Energie in Nederland. Energy in the Netherlands

Transcriptie

1 Energie in Nederland Energy in the Netherlands 2 6

2 e n e r g i e n e d e n e r g i e n e d EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in Nederland is de brancheorganisatie voor alle bedrijven die in Nederland actief zijn in productie, transport, handel of levering van gas, elektriciteit en/of warmte. De federatie behartigt de belangen van de aangesloten bedrijven. EnergieNed is aanspreekpunt voor overheid, politiek en belangenorganisaties voor bedrijfsleven, consumenten en milieu. Namens de leden voert EnergieNed op nationaal en internationaal niveau de dialoog met deze stakeholders. The Federation of Energy Companies in the Netherlands, EnergieNed, is the representative body for all companies in the Netherlands playing an active part in the production, transport, trade or supply of gas, electricity or heat. The Federation represents the interests of its member companies. EnergieNed is the point of contact in the sector for government bodies, political parties and pressure groups representing business, consumers and environmentalists. On behalf of its members, EnergieNed maintains a dialogue at national and international levels with these stakeholders. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of op welke andere wijze dan ook. Dit boek is met zorg samengesteld. EnergieNed aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel in deze publicatie voorkomende onjuistheden. No part of this publication may be reproduced and/ or published in any form or by any means, including printing, photocopying, microfilming or electronic storage. This publication has been compiled with great care. Nevertheless, EnergieNed accepts no liability for the consequences of any inaccuracies in this publication.

3 e n e r g i e i n n e d e r l a n d 2 6 energy in the netherlands f e i t e n & c i j f e r s fa c t s & f i g u r e s

4

5 i n h o u d s o p ga v e c o n t e n t s i n l e i d i n g i n t r o d u c t i o n 4 1 e n e r g i e algemeen e n e r g y general 6 2 o r ga n i s a t i e o r g a n i z a t i o n 14 3 p r o d u c t i e/ b r a n d s t o ff e n production / fuels 26 4 i n f r a s t r u c t u u r i n f r a s t ru c tu r e 36 5 l e v e r i n g s u p p l y 48 6 e n e r g i e v e r b r u i k huishoudens h o u s e h o l d energy consumption 58 7 e n e r g i e k o s t e n e n e r g y rates 66 8 m i l i e u t h e env i r o n m e n t 72 b i j l a g e n a p p e n d i c e s 81 EnergieNed - Energy in the Netherlands 26

6 i n l e i d i n g i n t r o d u c t i o n EnergieNed beschikt over een schat aan gegevens over de energiesector. Het ruwe materiaal wordt verkregen uit enquêtes onder de energiebedrijven, via contacten met buitenlandse zusterorganisaties, desk research en marktonderzoek. In Energie in Nederland is een groot aantal van deze gegevens over 25 en de daaraan voorafgaande jaren opgenomen. De uitgave geeft daarmee een breed inzicht in de productie, het transport en de levering en het gebruik van de producten aardgas, elektriciteit en warmte. De voorliggende uitgave is volledig geactualiseerd. Internationale cijfers zijn waar mogelijk uitgebreid voor de EU-25. Voor de overzichtelijkheid zijn de landen in grafieken naar regio gerangschikt. Deze publicatie heeft in grote lijnen dezelfde indeling als de organisatie van de energiemarkt. Aan zowel productie, infrastructuur en levering zijn hoofdstukken gewijd. Daarnaast zijn hoofdstukken gewijd aan de organisatie van de energiesector, het energieverbruik van huishoudens, financiële aspecten en milieu. EnergieNed has available an abundance of information on the energy sector. This comes from raw data EnergieNed acquires from surveys among energy companies and through contacts with foreign sister organizations, desk research and market studies. Energy in the Netherlands contains a considerable amount of this information for 25 and previous years, giving a broad picture of the production, transport, supply and use of natural gas, electricity and heat. This year s edition of Energy in the Netherlands has been completely updated to reflect current developments in the EU: international figures have been extended to the EU-25 where possible. To simplify presentation, graphs and data are grouped by region. This publication is structured in much the same way as the energy market in the Netherlands. Production, infrastructure and supply are dealt with in separate chapters. Other chapters deal with the organization of the energy sector, household energy consumption, financial matters and the environment. Arnhem, mei 26 Arnhem, May 26 EnergieNed - Energie in Nederland 26

7 s a m e nv a tt e n d ov e r z i ch t summar y of key dat a wijziging 25/24 change 25/24 a l ge m e e n g e n e r a l (aspirant)leden EnergieNed* members EnergieNed* ,1% aantal werknemers number of staff ,7% omzet in miljoenen EUR turnover (EUR millions) ,1% p ro d u c t i e p r o d u c t i o n opgesteld elektrisch vermogen in MW installed generating capacity (MW) ,% hoogste belasting hoogspanningsnet in maximum load high-voltage network ,4% MW ** (MW **) elektriciteit in miljoenen kwh electricity (million kwh) ,1% maximale dagafgifte in miljoenen m 3 peak daily supply (million m 3 ) ,4% gas in miljoenen m 3 gas (million m 3 ) ,7% warmte in PJ heat (PJ) ,% l e n g te nette n in km n e t w o r k s (km) elektriciteit electricity ,2% gas gas ,2% warmte heat ,4% a a n t a l afnemers (x 1.) n u m b e r of customer s (1, ) elektriciteit electricity ,8% gas gas ,2% warmte heat ,3% ve r b ru i k c o n s u m p t i o n elektriciteit in miljoenen kwh electricity (million kwh) ,5% kleinverbruik small consumers ,3% grootverbruik large consumers ,6% gas in miljoenen m 3 gas (million m 3 ) ,9% kleinverbruik small consumers ,2% grootverbruik large consumers ,2% warmte in TJ heat (TJ) ,8% ge m i d d e l d e energ i e t a ri e ve n vo o r k l e i nve r b ru i ke r s in eur (incl. re b en b t w)* a v e r a g e energy prices for small c o n s u m e r s in eur (incl. regulatory e n e r g y tax and vat)* ga s (eur/m 3 ) ga s (eur/m 3 ) kleinverbruik small consumers,49,56 14,3% w.o. huishoudens of which households,54,66 11,6% e l e k t ri c i te i t (eur/kwh) e l e c t r i c i t y (eur/kwh) kleinverbruik small consumers,22,23 4,5% w.o. huishoudens of which households,2,21 3,6% wa rm te (eur/gj) h e a t (eur/gj) gemiddeld average 29,9 32,4 8,4% * per 1 januari van het daaropvolgende jaar ** De hoogste belasting van het door TenneT waargenomen productievermogen plus de import. * per 1 January of the following year ** The highest output of generation capacity (as observed by TenneT) plus imports. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 5

8 e n e r g i e algemeen e n e r g y general

9 e n e r g i e algemeen e n e r g y - general 1 Het totale Europese energieverbruik bedraagt jaarlijks bijna MTOE (EU 25). Nederland heeft daarin een aandeel van 4,6%. Energie wordt niet alleen gebruikt in de vorm van elektriciteit en gas maar ook in de vorm van brandstof voor vervoer. Vrijwel alle energie is afkomstig van de energiebronnen gas, kolen, olie en uranium. Dankzij de Nederlandse aardgasvelden kan Nederland voor een aanzienlijk deel in de eigen energiebehoefte voldoen. Total annual European energy consumption is approximately 1,746 MTOE (EU 25). The Netherlands share in this amounts to 4.6%. Energy is consumed not only in the form of electricity and gas, but also as motor fuel for transportation. Almost all this energy originates from either gas, coal, oil or uranium. Thanks to its own extensive natural gas reserves, the Netherlands can provide for most of its domestic demand for energy. b a l a n s e n e n e r g y balance Elektriciteit In Nederland ging in 25 12,1 miljard kwh om. Daarvan is na aftrek van de netverliezen 11,2 miljard kwh ook daadwerkelijk verbruikt, 1,5% meer dan in 24. Hiervan wordt 98,1 miljard kwh geleverd door de energiebedrijven, het overige deel produceren met name grote industriële bedrijven voor eigen gebruik met warmtekrachtcentrales. Het importsaldo (import minus export) bedroeg in 25 16,6% van het verbruik. In 24 was dit 14,9%. Gas Het totaal geproduceerde gasvolume bedroeg in 25 73,7 miljard m 3. Na aftrek van het uitvoersaldo (export minus import) bedroeg het verbruik 46, miljard m 3, 3,9% minder dan in 24. Kleinverbruikers verbruikten in 25 3,2% minder, grootverbruikers verbruikten 6,3% minder en elektriciteitscentrales 1,5% meer dan in 24. Warmte Op 43 plaatsen wordt in Nederland warmte geleverd, in 25 in totaal 21,8 PJ een toename van,9% ten opzichte van 24. De warmte wordt gebruikt voor verwarming van huizen, gebouwen en kassen. De grootschalige geproduceerde warmte wordt voornamelijk bij de elektriciteitsproductiebedrijven ingekocht. Afvalverwerkers en de industrie zijn andere warmte-aanbieders. Electricity In 25, 12.1 billion kwh of electricity were produced in the Netherlands. Of that amount after subtracting grid losses 11.2 billion kwh were actually consumed, 1.5% more than in 24. Energy companies delivered 98.1 billion kwh of that amount; the remainder was generated by large industrial firms with their own combined heat and power generators. In 25 the excess of imports over exports was 16.6% of consumption. In 24 the excess was 14.9%. Natural gas The total volume of natural gas produced in the Netherlands in 25 amounted to 73.7 billion m 3. Subtraction of the excess of exports minus imports gives a total gas consumption of 46. billion m 3, 3.9% less than in 24. In 25 smallscale users consumed 3.2% less, large-scale users 6.3% less, and power stations 1.5% more gas than in 24. Heat In 25, 21.8 PJ of heat was distributed to 43 locations in the Netherlands; this represents an increase of.9% as compared to 24. This heat was used in homes, buildings and greenhouses. The heat, which is produced on a large scale, was primarily purchased from electricity generation companies. Waste processing companies and other industries also sell heat on the energy market. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26

10 1 f i n a a l energieverbruik per sector b r e a k d ow n of final energy consumption by sector overig huishoudens transport industrie other households transport industry 3. PJ n e d e r l a n d aardga s l a n d n a tu r a l gas in the netherlands gecumuleerde afzet voorspelde voorraad (Nederlands grondgebied) cumulative sales estimated reserves (Dutch territory) 6. miljard m 3 billion m EnergieNed - Energie in Nederland 26

11 1 e l e k t r i c i t e i t s b a l a n s s u p p l y and demand of electricit y productie elektriciteitscentrales WKK import production power stations cogeneration imports export netverlies eigen verbruik producenten kleinverbruik grootverbruik exports network losses autoconsumption producers small consumers large consumers 13. miljoen kwh million kwh EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 9

12 1 ga s b a l a n s s u p p l y and demand of gas productie import production imports export elektriciteitscentrales kleinverbruik grootverbruik exports power stations small consumers large consumers 1. miljoen m 3 million m EnergieNed - Energie in Nederland 26

13 1 wa r m t e b a l a n s s u p p l y and demand of heat productie elektriciteitsproducenten overige productie production by electricity generating companies other production netverlies / meetverschillen kleinverbruik grootverbruik network losses / measurement discrepancies small consumers large consumers 26 PJ 24 24,2 4, 24,3 4, ,6 8, , 13, ,4 1, EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 11

14 1 f i n a a l energieverbruik in europa (2 4) b r e a k d ow n of final energy consumption i n europe (24) overig warmte elektriciteit olie kolen gas other heat electricity oil coal gas 1 % Zweden Sweden Finland Finland Ierland Ireland Denemarken Denmark Luxemburg Luxembourg Oostenrijk Austria Frankrijk France Duitsland Germany België Belgium Groot Brittannië United Kingdom Nederland The Netherlands Cyprus Cyprus Malta Malta Griekenland Greece Portugal Portugal Spanje Spain Italië Italy Estland Estonia Litouwen Lithuania Letland Latvia Slovenië Slovenia Polen Poland Tjechische Republiek Czech Republic Slowakije Slovakia Hongarije Hungary 12 EnergieNed - Energie in Nederland 26

15 EnergieNed - Energy in the Netherlands

16 o r ga n i s a t i e o r g a n i z a t i o n

17 o r ga n i s a t i e o r g a n i z a t i o n 2 De Nederlandse energiemarkt is per 1 juli 24 geheel geliberaliseerd. Om keuzevrijheid mogelijk te maken zijn levering en het beheer van de netten van elkaar gescheiden. Klanten kunnen zodoende kiezen tussen verschillende leveranciers. Het schema op pagina 16 geeft de diverse relaties weer. De liberalisering van de Nederlandse energiemarkt is vastgelegd in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. De energiesector biedt vandaag de dag werk aan ruim 3 duizend mensen. De liberalisering is het directe gevolg van Europese regelgeving. Daarin is vastgelegd dat per 1 juli 27 de energiemarkten in alle EUlanden vrij moeten zijn gegeven, de energiemarkt voor bedrijven moet reeds vanaf 1 juli 24 vrij zijn gegeven. De stand van zaken per 1 juli 24 in de diverse Europese landen is weergegeven op de kaart op pagina 24. Het eigendom van de Nederlandse energiebedrijven was tot 1999 volledig direct of indirect in handen van de Nederlandse gemeenten en provincies. Inmiddels zijn twee grootschalige elektriciteitsproductiebedrijven en twee leveranciers/netbeheerders in buitenlandse handen. Daarnaast is sinds de liberalisering een aantal nieuwe en buitenlandse aanbieders op de Nederlandse markt actief. EnergieNed EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in Nederland is de brancheorganisatie voor alle bedrijven die in Nederland actief zijn in productie, transport, handel of levering van gas, elektriciteit en/of warmte. De federatie behartigt de belangen van de aangesloten bedrijven. EnergieNed is aanspreekpunt voor overheid, politiek en belangenorganisaties voor bedrijfsleven, consumenten en milieu. Namens de leden voert EnergieNed op nationaal en internationaal niveau de dialoog met deze stakeholders. Op de pagina s 18 en 19 treft u een profiel van alle EnergieNed-leden aan. The energy market in the Netherlands was completely liberalized on 1 July 24. To ensure freedom of choice, actual supply and the management of the supply networks were legally separated. This makes it possible for customers to choose their own supplier. The diagram on Page 16 indicates the relationships between various players in the energy sector in the Netherlands. Liberalization of the energy market in the Netherlands is laid down in the Electricity Act 1998 and the Gas Act. Currently the energy sector in the Netherlands employs more than 3, people. Liberalization is a direct consequence of EU electricity and gas directives, which require that the energy markets of all EU member states must be completely open by 1 July 27. According to the directives, the energy markets serving the business sector had to be liberalized by 1 July 24. The map on Page 24 shows the status of liberalization in various European countries on 1 July 24. Dutch energy companies were until 1999 owned directly or indirectly by municipalities and provincial governments. Since then, the ownership of two large-scale generators and two suppliers/network companies has passed into foreign hands. And since liberalization, a number of new and foreign suppliers have become active on the energy market in the Netherlands. EnergieNed The Federation of Energy Companies in the Netherlands, EnergieNed, is the representative body for all companies in the Netherlands playing an active part in the production, transport, trade or supply of gas, electricity or heat. The Federation represents the interests of its member companies. EnergieNed is the point of contact in the sector for government bodies, political parties and pressure groups representing business, consumers and environmentalists. On behalf of its members, EnergieNed maintains a dialogue at national and international levels with these stakeholders. Profiles of the member companies of EnergieNed can be found on Pages EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 15

18 2 o r ga n i s a t i e van de energiemarkt in o r g a n i z a t i o n of the dutch energy marke t n e d e r l a n d e l e k t r i c i t e i t s p r o d u c t i e e l e c t r i c i t y generation l a n d e l i j k transport n e t n a t i o n a l transport grid p r o g r a m m a v e r a n t w o o r d e l i j k e n b a l a n c e responsables r e g i o n a l e nett e n r e g i o n a l grids b r o k e r s a p x l e v e r a n c i e r s s u p p l i e r s k l a n t e n c u s t o m e r s m e e t v e r a n t w o o r d e l i j k e n m e t e r i n g responsables h a n d e l a r e n t r a d e r s r e g i o n a l e nett e n r e g i o n a l net wo r k s s h i p p e r s s h i p p e r s ga s p r o d u c t i e g a s production l a n d e l i j k transport n e t n a t i o n a l transport net wo r k Vraagrichting van de handelsstroom. Afhankelijk van de vraag wordt elektriciteit geproduceerd, geïmporteerd of verhandeld dan wel gas gewonnen, geïmporteerd of geëxporteerd. Fysieke transport van elektriciteit en gas Bemiddelingsfunctie broker Uitwisseling meetgegevens Uitwisseling van gegevens tussen programmaverantwoordelijken/shippers en netbeheerders voor balancering van het net. Direction of demand for traded energy. Depending on demand, electricity is generated and imported, and gas is produced, imported or exported. Physical transport of electricity and gas Intermediary role of broker Exchange of meter readings Exchange of data between balance responsables/shippers and network operators to maintain the balance of the network. 16 EnergieNed - Energie in Nederland 26

19 l e g e n d a 2 Elektriciteitsproductie Grootschalige elektriciteitsopwekking door enkele marktpartijen. Elektriciteitsopwekking via warmtekrachtkoppeling, duurzame energie uit wind, water, zon en biomassa door vele marktpartijen. Import. Landelijk transportnet (TenneT) De onafhankelijke beheerder van het hoogspanningsnet is sinds oktober 21 voor 1 procent in handen van de rijksoverheid. TenneT bewaakt ook de balans van het elektriciteitsnet, verzorgt de interconnectie met buitenlandse netten en veilt de beschikbare importcapaciteit. Gasproductie Gaswinning uit het Groningenveld bij Slochteren. Gas afkomstig van de diverse kleine velden op de Noordzee, de Maasvlakte etcetera heeft voorrang om zo de gasvoorraad van Nederland te sparen (kleineveldenbeleid). Winning vindt plaats door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en kleinere producenten. Het gas wordt op de markt gebracht door Gasunie Trade & Supply. Import. Nederland is echter ook belangrijk exportland. APX Op de Amsterdam Power Exchange kunnen marktpartijen (producenten, leveranciers, handelaren) elektriciteitscontracten verhandelen voor de volgende dag (spotmarkt). Handelaren Zij laveren tussen vraag en aanbod van elektriciteit en gas, proberen zo scherp mogelijk in te kopen en te verkopen. Een aantal leveranciers en producenten heeft inmiddels een eigen handelsvloer, anderen besteden dit uit aan externe partijen. Leveranciers Zij zijn het administratieve en commerciële aanspreekpunt voor de klant: degene die het product energie levert en afrekent. De meeste bedrijven leveren zowel gas als elektriciteit. Er zijn 13 traditionele leveranciers in Nederland (doorgaans in handen van provincies en gemeenten) en een groeiend aantal nieuwkomers, waaronder dotcombedrijven en buitenlandse partijen. Een producent kan ook een leverancier zijn. Brokers Deze treden namens marktpartijen op als bemiddelaar (makelaar) tussen vraag en aanbod; zij hebben in tegenstelling tot een handelaar geen positie in de markt. Klanten grootverbruikers voor elektriciteit zijn vrij sinds januari 1999 en voor gas sinds augustus 2 klanten voor groene elektriciteit zijn vrij sinds middelgrote (zakelijke) klanten zijn vrij sinds huishoudelijke en kleinzakelijke klanten zijn vrij sinds Landelijk transportnet (GTS) Gastransport Services (GTS) verzorgt het transport van aardgas over het 11. kilometer lange hogedruknet voor gas in Nederland, beheert het leidingsysteem en de installaties en bewaakt de balans van haar landelijk transportnet. GTS opereert sinds 1 januari 22 onafhankelijk van de handelsdivisie van het concern Gasunie. Regionale netten De regionale netbeheerders maken aansluitingen voor klanten en verzorgen het transport van elektriciteit en/of gas. De netbeheerders zijn in Nederland wel onderdeel van hetzelfde concern als waartoe de traditionele leveranciers behoren, maar zijn juridisch en qua bedrijfsvoering (unbundling) afgescheiden. Zij zijn onafhankelijk om eerlijke toegang voor derden te garanderen. Programmaverantwoordelijken Zij stemmen de vraag en aanbod van elektriciteit voor de volgende dag op elkaar af om onder/overbelasting van het transportnet te voorkomen en bij te dragen in de balans van het voorzieningssysteem. Dit vloeit voort uit een wettelijke verplichting voor de aangeslotenen op het elektriciteitsnet. Deze rol kan door iedere partij op zich worden genomen, maar wordt in de meeste gevallen vervuld door handelaren en/of leveranciers. Hierdoor kunnen de netbeheerders het transport faciliteren en kan TenneT de onbalans corrigeren en de kosten daarvan in rekening brengen. Shippers Net als bij programmaverantwoordelijken is shipper een rol die door de leverancier, handelaar of klant op zich kan worden genomen. De shipper is veelal een leverancier. Hij contracteert transportcapaciteit en heeft een verantwoordelijkheid in de balans van het voorzieningssysteem van gas. Ook het voormalige handelsbedrijf van Gasunie, sinds januari 22 Gasunie Trade & Supply genaamd, is een shipper. Meetverantwoordelijken Zij plaatsen meters, verrichten meteronderhoud en zorgen voor het doorgeven van meterstanden aan de netbeheerders. Soms treedt de netbeheerder zelf op als meetverantwoordelijke. De netbeheerders geven de meetgegevens door aan de leveranciers en bij elektriciteit aan de programmaverantwoordelijken, bij gas aan shippers. For translation see page 84. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 17

20 2 Productievermogen Production capacity (MW) Energieactiviteiten: Energy activities: produceert generates transporteert transports levert supplies Productievermogen Production capacity (MW) Energieactiviteiten: Energy activities: produceert generates transporteert transports levert supplies 34 medewerkers staff medewerkers staff 218 elektriciteit electricity 2 medewerkers staff gas gas 5 warmte heat elektriciteit electricity gas gas 55 medewerkers staff 1.77 elektriciteit electricity medewerkers staff gas gas warmte heat elektriciteit electricity 3 gas gas warmte heat medewerkers staff 885 elektriciteit electricity medewerkers staff medewerkers staff elektriciteit electricity 715 gas gas 4.76 elektriciteit electricity gas gas 12 warmte heat 43 medewerkers staff medewerkers staff gas gas gas gas 1 medewerker staff 17 medewerkers staff gas gas gas gas 85 medewerkers staff elektriciteit electricity 4.71 * 9 medewerkers staff warmte heat gas gas 4 medewerkers staff 45 medewerkers staff elektriciteit electricity 46 * elektriciteit electricity warmte heat gas gas Alle gegevens hebben betrekking op energie-activiteiten in Nederland en zijn volgens bedrijfsopgave. Productievermogen = opgesteld vermogen per inclusief joint-ventures. Medewerkers = aantal fte s per Voor warmte distributiegebieden: zie kaart op pagina EnergieNed - Energie in Nederland 26

21 Productievermogen Production capacity (MW) Energieactiviteiten: Energy activities: produceert generates transporteert transports levert supplies Productievermogen Production capacity (MW) 2 Energieactiviteiten: Energy activities: produceert generates transporteert transports levert supplies 63 medewerkers staff 1 medewerkers staff elektriciteit electricity 1,81 elektriciteit electricity gas gas gas gas gas gas 2 medewerkers staff 18 medewerkers staff elektriciteit electricity gas gas elektriciteit electricity gas gas 35 medewerkers staff medewerkers staff medewerkers staff 35 elektriciteit electricity gas gas warmte heat elektriciteit electricity medewerkers staff gas gas warmte heat 3 elektriciteit electricity gas gas medewerkers staff medewerkers staff elektriciteit electricity 4,2 * elektriciteit electricity gas gas warmte heat * medewerkers staff 1 warmte heat elektriciteit electricity 1,5 * gas gas warmte heat * medewerkers staff 95 elektriciteit electricity gas gas 6 warmte heat All data are related to energy activities in the Netherlands and are provided by the companies. Production capacity = installed capacity per , including joint-ventures. Staff = number of fte s per For distribution areas of heat: see map on page 21. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 19

22 2 n e t b e h e e r d e r s n e t wo r k operators a a n s l u i t i n ge n c o n n e c t i o n s gas elektriciteit nummer op kaart pagina 21 gas electricity number on map page 21 RENDO Netbeheer BV Netbeheerder Centraal Overijssel BV (CONET) nv Continuon Netbeheer B.V. Netbeheer Haarlemmermeer (NetH) ENECO Netbeheer BV* Westland Energie Infrastructuur BV ONS Netbeheer B.V Delta Netwerkbedrijf B.V Intergas Energie B.V Obragas Net N.V NRE Netwerk BV Essent Netwerk BV InfraMosane NV TenneT T.S.O. B.V. ** Gas Transport Services B.V *** * ENECO Netbeheer B.V. vertegenwoordigd tevens de volgende netbeheerders: ENECO EdelNet Delfland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Holland B.V., ENECO Netbeheer Weert N.V., ENECO Netbeheer Zeist en Omstreken B.V., ENECO Netbeheer Zuid-Kennemerland B.V., ENECO Netbeheer Amstelland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Kennemerland B.V. ENECO Netbeheer Noord-Oost Friesland B.V. en ENBU B.V. * ENECO Netbeheer B.V. represents also the following network operators: ENECO EdelNet Delfland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Holland B.V., ENECO Netbeheer Weert N.V., ENECO Netbeheer Zeist en Omstreken B.V., ENECO Netbeheer Zuid-Kennemerland B.V., ENECO Netbeheer Amstelland B.V., ENECO Netbeheer Midden- Kennemerland B.V. ENECO Netbeheer Noord-Oost Friesland B.V. and ENBU B.V. ** landelijk netbeheerder elektriciteit (zie kaart op pagina 38) ** national network operator electricity (see map on page 38) *** landelijk netbeheerder gas (zie kaart op pagina 39) *** national gas network operator (see map on page 39) 2 EnergieNed - Energie in Nederland 26

23 2 e l e k t r i c i t e i t s n e t w e r k e n en wa r m t e d i s t r i b u t i e g e b i e d e n (m e d i o 2 6) e l e c t r i c i t y net wo r k s and d i s t r i b u t i o n areas of heat (m i d-26) < 1. GJ < 5. GJ < 1.. GJ < 1.5. GJ > 1.5. GJ ga s n e t w e r k e n (m e d i o 2 6) g a s net wo r k s (m i d-26) EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 21

24 2 g r o o t s ch a l i g e productie-eenheden in 2 5 l a r g e-scale generation units, 25 Nuon Electrabel Nederland Essent E.on Benelux EPZ Elsta Rijnmond Energie Eemshaven Eemscentrale MW Bergum 664 MW Velsen 846 MW IJmond 144 MW Amsterdam MW Moerdijk 339 MW Flevocentrale 513 MW Purmerend 69 MW Diemen 249 MW Almere WKC 118 MW Harculo 35 MW Utrecht Merwedekanaal 416 MW Leiden Den Haag 78 MW 81 MW Utrecht Lage Weide Delft 93 MW UCML 7 MW 247 MW Maasvlakte 1.4 MW RoCa 269 MW Rijnmond Energie 79 MW Rotterdam Galileïstraat WKC Airproducts Nijmegen 29 MW 43 MW Geertruidenberg Gelderland centrale 62 MW Amercentrale MW Dongecentrale 121 MW Borssele 885 MW waarvan: 45 MW Kernenergie Terneuzen Elsta 43 MW Buggenum 253 MW Maasbracht Clauscentrale 1.28 MW Geleen Swentibold 231 MW 22 EnergieNed - Energie in Nederland 26

25 2 w e r k g e l e g e n h e i d e m p l oy m e n t werknemers Nederland werknemers energiesector employees in the Netherlands employees in the energy sector 13 indexcijfers (199 = 1) indexed (199 = 1) EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 23

26 2 m a r k t o p e n i n g energiemarkt (i n %) p e r l i b e r a l i z a t i o n of energy marke t (%) p e r gas elektriciteit gas electricity EnergieNed - Energie in Nederland 26

27 2 e n e r g i e p r i j s trends ( ) e n e r g y price trends ( ) Elektriciteit Electricity grootverbruikers large consumers zakelijke kleinverbruikers small commercial huishoudens households prijsniveau s price levels laag low EE, LT, PL, SK midden mid. FI, FR, ES, HU hoog high BE, DE, IT laag low midden mid. hoog high laag low midden mid. hoog high In de tabellen zijn de huidige tarieftrends (januari 26) Dalend Falling van de verschillende klantengroepen weergegeven. Stabiel Stable LV AT, GR DK, IE, CY GR DK, FI, FR, NL, AT, SE, CY, ES, HU BE, DE, LU, IT, PT GR DK, FI, FR, NL, AT, SE, CY, ES, HU BE, DE, LU, IT, PT Lidstaten zijn gegroepeerd volgens het rekenen van een laag, medium of hoog tarief in vergelijking met het gemiddelde EU-tarief en of Stijgend Rising UK, LU, PT NL, NO, SE, MT, CZ MT, EE, LV, LT, PL, SK, CZ HK, IE, NO, SL MT, EE, LV, LT, PL, SK, CZ HK, IE, NO, SL de tarieven zijn gestegen (> 5%), stabiel zijn gebleven (± 5%) of gedaald (<5%) sinds de invoering van de EU-richtlijnen. Current price levels (Januari 26) and trends in prices Gas Gas for three major customer cat- prijsniveau s price levels laag low LT, LV, SK grootverbruikers large consumers midden mid. DK, DE hoog high FI zakelijke kleinverbruikers small commercial laag low midden mid. hoog high laag low huishoudens households midden mid. hoog high egories. Member States have been grouped according to whether prices are low, moderate or high relative to average EU rates, and according to Dalend Falling wheter have been rising (> 5% increase), stable (approximately 5% increase) or falling Stabiel Stable ES UK, IE, IT, HU LU, CZ, CY, GR, UK, EE, IT, MT LV, LT, SK, CZ AT LU, CZ, CY, GR, AT UK, EE, IT, MT LV, LT, SK, CZ (< 5% increase) since the EU electricity and gas directives came into force. Stijgend Rising PL, CZ BE, FR, NL LU, PT HU, PL BE, DK, DE, FR, IE, NL, ES, SL SE, PT HU, PL BE, DK, DE, FR, IE, NL, ES, SL SE, PT EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 25

28 p r o d u c t i e / b r a n d s t o ff e n p r o d u c t i o n / f u e l s

29 p r o d u c t i e/ b r a n d s t o ff e n p r o d u c t i o n/ f u e l s 3 Elektriciteit De elektriciteit in Nederland wordt voor het merendeel grootschalig geproduceerd door vijf elektriciteitsproductiebedrijven, daarnaast wordt elektriciteit decentraal opgewekt. In vergelijking met het buitenland is het aandeel opgesteld decentraal vermogen in Nederland bijzonder hoog. Dit decentrale productievermogen staat opgesteld in de vorm van warmtekracht bij de industrie waarbij veelal wordt samengewerkt met de energiebedrijven in de vorm van joint ventures. Daarnaast produceren ook afvalverwerkers elektriciteit. Duurzaam elektriciteitsvermogen in Nederland energie uit zon, wind, waterkracht, biomassa produceerde 6,4% van het elektriciteitsverbruik in 25. De afgelopen jaren werd tussen de 15 en 2% van het totale Nederlands verbruik per saldo geïmporteerd. De handel van elektriciteit vindt voor een steeds groter deel plaats op de Amsterdam Power Exchange, de Nederlandse elektriciteitsbeurs. In 25 bedroeg de totale handel 14,5% van het Nederlandse elektriciteitsverbruik. Gas Nederlands aardgas is niet alleen afkomstig van de Nederlandse gasvelden maar wordt ook geïmporteerd, in 25 21,7 miljard m 3 aardgas. Er wordt jaarlijks echter meer gas geëxporteerd: in 25 49,4 miljard m 3 aardgas. De maximale dagafgifte vindt meestal plaats op de koudste dag van het jaar. Het record dateert van 2 januari Op die dag werd 558 miljoen m 3 aardgas geleverd. Warmte De ingekochte warmte is afkomstig van de elektriciteitsproductiesector en voor een klein deel van afvalverwerkers en de industrie. De warmteleveranciers produceren ook zelf warmte in kleinere warmtekrachtcentrales. Hulpwarmteketels voorzien in de piekvraag tijdens koude dagen. Electricity Most electricity produced in the Netherlands comes from five large-scale generation companies, while the rest is generated decentrally. In comparison with other countries, the proportion of installed decentralized capacity in the Netherlands is very high. Much of this capacity is attributable to cogeneration plants in industry, in many cases as part of a joint venture between energy companies and the industrial user. Waste processing plants also produce electricity. Sustainable generation capacity in the Netherlands energy from sources such as sun, wind and water (hydropower) produced 6.4% of electricity consumed in 25. Furthermore, in recent years between 15 and 2% of total consumption in the Netherlands has been imported. Increasingly, trading in electricity takes place on the Amsterdam Power Exchange, the Dutch electricity exchange. The total amount of electricity traded on the exchange in 25 was equivalent to approximately 14.5% of electricity consumption in the Netherlands. Gas In the Netherlands, natural gas is not only extracted from Dutch fields but is also imported: in 25 some 21.7 billion m 3. However, annually more gas is exported than imported: in 25 that amounted to 49.4 billion m 3. The highest daily consumption usually occurs on the coldest day of the year. The record for consumption is 558 million m 3, on 2 January Heat Heat is purchased primarily from the electricity generation branch, and to a small extent from the waste processing industry. Heat suppliers also produce heat themselves, in smaller cogeneration units. Auxiliary heat boilers provide a backup during peak demand for heat, for example during extremely cold weather. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 27

30 3 h e r k o m s t elektriciteit o r i g i n of electricit y consumed importsaldo WKK nucleaire productie thermische productie import surplus cogeneration nuclear generation thermal generation 12 miljard kwh billion kwh productie elektriciteitscentrales importsaldo WKK production by power stations import surplus cogeneration 25 (115 miljard kwh billion kwh) 1996 (92 miljard kwh billion kwh) 28 EnergieNed - Energie in Nederland 26

31 3 h e r k o m s t ga s o r i g i n of gas consumed import winning imports extraction 1 miljard m 3 billion m gasveld in Groningen velden op zee / overige velden import Groningen gas field offshore fields imports 25 (95 miljard m 3 billion m 3 ) 1996 (97 miljard m 3 billion m 3 ) EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 29

32 3 o p g e s t e l d elektrisch productievermogen c a t a g o r i e s of inst a l l e d generating capacit y n a a r categorie elektriciteitscentrales WKK duurzaam power stations cogeneration sustainable 25 duizend MW thousand MW w k k naar categorie s e c t o r contributions to cogeneration chemische industrie glastuinbouw aardolieraffinaderijen voedings- en genotmiddelen industrie papier en karton industrie overige gezondheidszorg overige industrie afvalverbrandingsinrichtingen rioolwaterzuivering chemical industry horticulture oil refineries food and tobacco industry paper and board industry other public health other industries waste incineration sewage purification 25 (29,8 miljard kwh) 25 (29.8 billion kwh) 3 EnergieNed - Energie in Nederland 26

33 3 g e m i d d e l d e maandelijkse dagvo l u m e op d e apx ave r a g e monthly day- vo l u m e of electricit y t r a d e d on the apx piekuren daluren peak hours off-peak hours 55. MWh MWh g e m i d d e l d e maandelijkse prijze n op d e apx ave r a g e monthly prices of electricit y traded o n the apx piekuren daluren alle uren peak hours off-peak hours all hours 15 EUR/MWh EUR/MWh EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 31

34 3 i m p o rt en export van ga s i m p o r t and ex p o r t of gas import export imports exports 3. miljoen m 3 million m i m p o rt en export van elektriciteit i m p o r t and ex p o r t of electricit y import export imports exports 25.5 miljoen kwh million kwh EnergieNed - Energie in Nederland 26

35 3 h o o g s t e belasting hoogspanningsnet m a x i m u m load high-vo l t a g e net wo r k 16. MW MW m a x i m a l e daga f g i ft e ga s p e a k day- vo l u m e of gas supplied 6 miljoen m 3 million m EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 33

36 3 o p g e s t e l d elektrisch vermogen in europa (2 4) i n s t a l l e d generating capacit y in europe (24) overig wind waterkracht nucleair conventioneel other wind hydro nuclear conventional aandeel decentraal vermogen in totaal contribution of decentralized capacity to total 13 duizend MW thousand MW aandeel share % Luxemburg Luxembourg Ierland Ireland Denemarken Denmark België Belgium Finland Finland Oostenrijk Austria Nederland The Netherlands Zweden Sweden Groot Brittannië United Kingdom Frankrijk France Duitsland Germany Malta Malta Cyprus Cyprus Griekenland Greece Portugal Portugal Spanje Spain Italië Italy Letland Latvia Estland Estonia Slovenië Slovenia Litouwen Lithuania Slowakije Slovakia Hongarije Hungary Tjechische Republiek Czech Republic Polen Poland 34 EnergieNed - Energie in Nederland 26

37 3 p r o c e n t u e l e verdeling brandstoff e n p a k k e t vo o r de totale elektriciteitsproductie in eu b r e a k d ow n of fuel sources fo r tot a l e l e c t r i c i t y generated in the eu overig wind waterkracht uranium afgeleide gassen olie bruinkool steenkool aardgas other wind hydraulic uranium derived gases fuel oil brown coal coal natural gas 1 % Zweden Sweden Frankrijk France Oostenrijk Austria Finland Finland Duitsland Germany Luxemburg Luxembourg Denemarken Denmark België Belgium Groot Brittannië United Kingdom Ierland Ireland Nederland The Netherlands Cyprus Cyprus Griekenland Greece Portugal Portugal Spanje Spain Italië Italy Malta Malta Tjechische Republiek Czech Republic Polen Poland Slovenië Slovenia Estland Estonia Slowakije Slovakia Letland Latvia Litouwen Lithuania Hongarije Hungary EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 35

38 i n f r a s t r u c t u u r i n f r a s t ru c tu r e

39 i n f r a s t r u c t u u r i n f r a s t ru c tu r e 4 De kilowatturen, kubieke meters gas en gigajoules lijken als vanzelf de stopcontacten, gaskranen en radiatoren te bereiken. In Nederland wordt die gedachte nog eens versterkt omdat de netten ook grotendeels onzichtbaar zijn: de in totaal 39. km leidingen en kabels liggen voor het overgrote deel onder de grond. Daardoor zijn de netten minder gevoelig voor weersinvloeden. Bovendien is door een fijne vermazing van de netten en een uitgekiend stelsel van beveiligingen de bedrijfszekerheid van de netten bijzonder hoog. Het Nederlandse gasnet behoort tot de meest fijn vermaasde ter wereld. Kilowatt hours of electricity, cubic metres of natural gas and gigajoules of heat appear to reach wall sockets, gas taps and radiators by themselves. In the Netherlands, this idea is reinforced by the fact that the distribution networks are usually invisible: most of the pipelines and cables (a total of 39, km) are installed underground. As a result, these networks are less sensitive to adverse weather. What is more, because of the networks high density and advanced systems of safety facilities, their operational reliability is extremely high. The natural gas network in the Netherlands is one of the most dense in the world. Het elektriciteitsnet Het Nederlandse elektriciteitsnet bestaat uit een landelijk net dat de regionale netten en de meeste elektriciteitscentrales met elkaar verbindt. Het landelijk net heeft spanningsniveau s van 38 en 22 kilovolt. Op iets lagere hoogspanningsniveau s 15, 11 en 5 kilovolt wordt de elektriciteit naar de regio s getransporteerd. Op middenspanningsniveau 3 t/m 25 kilovolt wordt elektriciteit aan grootverbruikers geleverd en verder gedistribueerd naar de laagspanningsnetten (23/4 volt) waarop met name huishoudens maar ook kleinere grootverbruikers aangesloten kunnen zijn. Het gasnet Na de vondst van aardgas in 1963 zijn de bestaande netten voor transport van aardgas geschikt gemaakt. Toen is ook gestart met de aanleg van het landelijk net waarop de regionale netten zijn aangesloten. Het hoofdtransportnet wordt bedreven onder een druk van 67 bar, de regionale netten staan onder een druk van 16 tot 4 bar. Bij de overdracht aan de regionale netten wordt het van nature reukloze aardgas uit veiligheidsoverweging van de typische gaslucht voorzien. Verder transport vindt plaats onder een druk van 4 of 8 bar. In overslagstations wordt de druk gereduceerd naar,1 bar, waarna het gas door hoofd- en dienstleidingen in de straten naar de afnemers stroomt. In de woningen wordt de druk teruggebracht naar 3 millibar (,3 bar). Het warmtenet In de warmtenetten wordt water als transportmedium gebruikt. Het water wordt onder een druk van 1 bar en een temperatuur van 1 graden celsius getransporteerd. In onderstations wordt de warmte van het transportnet aan de distributienetten overgedragen. Electricity grid The electricity network in the Netherlands comprises a national grid that connects the regional grids and the electricity power stations with each other. The national grid uses voltages of 38 and 22 kilovolts. The electricity is transmitted within the regions at lower levels of high voltage 15, 11 or 5 kilovolts from which it is supplied to bulk users at medium voltages 3 to 25 kilovolts. Distribution to households and smaller large-scale users is done at low voltages through the low tension (23/4 volts) network. Natural gas network After natural gas was discovered in 1963, adjustments were made to the existing networks to make them suitable for transporting natural gas. A start was also made with the construction of the national gas network, to which the regional networks were connected. Gas is transported in the national gas network at a pressure of 67 bar, and in the regional networks at 16 to 4 bar. (For practical safety, the typical odour associated with natural gas, which has no odour itself, is added as the gas passes into the regional network.) Gas is transported further at 4 or 8 bar. The pressure is reduced to.1 bar at regulation stations, after which the gas is transported through gas mains and service pipelines in the streets to consumers. In homes the pressure is further reduced to.3 bar. Heat network Water is used as the medium of transportation in heat networks. It is transported at a pressure of 1 bar and a temperature of 1 o C. The heat is transferred from the transport network to distribution networks in substations. EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 37

40 4 t r a n s p o rt en distributie elektriciteit t r a n s m i s s i o n and distribution of electricit y 38 kv TenneT 22 kv TenneT 15 kv TenneT 15 kv regionale netbeheerder 11 kv regionale netbeheerder 5 kv regionale netbeheerder 38 kv verbinding met het buitenland schakel- en/of transformatorstation landelijk bedrijfsvoeringscentrum TenneT netopeningen productie-eenheid 6-25 MW productie-eenheid 25 MW 38 kv TenneT 22 kv TenneT 15 kv TenneT 15 kv regional network operator 11 kv regional network operator 5 kv regional network operator 38 kv connection with foreign countries substation national operator TenneT grid openings generation unit 6-25 MW generation unit 25 MW 38 EnergieNed - Energie in Nederland 26

41 4 h o o f d t r a n s p o rt n e t ga s m a i n gas transmission sys t e m leiding Groningen-gas leiding hoogcalorisch gas leiding laagcalorisch gas leiding ontzwaveld gas leiding stikstof voedingsstation(s) compressor- en mengstation compressorstation mengstation installatie voor ondergrondse opslag exportstation installatie voor vloeibaar aardgas stikstofinjectie pipeline Groningen gas pipeline high-caloric gas pipeline low-caloric gas pipeline desulphurized gas pipeline nitrogen feeder station(s) compressor and blending station compressor station blending station underground gas storage export station LNG facility nitrogen injection Geplande uitbreidingen leiding Groningen-gas leiding hoogcalorisch gas compressorstation exportstation stikstofinjectie voedingsstation(s) pipeline Groningen gas pipeline high-caloric gas compressor station export station nitrogen injection feeder station(s) BBL EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 39

42 4 l e n g t e transport- en distributienett e n (i n km) l e n g t h of transport and distribution n e t wo r k s (k m ) De lengtes elektriciteitsnetten in km betreft de circuitlengtes. De circuitlengte in km is de som van de lengtes van de afzonderlijke verbindingen die op een tracé voorkomen. (tracélengte is de geografische lengte in km afstand) The length of electricity networks are circuit lengths (km). The circuit length is the sum of the lengths of each individual cable in each section of the network. (section length = the physical distance between the two ends of the section) e l e k t ri c i te i t e l e c t r i c i t y wijziging 25/24 change 25/24 koppelnet (22/38 kv)(tennet) national grid (22/38 kv)(tennet) ,% bovengronds overhead ,% ondergronds underground 16 16,% transportnet (5/11/15 kv) transmission (5/11/15 kv) ,8% bovengronds overhead ,1% ondergronds underground ,3% middenspanning distributienet medium-voltage network ,2% (3 t/m 25 kv) (3-25 kv) ondergronds underground ,2% laagspanning distributienet low-voltage network (.4 kv) ,3% (,4 kv) bovengronds overhead ,2% ondergronds underground ,3% totaal elektriciteitsnet entire electricity grid ,2% ga s ga s transportnet (Gasunie) transmission network (Gasunie) ,% distributienet supply network ,2% lagedruknet (t/m,1 bar) low-pressure (<.1 bar) ,2% midden- en hogedruknet medium- and high-pressure ,2% totaal gasnet entire gas network ,2% wa rm te h e a t transportnet *) transmission network *) ,% distributienet *) supply network *) ,3% totaal warmtenet entire heat network ,4% l e n g t e wa r m t e n e t l e n g t h of heat net wo r k distributienet transportnet supply network transmission network 6 duizend km thousand km EnergieNed - Energie in Nederland 26

43 4 l e n g t e elektriciteitslaagspanningsnet l e n g t h of low- vo l t a g e electricit y net wo r k bovengronds ondergronds overhead underground 4 duizend km thousand km l e n g t e ga s n e t l e n g t h of gas net wo r k distributienet transportnet (Gastransport Services) supply network transmission network (Gastransport Services) 15 duizend km thousand km EnergieNed - Energy in the Netherlands 26 41

44 4 g e m i d d e l d e tijdsduur per onderbreking e l e k t r i c i t e i t s n e t w e r k ave r a g e duration per fa i l u r e of electricit y n e t wo r k laagspanning middenspanning hoogspanning low-voltage network medium-voltage network high-voltage network gemiddelde laagspanning gemiddelde middenspanning gemiddelde hoogspanning average, low-voltage network average, medium-voltage network average, high-voltage network uren hours Gemiddelde tijdsduur per onderbreking: de gemiddelde duur dat de levering aan een klant wordt onderbroken. 3 2 Average duration per failure: the average duration of supply failure to a customer v e r d e l i n g onderbrekingen naar p r o p o r t i o n of powe r fa i l u r e s to duration o n d e r b r e k i n g s d u u r Totaal onderbrekingen Total 16,71 power failures 4% tot 15 minuten up to 15 minutes 15 tot 3 minuten 15-3 minutes 3 minuten tot 1 uur 3 minutes - 1 hour 1 tot 2 uur 1-2 hours 2 tot 4 uur 2-4 hours 4 tot 8 uur 4-8 hours 8 tot 16 uur 8-16 hours 16 tot 32 uur hours langer dan 32 uur more than 32 hours 42 EnergieNed - Energie in Nederland 26