Passie voor Infectie. Huisman Onderzoekscentrum voor Infectieziekten en Publieke Gezondheid. Rotterdam

Transcriptie

1 Passie voor Infectie Huisman Onderzoekscentrum voor Infectieziekten en Publieke Gezondheid Rotterdam

2 Inhoud 1. Voorwoord 5 2. Missie 7 3. In gesprek met professor Huisman 9 4. Afgerond promotieonderzoek Lopend promotieonderzoek Overig onderzoek Publicaties 29 Passie voor Infectie 2 3

3 1. Voorwoord Tijdens een bijeenkomst op 16 januari 2006 in de Remonstrantse kerk in Rotterdam tekenden prof. dr. Paul van der Maas, decaan van Erasmus MC, en prof. dr. Marianne Donker, directeur van de GGD Rotterdam-Rijnmond, een samenwerkingsovereenkomst. Dat gebeurde in het bijzijn van professor emeritus Joop Huisman. Hiermee zag het Huisman Onderzoekscentrum Infectieziekten en Publieke Gezondheid officieel het levenslicht. Het Huisman Onderzoekscentrum is in feite slechts een formalisering van de samenwerking tussen de twee instellingen die al veel langer bestaat. Het was een voorbeeld voor het concept van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Rotterdam (CEPHIR). Het onderzoekscentrum is in CEPHIR ondergebracht als de infectieziekte tak van deze academische werkplaats. Nu, na drie jaar, kunnen we trots laten zien wat we met elkaar hebben gedaan en bereikt op het mooie terrein van de infectieziektebestrijding in Rotterdam. Gedurende deze eerste jaren hebben we niet luidruchtig aan de weg getimmerd, maar in alle rust een fundament gelegd voor de samenwerking tussen onderzoek en praktijk op het terrein van de infectieziektebestrijding. Maar dat wil niet zeggen dat de resultaten bescheiden zijn. Als we de publicatielijst bezien, mag dat gerust indrukwekkend genoemd worden, met vele publicaties in goede internationale wetenschappelijke tijdschriften! Waar ik vooral ook trots op ben zijn de promoties van vijf senior medewerkers van de GGD: Hannelore Götz en Paul Mertens (beiden arts-infectieziektebestrijding), Rob van Hest en Gerard de Vries (beiden arts-tuberculosebestrijding) en Onno de Zwart, voormalig clustermanager van het Cluster Infectieziektebestrijding en momenteel directeur bij de GGD Rotterdam-Rijnmond. Ik hoop dat deze brochure een mooi en inzichtelijk beeld zal geven van de activiteiten en het werkterrein van het Huisman Onderzoekscentrum en de personen die daarbij betrokken zijn. Ik wil daarbij een ieder van harte danken die een bijdrage aan het Centrum heeft geleverd, in het bijzonder de leden van het directorium van het Centrum en niet te vergeten de betrokken onderzoekers. Infectieziektebestrijding is een mooi en boeiend vakgebied waar wij allen met passie onderzoek naar doen. Mijn wens is dat wij met elkaar impact zullen hebben op de beheersing van infectieziekten in Rotterdam en de wijde omgeving. Dr. Jan Hendrik Richardus wetenschappelijk hoofd Huisman Onderzoekscentrum 4 5

4 2. Missie Het Huisman Onderzoekscentrum draagt bij aan de effectiviteit, kwaliteit en doelmatigheid van de infectieziektebestrijding en volksgezondheid. Het Centrum biedt een wetenschappelijke onderbouwing voor bestaande strategieën van infectieziektebestrijding, en voor het (verder) ontwikkelen van nieuwe strategieën. Onderzoek is de hoofdactiviteit van het Huisman Onderzoekscentrum. Het onderzoek is gericht op: de toepassing van epidemiologische methoden in de monitoring en bestrijding van infectieziekten; de ontwikkeling, toepassing en evaluatie van interventies die erop gericht zijn dat mensen hun gedrag veranderen; aspecten in de zorgketen. Door het overdragen van kennis over infectieziekten en volksgezondheid (onderwijs) en door de vertaling van onderzoeksresultaten naar de praktijk, kunnen professionals de onderzoeksresultaten implementeren. Het Huisman Onderzoekscentrum richt zich hierbij op: onderzoekers in alle sectoren en disciplines van infectieziektebestrijding en volksgezondheid; organisaties waar deze onderzoekers werkzaam zijn; relevante gezondheidsgerelateerde organisaties en instellingen op het gebied van infectieziektebestrijding en volksgezondheid; publieke en private beleidsmakers. Doelstellingen van het Huisman Onderzoekscentrum zijn: het initiëren en uitvoeren van wetenschappelijk, beleids- en toegepast onderzoek op het gebied van infectieziekten en volksgezondheid; verspreiding en vertaling van wetenschappelijke kennis naar de praktijk van de infectieziektebestrijding en volksgezondheid, via wetenschappelijk onderwijs en door het geven van voorlichting en advies; het vergroten van de herkenbaarheid van het Huisman Onderzoekscentrum, zowel nationaal als internationaal. Leden van het directorium: Prof. dr. Marianne Donker Prof. dr. Johan Mackenbach Prof. dr. Harry Janssen Prof. dr. Henri Verbrugh Prof. dr. Ab Osterhaus Dr. Rob de Man Dr. Onno de Zwart Dr. Jan Hendrik Richardus In het Huisman Onderzoekscentrum werken samen: GGD Rotterdam-Rijnmond Erasmus MC, afdelingen: - Dermatologie - Inwendige geneeskunde - Kindergeneeskunde - Longziekten - Maag-, Darm-, en Leverziekten - Maatschappelijke Gezondheidszorg - Medische Microbiologie en Infectieziekten - Virologie 6 7

5 3. Lange loopbaan in een boeiend vak In gesprek met professor Huisman Ruim dertig jaar lang was hij hoofd van de afdeling Infectieziekten van de GGD. De afgelopen decennia nam hij deel aan tientallen landelijke commissies en werkgroepen op het gebied van gezondheid. Met recht geldt prof. Johannes (Joop) Huisman dan ook als internationaal autoriteit op het gebied van infectieziekten en vaccinaties. Begin 2006 is het onderzoekscentrum van de GGD Rotterdam en het Erasmus MC naar hem genoemd. Prof. Huisman duikt vanuit zijn huis in Hillegersberg nog een keer in het verleden. Nog maar net aangesteld als hoofd van de toenmalige afdeling Infectieziekten, Hygiëne en Quarantaine, kreeg prof. Huisman te maken met een epidemie, zoals hij die later niet meer heeft meegemaakt. Dat was de beroemde Plantaaffaire, begin jaren 60 van de vorige eeuw. Planta was een margarine van Unilever, waaraan op een gegeven moment een emulgator was toegevoegd tegen spatten. Maar die emulgator veroorzaakte huiduitslag bij uiteindelijk zo n mensen, van wie vier zijn overleden. Prof. Huisman weet zelfs de datum nog dat de epidemie begon. Het was 28 augustus, op een maandag. De oorzaak was binnen een dag bekend. Dat kwam door een oplettende huisarts in Overschie. Die kwam bij een gezin waar een jongetje als enige geen uitslag had en die zelf ook wist hoe dat kwam: hij at geen Planta. De huisarts heeft dat aan ons doorgegeven. Samen met een dermatoloog zag ik die dag veertig patiënten in zesentwintig gezinnen, en allemaal hadden ze Planta gegeten. Ik heb dat toen gemeld bij de Inspectie. Gelukkig was de epidemie snel onder controle. De huisarts heeft er later nog een lintje voor gekregen. Zo n grote epidemie heeft zich nooit meer herhaald. Het was voor prof. Huisman een leerzame ervaring. Hij zag het belang van snelle controleproeven, van statistiek en van goede contacten met het veld. Hierna kon prof. Huisman zich weer richten op zijn eigenlijke eerste taak: het regelen van de poliovaccinatie. In 1956 was in Nederland de grootste polio-epidemie ooit, met zo n besmettingen. Prof. Huisman werd door de gemeenteraad van Rotterdam benoemd tot Stadshygiënist. Uiteindelijk is iedereen die na 1945 was geboren, ingeënt tegen polio. Dat is een hele klus geweest, want we hadden bij de GGD maar twee of drie mensen op de afdeling. Met dat kleine clubje moesten we alles regelen. Daarnaast was prof. Huisman tevens quarantainearts. Zijn taak was het bezoeken en onderzoeken van schepen die uit een besmet gebied kwamen, of die een patiënt met een infectieziekte aan boord hadden. Ieder schip dat Nederland binnenkwam, moest een maritieme verklaring afgeven. Als het schip uit een besmet gebied kwam, hielden we altijd meteen een inspectie. We deden dat samen met de Roteb. Drie jaar geleden zijn zulke controles 8 9

6 weer verscherpt, in verband met nieuwe internationale gezondheidsregels. Dat vind ik goed, want dat verkleint de kans op import en verspreiding van ernstige infectieziekten. In 1979 werd prof. Huisman lid van de Gezondheidsraad, die de overheid adviseert over onderwerpen die met publieke gezondheid te maken hebben. Hij nam in de loop van de tijd deel aan tientallen commissies, die hebben geadviseerd over onder meer salmonellose, vaccinatie tegen mazelen en rodehond, epidemiologische wetgeving, ziekenhuisinfecties en het Rijksvaccinatieprogramma. Bij het advies over de afschaffing van pokkenvaccinatie bij zuigelingen, was de stem van prof. Huisman zelfs doorslaggevend. Ik was secretaris van de commissie en als secretaris had je destijds stemrecht. Omdat evenveel leden van de raad voor als tegen waren, werd mijn stem gevraagd. Ik was vóór afschaffing van de vaccinatie, omdat die ernstige complicaties kan hebben, met name hersenontsteking. Het risico op pokkeninfectie was klein, want de laatste explosie was in Met mijn stem is toen de vaccinatie afgeschaft. En prof. Huisman voegt daar lachend aan toe: Overigens is niet lang daarna ook het stemrecht van de secretaris afgeschaft. Gedurende de jaren zeventig bemerkte prof. Huisman dat de belangstelling voor infectieziekten in de westerse wereld wegzakte. Het idee bestond dat infectieziekten onder controle waren en dat verder onderzoek niet nodig was. De komst van AIDS en later SARS heeft wel aangetoond dat alertheid nodig blijft. Ook prof. Huisman heeft daar altijd op gehamerd. Wij waren bijvoorbeeld voor blijvende voorlichting aan huisartsen en andere professionals, om de belangstelling voor infectieziekten te behouden. En ook de rol van GGD en te versterken. Gelukkig is er tegenwoordig weer volop aandacht voor infectieziekten. Er is een Nederlands en een Europees centrum voor infectieziektenbestrijding gekomen en de public health kant van infectieziekten is verbeterd. De absolute top is volgens prof. Huisman de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Daar is de preventie en bestrijding heel goed geregeld. Andere landen kunnen bij problemen de hulp van de CDC inroepen. Zij hebben ook de beste opleiding, waarin je onder meer praktisch onderzoek doet. Zo mooi hebben wij het nog niet. Voor de toekomst is blijvende alertheid nodig, vindt prof. Huisman. Dat klinkt als een open deur, maar het is wel waar. Niemand weet welke gevaren er nog schuilen. Recent was er een geval van infectie met het Marburgvirus, overgebracht door een vleermuis. Maar die kunnen ook hondsdolheid overbrengen, en vergeet niet dat dat honderd procent dodelijk is. Ook SARS is misschien bij de mens gekomen via fruitetende vleermuizen. Maar je kunt niet alle vleermuizen uitroeien. Daarom moet je altijd bedacht zijn op dit soort infectieziekten. Daarnaast blijft vogelgriep een constante dreiging. Zelfs met een vaccin staat de mens machteloos als het virus verandert, zoals de wereldwijde griepepidemieën in 1918 en 1954 hebben laten zien. Als andere nieuwe dreiging noemt prof. Huisman het bioterrorisme. Het meest dramatische scenario is dat iemand met een vliegtuig met ziekteverwekkers boven een stad of bijvoorbeeld een stadion gaat vliegen. Maar het is wel extreem moeilijk om de middelen daarvoor te maken. En ook om ze goed te vernevelen. Als de druppels bijvoorbeeld te groot zijn, komen ze niet in de longen. Bioterrorisme vereist van de daders heel veel technische kennis. Begin 2007 zette prof. Huisman een punt achter zijn carrière. Zijn laatste wapenfeit is deelname aan de Gezondheidsraad-commissie die adviseerde over toekomstige vaccins, bijvoorbeeld tegen kinkhoest, rodehond en mazelen. Er wordt ook gediscussieerd over vaccinatie tegen waterpokken. Kinderartsen zijn daar vóór, maar wij zetten daar vraagtekens bij. Want wat is het risico van waterpokken? En weegt dat op tegen het vaccineren van tweehonderdduizend kinderen? Het is wel bekend dat het virus de kans op gordelroos na het vijftigste levensjaar verhoogt. Dus wellicht is het zinvol om op vijftig jaar te vaccineren. Dat soort vragen wordt momenteel onderzocht. Prof. Huisman kan terugkijken op een lang en gevarieerd werkzaam leven. Weliswaar niet meer actief betrokken bij alles wat met infectieziekten te maken heeft, zal hij vanuit zijn leesstoel thuis zeker nog de ontwikkelingen blijven volgen. Want het blijft een boeiend vak. Loopbaan prof. Huisman: 1954: 1959: : 1957: 1965: 1970: 1979: 1981: 1987: 1987: 1 juli 1988: 2003: artsdiploma behaald, RU Leiden gepromoveerd op onderzoek naar vaccinatie tegen pokken, RU Leiden werkzaam bij de Sectie Preventieve Geneeskunde van de Kon. Landmacht benoemd tot hoofd Infectieziekten, Hygiëne en Quarantaine, GGD Rotterdam geregistreerd als medisch specialist (sociale geneeskunde) onderwijsopdracht in de Algemene Hygiëne en Epidemiologie, Technische Hogeschool Delft benoemd tot lid van de Gezondheidsraad, tevens lid van de Beraadsgroep Immunisatie buitengewoon hoogleraar in de Algemene Hygiëne en Epidemiologie, Technische Hogeschool Delft bijzonder hoogleraar Epidemiologie en Bestrijding van Infectieziekten, Erasmus Universiteit Rotterdam lid van College van Advies en Beraad voor de voorzitter van de Gezondheidsraad prof. Huisman maakt gebruik van de VUT benoemd tot erelid van de Gezondheidsraad Prof. Huisman is lid geweest van tientallen werkgroepen, commissies en stichtingen. Op 29 april 1986 is hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau

7 4. Afgerond promotie onderzoek Hannelore Götz: Chlamydia trachomatis screening: wie en hoe? prof. dr. J.D.F. Habbema, copromotor: dr. J.H. Richardus Hannelore Götz werkte na haar opleiding tot tropenarts 3 jaar in Namibië als District Medical Officer. In 1998 volgde ze het 2-jarige EPIET programma (European Programme for Intervention Epidemiology Training) in Stockholm, Zweden. Sinds 2000 werkt ze als arts-epidemioloog infectieziektebestrijding bij de GGD Rotterdam-Rijnmond. Ze verrichtte het promotieonderzoek naast haar dagelijkse werkzaamheden in de infectieziektebestrijding. In haar proefschrift (2006) beschrijft Hannelore Götz een chlamydia screening studie, uitgevoerd in 4 GGD-regio s in Nederland, waaronder de GGD Rotterdam-Rijnmond. In deze studie werden jongeren van 15 tot 29 jaar per brief door de GGD uitgenodigd om zich te laten testen op chlamydia. Zij konden urine opsturen, waarna ze de uitslag per post ontvingen. Deelnemers met chlamydia werden behandeld bij de huisarts of een soapoli. Van de uitgenodigden deed 41% mee; hiervan bleek 2,0% van de vrouwen en 1,5% van de mannen besmet met chlamydia. Chlamydia kwam zelden voor in landelijke gebieden (0,6%) vergeleken met hoog stedelijke gebieden (3,2%). De resultaten lieten zien dat universele screening in heel Nederland niet zinnig is, en dat gerichte screening een betere optie is. Selectieve screening verhoogt de kosteneffectiviteit en vermindert het aantal onnodige testen. Hannelore ontwikkelde daartoe een predictieregel gebaseerd op gevonden risicofactoren voor chlamydia, zoals: wonen in hoogstedelijke gebieden, jonge leeftijd, Surinaamse/Antilliaanse etniciteit, lage/middelbare opleiding, meerdere sekspartners ooit en een nieuwe sekspartner in de laatste twee maanden. Ze berekende dat, door het hanteren van een score, het theoretisch mogelijk is om slechts 62% van de jongeren van jaar te hoeven screenen om 93% van de gevallen op te sporen. Hannelore evalueerde of aanbieden van testkits in combinatie met soavoorlichting door de GGD de testbereidheid kan verhogen onder hoog-risicogroepen, zoals migranten. Bij jongeren op straat was de testbereidheid 17%, bij groepsvoorlichtingen 80% en op scholen 73%. In deze groepen was 15% besmet met chlamydia. Screening op scholen kan effectief zijn op bevolkingsniveau. Vanaf 2007 is Hannelore Götz projectleider van de Rotterdamse arm van de Chlamydia-screeningsimplementatie. In dit project (gecoördineerd door Soa Aids Nederland en uitgevoerd door de GGD en in Rotterdam, Amsterdam en Zuid Limburg) worden jongeren van 16 tot en met 29 jaar per brief uitgenodigd om via een website een gratis chlamydia testpakket op te vragen. Van 2006 tot 2008 was Hannelore regionaal arts-consulent infectieziektebestrijding. Sinds 2009 is zij medisch hoofd van de soa polikliniek van de GGD Rotterdam-Rijnmond

8 Rob van Hest: Vangst-hervangst methoden voor surveillance van tuberculose en andere infectieziekten prof. dr. J.D.F. Habbema, copromotor: dr. J.H. Richardus Paul Mertens: Promotores: Uitbraken: bronnen van epidemiologische kennis voor het beheersen van over draagbare ziekten prof. dr. J.P. Mackenbach en prof. dr. F. Sturmans, copromotor: dr. J.H. Richardus Rob van Hest werkte na zijn studie geneeskunde 5 jaar lang als tropenarts in Ghana en studeerde daarna infectieziektebestrijding in Londen. Sinds 1998 werkt hij als tuberculosearts bij de GGD Rotterdam Rijnmond, waar hij naast de praktijk van de tuberculosebestrijding in 2002 met zijn onderzoek voor dit proefschrift begon. Surveillance is een essentieel onderdeel van infectieziektebestrijding. Een gangbare vorm van surveillance zijn de aangiften, maar vaak worden niet alle patiënten gerapporteerd. Na het koppelen van verschillende infectieziekteregisters kan de volledigheid van het aantal aangiften worden geschat met behulp van de vangst-hervangst methode ( capturerecapture analysis ), een statistische techniek die oorspronkelijk werd ontwikkeld voor het schatten van de omvang van dierenpopulaties. In zijn proefschrift (2007) maakt Rob van Hest met deze techniek een schatting van de volledigheid van rapportage van malaria, Legionella-longontsteking (veteranenziekte) en tuberculose in Nederland, en tuberculose in Italië en Engeland. Hij bespreekt hoe kenmerken van verschillende infectieziekten en hun registratie- en surveillancesystemen de uitvoerbaarheid en betrouwbaarheid van de vangsthervangst analyse beïnvloeden. Hij onderzocht vervolgens de zogenaamde truncated modellen voor populatieschattingen, die verwant zijn aan de vangst-hervangst methode. Zo maakte hij met behulp van deze truncated modellen een schatting van de dekkingsgraad van een screeningsprogramma voor tuberculose onder harddrugsverslaafden en daklozen in Rotterdam. Tenslotte bestudeerde hij de uitvoerbaarheid en betrouwbaarheid van deze truncated modellen voor infectieziektesurveillance, door eerder gepubliceerde vangst-hervangst onderzoeken na te rekenen. Rob concludeert in zijn proefschrift: vangst-hervangst analyse op het gebied van infectieziektesurveillance vereist gedegen kennis van ziekte, patiënten en registraties; bij vangst-hervangst analyse kunnen kleine variaties in de kwaliteit van de gegevens en de koppeling van de gegevensbestanden leiden tot grote verschillen in de omvangschattingen; ziekenhuisopnameregisters blijken vaak foutpositieve data te bevatten die de betrouwbaarheid van een vangst-hervangst schatting verstoren; truncated modellen kunnen dienen als een heuristisch instrument om het mogelijke falen van bepaalde vangst-hervangst modellen te onderkennen. Naast tuberculosearts bij de GGD Rotterdam-Rijnmond is Rob van Hest sinds 2002 bezoekend tuberculosearts bij het mobiele digitale screeningsprogramma op tuberculose onder daklozen en drugsgebruikers in Londen. 14 Paul Mertens werkte na zijn opleiding tot tropenarts in verschillende ziekenhuizen in Kenia. Hij deed zijn Master of Public Health aan de Johns Hopkins University te Baltimore, zijn opleiding tot sociaal geneeskundige in Utrecht en tot epidemioloog aan de Erasmus Universiteit. Van 1986 tot 2000 werkte hij bij de GGD Midden-Limburg in Roermond, waarna hij in dienst kwam van GGD Rotterdam-Rijnmond als arts infectieziektebestrijding. Bij beide GGD en deed hij onderzoek voor zijn proefschrift (2008). Paul Mertens onderzocht een uitbraak van kinkhoest in een nonnenklooster in Nederland (zie kader). Ook onderzocht hij een uitbraak van Salmonella typhimurium na een familiefeest, welke verband bleek te houden met het eten van traditioneel gezouten, gerookte en gedroogde ham. In zijn onderzoek van een uitbraak van maag- en darmstoornissen na twee bruiloften in een restaurant, vond hij als oorzaak het Norwalk Like virus. Dat was waarschijnlijk verspreid door direct of indirect onderling contact tussen de bruiloftsgasten en het restaurantpersoneel. Als laatste beschrijft Paul het importrisico van het poliovirus in de Kaapverdische gemeenschap in Rotterdam, tijdens de uitbraak van poliomyelitis in Kaapverdië in Paul concludeert in zijn proefschrift dat uitbraken zouden moeten worden beschouwd als natuurlijke experimenten van overdraagbare ziekten, die aanwijzingen kunnen bevatten voor de beheersing ervan. Bij iedere uitbraak zou daarom moeten worden overwogen of de uitbraak epidemiologisch moet worden onderzocht om wetenschappelijke hypothesen te toetsen. Kennis die hieruit voortkomt kan eventueel worden ingezet bij toekomstige preventieactiviteiten, met inbegrip van opsporing, vroege diagnostiek en de beheersing van overdraagbare ziekten. De beheersing van overdraagbare ziekten en vooral van uitbraken is daarom gebaat bij bekwame medisch en epidemiologisch geschoolde vakmensen. Deze vakmensen verdienen een omgeving, waarin de praktijk van de maatschappelijke gezondheidszorg en de wetenschap kunnen worden verenigd. Een academische werkplaats, waarin de medische en de academische omgeving van een universiteitsziekenhuis worden gecombineerd met de omgeving van een dienst die verantwoordelijk is voor de uitoefening van de maatschappelijke gezondheidszorg, is daarom een ideale omgeving om de kunst en de kunde van de beheersing van overdraagbare ziekten te combineren. Momenteel werkt Paul Mertens vanuit de GGD Rotterdam-Rijnmond bij de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) in de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. Hij is er verantwoordelijk voor de voorbereiding van de veiligheidsregio op grootschalige uitbraken, zoals een grieppandemie. Daarnaast werkt hij als docent Public Health Practice bij de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC. 15

9 Uniek onderzoek naar kinkhoest in een nonnenklooster Onno de Zwart: Verkenning van risicopercepties ten aanzien van opkomende infectieziekten prof. dr. ir. J. Brug, copromotor: dr. J.H. Richardus Paul Mertens onderzocht in 1992 een al 9 weken durende uitbraak van ernstig hoesten in een Limburgs nonnenklooster. De oorzaak was niet achterhaald door de huisarts van het klooster en antibiotica hadden de epidemie niet beëindigd. Paul ging destijds zelf naar de locatie, ook om te luisteren. Dat leverde hem een schat aan informatie op. Hij volgde het verloop van deze kinkhoestuitbraak een jaar lang. Tien jaar later deed hij ook nog een retrospectief cohort-onderzoek. Het risico op kinkhoest bleek erg samen te hangen met de tijd dat de nonnen waren geïsoleerd van de samenleving, en niet met de leeftijd van de nonnen, vertelt hij. De conclusie was dat natuurlijke infectie met Bordetella pertussis in de samenleving effectief beschermde tegen kinkhoest. In de 19e eeuw, voordat er gevaccineerd werd, zag je dat ook, want je kreeg dan als kind één keer kinkhoest en daarna niet meer. Volwassenen kregen toen bijna nooit een tweede keer kinkhoest. Dat is veranderd sinds we vaccineren tegen kinkhoest. Wellicht komt door goede vaccinatie de bacterie minder voor in de samenleving, waardoor de bescherming door natuurlijke infecties minder is geworden. Uiteraard moeten we niet stoppen met vaccineren, benadrukt Paul. Want vaccineren zo snel mogelijk na de geboorte beschermt zuigelingen en kinderen tegen ziekte en sterfte aan kinkhoest. Maar ik denk wel dat we kritisch moeten kijken naar wat we na het eerste levensjaar willen met dit gecompliceerde onderwerp. Er zijn plannen om volwassenen te gaan revaccineren tegen kinkhoest, maar daar kleven ook risico s aan. Mijn advies is eigenlijk: doe dat niet. We moeten op populatieniveau zoeken naar een juiste balans tussen de immuniteit verkregen door vaccinatie en door natuurlijke infecties. Daarbij is het van belang rekening te houden met selectie van bacteriën ten gevolge van vaccinatieprogramma s en met natuurlijke bescherming van volwassenen die niet zullen meedoen aan vaccinatie-programma s. Bovendien lijkt het me niet raadzaam om als klein Nederland een apart beleid te voeren op een aarde vol met kinkhoestbacteriën. Paul Mertens pleit ervoor dat infectieziektebestrijders het veld in gaan, en niet alleen afgaan op informatie die zij van bijvoorbeeld artsen krijgen. Dat is veel werk en het vraagt veel doorzettingsvermogen. Een academische werkplaats is een goede omgeving om dit soort onderzoek te doen, maar je moet bij een uitbraak niet belast zijn met te veel bureaucratie. Er moet immers ruimte zijn om vrij te denken en te doen. Een uitbraak komt altijd onverwacht, daar kun je niet zomaar een projectvoorstel voor schrijven. Onno de Zwart studeerde maatschappijgeschiedenis in Rotterdam. Sinds 1994 werkt hij bij de GGD Rotterdam-Rijnmond, eerst als beleidsmedewerker, daarna als afdelingshoofd en sinds 2005 als clustermanager Infectieziektebestrijding. Na het voltooien van zijn Master of Public Health in 2003 begon hij aan het onderzoek beschreven in zijn proefschrift (2009). SARS en vogelgriep zijn ernstige ziekten met een risico voor de bevolking. Aandacht voor risicoperceptie is een cruciaal element in bestrijding en preventie van deze ziekten, aangezien medisch-technische maatregelen alléén niet voldoende effectief zijn. Onno de Zwart heeft onderzocht hoe mensen de risico s van SARS en vogelgriep ervaren en welke voorzorgsmaatregelen ze denken te kunnen nemen. Op basis van onderzoek in vijf Europese en drie Aziatische landen, een serie surveys in Nederland, en onderzoek in de Chinese gemeenschappen in Nederland en Engeland, beschrijft hij hoe mensen de ernst van SARS en vogelgriep ervaren en hoe groot zij hun eigen kans inschatten om deze ziekten te krijgen. Hij concludeert dat mensen SARS en vogelgriep als (zeer) ernstige infectieziekten zien, maar dat ze de kans om zelf geïnfecteerd te raken laag inschatten. Er bestaan verschillen in risicoperceptie tussen landen, maar risicoperceptie van SARS is niet automatisch hoger in landen waar een SARS-uitbraak is geweest. Bijna de helft van de onderzochte Nederlanders heeft voorzorgsmaatregelen genomen om infectie met vogelgriep te voorkomen. Hoe ernstiger men de vogelgriep ervaart en hoe groter het persoonlijk risico, hoe vaker men voorzorgsmaatregelen neemt. Binnen de Chinese gemeenschappen is de risicoperceptie van nieuwe infectieziekten eveneens hoog. Voor deze gemeenschap vormen Chineestalige media de belangrijkste bron van informatie over infectieziekten. Het proefschrift van Onno levert een bijdrage aan de voorbereidingen voor de preventie en bestrijding van uitbraken van nieuwe infectieziekten, zoals een grieppandemie. Een aanbeveling is om in voorlichting meer aandacht te besteden aan wat mensen kunnen doen om zichzelf te beschermen. Aangezien er nog relatief weinig bekend is over risicoperceptie gedurende een grote uitbraak of epidemie, is het goed om een dergelijk onderzoek nu op te zetten. Onno de Zwart is medeverantwoordelijk voor de vorming van het Huisman Onderzoekscentrum voor Infectieziekten en Publieke Gezondheid. Sinds januari 2009 is hij directeur bij de GGD Rotterdam-Rijnmond, met als één van de aandachtsgebieden de versterking van het gebiedsgericht werken voor de regiogemeenten

10 Gerard de Vries: DNA fingerprinting voor de tuberculosebestrijding in een grootstedelijk gebied prof. dr. J.D.F. Habbema, copromotor: dr. J.H. Richardus 5. Lopend promotieonderzoek Gerard de Vries werkte na zijn studie geneeskunde 3 jaar als hoofd van een ziekenhuis in Zambia en 3 jaar als district medical officer in Ghana. Sinds 1999 werkt hij bij de GGD Rotterdam-Rijnmond als tuberculosearts en (sinds 2001) als hoofd van de afdeling tuberculosebestrijding. In 2004 startte hij het onderzoek beschreven in dit proefschrift (2009). Tuberculose wordt veroorzaakt door een bacterie, de Mycobacterium tuberculosis. De Nederlandse laboratoria sturen vrijwel alle bacteriestammen naar het RIVM voor verdere analyse. Sinds 1993 wordt ook een stukje DNA van de bacterie in kaart gebracht, de zogenaamde fingerprint. Als twee bacteriën hetzelfde zijn, vormen zij een cluster en bestaat er mogelijk een verband tussen de patiënten van wie deze bacteriën afkomstig zijn. Gerard de Vries heeft voor zijn promotieonderzoek een transmissie-classificatie model ontwikkeld waarin de DNA fingerprint en andere epidemiologische gegevens gebruikt worden om van alle tuberculosepatiënten plaats en tijdstip van infectie te bepalen. Van de patiënten die tussen 1995 en 2006 in de regio Rotterdam werden vastgesteld, was 38% in het buitenland geïnfecteerd, 36% was korter dan 2 jaar geleden in Nederland geïnfecteerd, en 18% langer dan 2 jaar geleden in Nederland. Een tweede studie richtte zich op de oorzaken van de hoge tuberculose-incidentie in Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen. De hoge incidentie is gerelateerd aan het hoge percentage immigranten, en wordt mede veroorzaakt door recente transmissie onder stedelijke immigranten en niet-immigranten. DNA fingerprinting liet ook zien dat harddruggebruikers en daklozen in het bijzonder een verhoogd risico hebben op tuberculose. In 2002 startte daarom een screeningsprogramma om deze groep twee keer per jaar röntgenologisch op tuberculose te onderzoeken. Na vier jaar screening was het aantal patiënten met dit risicoprofiel gedaald en toonde DNA fingerprinting aan dat transmissie onder deze groepen statistisch significant gedaald was. Gerard concludeert in zijn proefschrift dat DNA fingerprinting in combinatie met epidemiologische informatie van toegevoegde waarde is voor de tuberculosebestrijding in een grootstedelijk gebied. Hij beveelt een pakket maatregelen aan voor de tuberculosebestrijding in grote steden, adviseert om de instrumenten en capaciteit van DNA fingerprinting verder te ontwikkelen, en pleit voor regionale en internationale uitwisseling van ervaringen in grootstedelijke tuberculosebestrijdingsprogramma s. Gerard de Vries is vanaf maart 2009 werkzaam bij het KNCV Tuberculosefonds in Den Haag, als hoofd van de Unit Nationaal. Daarnaast werkt hij parttime bij de afdeling tuberculosebestrijding van de GGD Rotterdam-Rijnmond. Irene Veldhuijzen: Mireille Wolfers: Promotores: Secundaire preventie van hepatitis B in Nederland prof. dr. H.L.A. Janssen; copromotores: dr. R.A. de Man en dr. J.H. Richardus Stichting Lever Onderzoek (Erasmus MC), GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Rotterdam-Rijnmond; Erasmus MC, afdelingen Maag-, Darm-, Leverziekten; Maatschappelijke Gezondheidszorg; Virologie In Rotterdam komen infecties met het hepatitis B-virus relatief veel voor. Een belangrijke taak van de GGD is het uitvoeren van bron- en contactonderzoek bij nieuwe hepatitis B-patiënten. Het promotieonderzoek van Irene Veldhuijzen richt zich op het evalueren en verbeteren van de zorgketen rond hepatitis B-patiënten. Zo heeft ze onderzocht hoe de GGD chronische patiënten die mogelijk behandeling nodig hebben, kan doorverwijzen naar de specialist. Met behulp van mathematische modellering onderzoekt ze de impact van maatregelen op verschillende plaatsen in de zorgketen, zoals het verbeteren van opsporing en doorverwijzing van hepatitis B-patiënten. Ook bestudeert ze de moleculaire epidemiologie van hepatitis B in Rotterdam. Irene zal in het najaar van 2009 haar proefschrift verdedigen. ROsafe, preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen op het ROC prof. dr. J.P. Mackenbach en prof. dr. H. Schaalma (universiteit Maastricht); copromotor: dr. O. de Zwart ZonMw (Academische werkplaats) GGD Rotterdam-Rijnmond; Erasmus MC, afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg; Universiteit Maastricht; Soa aids Nederland; Albeda college; Zadkine In haar promotieonderzoek heeft Mireille Wolfers een interventie ontwikkeld voor jongeren op het ROC, genaamd ROsafe. Het doel van dit voorlichtingsprogramma is het bevorderen van veilig vrijen en het stimuleren van soa-testen onder jongeren met risicogedrag. Een belangrijk onderdeel zijn filmpjes waarin leeftijdsgenoten laten zien welke risico s jongeren lopen en hoe het er bij een soa-test aan toe gaat, en een internetmodule voor individueel advies over testen. Ook zijn er tijdelijke spreekuren op de scholen waar jongeren een soa-test kunnen krijgen. Het project wordt uitgevoerd en geëvalueerd op 24 scholen, door middel van een randomised controlled trial met een voormeting en herhaalde nametingen. Mireille hoopt in 2010 haar promotieonderzoek af te ronden