Bronnen / Sources. APX-ENDEX CBS EDSN Eurelectric Eurogas Eurostat Gasunie Geschillencommissie Energie en Water TenneT. Colofon

Transcriptie

1

2 Bronnen / Sources APX-ENDEX CBS EDSN Eurelectric Eurogas Eurostat Gasunie Geschillencommissie Energie en Water TenneT Colofon Ontwerp en illustraties / Design and illustrations 2D3D Drukwerk / Printed by Zalsman Zwolle B.V. 211

3

4 i n h o u d s o p g av e c o n t e n t s i n l e i d i n g i n t ro d u c t i o n 4 1 e n e r g i e algemeen e n e rg y general 6 2 o r g a n i sat i e o rga n i z at i o n 14 3 p r o d u c t i e/ b r a n d sto f f e n production / fuels 22 4 i n f r ast r u c t u u r i n f r ast ru c t u r e 34 5 l e v e r i n g s u p p ly 46 6 e n e r g i e v e r b r u i k huishoudens hou s e ho l d energ y consumption 54 7 e n e r g i e ko st e n e n e rg y rat e s 6 8 m i l i e u t h e enviro n m e n t 66 b i j l ag e n a p p e n d i c e s 76 Energy in the Netherlands 211 3

5 i n l e i d i n g i n t ro d u c t i o n De energiebranche is door de liberalisering de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. Productie, handel en verkoop van energie zijn commerciële activiteiten geworden, terwijl het beheer van de netten meer in dienst van de marktwerking is komen staan. Energie in Nederland voorziet in de behoefte van een totaaloverzicht van de Nederlandse energieketen, van herkomst, productie en transport tot eindverbruik. Energie in Nederland geeft de actuele stand van zaken weer en bevat een groot aantal gegevens over de daaraan voorafgaande jaren. De gegevens zijn afkomstig van de Nederlandse energiebranche zelf, zuster organisaties en andere nationale en internationale bronnen. De voorliggende uitgave is volledig geactualiseerd. Internationale cijfers zijn waar mogelijk opgenomen voor de volledige EU-27. Voor de overzichtelijkheid zijn de landen in internationale grafieken naar regio gerangschikt. Energie in Nederland is een uitgave van de Energiezaak in samenwerking met de brancheorganisaties Energie-Nederland, de vereniging van energiebedrijven in Nederland en Netbeheer Nederland, Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Arnhem, augustus 211 As a result of liberalization, the energy sector in the Netherlands has undergone far-reaching change. Production, trading and retailing of energy have become commercial activities, while the operation of energy networks has increasingly become a factor in establishing and maintaining free markets. Energy in the Netherlands provides a comprehensive overview of the Dutch energy chain, including energy sources, production, transport and consumption. Energy in the Netherlands presents information about the energy chain for the current year, as well as containing a considerable amount of information concerning previous years. Sources for this information include the Dutch energy sector and related organizations, and a number of other national and international sources. Energy in the Netherlands contains the most up to date information available about the Dutch energy sector. Wherever possible, international data for the entire EU 27 have been included. To simplify presentation, graphs and data are grouped by region. Energy in the Netherlands is a publication of Energiezaak, in collaboration with Energie- Nederland (Association of Energy Companies in the Netherlands) and Netbeheer Nederland (Association of Network Operators in the Netherlands). Arnhem, August Energie in Nederland 211

6 sa m e n vat t e n d ov e r z i c h t s u m m a ry of key data wijziging 21/29 change 21/29 a l g e m e e n g e n e r a l aantal vergunninghouders * number of licence holders * ,1% aantal netbeheerders number of network operators 11 11,% aantal productiebedrijven number of production companies 7 7,% aantal werknemers number of staff ,6% omzet in miljoenen EUR turnover (EUR millions) ,5% p r o d u c t i e p r o d u c t i o n opgesteld elektrisch vermogen in MW installed generating capacity (MW) ,6% hoogste belasting hoogspanningsnet in MW ** maximum load high-voltage network ,5% (MW **) elektriciteit in miljoenen kwh electricity (million kwh) ,4% maximale dagafgifte in miljoenen m 3 peak daily supply (million m 3 ) ,7% gas in miljoenen m 3 gas (million m 3 ) ,4% warmte in PJ heat (PJ) ,1% l e n g t e nett e n in km n e t wo r k s (km) elektriciteit electricity ,% gas gas ,% warmte heat ,9% a a n ta l afnemers (x 1.) n u m b e r of custo m e r s (1, ) elektriciteit electricity ,2% gas gas ,2% warmte heat ,7% v e r b r u i k c o n s u m p t i o n elektriciteit in miljoenen kwh electricity (million kwh) ,4% kleinverbruik small consumers ,5% grootverbruik large consumers ,8% gas in miljoenen m 3 gas (million m 3 ) ,2% kleinverbruik small consumers ,2% grootverbruik large consumers ,5% warmte in TJ heat (TJ) ,3% g e m i d d e l d e energieta r i e v e n vo o r kleinverbruikers in eur ( i n c l. r e b en btw)*** av e r ag e energy prices for small c o n s u m e r s in eur (incl. reg u l ato ry e n e r g y ta x and vat)*** g as (eur/ m 3 ) g as (eur/ m 3 ) kleinverbruik small consumers,55,49-1,9% w.o. huishoudens of which households,54,48-11,1% e l e k t r i c i t e i t (eur/ kwh) e l e c t r i c i t y (eur/ kwh) kleinverbruik small consumers,29,27-6,9% w.o. huishoudens of which households,28,26-7,1% wa r m t e (eur/gj) h e at (eur/gj) gemiddeld average 32,12 3,11-6,3% * per 1 januari van het daarop volgende jaar * per 1 January of the following year ** De hoogste belasting van het door TenneT waargenomen productievermogen plus de import. *** Tariffs as on 1 January *** Tarieven per 1 januari ** The highest output of generation capacity (as observed by TenneT) plus imports Energy in the Netherlands 211 5

7

8 e n e r g i e algemeen e n e rg y - general Het finaal energieverbruik in Nederland bedraagt 2865 PJ. Deze energie wordt niet alleen gebruikt in de vorm van elektriciteit en gas maar ook in de vorm van brandstof voor vervoer. Vrijwel alle energie is afkomstig van de energiebronnen gas, kolen, olie en uranium. Dankzij de Nederlandse aardgasvelden kan Nederland voor een aanzienlijk deel in de eigen energiebehoefte voldoen. Total energy consumption in the Netherlands in 21 was 2865 PJ. This energy is consumed not only in the form of electricity and gas, but also as motor fuel for transport. Almost all this energy originates from either gas, coal, oil or uranium. Thanks to its own extensive natural gas reserves, the Netherlands can provide for most of its domestic demand for energy. e n e rg y ba l a n c e b a l a n s e n Elektriciteit In Nederland ging in ,6 miljard kwh om. Daarvan is na aftrek van netverliezen en export 19,4 miljard kwh ook werkelijk in Nederland verbruikt,,4% minder dan in 29. Hiervan wordt 95,1 miljard kwh geleverd door de energiebedrijven, het overige deel produceren grote industriële bedrijven en tuinders voor eigen gebruik met warmtekrachtcentrales. Het importsaldo (import minus export) bedroeg in 21 2,5% van het verbruik. Tot 29 bedroeg dit percentage doorgaans 15% tot 2%. Electricity In 21, billion kwh of electricity were produced in the Netherlands. Of that amount after subtracting grid losses and exports 19.4 billion kwh were actually consumed in the Netherlands,.4% less than in 29. Energy companies delivered 95.1 billion kwh of that amount; the remainder was generated by large industrial firms and horticultural (greenhouse) producers that have installed their own combined heat and power generators. In 21 the excess of imports over exports was 2.5% of domestic consumption. Prior to 29, this excess was usually in the range of 15 to 2%. Gas Het totaal geproduceerde gasvolume bedroeg in 21 83,9 miljard m 3. Na aftrek van het uitvoersaldo (export minus import) bedroeg het verbruik 51,9 miljard m 3, 12,2% meer dan in 29. Kleinverbruikers verbruikten in 21 1,2% meer, grootverbruikers 21,% meer en elektriciteitscentrales 9,5% meer dan in 29. Warmte Op tientallen plaatsen wordt in Nederland warmte geleverd aan zo n 3 duizend klanten, in 21 in totaal 41,7 PJ een toename van 12,3% ten opzichte van 29. De warmte wordt gebruikt voor verwarming van huizen, gebouwen en kassen. De grootschalig geproduceerde warmte kopen warmtebedrijven kopen in bij de elektriciteitsproductiebedrijven of produceren deze warmte zelf in warmtekrachtcentrales. Afvalverwerkers en de industrie zijn andere warmteproducenten. Natural gas The total volume of natural gas produced in the Netherlands in 21 amounted to 83.9 billion m 3. Subtraction of net total exports (exports minus imports) gives a total gas consumption of 51.9 billion m 3, 12.2% more than in 29. In 21, small-scale users consumed 1.2%, large-scale users 21.% and power stations 9.5% more gas than in 29. Heat Heat is supplied to scores of locations throughout the Netherlands to reach a total of 3, customers. In 21, 41.7 PJ of heat, representing an increase of 12.3% as compared to 29, was distributed for use in homes, buildings and greenhouses. This heat, which is produced on a large scale, is purchased from electricity generation companies or produced by heat companies with their own combined heat and power generators. Waste processing companies and other industries also sell heat on the energy market. Energy in the Netherlands 211 7

9 f i n a a l energieverbruik p e r secto r b r e a k dow n of final consumption o f energ y by secto r overig huishoudens transport industrie other households transport industry 3. PJ n e d e r l a n d aardgas l a n d n at u r a l gas in the net h e r l a n d s gecumuleerde afzet voorspelde voorraad (Nederlands grondgebied) cumulative sales estimated reserves (Dutch territory) 6. miljard m 3 billion m Energie in Nederland 211

10 e l e k t r i c i t e i t s b a l a n s s u p p ly and demand of electricit y productie elektriciteitscentrales WKK import production power stations cogeneration imports export netverlies eigen verbruik producenten kleinverbruik grootverbruik exports network losses autoconsumption producers small consumers large consumers 13. miljoen kwh million kwh Energy in the Netherlands 211 9

11 g as b a l a n s s u p p ly and demand of gas productie import production imports export elektriciteitscentrales kleinverbruik grootverbruik exports power stations small consumers large consumers 11. miljoen m 3 million m Energie in Nederland 211

12 wa r m t e b a l a n s s u p p ly and demand of heat productie elektriciteitsproducenten overige productie production by electricity generating companies other production netverlies / meetverschillen kleinverbruik grootverbruik network losses / measurement discrepancies small consumers large consumers 55 PJ ,5 7,7 4 41,5 6,9 16, , ,8 25, ,6 2, Energy in the Netherlands

13 f i n a a l energieverbruik i n europa (2 9) b r e a k dow n of final energ y consumption i n euro p e (29) overig warmte elektriciteit olie kolen gas other heat electricity oil coal gas 1 % Zweden Sweden Finland Finland Denemarken Denmark Ierland Ireland Luxemburg Luxembourg Oostenrijk Austria Frankrijk France Duitsland Germany België Belgium Groot Brittannië United Kingdom Nederland The Netherlands Cyprus Cyprus Malta Malta Griekenland Greece Portugal Portugal Spanje Spain Italië Italy Estland Estonia Bulgarije Bulgaria Litouwen Lithuania Letland Latvia Polen Poland Slovenië Slovenia Tsjechië Czech Republic Roemenië Romania Slowakije Slovakia Hongarije Hungary EU 27 EU Energie in Nederland 211

14 e n e r g i e p r i j s o nt w i k k e l i n g e n e rg y price development stookolienotering gasolienotering kolennotering gasprijs kleinverbruik (excl. belastingen) elektriciteitsprijs kleinverbruik (excl. belastingen) fuel oil quotation gasoil quotation coal quotation gas price small consumers (excluding all taxes) electricity price small consumers (excluding all taxes) 42 indexcijfers (2 = 1) indexed (2 = 1) g e m i d d e l d e co 2 - e m i s s i e va n een huishouden av e r ag e co 2 - e m i s s i o n of a hou s e ho l d gasverbruik elektriciteitsverbruik vervoer gas consumption electricity consumption traffic and transport 21 (8.16 kg per huishouden per household) Energy in the Netherlands

15

16 o r g a n i sat i e o rga n i z at i o n De Nederlandse energiemarkt is per 1 juli 24 geheel geliberaliseerd. De liberalisering is het directe gevolg van Europese regelgeving. Daarin is vastgelegd dat per 1 juli 27 de energiemarkten in alle EU-landen moeten zijn vrijgegeven. The energy market in the Netherlands was completely liberalized on 1 July 24. Liberalization is a direct consequence of EU electricity and gas directives, which require that the energy markets of all EU member states be completely open by 1 July 27. Om keuzevrijheid mogelijk te maken zijn levering en het beheer van de netten van elkaar gescheiden. Klanten kunnen zodoende kiezen tussen verschillende leveranciers. Het schema op pagina 16 geeft de diverse relaties weer. De liberalisering van de Nederlandse energiemarkt is vastgelegd in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. De energiesector biedt vandaag de dag werk aan ruim twintigduizend mensen. Het eigendom van de Nederlandse energiebedrijven was tot 1999 volledig direct of indirect in handen van de Nederlandse gemeenten en provincies. Nadien is een aantal productie- en leveringsbedrijven overgegaan in buitenlandse handen. Ook heeft een aantal nieuwe levereringsbedrijven zich sinds de liberalisering op de energiemarkt begeven. To ensure freedom of choice, actual supply and the management of the supply networks were legally separated. This makes it possible for customers to choose their own supplier. The diagram on page 16 indicates the relationships among various players in the energy sector in the Netherlands. Liberalization of the energy market in the Netherlands is laid down in the Electricity Act 1998 and the Gas Act. Currently the energy sector in the Netherlands employs more than 2, people. Until 1999, Dutch energy companies were owned directly or indirectly by municipalities and provincial governments. Since then, several production and supply companies have passed into the hands of foreign owners. In addition, since liberalization, a number of new supply companies have joined the market. De netbeheerder en de netten die worden beheerd, tot 29 veelal in handen van een energieconcern, mogen volgens de Nederlandse wetgeving vanaf 211 niet meer tot een energieconcern behoren dat ook energie levert of produceert. De eigendom moet worden overgedragen aan de publieke aandeelhouders van het energieconcern. De netbeheerders krijgen daarmee in Nederland een geheel zelfstandige positie op de energiemarkt. Under Dutch law, from 211 onwards, network operators and the networks under their supervision until now mostly owned by an energy company may no longer belong to a company that also supplies or produces energy. Ownership must be transferred to the public shareholders of the company. In this manner, network operators will acquire a completely independent role in the Dutch energy market. Energy in the Netherlands

17 o r g a n i sat i e va n de energiemarkt i n nederland o rga n i z at i o n of the dut c h e n e rg y market e l e k t r i c i t e i t s p r o d u c t i e e l e c t r i c it y generat i o n l a n d e l i j k transport n e t n at i o n a l transport grid p r o g r a m m av e r a nt wo o r d e l i j k e n ba l a n c e responsa b l e s r eg i o n a l e netten r e g i o n a l grids b r o k e r s a p x-endex l e v e r a n c i e r s s u p p l i e rs k l a nt e n c u sto m e rs m e e t v e r a nt wo o r d e l i j k e n m et e r i n g responsa b l e s h a n d e l a r e n t r a d e rs r eg i o n a l e netten r e g i o n a l net wo r k s s h i p p e r s s h i p p e rs g as p r o d u c t i e gas pro d u c t i o n l a n d e l i j k transport n e t n at i o n a l transport net wo r k Vraagrichting van de handels stroom. Afhankelijk van de vraag wordt elektriciteit geproduceerd, geïmporteerd of verhandeld dan wel gas gewonnen, geïmporteerd of geëxporteerd. Fysieke transport van elektriciteit en gas Bemiddelingsfunctie broker Uitwisseling meetgegevens Uitwisseling van gegevens tussen programmaverantwoordelijken/shippers en net beheerders voor balancering van het net. Direction of demand for traded energy. Depending on demand, electricity is generated and imported, and gas is produced, imported or exported. Physical transport of electricity and gas Intermediary role of broker Exchange of meter readings Exchange of data between balance responsables/shippers and network operators to maintain the balance of the network. 16 Energie in Nederland 211

18 l eg e n da Elektriciteitsproductie Grootschalige elektriciteitsopwekking door enkele marktpartijen. Elektriciteitsopwekking via warmtekrachtkoppeling, duurzame energie uit wind, water, zon en biomassa door vele marktpartijen. Import. Gasproductie Gaswinning uit het Groningenveld bij Slochteren. Gas afkomstig van de diverse kleine velden op de Noordzee, de Maasvlakte etcetera heeft voorrang om zo de gasvoorraad van Nederland te sparen (kleineveldenbeleid). Winning vindt plaats door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en kleinere producenten. Het gas wordt op de markt gebracht door Gasterra. Import. Nederland is echter ook belangrijk exportland. APX-ENDEX De APX-ENDEX is de energiebeurs, waar kan worden gehandeld in elektriciteit en gas. Landelijk transportnet (TenneT) De onafhankelijke beheerder van het hoogspanningsnet is sinds oktober 21 voor 1 procent in handen van de rijksoverheid. TenneT bewaakt ook de balans van het elektriciteits net, verzorgt de interconnectie met buitenlandse netten en veilt de beschikbare importcapaciteit. Landelijk transportnet (GTS) Gastransport Services (GTS) verzorgt het transport van aardgas over het 11. kilometer lange hogedruknet voor gas in Nederland, beheert het leidingsysteem en de installaties en bewaakt de balans van haar landelijk transportnet. Regionale netten De regionale netbeheerders maken aansluitingen voor klanten en verzorgen het transport van elektriciteit en/of gas. De netbeheerders zijn in Nederland wel onderdeel van hetzelfde concern als waartoe de traditionele leveranciers behoren, maar zijn juridisch en qua bedrijfsvoering (unbundling) afgescheiden. Zij zijn onafhankelijk om eerlijke toegang voor derden te garanderen. Handelaren Zij laveren tussen vraag en aanbod van elektriciteit en gas, proberen zo scherp mogelijk in te kopen en te verkopen. Een aantal leveranciers en producenten heeft inmiddels een eigen handelsvloer, anderen besteden dit uit aan externe partijen. Leveranciers Zij zijn het administratieve en commerciële aanspreekpunt voor de klant: degene die het product energie levert en afrekent. De meeste bedrijven leveren zowel gas als elektriciteit. Er zijn 13 traditionele leveranciers in Nederland (doorgaans in handen van provincies en gemeenten) en een groeiend aantal nieuwkomers, waaronder dotcombedrijven en buiten landse partijen. Een producent kan ook een leverancier zijn. Brokers Deze treden namens marktpartijen op als bemiddelaar (makelaar) tussen vraag en aanbod; zij hebben in tegenstelling tot een handelaar geen positie in de markt. Klanten grootverbruikers voor elektriciteit zijn vrij sinds januari 1999 en voor gas sinds augustus 2 klanten voor groene elektriciteit zijn vrij sinds middelgrote (zakelijke) klanten zijn vrij sinds huishoudelijke en kleinzakelijke klanten zijn vrij sinds Programmaverantwoordelijken Zij stemmen de vraag en aanbod van elektriciteit voor de volgende dag op elkaar af om onder/overbelasting van het transportnet te voorkomen en bij te dragen in de balans van het voorzieningssysteem. Dit vloeit voort uit een wettelijke verplichting voor de aangeslotenen op het elektriciteitsnet. Deze rol kan door iedere partij op zich worden genomen, maar wordt in de meeste gevallen vervuld door handelaren en/of leveranciers. Hierdoor kunnen de netbeheerders het transport faciliteren en kan TenneT de onbalans corrigeren en de kosten daarvan in rekening brengen. Shippers Net als bij programmaverantwoordelijken is shipper een rol die door de leverancier, handelaar of klant op zich kan worden genomen. De shipper is veelal een leverancier. Hij contracteert transportcapaciteit en heeft een verant woordelijk heid in de balans van het voorzieningssysteem van gas. Ook Gasterra is een shipper. Meetverantwoordelijken Zij plaatsen meters, verrichten meteronderhoud en zorgen voor het doorgeven van meterstanden aan de netbeheerders. Soms treedt de netbeheerder zelf op als meetverantwoordelijke. De netbeheerders geven de meet gegevens door aan de leveranciers en bij elektriciteit aan de programmaverantwoordelijken, bij gas aan shippers. For translation see page 8. Energy in the Netherlands

19 n e t b e h e e r d e r s n et wo r k operato rs a a n s l u i t i n g e n c o n n e c t i o n s nummer op kaart gas elektriciteit pagina 19 number on map gas electricity page 19 Cogas Infra en Beheer B.V Delta Netwerkbedrijf B.V Endinet*** Enexis B.V Intergas Energie B.V.**** Liander N.V.*** RENDO Netbeheer B.V Stedin B.V Westland Infra Netbeheer B.V TenneT TSO B.V. * Gas Transport Services B.V. 1.1 ** * Landelijk netbeheerder elektriciteit (zie kaart op pagina 36) * National network operator electricity (see map on page 36) ** Landelijk netbeheerder gas (zie kaart op pagina 37) ** National gas network operator (see map on page 37) *** Onderdeel van Alliander *** A business unit of Alliander **** Intergas Energie B.V. is op 1 juni 211 gefuseerd met Enexis **** Intergas Energie B.V. was acquired by Enexis on 1 June Energie in Nederland 211

20 e l e k t r i c i t e i t s n e t w e r k e n (m e d i o 211) e l e c t r i c it y net wo r k s (m i d-211) g as n e t w e r k e n (m e d i o 211) gas net wo r k s (m i d-211) Energy in the Netherlands

21 g r o ot s c h a l i g e productie-eenheden in 211 l a rg e-scale generat i o n unit s, 211 Delta / EDF E.ON Benelux Electrabel Nederland Elsta Eneco EPZ Essent Nuon Nuon / Shell Rijnmond Energie Air Liquide / Shell Akzo Nobel afvalcentrale wast processing plant Windpark Westereems 156 MW Eemshaven Eemscentrale MW Delesto 53 MW Bergum 664 MW WKC Klazinaveen 63 MW Offshore Windpark Egmond aan Zee 18 MW HVC Alkmaar 94 MW WKC Erica 63 MW Lelystad Maximacentrale 88 MW Velsen 846 MW Purmerend 69 MW Harculo Prinses Amalia Windpark 12 MW 356 MW IJmond 144 MW Almere WKC 118 MW AEB/HRC Amsterdam 16 MW Salinco 6 MW Amsterdam MW Diemen 249 MW WKC Enschede 6 MW Utrecht Merwedekanaal 416 MW Leiden Den Haag 78 MW 81 MW Utrecht Lage Weide Delft 93 MW 247 MW Maasvlakte 1.52 MW UCML 8 MW RoCa 269 MW AVR Botlek 124 MW PerGen 3 MW Rijnmond Energie 79 MW Nijmegen Rotterdam Galileïstraat 29 MW Geertruidenberg Gelderland centrale 59 MW Amercentrale MW Moerdijk 339 MW Dongecentrale 121 MW Borssele 915 MW waarvan: 48 MW Kernenergie Sloecentrale 87 MW Terneuzen Elsta 45 MW Buggenum 253 MW Maasbracht Clauscentrale 1.28 MW Geleen Swentibold 231 MW Productielocaties met een opgesteld vermogen groter dan 6 MW Production sites with an installed capacity greater than 6 MW 2 Energie in Nederland 211

22 w e r k g e l eg e n h e i d e m p l oy m e n t werknemers Nederland werknemers energiesector employees in the Netherlands employees in the energy sector 13 indexcijfers (2 = 1) indexed (2 = 1) Energy in the Netherlands

23

24 p r o d u c t i e/ b r a n d sto f f e n p ro d u c t i o n/ f u e ls Elektriciteit De elektriciteit in Nederland wordt voor het merendeel grootschalig geproduceerd door de elektriciteitsproductiebedrijven Electrabel Nederland, E.On-Benelux, Essent, Nuon, en EPZ. Daarnaast wordt elektriciteit decentraal opgewekt. In vergelijking met het buitenland is het aandeel opgesteld decentraal vermogen in Nederland bijzonder hoog. Dit decentrale productievermogen staat opgesteld als warmtekracht bij de industrie en de glastuinbouw. Daarnaast produceren ook afvalverwerkers elektriciteit. Duurzaam elektriciteitsvermogen in Nederland produceert energie uit zon, wind, waterkracht en biomassa. In 21 was dit 9,1% van het elektriciteitsverbruik. Tot 29 werd tussen de 15% en 2% van het totale Nederlands verbruik per saldo geïmporteerd. In 29 en 21 lag dit percentage echter veel lager, in 21 op 2,5%. De handel in elektriciteit vindt voor een steeds groter deel plaats op de Nederlandse spotmarkt van APX-ENDEX. In 21 bedroeg de totale handel 31% van het Nederlandse elektriciteitsverbruik. Electricity Most electricity produced in the Netherlands comes from five large-scale generation companies Electrabel Nederland, E.On-Benelux, Essent, Nuon and EPZ while the rest is generated decentrally. As compared to other countries, the proportion of installed decentralized capacity in the Netherlands is very high. Much of this capacity is attributable to cogeneration plants in industry and horticulture. Waste processing plants also produce electricity. Sustainable generation capacity in the Netherlands produces electricity from sun, wind, water (hydropower) and biomass. These sources provided 9.1% of electricity consumed in 21. Prior to 29 between 15 and 2% of the electricity consumed in the Netherlands was imported. In 29 and 21, however, this proportion was much lower: in %. Increasingly, trading in electricity takes place on the Dutch spot market, the APX-ENDEX. The total amount of electricity traded on the exchange in 21 was equivalent to about 31% of electricity consumption in the Netherlands. Gas Nederlands aardgas is niet alleen afkomstig van de Nederlandse gasvelden maar wordt ook geïmporteerd: in 21 24,4 miljard m 3 aardgas. Er wordt jaarlijks echter meer gas geëxporteerd: in 21 83,9 miljard m 3 aardgas. De maximale dagafgifte vindt meestal plaats op de koudste dag van het jaar. Het record dateert van 2 januari 1997; op die dag werd 558 miljoen m 3 aardgas geleverd. Warmte De ingekochte warmte is afkomstig van de elektriciteitsproductiesector en voor een klein deel van afvalverwerkers en de industrie. De warmteleveranciers produceren ook zelf warmte in kleinere warmtekrachtcentrales. Hulpwarmteketels voorzien in de piekvraag tijdens koude dagen. Gas In the Netherlands, natural gas is not only extracted from Dutch fields but is also imported: in 21, some 24.4 billion m 3. However, annually more gas is exported than imported: in 21 the difference amounted to 83.9 billion m 3. The highest daily consumption usually occurs on the coldest day of the year. The record is 558 million m 3, consumed on 2 January Heat Heat is purchased primarily from the electricity generation branch, and to a small extent from the waste processing industry. Heat suppliers also produce heat themselves, in smaller cogeneration units. Auxiliary heat boilers provide a backup during peak demand for heat, for example during extremely cold weather. Energy in the Netherlands

25 h e r ko m st elektriciteit o r i g i n of electricit y consumed importsaldo WKK (incl. duurzame energie) nucleaire productie thermische productie import surplus cogeneration (sustainable energy generation included) nuclear generation thermal generation 12 miljard kwh billion kwh productie elektriciteitscentrales importsaldo WKK production by power stations import surplus cogeneration 21 (119 miljard kwh billion kwh) 21 (18 miljard kwh billion kwh) 24 Energie in Nederland 211

26 h e r ko m st gas o r i g i n of gas consumed import winning imports extraction 11 miljard m 3 billion m gasveld in Groningen velden op zee / overige velden import Groningen gas field offshore fields imports 21 (18 miljard m 3 billion m 3 ) 21 (95 miljard m 3 billion m 3 ) Energy in the Netherlands

27 o p g e st e l d elektrisch productievermogen n a a r cat eg o r i e c atag o r i e s of insta l l e d generat i n g c a pac it y elektriciteitscentrales WKK duurzaam power stations cogeneration sustainable 3 duizend MW thousand MW w k k e.d. naar cat eg o r i e s e c to r contribut i o n s to cog e n e r at i o n chemische industrie glastuinbouw aardolieraffinaderijen afvalverbrandingsinrichtingen papier en karton industrie voedings- en genotmiddelen industrie overige gezondheidszorg overige industrie rioolwaterzuivering chemical industry horticulture oil refineries waste incineration food and tobacco industry paper and board industry other public health other industries sewage purification 21 ( miljoen kwh) 21 (39,937 million kwh) 26 Energie in Nederland 211

28 g e m i d d e l d e maandelijkse dag vo l u m e o p de apx av e r ag e monthly day-vo l u m e of electricit y t r a d e d on the apx piekuren daluren peak hours off-peak hours 1. MWh MWh g e m i d d e l d e maandelijkse prijzen o p de apx av e r ag e monthly prices of electricit y t r a d e d on the apx piekuren daluren alle uren peak hours off-peak hours all hours 17 EUR/MWh EUR/MWh Energy in the Netherlands