De boekhandel en het aankoopbeleid van bibliotheken

Transcriptie

1 De boekhandel en het aankoopbeleid van bibliotheken Een onderzoeksopdracht van Vlaams Minister van Cultuur Joke Schauvliege Andy Vekeman Jan Colpaert Michel Meulders Alain Praet Annabel Sels CiMS, HUBrussel

2 1. Inleiding Vermits de bibliotheek een gemeentelijke instelling is, dient het aankopen van boeken te gebeuren via een overheidsopdracht. De gemeente en haar bibliotheek is daarbij gebonden aan Europese richtlijnen en nationale wetgeving, afhankelijk van het bedrag van de aankoop. Hierbij spelen drie bedragen 1 een rol: euro, euro en euro. Aankopen voor meer dan euro moeten aangekondigd worden in het Publicatieblad van de EU. Voor aankopen tussen euro en euro is een publicatie in het Belgisch Staatsblad voldoende. Voor aankopen tussen euro en euro is geen publicatie nodig maar volstaat het om drie offertes te verzamelen van zelf gekozen potentiële leveranciers. Aankopen onder euro vallen buiten deze wetgeving en kunnen uitgevoerd worden met bestelbonnen aan vrij te bepalen leveranciers. In 2010 kwamen 40 openbare bibliotheken in aanmerking om een opdracht te publiceren in het Belgisch Staatsblad alleen al voor hun aankopen van dat jaar (BIOS databank 2010). Ze moeten daarbij objectieve criteria volgen voor het gunnen van de opdracht. Om de concurrentie te bevorderen, mogen bij voorbeeld geografische criteria niet voorkomen. De overige bibliotheken dienen hun opdracht enkel bekend te maken bij zelf gekozen leveranciers en hebben zo meer ruimte om indirect ook andere criteria (zoals geografische) te hanteren. In beide gevallen is prijs een belangrijk gunningscriterium. Rekening houden met de financiële consequenties is een elementaire regel van goed bestuur. De kans bestaat echter dat prijs hét doorslaggevende criterium wordt. De openbare bibliotheek is immers een zeer belangrijke en grote koper van boeken. Om deze belangrijke en grote klant te verwerven, zijn vele boekhandels bereid om een (grote) korting toe te kennen. De boekensector spreekt zelfs over een kortingsslag onder de boekhandels. Een correcte marktwerking veronderstelt echter dat een particuliere koper geen invloed heeft op de prijs. Omdat bibliotheken als belangrijke en grote klant soms grote kortingen krijgen en hierdoor indirect en onbewust een invloed hebben op de prijs, wordt mogelijks de normale marktwerking van de boekhandels verstoord. De boekensector wijst erop dat deze situatie de diversiteit van het boekenlandschap in gevaar brengt onder meer omdat kleinere boekhandels minder grote kortingen kunnen geven of onvoldoende winstmarges hebben wanneer ze wel meegaan in de kortingsslag. Sommige bibliotheken van hun kant zijn bezorgd over een mogelijke daling van de dienstverlening door die kortingsslag. Het Boekenoverleg stelt daarom voor om meer kwalitatieve gunningcriteria op te nemen (BoekenOverleg, 2009). In het buitenland vinden we nog andere oplossingen voor deze problematiek. In Frankrijk bestaat er bijvoorbeeld een bij wet vastgelegde limiet op de korting die boekhandels mogen geven aan openbare bibliotheken en in Nederland is er een centraal aankoopbeleid gekoppeld aan een vaste boekenprijs. Minister Schauvliege tot slot pleit in deze context voor meer samenwerking tussen de bibliotheken en de boekhandels (Commissie voor cultuur, 2012). 1 De vermelde bedragen zijn excl. BTW. 2 Wordt euro in juli Wordt euro in juli

3 Deze studie wil de Vlaamse overheid modellen aanreiken over het aankoopbeleid van bibliotheken en de samenwerking met de boekhandels om op basis hiervan beleidsmaatregelen te kunnen nemen. Een eerste deel van deze studie beschrijft de huidige situatie in Vlaanderen. Daarin wordt de marktstructuur van de Vlaamse boekensector besproken, de verschillende facetten van de relatie tussen van de openbare bibliotheken en de boekhandels en het huidige aankoopbeleid van bibliotheken in Vlaanderen. Een beschrijving van de huidige situatie is relevant voor de Vlaamse overheid omwille van het feit dat objectieve gegevens nu weinig beschikbaar zijn. Het tweede deel van deze studie is een inventarisatie van het aankoopbeleid van openbare bibliotheken in andere (Europese) landen. Dit deel geeft een overzicht van het aankoopbeleid in die andere landen en is tegelijk ook een inspiratiebron voor mogelijke beleidsmaatregelen. Het derde deel tenslotte is een discussie over mogelijke wijzigingen aan het huidige aankoopbeleid van Vlaamse bibliotheken. Hierin komen vormen van samenwerking tussen bibliotheken en boekhandels gekaderd in de eerder gekarakteriseerde relatie tussen beide aan bod en een analyse van het draagvlak bij bibliotheken en boekhandels voor deze samenwerkingen. Daarna volgen de resultaten van een draagvlakstudie voor wijzigingen in het aankoopbeleid wijzigingen die geïnspireerd zijn op de geïnventariseerde praktijken uit het buitenland. Tot slot is er een uitgebreidere bespreking van mogelijke wijzigingen aan het huidige aankoopbeleid waarvoor onder bibliothecarissen en boekhandelaars een draagvlak bestaat. In het eerste hoofdstuk is er een overzicht van de onderzoeksvragen en de gebruikte data bestanden. Analyses in deze studie gebeuren op basis van eigen verzamelde data onder meer via bevragingen aan bibliotheken en boekhandels aangevuld met gegevens uit andere databronnen waaronder BIOS-databank en de Participatiesurvey De gebruikte analyse technieken en de resultaten daarvan komen aan bod in de respectievelijke hoofdstukken. Het laatste hoofdstuk bevat onze conclusies en beleidsaanbevelingen. De gebruikte vragenlijsten en de meer technische aspecten van de analyses zijn te vinden in de bijlagen. 2. Vraagstelling, onderzoeksmethode en gebruikte databronnen De hierboven gestelde probleemstelling leidt tot volgende fundamentele en toegepaste vragen. Hieronder staat ook telkens de bijhorende onderzoeksmethode. Op het einde van het hoofdstuk volgt een beschrijving van de gebruikte databronnen. Wat is de huidige marktstructuur van de Vlaamse boekensector? De doelstelling is om bijkomende informatie te verschaffen over de huidige marktstructuur van de Vlaamse boekensector. De term marktstructuur verwijst naar het aantal organisaties en de verdeling van deze organisaties in een markt. Dit bepaalt grotendeels de concurrentie in de sector. Hoe is de boekenmarkt georganiseerd? Welke types van boekhandels zijn er? Hoe evolueert de omzet van de boekenverkoop en van de verschillende type boekhandels? Wat is de concentratie in de markt? Welke type boekhandels zijn grote spelers? Hoeveel verkooppunten zijn er? Deze vragen krijgen een antwoord aan de hand van een analyse van primaire en secundaire databronnen. Data die hiervoor gebruikt werden, zijn de financiële 2

4 gegevens uit de Bel-first databank en de Top Trends databank, verkoopcijfers uit het consumentenpanel van GfK en boek.be en data over bibliotheken uit de BIOS databank. Welke relaties bestaan er tussen boekhandels en bibliotheken in Vlaanderen? Bestaande gegevens en verklaringen van participanten in de boekensector geven aan dat bibliotheken en boekhandels complementaire activiteiten vervullen. Zo concludeerde de studie naar het koop, leen- en leesgedrag in Vlaanderen (Synovate, 2011) dat lenen kopen versterkt, maar niet omgekeerd. Het is echter ook mogelijk dat in sommige omstandigheden de openbare bibliotheek en de boekhandel met elkaar in concurrentie staan. Hemmeter (2007) toonde bijvoorbeeld aan dat in de Verenigde Staten het bibliotheekgebruik net daalde door de opkomst van grote boekwinkels. In het algemeen is de bestaande literatuur echter vaag over de precieze mechanismen die bepalen of bibliotheek en boekhandel elkaar versterken. Om die reden wordt in deze studie de relatie tussen bibliotheek en boekhandel empirisch onderzocht. De resultaten nuanceren de bevindingen uit de studie naar het koop, leen- en leesgedrag in Vlaanderen en geven een referentiekader voor vormen van samenwerking tussen beide. De empirische analyse gebeurt aan de hand van de data uit de enquête koop, leen- en leesgedrag (een nieuwe analyse op de zelfde data), data uit de ParticipatieSurvey 2009 en data verkregen via een eigen enquête onder boekhandels. Hoe gebeurt het aankoopbeleid van bibliotheken? De doelstelling is om te beschrijven hoe het aankoopbeleid van openbare bibliotheken in de praktijk gebeurt. Welke procedures volgen de bibliotheken? Welke criteria gebruiken de bibliotheken bij het kiezen van de leveranciers? Welke criteria vindt de bibliothecaris belangrijk? Welke criteria zijn haalbaar voor boekhandels? Om een zicht te krijgen op de feitelijke procedures en criteria werd gebruik gemaakt van data uit een eigen onderzoek van gemeentelijke documenten gebaseerd op een opvraging in het Publicatieblad van de EU, het Belgische Staatsblad, de databank 3P en een opvraging van documenten bij de bibliothecarissen. Na dit documenten-onderzoek volgde een enquête onder bibliothecarissen om te weten hoe belangrijk de bibliothecarissen die criteria vinden en een enquête onder boekhandels om te weten of die criteria haalbaar zijn voor de boekhandels. Hoe gebeurt het aankoopbeleid van bibliotheken uit andere landen? Hier is een inventarisatie gemaakt van het aankoopbeleid van openbare bibliotheken in andere (Europese) landen. Doelstelling was om een overzicht te geven van het aankoopbeleid in die landen en ook om inspiratie te geven voor mogelijke beleidsmaatregelen in Vlaanderen. Tegelijk is ook een inventarisatie gemaakt van vormen van samenwerking tussen bibliotheek en boekhandel. De inventarisatie gebeurde aan de hand van gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen. De inventarisatie zorgt voor inzicht in de manier waarop bibliotheken in het desbetreffende land boeken aankopen en in welke mate boekhandels en bibliotheken samen werken. Welke wijzigingen in het aankoopbeleid zijn mogelijk? Doelstelling is om mogelijke bijsturingen aan het huidige aankoopbeleid van Vlaamse bibliotheken te onderzoeken. Twee invalshoeken komen daarbij aan bod: (1) 3

5 samenwerking tussen bibliotheek en boekhandel en (2) een andere organisatie van het aankoopbeleid. Welke vormen van samenwerking kunnen we onderscheiden? Met welke vormen van samenwerking gaan boekhandels en bibliothecarissen akkoord? Hoe kan het aankoopbeleid anders georganiseerd worden? Met welke veranderingen aan het aankoopbeleid gaan bibliothecarissen en boekhandels akkoord? Wat zijn de gevolgen van een wijziging aan het aankoopbeleid? Vormen van samenwerking worden geformuleerd in het eerder gevonden relatiekader tussen bibliotheek en boekhandel (zie hierboven) en aan de hand van voorbeelden uit de gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen. Deze inventarisatie van praktijken geeft ook voorbeelden van mogelijke veranderingen aan het aankoopbeleid in Vlaanderen. Het draagvlak bij bibliothecarissen en boekhandels voor vormen van samenwerking en veranderingen aan het aankoopbeleid werd onderzocht door middel van een enquête onder bibliothecarissen en een enquête onder boekhandels. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de gebruikte databronnen. De eerste tabel is een weergave van reeds bestaande databronnen die voor deze studie opnieuw onderzocht werden. De nieuwe dataverzamelingen voor deze studie staan in de tweede tabel. De bijhorende vragenlijsten zijn te vinden in de bijlagen. Tabel 1. Reeds bestaande data Databron Bel-first databank Top Trends databank Consumentenpanel GfK BIOS databank Omschrijving Bel-First is een databank van Bureau Van Dijk die gegevens bevat, onder meer financiële gegevens, over meer dan 2 miljoen Belgische en Luxemburgse bedrijven. Top Trends databank geeft gedetailleerde financiële en contactinformatie van de belangrijkste Belgische bedrijven. GfK is een marktonderzoeksbureau met vestigingen in meer dan 100 landen dat onder meer data verzamelt over de consumentenbestedingen. GfK verzamelt o.a. data over de verkoop van boeken (alle talen, strips, educatieve uitgaven) in fysieke en virtuele winkelpunten in Vlaanderen en Brussel. GfK registreert fysieke en virtuele kassa-aanslagen (contante betalingen). De verkoop op factuur zoals aan bedrijven, scholen, bibliotheken, zijn niet opgenomen in deze data. De dekkingsgraad bedroeg volgens GfK in 2009 en %, vanaf 2011 is de dekkingsgraad gestegen naar 87%. Bios (Bibliotheek informatie- en opvolgingssysteem) is de statistische databank van alle door de Vlaamse overheid gesubsidieerde openbare bibliotheken. Via de Biosinvoermodule worden jaarlijks diverse gegevens van de openbare bibliotheken verzameld: m.b.t. infrastructuur en toegankelijkheid, collectie en uitleningen, ICT, leners en bezoekers, personeel, dienstverlening en activiteiten, inkomsten en 4

6 uitgaven. Enquête koop-, leen- en leesgedrag (2012) Participatiesurvey (2009) Enquête uit de studie Koop-, leen- en leesgedrag (Synovate, 2011). In totaal werden 750 telefonische interviews (respondenten ouder dan 18 jaar) gerealiseerd in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel. De enquête verzamelt gegevens over het koop/lees/leengedrag van boeken in De participatiesurvey is een grootschalig, wetenschappelijk gefundeerd, onderzoek naar kunsten- en cultuurparticipatie, deelname aan het verenigingsleven en sportgedrag dat in 2009 werd uitgevoerd door het Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport. In totaal werden 3144 Vlamingen tussen 14 en 85 jaar face to face bevraagd. De enquête verzamelt gegevens over participatie aan kunst en cultuur (waaronder aan lezen en bibliotheekbezoek), verenigingsleven en sport. Tabel 2. Nieuw verzamelde data Databron Onderzoek gemeentelijke documenten Gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen Omschrijving Opvraging van documenten bij de bibliothecarissen. Per mail werden de bibliothecarissen van de 310 openbare bibliotheken gevraagd om ons het recentste bestek voor de aankoop van boeken en de recentste gunning ervan te bezorgen of ons te laten weten indien ze deze documenten niet gebruiken. Na één week verstuurden we een herinnering, na twee weken later probeerden we telefonisch de ontbrekende informatie te achterhalen. In het totaal antwoordden 188 bibliothecarissen. De documenten werden onderzocht naar de soort van procedure, de looptijd van de opdracht, het bedrag van de opdracht, het gebruik van criteria en het gewicht ervan. Publicaties in het Publicatieblad van de EU en het Belgische Staatsblad en vermeldingen tussen 2009 en maart 2013 in de databank 3P werden zover als mogelijk onderzocht naar de soort van procedure, de looptijd van de opdracht, het bedrag van de opdracht, het gebruik van criteria en het gewicht ervan. Hierdoor werd informatie verzameld van 45 extra gemeenten. In totaal is er dus informatie over 233 gemeenten. Een enquête werd via mail verstuurd naar de Europese vakverenigingen die lid zijn van EBLIDA (European Bureau of Library, Information and Documentation Associations). Na enkele weken werd een herinneringsmail verstuurd naar de vakverenigingen die nog niet geantwoord hadden door Vincent Bonnet, directeur van EBLIDA. 5

7 Tevens werden mondelinge informatie bekomen via vertegenwoordigers van Enquête onder boekhandels Vlaamse vakverenigingen in de stuurgroep van dit project en een mondeling interview met Vincent Bonnet, directeur van EBLIDA. Daarnaast werd ook telefonisch of via mail bijkomende informatie verzameld bij contactpersonen die door respondenten van de enquête werden vermeld. Enquête gehouden onder boekhandels in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel tussen 15 maart 2013 en 21 april De boekhandels kregen vier vragen. De precieze verwoording van deze vragen is terug te vinden in de bijlagen. Om zeker te zijn dat de vragen in de enquête duidelijk waren voor de respondenten, werd de enquête door de onderzoekers eerst uitgetest bij enkele boekhandels en bibliotheken, waarna de definitieve versie van de enquête werd opgesteld. Omvang van bibliotheekleveringen. In de enquête werd aan de boekhandels gevraagd of ze leveren aan bibliotheken en zo ja, hoe groot de omvang is van de bibliotheek leveringen. De resultaten van deze vraag zijn te vinden in hoofdstuk 3.2. Rangschikking van criteria. Bibliothecarissen verwachten van hun leveranciers een specifieke dienstverlening. In de enquête dienden de boekhandels 13 aspecten van dienstverlening te rangschikken in (1) gemakkelijk haalbaar, (2) eventueel haalbaar en (3) niet haalbaar. De criteria werden geselecteerd uit het onderzoek van gemeentelijke documenten en zijn dezelfde als de criteria die bevraagd werden in de enquête onder bibliothecarissen. Een verantwoording voor de keuze van de opgenomen criteria en de resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk 3.3. Rangschikking van voorbeelden van samenwerking. Uit de gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen en het onderzoek naar de relatie tussen boekhandel en bibliotheek werden zes voorbeelden van samenwerking geformuleerd. In de enquête dienden de boekhandels deze voorbeelden te rangschikken van meest wenselijke tot minst wenselijke. Dezelfde voorbeelden van samenwerking werden ook bevraagd in de enquête onder bibliothecarissen. Resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk 5.1. Keuze experiment wijzigingen aan het aankoopbeleid. In de enquête maakten de boekhandels - in een reeks van acht op elkaar volgende vragen - telkens een keuze tussen drie alternatieve manieren om het aankoopbeleid te organiseren. Ze dienden daarbij telkens het alternatief aan te duiden dat voor hen het beste 6

8 is en het alternatief dat voor hen het slechtste is. De alternatieven werden opgesteld op basis van kenmerken die het aankoopbeleid in Vlaanderen en in andere Europese landen typeren (op basis van de gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen). Dezelfde alternatieven werden bevraagd in de enquête onder bibliothecarissen. Een verantwoording van de keuze voor de opgenomen kenmerken en de resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk boekhandels uit Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel werden via uitgenodigd tot het invullen van de online vragenlijst. Enkel boekhandels werden aangeschreven en niet de verkooppunten van boeken in supermarkten, krantenwinkels of speelgoedwinkels. Na twee weken werd een herinnering gestuurd. In totaal werden 137 interviews gerealiseerd. Uit de gerealiseerde steekproef is 34,3% deel van een keten, 3,6% een online winkel en 60,6% een onafhankelijk boekhandel. Enquête onder bibliothecarissen Enquête gehouden onder bibliothecarissen in Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel tussen 15 maart 2013 en 21 april De bibliothecarissen kregen drie vragen. De precieze verwoording van deze vragen is terug te vinden in de bijlagen. Rangschikking van criteria. Bibliothecarissen verwachten van hun leveranciers een specifieke dienstverlening. In de enquête dienden de bibliothecarissen 13 aspecten van dienstverlening te rangschikken van meest belangrijke tot minst belangrijke. De criteria geselecteerd uit het onderzoek van gemeentelijke documenten en zijn dezelfde als de criteria die bevraagd werden in de enquête onder boekhandels. Een verantwoording voor de keuze van de opgenomen criteria en de resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk 3.3. Rangschikking van voorbeelden van samenwerking. Uit de gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen en het onderzoek naar de relatie tussen boekhandel en bibliotheek werden zes voorbeelden van samenwerking geformuleerd. In de enquête dienden de bibliothecarissen deze voorbeelden te rangschikken van meest wenselijke tot minst wenselijke. Dezelfde voorbeelden van samenwerking werden ook bevraagd in de enquête onder boekhandels. Resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk 5.1. Keuze experiment wijzigingen aan het aankoopbeleid. In de enquête maakten 7

9 de bibliothecarissen - in een reeks van acht op elkaar volgende vragen - telkens een keuze tussen drie alternatieve manieren om het aankoopbeleid te organiseren. Ze dienden daarbij telkens het alternatief aan te duiden dat voor hen het beste is en het alternatief dat voor hen het slechtste is. De alternatieven werden opgesteld op basis van kenmerken die het aankoopbeleid in Vlaanderen en in andere Europese landen typeren (op basis van de gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen). Dezelfde alternatieven werden bevraagd in de enquête onder boekhandels. Een verantwoording van de keuze voor de opgenomen kenmerken en de resultaten van deze vraag is te vinden in hoofdstuk 5.2. Alle bibliothecarissen uit Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel werden via uitgenodigd tot het invullen van de online vragenlijst. Na twee weken werd een herinnering gestuurd. In totaal werden 234 interviews gerealiseerd. 3. Huidige situatie in Vlaanderen Voor het onderzoek naar alternatieven voor het huidige aankoopbeleid is het van belang om eerst de huidige situatie te kennen. In dit deel komt dan ook eerst de marktstructuur van de boekhandels in Vlaanderen, de relatie tussen bibliotheken en boekhandels en het huidige aankoopbeleid van Vlaamse openbare bibliotheken aan bod. Hieronder volgt de beschrijving van de marktstructuur. Die term verwijst naar het aantal bedrijven en de verdeling van de marktaandelen van deze bedrijven. Dit laatste kenmerkt bepaalt grotendeels de concurrentie in de sector. Empirische gegevens hiervoor werden verzameld via het consumentenpanel van GfK en de Bel-first databank Marktstructuur van de boekhandels De boekenmarkt kan men schematisch voorstellen zoals in onderstaande figuur (gebaseerd op Hjorth-Andersen (2000)). In de distributieketen van uitgever tot boekhandel zijn er verschillende kanalen waarlangs een boek de markt bereikt, zoals de uitgeverijen, de distributie (groothandels of logistieke bedrijven) en de boekhandels. 8

10 Figuur 1. Schematische voorstelling boekenmarkt Aanbod Markt Nationale auteurs Uitgeverij Handel Verkochte boeken Distributie Online boekhandels Keten van boekhandels Prijs boeken Buitenlandse auteurs Onafhankelijke boekhandels Supermarkten / speelgoedwinkels / krantenwinkels / Nieuwe titels Import Bibliotheken De uitgevers moeten in essentie twee beslissingen nemen. Ze bepalen in principe welke titels er op de markt komen en aan welke prijs. In het geval van een bestseller is de keuze van een uitgever om het boek op de markt te brengen voor de hand liggend en is het enige probleem de prijs. De meeste boeken zijn echter geen bestsellers en daarvoor moet de uitgever tegelijk een beslissing nemen over beide aspecten. De uitgeverijen verkopen boeken aan verschillende partijen: aan de distributie, aan de boekhandels en rechtstreeks aan de consument. Er zijn vijf verschillende soorten boekhandels te onderscheiden, met name de boekhandelketens, de supermarkten, de online boekhandels, de entertainmentspecialisten en de onafhankelijke boekhandels 4. Om een duidelijk idee te hebben van deze types van spelers staan hieronder een aantal voorbeelden van boekhandels in Vlaanderen en Brussel. 1. Ketens zijn de boekhandels met meerdere verkooppunten zoals Club (8 verkooppunten), ECI (5 verkooppunten), Fnac (8 verkooppunten), de Standaard Boekhandel (144 verkooppunten), Boekenvoordeel (8 verkooppunten), De Slegte (22 verkooppunten). Voor enkele ketens zoals Fnac en De 4 De gebruikte omzetdata op basis van kasverkopen, niet op basis van facturen, werden aangeleverd door GfK. De type boekhandels die in deze database voorkomen zijn ingedeeld in de categorieën ketens (bookstore chain), speciale winkels met ontspanningsverkoop (entertainment specialists), onafhankelijke boekhandels (independent bookstores), supermarkten (mass merchandisers) en onlinewinkels. 9

11 Slegte zijn er omzetdata per vestiging. Andere ketens zoals o.a. de Standaard Boekhandel leveren de geaggregeerde data aan. 2. Supermarkten die boeken verkopen zijn onder meer Carrefour, Makro, Carrefour market, Cora, GB, Kruidvat, Colruyt en Trafic 3. Voorbeelden van online boekhandels zijn Cosmox, ColliShop, bol.com, Free Record Shop (onlinegedeelte), Cool blue, Amazon.de, ECI.be, fnac.be, proxis.be & azur.be, Rue du commerce, De Standaard shop en NieuwsbladShop.be. 4. Entertainment specialisten zijn spelers zoals Gamestore, Free Record Shop, Bilbo, Dreamland, Bart Smit, SupraBazar, Office Centre, Saturn, Fun, het Computerwinkeltje, Toy-Champ, MediaMarkt of Broze. 5. Onafhankelijke boekhandels zijn onder meer de boekhandels die samen Colibro hadden opgericht. Colibro was in 1998 als een coöperatieve vennootschap ontstaan als verband tussen een twintigtal grote zelfstandige boekhandels met als doel deze boekhandels krachtiger te maken tegenover uitgevers (Steinberger, De Reyghere in: De Morgen, 15/11/11). Sindsdien is een nieuw samenwerkingsverband met de naam Confituur ontstaan met 33 onafhankelijke boekhandels. De omzet van deze boekhandels werd onderzocht via het consumentenpanel van GfK. Dit bedrijf bevestigt dekking te hebben van 81% voor de omzet van 2009 en 2010 en van 87% voor de omzet van 2011 en Het gaat om de omzet van de algemene boekhandel, inclusief reisboekhandels, kinderboekhandels en stripboekhandels. De wetenschappelijke boekhandels en de esoterische boekhandels zijn hierbij niet opgenomen. De fysieke en virtuele kassa-aanslagen zijn verwerkt. De verkopen op factuur zoals aan bedrijven, scholen en bibliotheken zijn evenwel niet opgenomen in deze data. Dit is wel een beperking. Tabel 3 toont de evolutie van de totale omzet van de boeken in Vlaanderen en Brussel. Tussen 2009 en 2012 is de omzet met 8,3 percent gedaald is. De cijfers in deze tabel zijn gecorrigeerd voor de dekkingsgraad van de omzetdata van GfK - die 81 percent bedraagt voor de jaren 2009 en 2010 en 87 percent voor de jaren 2011 en 2012 en werden uitgedrukt in reële prijzen van Tabel 3. Totale omzet van boeken in Vlaanderen en Brussel in de periode 2009 tot 2012 (in euro, reële prijzen van 2012) jaaromzet boeken De verdeling van de omzet over de vijf onderscheiden soorten boekhandel is te zien in Figuur 2. De ketenboekhandels (rechterschaal in de figuur) vertegenwoordigen een marktaandeel van bijna drie vierden van de omzet aan algemene boeken in Vlaanderen (74,4% in 2009). Dit aandeel is sinds 2009 het jaar met een omzet van 271 miljoen - wel licht gedaald tot 71,4% in Op grote afstand van de ketens vormen de supermarkten 10

12 het tweede grootste distributiekanaal voor algemene boeken. Ze zijn goed voor een 11 tot 12 percent van de boekenomzet in de periode 2009 tot en met Daarna komen de onafhankelijke boekhandels, de entertainment specialisten en de online boekhandels in De grootste omzetgroei recentelijk komt van de online boekhandels die in 2009 slechts 2% van de omzet vertegenwoordigen, maar in 2012 al geklommen zijn tot 7% van de totale marktomzet. Het aandeel van de onafhankelijke boekhandels daalt in dezelfde periode van 7% in 2009 tot bijna 5% in Supermarkten en entertainment specialisten hebben een quasi constant aandeel in de boekenomzet in Vlaanderen gedurende de laatste vier jaren. Gegeven de achteruitgang van de totale omzet aan boeken is dus duidelijk een relatieve toename van de online verkoop te zien en een relatieve daling van de verkoop via de ketens en de onafhankelijke boekhandels. Figuur 2. Omzet van de boekhandels in Vlaanderen en Brussel per kanaal in % van de totale omzet 14% 74% 12% 72% Andere spelers 10% 8% 6% 4% 70% 68% 66% 64% Ketens Entertainment specialisten Onafhankelijke boekhandels Supermarkten Online boekhandels Ketens 2% 62% 0% % Om de evolutie van de marktstructuur van de boekhandel-sector in kaart te kunnen brengen, werd opnieuw gebruik gemaakt van het consumentenpanel van GfK. Ook de Bel-first databank van Bureau van Dijk, en de Trends Top werden geconsulteerd voor gegevens over omzet en brutomarge. Van beide laatste databases werd voor de totale omzet van de bedrijven geen gebruik gemaakt. Zij vermelden immers niet enkel de omzet gerealiseerd door boekenverkoop, maar ook bijvoorbeeld de omzet gegenereerd door de verkoop van kantoorbenodigdheden. Of de concurrentie in een sector goed werkt kan worden bestudeerd door het observeren van het aantal en de onderlinge grootte van de spelers. Dit noemen we de marktstructuur. Een eerste maatstaf voor de marktstructuur is de som van de marktaandelen van de grootste 4 of 8 boekhandels, genoteerd als C 4 en C 8. Figuur 3 toont in het 11

13 blauw de C 4 en in het rood de C 8 voor de jaren 2009 tot en met Op de X-as staat het totale marktaandeel en op de Y-as de vier gerapporteerde jaren van 2009 tot Op basis van de GfK omzetdata werd de som van de marktaandelen van deze belangrijkste spelers berekend. Het blijkt dat de vier belangrijkste boekhandels samen een marktaandeel hebben van 46 percent in 2009, wat oploopt tot 48 percent in Er is dus een sterke centralisatie en hierin weinig evolutie over de periode 2009 tot De vier grootste boekhandels zorgen relatief voor meer omzet dan de volgende vier spelers. Het marktaandeel van de acht belangrijkste boekhandels, gemeten als C 8, is niet significant hoger dan dat van de vier grootste. Het schommelt tussen de 52 en 54 percent van de totale omzet van de sector in de jaren 2009 tot Figuur 3. Concentratie bij de Vlaamse boekhandels (C 4 en C 8 ) C8 C % 10% 20% 30% 40% 50% 60% Percentage van de totale omzet De vanzelfsprekend anoniem gerapporteerde boekhandels in de top 4 of top 8 zijn vooral ketenboekhandels (zie Tabel 4 hieronder). De consolidatie naar meer ketenboekhandels is een internationaal fenomeen (Bekken, 1997/1998). In 2009 en 2010 is er een supermarkt die de vierde grootste omzet levert. In 2010 is de achtste grootste speler een winkel uit het segment van de entertainment specialisten. In 2011 duikt voor het eerst een online boekhandel op bij de acht grootste spelers, namelijk op de zesde plaats. De derde grootste speler is in dat jaar een supermarkt en de zevende grootste is een entertainment specialist. In 2012, tenslotte, zijn de zevende en achtste spelers beiden online winkels, wat wijst op het toenemende belang van online aankopen in de Nederlandstalige boekenmarkt in België. Tabel 4. Type boekhandels binnen de C 8 ( ) boekhandel 1 ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel 12

14 boekhandel 2 ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel boekhandel 3 ketenboekhandel ketenboekhandel Supermarket supermarkt boekhandel 4 supermarkt supermarkt ketenboekhandel ketenboekhandel boekhandel 5 ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel ketenboekhandel boekhandel 6 ketenboekhandel ketenboekhandel online boekhandel entertainment specialist boekhandel 7 ketenboekhandel ketenboekhandel entertainment specialist online boekhandel boekhandel 8 ketenboekhandel entertainment specialist ketenboekhandel online boekhandel Een nog nauwkeurigere meting van de concentratie, waarbij rekening gehouden wordt met alle bedrijven, is de Herfindahl-Hirschman index, de som van de gekwadrateerde marktaandelen van alle bedrijven in de markt. Herfindahl-Hirschman index i = 2 1 S i Men neemt aan dat een Herfindahl-Hirschman index tussen 0,2 en 0,6 wijst op een oligopoliesituatie (Besanko, Dranove, & Shanley, 1997). Onder de 0,2 is er eerder sprake van volmaakte mededinging of monopolistische concurrentie (voorbeelden hiervan zijn onder meer kledij, schoenen of restaurants). Een studie van de overkoepelende sector, met NACE code 476, de detailhandel in boeken en kantoorbenodigdheden (Eyckmans, et al., 2011) geeft een Herfindahl-Hirschman index aan van 0,18. Deze studie bekeek data van 2001 tot Hier wordt de Herfindahl-Hirschman index uitsluitend berekend voor de boekensector. Op basis van Consumentenpanel GfK bedraagt deze index 0,21 voor de periode 2009 tot Dit wijst er op dat de boekensector in de loop van de jaren geëvolueerd naar een meer oligopoliesituatie maar met nog steeds voldoende concurrentie in de sector. Om meer inzicht te krijgen in het aantal verkooppunten en het aantal geregistreerde boekhandels, werden verschillende bronnen geraadpleegd en vergeleken. Door het uiteenlopende karakter van de verschillende spelers op de boekenmarkt, is echter voorzichtigheid geboden vooraleer een uitspraak kan gedaan worden over het aantal geregistreerde boekhandels. We vergeleken daarvoor de geregistreerde leden van boek.be, de boekhandels in de het consumentenpanel van GfK, de boekhandels vermeld in Bel-first en de boekhandels vermeld in Top Trends. Boek. be is de confederatie van alle belangenverenigingen van het Vlaamse boekenvak, nl. de Vlaamse boekverkopers (VVB), de Vlaamse uitgevers (VUV) en de Vlaamse boekenimporteurs (VBI). Bel-first, een product van Bureau Van Dijk, bevat alle Belgische bedrijven, die al of niet de verplichting hebben om hun jaarrekening neer te leggen. De indeling van de bedrijven gebeurt op basis van de NACE-code. In principe staat de NACE BEL code (2008) voor de detailhandel in gespecialiseerde winkels van boeken en de NACE-code 13

15 47620 voor de detailhandel in gespecialiseerde winkels van kantoorbenodigdheden, maar deze laatste code bevat in werkelijkheid een heel aantal boekhandels in de Bel-first databank. Daarnaast zijn een heel aantal boekhandels gevonden onder aanverwante NACE-codes. Top Trends neemt de NACE-codes over van Bel-first. In Bel-first en Trends Top zijn er 514 verkooppunten. Dit is zeker een overschatting, omdat hieronder ook krantenwinkels met een boekenambitie zijn opgenomen, die niet altijd als dusdanig kunnen worden geïdentificeerd. Bij de VVB zijn er 98 boekhandels met 381 verkooppunten. Dit is een onderschatting van het werkelijke aantal verkooppunten, omdat dit gaat over leden van een Vereniging van de Vlaamse Boekverkopers. Op basis van het consumentenpanel van GfK zijn er 379 boekhandels 5. Door een gebrek aan archiefdata kan hiervan niet de evolutie worden in kaart gebracht. Eerder dan het aantal spelers is het aantal verkooppunten belangrijk, omdat de toegankelijkheid van de klant tot het boekenaanbod door de locatie bepaald wordt. De verkooppunten in de GfK panel kunnen worden ingedeeld volgens type. Van de 1225 verkooppunten van boeken zijn er 542 supermarkten, 350 ketens, 304 entertainment specialisten en 29 onafhankelijke boekhandels in de periode Het aantal onafhankelijke boekhandels is in deze databank zwaar onderschat. Kleinere boekhandels zijn niet verplicht hun omzetdata vrij te geven. De concurrentie tussen de boekhandels is eerder lokaal of regionaal van aard, dan landelijk. Vermits er 308 gemeenten in Vlaanderen zijn en 19 in Brussel en volgens de GfK data 379 boekhandels, is er een gemiddelde van 1,15 boekhandels per gemeente Relatie bibliotheek en boekhandel Door het aankopen, verkopen en uitlenen van boeken bouwen bibliotheken en boekhandels een relatie op. Deze relatie is eerder complex. Ze hebben ze elkaar nodig, ze vullen elkaar aan, ze zijn concurrenten Hieronder beschrijven en onderbouwen we vier facetten van deze relatie: de bibliotheek is een goede klant van de boekhandel (Figuur 4, pijl 1), de bibliotheek en de boekhandel zijn concurrenten (Figuur 4, pijl 2), de bibliotheek en de boekhandel zijn partners bij het bevorderen van het lezen (Figuur 4, pijl 3) en de bibliotheek is een reclameinstrument voor het boek, hét product van de boekhandel (Figuur 4, pijl 4). Figuur 4. De relatie tussen de bibliotheek en de boekhandel 5 Dit zijn de onafhankelijke boekhandels en de ketens. De supermarkten, online winkels en entertainment specialisten zijn hier niet bij gerekend. Er is geweten dat er een dekking is van de verkoopcijfers van 81 percent voor de jaren 2009 en 2010 en van 87 percent voor de jaren , maar door het anonieme karakter van de data is vanzelfsprekend niet geweten hoeveel deze als fractie van het totale aantal boekhandels uitmaken. 14

16 De bibliotheek is een goede klant van de boekhandel (Figuur 4, pijl 1). Bibliotheken kopen vooral boeken aan bij onafhankelijke boekhandels, boekhandelketens of online boekhandels. Slechts uitzonderlijk bij de uitgevers en zelden of nooit bij grootwarenhuizen of entertainmentspecialisten. Tabel 5 geeft de totale omzet van de onafhankelijke boekhandels, de boekhandelketens en de online boekhandels van 2009 tot 2012 (bron: consumentenpanel van GfK). Ook de bedragen waarvoor de bibliotheken boeken aankochten werden in deze tabel opgenomen (bron: BIOS). De laatste rij geeft het percentage dat de verkoop aan bibliotheken uitmaakt van de globale omzet van de onafhankelijke boekhandels, de boekhandelketens en de online boekhandels. Dit percentage bleef in de periode quasi constant op 7%. De bibliotheek is dus een (zeer) goede klant van de boekhandel. Tabel 5. Omzet van de boekhandel en verkoop aan bibliotheken Jaar Onafhankelijke boekhandels, boekhandelketens en online boekhandel Omzet Bibliotheken Aankoopbedrag Bibliotheek als klant bij de boekhandel Percentage 7,2% 7,0% 7,0% 7,2% 6 De omzet is geïndexeerd met 2012 als referentiejaar en gecorrigeerd voor factuur-verkopen (excl. leveringen aan scholen, penitentiaire instellingen, bedrijven, ) 7 De aankoopbedragen zijn geïndexeerd met 2012 als referentiejaar 15

17 Nuance daarbij is evenwel dat dit percentage een gemiddelde is voor alle boekhandels en alle bibliotheken. Niet alle boekhandels leveren echter aan bibliotheken. Voor een individuele boekhandel die wel levert aan bibliotheken zal dat percentage hoger liggen. Uit de resultaten van de enquête onder boekhandels blijkt bijvoorbeeld dat voor de boekhandels die leveren aan bibliotheken de bibliotheekleveringen gemiddeld 18,1% bedragen. Daarbij is er wel een verschil tussen de onafhankelijke boekhandels (waar 24% van de omzet voortkomt uit bibliotheekleveringen) en boekhandelketens (waar slechts 6% van de omzet hieruit voortkomt). Opvallend is ook een online boekhandel waarbij 95% van de omzet voortkomt uit bibliotheekleveringen. De bibliotheek en de boekhandel zijn concurrenten op korte termijn (Figuur 4, pijl 2). Dit facet van de relatie tussen bibliotheken en boekhandels vindt zijn wortels in het korte termijn beslissingskader van de lezer. Een persoon die een boek wil lezen, heeft de keuze tussen het boek te ontlenen in de bibliotheek of het boek aan te kopen in de boekhandel. Voor sommige lezers is een boek uit de bibliotheek een valabel substituut voor een boek uit de boekhandel. De keuze van de lezer tussen beide is een keuze die op korte termijn kan veranderen als gevolg van bijvoorbeeld fluctuaties in het aanbod van titels, prijsschommelingen van boeken, hoogten van uitleengelden of openingsuren. De keuze staat los van de lange termijn vraag naar lezen in het algemeen. Dit facet van de relatie werd empirisch getoetst aan de hand van de data uit de enquête koop-, leen- en leesgedrag (2011). Deze enquête bevroeg 750 respondenten over het kopen, lenen en lezen van boeken. De keuze tussen lenen en kopen speelt zich af op korte termijn en staat los van de vraag naar lezen op lange termijn. Deze twee kenmerken vereisen een methodologie bekend onder de naam two-stage probit model met sample selectie. Dit specifieke statistische model verdeelt het onderzoeksprobleem in twee stages: (1) wat bepaalt of een persoon leest of niet en (2) wat is het effect van lenen op kopen, rekening houdend met de informatie uit stage 1. Een meer uitgebreide beschrijving van het geschatte model en de volledige resultaten van deze analyse is te vinden in de bijlagen. Uit de resultaten van blijkt dat mannen significant minder kans hebben dan vrouwen om een lezer 8 te zijn, dat deze kans bij 65+ significant lager is en dat de kans om een lezer te zijn significant stijgt met het opleidingsniveau. Verder blijkt dat een lener 9 een significant kleinere kans heeft om koper 10 te zijn, na controle voor geslacht, leeftijd en uitgezuiverd voor het lange termijn effect van lezen. Dit resultaat geeft een duidelijke indicatie dat er op korte termijn een substitutie-effect is tussen kopen en lenen. Met andere woorden: op korte termijn zijn bibliotheken en boekhandels concurrenten. Voor een belangrijk deel van de lezers, namelijk de leners, is een boek uit de bibliotheek een goed alternatief voor een boek uit de 8 Lezer werd gedefinieerd als aan persoon die het voorbije jaar minstens één boek heeft gelezen. 9 Lener werd gedefinieerd als een persoon die het voorbije jaar minstens één boek heeft geleend. 10 Koper werd gedefinieerd als een persoon die het voorbije jaar minstens één boek heeft gekocht. 16

18 boekhandel. Voor de hand liggende aspecten die de grootte van dit substitutie effect beïnvloeden zijn onder meer de beschikbaarheid aan titels, de relatieve prijzen van boekhandels en bibliotheken (waarmee niet enkel financiële prijzen bedoeld zijn maar ook openingsuren, afstand, lidgelden, ) en het inkomen. Helaas bevatte de enquête koop-, leen-, en leesgedrag geen geschikte data om deze aspecten te testen. De bibliotheek en de boekhandel zijn partners bij het bevorderen van het lezen (Figuur 4, pijl 3). Dit facet van de relatie tussen bibliotheken en boekhandels kadert in de lange termijn vraag naar lezen. Hierboven werd beschreven dat lezers de keuze hebben om ofwel een boek te lenen ofwel om een boek te kopen. Op korte termijn zijn bibliotheken en boekhandels concurrenten van elkaar. Ze hebben echter allebei baat bij een grotere groep aan lezers. Hoe groter de groep van lezers in de bevolking, hoe meer boeken de boekhandel zal verkopen en hoe meer boeken de bibliotheek zal uitlenen. De bibliotheek is een reclame-instrument voor het boek, hét product van de boekhandel (Figuur 4, pijl 4). Dit laatste facet van de relatie komt voort uit het effect dat bibliotheken hebben op de lange termijn vraag naar lezen. De bibliotheken bevorderen het lezen en dat komt ten goede aan de boekhandels. Dit effect wordt erkend door de literatuur. Veel cultuur studies vinden bijvoorbeeld een empirische link tussen participatie aan cultuur in het verleden en de huidige participatie aan cultuur. Drie vaak genoemde verklaringen voor dit effect zijn gewoontevorming (Houthakkers & Taylor, 1970), leren door te participeren (Lévy-Garboua & Montmarquette, 1996) en human capital (Stigler & Becker, 1977). Op deze drie verklaringen wordt verder niet ingegaan (een meer uitgebreide bespreking is te vinden in Seaman (2006)). Deze relatie wordt empirisch aangetoond aan de hand van data uit de Participatiesurvey Deze survey bevroeg 3144 respondenten over hun participatie aan cultuur (waaronder leesgedrag en bibliotheekbezoek), sport en het verenigingsleven. De analyse is een logistische regressie waarin het effect van participatie aan de bibliotheek als kind 11 op het huidige leesgedrag wordt onderzocht, na controle voor geslacht, leeftijd en opleiding. Een meer uitgebreide beschrijving van het geschatte model en de volledige resultaten van deze analyse is te vinden in de bijlagen. Uit de resultaten blijkt opnieuw dat mannen significant minder kans hebben dan vrouwen om een lezer 12 te zijn, dat deze kans bij 65+ significant lager is en dat de kans om een lezer te zijn significant stijgt met het opleidingsniveau. Verder blijkt het positieve effect van het gebruik van de bibliotheek als kind. Personen die als kind door hun ouders soms, vaak of regelmatig meegenomen werden naar de bibliotheek hebben een significant hogere kans om nu een lezer te zijn Aankoopbeleid van bibliotheken 11 Respondenten dienden in de enquête de stelling Als kind namen mijn ouders me mee naar de bibliotheek te beoordelen met nooit, soms, vaak en heel regelmatig. 12 Hier gedefinieerd als een persoon die de voorbije zes maanden minstens één boek heeft gelezen. 17

19 In dit deel komt het aankoopbeleid van openbare bibliotheken in Vlaanderen aan bod. Een belangrijk aspect hiervan is de gevolgde procedure. Vermits het hier gaat om een overheidsopdracht, is de gemeente en haar bibliotheek bij deze procedure gebonden aan Europese richtlijnen en nationale wetgeving. Hieronder volgt dan ook eerst een toelichting bij deze wetgeving. De gevolgde procedure werd voor een groot aantal bibliotheken geïnventariseerd in het onderzoek gemeentelijke documenten. De selectie van de leverancier is een ander belangrijk aspect van het aankoopbeleid. Uit de enquête onder bibliothecarissen en uit de enquête onder boekhandels blijkt welke criteria en facetten van dienstverlening bibliotheken verwachten en welke hiervan voor boekhandels haalbaar zijn Wet op de overheidsopdrachten De wetgeving rond overheidsopdrachten is zeer complex. De bespreking hieronder is dan ook beperkt tot de voor deze studie relevante elementen uit de wetgeving. De klemtoon ligt hier op de terminologie. Verschillende termen worden in het dagelijks taalgebruik door elkaar gebruikt maar hebben juridisch andere implicaties. Een meer uitvoerige bespreking is te vinden in het gespecialiseerd cursusmateriaal aangeboden door meerdere consultatiebureaus. Bij het aankopen van boeken gebruikt een gemeente ofwel de Europese richtlijnen ofwel de nationale wetgeving. Volgens de Europese richtlijn (richtlijn 2004/17/EG) kiest de gemeente in het eerste geval dan voor een Europese aanbesteding. Daarbij heeft de gemeente keuze uit verschillende Europese aanbestedingsprocedures zoals openbare procedure, niet- openbare procedure en onderhandelingsprocedure zonder/met voorafgaande aankondiging 13. Slechts drie bibliotheken schreven de voorbije jaren een Europese aanbesteding uit. De overige bibliotheken vielen terug op de nationale wetgeving. Volgt de gemeente de nationale wetgeving dan maakt ze gebruik van een aanbesteding, een algemene offerteaanvraag, een onderhandelingsprocedure met bekendmaking, een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking of een bestelbon. Bij een aanbesteding is de prijs het enige criterium voor de gunning van de opdracht. Na het uitschrijven van een aanbesteding wordt de opdracht gegund aan de offerte-indiener met de laagste prijs. Bij een algemene offerteaanvraag, een onderhandelingsprocedure met/zonder bekendmaking daarentegen spelen meerdere criteria een rol bij de gunning van de opdracht. Gunningscriteria zijn daarbij inhoudelijke criteria die dienen om de inschrijvingen te beoordelen. Aan de hand van deze criteria wordt de winnende inschrijving geselecteerd. Enkele voorbeelden hiervan zijn onder meer prijs, kwaliteit en de termijn voor levering en uitvoering. Prijs moet één van de criteria zijn maar het gewicht ervan bepaalt de opdrachtgever zelf. De gunningscriteria mogen daarentegen geen geografische aspecten bevatten zoals bijvoorbeeld de handel moet gevestigd zijn in de gemeente. Na het uitschrijven van een algemene offerteaanvraag wijst de opdrachtgever de gunning van de opdracht toe aan de 13 Een overzicht van de Europese aanbestedingsprocedures is te vinden op 18

20 inschrijver die globaal het best scoort op de criteria. Na het uitschrijven van een onderhandelingsprocedure kan de opdrachtgever onderhandelen met de inschrijvers en eventueel een nieuwe onderhandelingsprocedure opstarten. De gunning van de opdracht gebeurt uiteindelijk op basis van de criteria. Bij een aanbesteding, een algemene offerteaanvraag of een onderhandelingsprocedure met bekendmaking kan iedere leverancier een offerte indienen. Bij een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking kiest de opdrachtgever zelf de handelaars (minstens drie) die mogen intekenen. Deze handelaars kunnen dan een offerte indienen. Met een bestelbon kiest de opdrachtgever zelf bij wie hij aankoopt. Op welke manier de opdracht wordt uitgeschreven hangt verder af de aard van de opdracht (diensten, leveringen) en van het budget dat de opdrachtgever voorziet voor de opdracht. De hier vermelde bedragen gelden voor leveringen en zijn exclusief BTW. Een overheidsopdracht voor een bedrag 14 kleiner dan euro mag uitgevoerd worden met een bestelbon. Voor een overheidsopdracht voor een bedrag tussen euro en euro is de minimale vereiste een offerteprocedure zonder bekendmaking. Voor een overheidsopdracht voor een bedrag groter dan euro is een aanbesteding of een algemene offerteaanvraag of een onderhandelingsprocedure met bekendmaking een wettelijke verplichting. Hierbij is telkens een publicatie in het Belgisch staatsblad vereist. Voor een overheidsopdracht voor een bedrag groter dan euro is een Europese aanbesteding wettelijk verplicht. Hierbij is een bekendmaking via het Publicatieblad van de Europese Unie vereist. De rangschikking van de aankoop-opties naar het aantal eisen (van streng naar minder steng) is dus: Europese aanbesteding, aanbesteding, algemene offerteaanvraag, onderhandelingsprocedure met bekendmaking, onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking, bestelbonnen. Deze rangschikking brengt duidelijk in beeld hoe de wetgeving de concurrentie wil bevorderen. Hoe groter de opdracht hoe meer potentiële inschrijvers er moeten zijn. Door de publicatie in het Publicatieblad van de EU zijn leveranciers uit gans Europa potentiële kandidaten bij een Europese aanbesteding. Wanneer een aanbesteding, een algemene offerteaanvraag of een onderhandelingsprocedure met bekendmaking gepubliceerd wordt in het Staatsblad zijn de kandidaten alle (Belgische) leveranciers. Met bestelbonnen of met een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking ten slotte kan een gemeente het verbod op geografische gunningscriteria ontwijken. Ze kiest dan zelf de handelaar of kiest voor een handelaar uit een vooraf opgestelde lijst. Tenslotte stelt de Belgische wetgever dat de wet op overheidsopdrachten niet van toepassing is op culturele goederen Juristen interpreteren dit niet eenduidig, ook niet als het over literaire boeken gaat. Deze studie gaat daar niet op in. 14 In juli 2013 wordt euro opgetrokken tot euro en euro tot euro. 19