (Traffic Port/ Klavertje 4), Helmond (Koninginnehof) Hiermee is aangegeven dat de herhaalbaarheid zeer groot is, aangezien dit alleen nog maar een greep is uit projecten uit Zuid-Oost Nederland. Het team heeft momenteel nog niet in kaart gebracht in hoeveel projectgebieden dit landelijk toegepast zou kunnen worden. In september zal dit team aan dit project een vervolg geven door het verder concretiseren van enkele processtappen ook dan inventarisatie plaatsvinden van de mogelijke herhaalbaarheid. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 12

13 2.3 Innovativiteit Geef aan op welke punten het teamresultaat nieuwe oplossingen aandraagt. Dit kan technische oplossingen betreffen, maar ook nieuwe processen, nieuwe vormen van samenwerking of bijvoorbeeld juridische constructies. Is er kans op bescherming van intellectueel eigendom? (NB. indien bescherming gewenst is, overleg hierover voorafgaand aan presentaties) Max 1 A4 Innovatief door het toepassen van een structureel stappenplan voor het bepalen van de meest duurzame variant voor een geheel gebied, waarbij de eindgebruiker direct als belanghebbende wordt ingebracht en waarbij de eindgebruiker ook participant zal worden waardoor een optimale betrokkenheid wordt gecreëerd. Innovatief door koppeling van technische invulling van het beoogde energieconcept met het creëren en organiseren van een bijbehorend beheer- en exploitatiemaatschappij. Door participatie en bewustwording van de gebruikers c.q. aandeelhouders worden de duurzame energie ambities scherp gesteld. Het beheren en exploiteren van het gehele energieconcept is een dynamisch proces waarbij de aandeelhouders zelf de regie voeren. De energetische en financiële voordelen tijdens de exploitatie van de duurzame energie installaties gaan direct naar de aandeelhouders, waardoor de incentive om te verduurzamen (i.e. minder energie gebruiken, misschien uiteindelijk wel energie leveren) groter wordt. Het energieconcept en haar ingebouwde flexibiliteit om in de tijd installaties met betere prestaties toe te passen is zeer waarschijnlijk. Hiermee wordt gelijk tegemoet gekomen aan de doelstelling om de uitstoot van CO 2 te neutraliseren. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 13

14 2.4 Slaagkans Geef aan hoe groot de indiener van het referentieproject (de probleemeigenaar) de kans inschat dat het voorstel daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Welke eventuele belemmeringen ziet de indiener?. Max ½ A4 Het project is vooral gericht op het beheersen van energiestromen door de bewoners, gebruikers en bedrijven in het gebied en wel zodanig dat allen direct profiteren van energiebesparingen en het efficiënt(er) gebruik van duurzaam opgewekte energie. Voor de organisatie is een format ontwikkeld dat eenvoudig op iedere locatie ingezet kan worden. Daarbij kan afhankelijk van grote van de locatie en het aantal participanten gekozen worden voor een stichting of verenigingsvorm of een BV waarbij alle participanten een aandeel hebben. De resultaten die gehaald worden zijn voor iedere belanghebbende direct zichtbaar en waar nodig bij te sturen. Hierdoor is de betrokkenheid bij de energie beheerstichting of BV groot en de kans van slagen ook. Bovendien past dit concept perfect in de trend naar het op kleinere schaal, stad, gebied, locatie, opwekken, exploiteren en beheren van energie. Enig nog op te lossen vraagstuk voor de ontwikkeling van nieuwbouwlocaties is de organisatievorm voor de periode tussen start eerste bebouwing en laatste bewoning. In deze periode moet een interim organisatie zorg dragen voor het opstarten van de energie beheerstichting die later volledig door alle participanten wordt overgenomen. Omdat het projectteam de oplossing van dit vraagstuk een extra uitdaging vindt zal na het DO It project hieraan verder gewerkt worden DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 14

15 2.5 Kennisontwikkeling- en overdracht Geef aan hoe het werken in het ontwerpteam bij de individuele deelnemers heeft bijgedragen aan kennisontwikkeling op het gebied van energiebesparing en CO2 reductie in de gebouwde omgeving en hoe de deelnemers zelf de opgedane kennis verder zullen verspreiden. Welke aanbeveling heeft het team/deelnemers aan SenterNovem hiervoor? Max 1 A4 Iedere deelnemer heeft vanuit zijn specifieke vakgebied bijgedragen aan dit concept. Tussen de deelnemers onderling en de netwerken die zij meebrengen zijn vanuit kennisbehoefte nieuwe verbanden ontstaan. Zo is aan onderzoek en ontwikkeling naar de oplossing van het probleem in een veel breder verband gewerkt dan het projectteam. Ook heeft deelname aan het project de deelnemers nieuwe inzichten op hun eigen vakgebied opgeleverd. Het projectteam heeft naast de mogelijkheden om CO2 te besparen vooral onderzocht hoe de gebruikers bij kunnen dragen in de reductie van CO2 door zeer bewust met energie om te gaan. In de oplossing die hiervoor is bedacht worden de gebruikers direct beloond of gestraft voor hun gedrag. Hierin zit dan ook de kracht van de oplossing want hierdoor zal de betrokkenheid en de wil om er een succes van te maken groot zijn. Het projectteam ziet voor vele kleine en grotere gebieden een kans om succesvol een energie beheerstichting of BV op te richten. Om kennis en ervaring uit te wisselen tussen de diverse stichtingen van de diverse gebieden moet er een landelijk en Europees platform komen. Vooral op Europees niveau kan dit heldere concept bijdragen aan een versneld terugdringen van het energieverbruik en daarmee de CO2 uitstoot. Door op Europees niveau kennis uit te wisselen en beschikbaar te stellen kan er een stroomversnelling ontstaan waardoor de doelstellingen op Europees en nationaal niveau gehaald kunnen worden. Wij zijn van mening dat hiervoor een apart platform op Europees niveau moet worden opgezet dat niet verstikt in de ambtelijke Europese molens en dat slagvaardig en daadkrachtig kan functioneren op het gebied van kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Het organiseren en geven van workshops moet ertoe leiden dat de opgedane kennis en ervaringen op regionaal/lokaal niveau landt. Het zijn de regionale en lokale partijen die met het concept aan de slag moeten om zo toepassing op grote schaal te kunnen realiseren. Het toelichten van best practices en bijbehorende aanpak en uitwerking zal voor partijen de basis moeten zijn om er in de praktijk zelf mee aan de slag te gaan. Het ontsluiten van toegepaste kennis met de concrete maatregelen is hierbij uitgangspunt. Ons concept past uitstekend in de trend naar lokaal energie opwekken en beheren in plaats van centraal met grote installaties in handen van de grote energiebedrijven. Recent goed voorbeeld is Amsterdam die met het geld dat zij ontvangt na verkoop van de aandelen Nuon voornemens is een lokaal duurzaam energiebedrijf op te richten. Amsterdam heeft daarmee veel meer de regie in handen om de eigen doelstellingen op het gebied van CO2 reductie en toepassen van duurzame energie, lokaal opgewekt, te realiseren. Ons concept past daar uitstekend in. Duurzame energie lokaal opgewekt en beheert heeft de toekomst en zal uiteindelijk de grote energiebedrijven die fossiele energie leveren overbodig maken. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 15

16 2.6 Spinnoff Geef aan of en zo ja welke spinn-off(s) het werken in het ontwerpteam heeft opgeleverd. Is er sprake van nieuwe samenwerking tussen individuele deelnemers uit het team, anders dan in DO IT! verband? Max 1 A4 De belangrijkste spin-off is dat het ontwerpteam ook na DO It blijft bestaan en zich vooral zal inspannen om een oplossing voor de interim organisatie te bedenken en zal werken aan het oprichten van een Europees platform voor kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Daarnaast vinden de deelnemers elkaar sneller als het gaat om specifieke problemen op te lossen en geven ze elkaar nuttige tips Diverse deelnemers hebben contacten gelegd voor enkele projecten om elkaar daarin in te ondersteunen en elkaar daarbij te betrekken. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 16

17 Bijlage 1: NAW gegevens deelnemers, met aanwezigheidsfrequetie bij team bijeenkomsten (iom secretaris) Gegevens deelnemers DO IT! project 3Hoefijzers 16-okt 4- dec 23- jan 6-mrt 8-apr 13- mei naam bedrijf adres adres telnummer dhr. Jaap van den Exist Energy (BV Verenigde Bedrijven Hooistraat 32; Postbus 38; 6650 AA Bergh van der Klok) Druten x x verhinderd x x dhr. Jeremiah Bertsch dhr. Frank Dekkers dhr. Paul Dielissen dhr. Jurgen van Duren dhr. Jan- Maarten Elias dhr. Ruud Reinders AM Energy DIA duurzame installatie architecten AM Energy KDO Vastgoedontwikkelin g VBI Verkoopmaatschapp ij BV Volantis-Hollman Adviseurs Edisonbaan 14h; Postbus 632; 3430 AP Nieuwegein Jeremiah.Bertsch@am.nl x x x x x le Sage ten Broeklaan 83; 5615 CR Eindhoven frankdekkers@d-ia.nl x x x x x x Edisonbaan 14h; Postbus 632; 3430 AP Nieuwegein Paul.Dielissen@am.nl x x x x x Hooistraat 32; Postbus 38; 6650 AA Druten j.vanduren@kdobv.nl x x x x Looveer 1; Postbus 31; 6850 AA Huissen x x x x x j.elias@vbi.nl Huiskensstraat 72; 5916 PN Venlo R.Reinders@volantis.nl x x verhinderd verhinderd x DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 17

18 Bijlage 2 : Uitwerking voorstel adhv schetsen, tekeningen, foto s model(len), eea. ter beoordeling van ontwerpteam. Procedure: Projectbeschrijving en teamevaluatie exclusief de PP presentatie dienen op uiterlijk 7 juni uur ingediend te zijn bij SenterNovem Utrecht, tav. Karin Keijzer in digitale en uitgeprinte vorm (1 x)de PowerPoint presentatie wordt uiterlijk 15 juni verwacht. De resultaten zullen gezamenlijk worden geëvalueerd door het team van de SN teamsecretarissen en de voorzitter (het SNS-team), waarbij de secretaris van een betreffend team de informatie kan toelichten. De evaluatie van het SNSteam wordt met de teamresultaten verzonden naar de juryleden. Ook de projectteamleden ontvangen de evaluatie van hun teamresultaat. De teams presenteren hun resultaat aan de jury, die gelegenheid heeft vragen te stellen. De jury bepaalt een winnaar. De evaluatie van het SNS-team dient als ondersteuning. De Jury is onafhankelijk. De projectbeschrijving en presentaties (niet de teamevaluaties) worden als PDF uiterlijk een week voor de eindpresentatie tijdens de manifestatie in Helmond op 2 juli as. op de site van DEPW geplaatst, ter beoordeling door het publiek Tijdens de eindmanifestatie is er een korte Pitch ( presentatie) waarin de teams hun eigen project kunnen promoten. Gedurende de gehele dag hangen er posters van elk project en zal een teamlid vragen van geïnteresseerden kunnen beantwoorden. De deelnemers aan de dag kunnen door middel van een stembiljet hun voorkeur kenbaar maken. Aan het einde van de dag worden de jury- en de publieksprijzen bekendgemaakt en uitgereikt. DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 18

19 BIJLAGE A: Bepalen van ontwerp voor gebouwde omgeving BIJLAGE B: Wensen van de consument voor een duurzaam gebied BIJLAGE C: Criteria voor energiebeheermaatschappij BIJLAGE D: Uitwerking synergie tussen gebouwde omgeving en energiebeheermaatschappij BIJLAGE E: Uitwerking exploitatiemodel DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 19

20 BIJLAGE A: BEPALEN VAN ONTWERP VOOR GEBOUWDE OMGEVING Hieronder volgt een verdere uitwerken van de ontwerpstappen zoals omschreven in het Voorstel in Paragraaf 1.6 Stap 1: Referentie bepalen De eerste stap van het energieconcept van een gebouwontwerp is het bepalen van een referentie. Van een referentie is het verbruik en installatie-bouwfysica in detail bekend. Met name om besparingen met voldoende betrouwbaarheid goed te kunnen kwantificeren is dit van belang. Dit geldt ook voor het meetbaar maken van de reductie van CO2. De detaillering bestaat eruit om voor zowel woningen, appartementen als kantoren te kunnen aangeven wat een energieverbruik is voor transmissie, ventilatie, tapwaterverwarming, verlichting, koeling en de diverse elektrische apparaten met hun gebruiksdoel. Pas dan kan bepaald worden wat de besparing daadwerkelijk is bij het energieneutraal maken van het ontwerp. De referentie in dit project is ontleend aan cijfers en getallen van SenterNovem en betreffen gemiddelde verbruiken in Nederland. Stap 2: Mogelijke besparingen bepalen Voor de besparingen is in eerste instantie gezocht naar mogelijkheden het energieverbruik voor transmissie en ventilatie te verminderen. Daarbij snijdt het mes aan 2 kanten. Een lager energieverbruik betekent minder energiekosten, maar ook lagere investeringskosten in de installatie omdat de benodigde installatievermogens lager zijn. Isolatiedikten van 30 cm, 3- voudig glas en gebalanceerd ventilatie met warmteterugwinning zijn nu al financieel reële opties. De potentie aan warmte besparing tot vrijwel energieneutraal is daardoor te realiseren. Het besparen op elektriciteit is veel lastiger omdat dit bij woningen en appartementen met name door de bewoners bepaald wordt. Zij bepalen het gebruik, de hoeveelheid en rendement van licht en elektrische apparaten. Een gebruikersorganisatie kan effectief (want op het juiste moment) informatie verschaffen aan de gebruikers/bewoners tijdens de opleverfase, wanneer nieuwe apparaten worden aangeschaft. Het betreft informatie over energie-efficiëncy en energiegebruik van verlichting en elektrische apparaten. Ook informatie later in gebruiksfase over efficiënt en/of onderling competatief energieverbruik is zinvol. Naast al deze besparingen gedurende de bouw als gedurende de gebruiksfase, kan uiteindelijk ook de CO2 reductie bepaald worden. Stap 3: Energiepotentie van het gebied bepalen Bij het toepassen van duurzame energie zijn er een aantal mogelijkheden die voor vrijwel ieder project toepasbaar zoals zonne-energie, windenergie en buffering van warmte/koude in de bodem. Echter ieder gebied heeft ook zijn eigen unieke duurzame energiepotenties. In het geval van de Drie Hoefijzers is dat de rivier de Bovenmark die langs het project stroomt. Uit het stromend rivierwater kan op een technisch-financieel eenvoudigere wijze warmte onttrokken worden dan bij warmte/koude opslag. De koeling kan in het project op een bouwfysisch/bouwkundige wijze opgelost worden zodat elektriciteitverbruik hiervoor nauwelijks nodig is. De vereiste koeling om de bodem thermisch neutraal te houden is dan overbodig. De rivier heeft voldoende warmte-inhoud om het project eveneens met warmtepompen te verwarmen. Stap 4: Duurzame installatie bepalen DO IT beschrijving teamresultaat 14 mei 09 20