Close-up: Filmmuziek UUR DI 15 NOVEMBER 2016

Transcriptie

1 Close-up: Filmmuziek UUR DI 15 NOVEMBER 2016 Annebeth Webb viool Marc Daniel van Biemen viool Jeroen Woudstra altviool Maartje-Maria den Herder cello Vincent Cortvrint fluit Hein Wiedijk klarinet m.m.v. Frank van de Laar piano LEONARD BERNSTEIN Sonate ( ) voor klarinet en piano Grazioso Un poco piu mosso Andantino Vivace e leggiero ERICH WOLFGANG KORNGOLD Romance-Impromptu in Es gr.t., op. posth. (1946) voor cello en piano NINO ROTA Trio (1958) voor fluit, viool en piano Allegro ma non troppo Andante sostenuto Allegro vivace con spirito pauze BERNARD HERRMANN Souvenirs de voyage (1967) voor klarinet en strijkkwartet Andante pastorale Allegro Berceuse Andante tranquillo quasi barcarolla ERICH WOLFGANG KORNGOLD III: Garden Scène (bew. Thomas Beijer) voor strijkkwartet, fluit, klarinet en piano uit Suite from Much Ado about Nothing, op.11 ( ) begin van de pauze ca uur einde van het concert ca uur 1

2 Toelichting De componisten op het programma van vandaag hebben elk hun sporen in de filmmuziek verdiend. De werken zijn echter vrijwel allemaal voor de (kleine) concertzaal geschreven en niet voor het witte doek. Dat neemt niet weg dat ieder stuk iets onmiskenbaar filmisch heeft en met zijn klanken de fantasie flink kietelt. Zonder script, zonder camera of acteurs roepen Leonard Bernstein, Erich Wolfgang Korngold, Nino Rota en Bernard Herrmann nog steeds talloze beelden op. Welke beelden dat zijn, hoeft u hier niet te lezen; de enige films waartoe deze fascinerende composities behoren, ontstaan tijdens het luisteren in uw hoofd. BERNSTEIN: SONATE Componist, dirigent en pianist: Leonard Bernstein had zoveel talent dat hij niet aan alles even goed toekwam. Terwijl hij vooral bekendheid geniet dankzij de Hollywood- versie van zijn musical West Side Story (1957), componeerde Bernstein slechts één filmpartituur (On the Waterfront, 1954). Ook rolde er betrekkelijk weinig kamermuziek uit zijn pen, en dan vooral in zijn jonge jaren, toen de zwaartepunten van zijn veelkoppige car rière nog niet vaststonden. Zo ook de Sonate, Bernsteins eerste gepubliceerde werk. Opvallend is de introverte stemming aan het einde van het eerste deel, die naar het tweede deel wordt overgeheveld maar abrupt omslaat in speelse jazzy syncopen. Die jazzinvloeden konden veel muziekcritici na de première waarderen, maar verder vonden ze de klarinetsonate niet origineel genoeg. Vriend Aaron Copland grapte tegen Bernstein dat hij pas weer met hem zou praten als hij iets componeerde waarin geen Copland, Paul Hindemith, Igor Stravinsky, Ernest Bloch, Darius Milhaud of Béla Bartók doorschemerde. Een te hard oordeel. Zodra de sonate de jazz in de benen krijgt, schuiven de grote voorbeelden op voor een zorgeloos zwierige opmaat naar Bernsteins eigen West Side Story. KORNGOLD: ROMANCE-IMPROMPTU Erich Wolfgang Korngold genoot in het Europa van de vroege twintigste eeuw veel populariteit vanwege zijn opera s, symfonische werken en 2

3 kamermuziek, maar wordt tegenwoordig voornamelijk herinnerd om zijn filmwerk. Met de weelderige, in leidmotieven gegoten score voor The Adventures of Robin Hood (1938) schiep hij het prototype voor de moderne Hollywood-soundtrack. Robin Hood bezorgde Korngold, als eerste componist ooit, de Oscar voor Beste Filmmuziek en haalde hem nét voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog weg uit Oostenrijk. Deze film heeft mijn leven gered, zou hij later zeggen, als Amerikaans staatsburger met tientallen Hollywood-scores op zak. Ondanks alle succes beschouwde Korngold zijn filmcomposities als broodwerk, dat hij wilde opgeven zodra de oorlog was afgelopen. Zijn laatste film was het melodrama Deception (1946), met Bette Davis die verscheurd raakt tussen een cellist (Paul Henreid) en een componist (Claude Rains). De climax vindt plaats tijdens de uitvoering van een concert voor cello en orkest, dat Korngold speciaal voor de film componeerde en bewerkte tot zijn Celloconcert in C groot, opus 37. Ook de intieme Romance-Impromptu had een plek in Deception moeten krijgen. Helaas werd de bewuste scène uit de film geschrapt, waarschijnlijk omdat het niet lukte overtuigende opnames te maken van de zogenaamd cello spelende Henreid. Zo verdween de Romance-Impromptu van de radar, om pas na Korngolds dood een bescheiden tweede leven op het concertpodium te krijgen. ROTA: TRIO De Italiaan Nino Rota werd onsterfelijk met zijn door clownerieën doorspekte scores voor de films van Federico Fellini ( ). En zelfs wie Francis Ford Coppola s maffia-epos The Godfather (1972) nooit heeft gezien, kan de hoofdthema s neuriën uit Rota s muziek. Minder bekend is dat Rota tussen het filmwerk door hij produceerde rond de 150 filmmuziekpartituren ook nog eens enkele opera s componeerde en talloze werken voor orkest, koor, klein ensemble en piano. Rota had al vijf keer met Fellini samengewerkt, onder meer voor diens onvergetelijke circusdrama La strada (1954), toen zijn Trio verscheen. Het is een energiek, maar ook poëtisch en warmbloedig stuk, dat hoogstens in de verte aan de Felliniaanse Rota herinnert. Het heeft meer op met het impressionisme van Maurice Ravel en Claude Debussy, vooral in de harmonieën die Rota ragfijn spint tussen fluit en viool. Op het met de deur in huis 3

4 vallende, afwisselend robuuste en introverte eerste deel volgt een kalm, mooi druilerig driegesprek waarin geen van de instrumenten de boventoon voert. Als dat deel iets regenachtigs heeft, dan wordt het kolkende slotdeel telkens opgetild door een zomers briesje. Ik zou er alles aan willen doen om iedereen een moment van geluk te bezorgen, zei Rota ooit. Dat verlangen is het hart van mijn muziek. HERRMANN: SOUVENIRS DE VOYAGE Een componist kan een filmscore voor elke mogelijke instrumentatie schrijven en het onmiddellijk uitgevoerd horen. Bovendien geven films hem het grootste publiek van de wereld, aldus Bernard Herrmann aan het begin van zijn legendarische Hollywood- carrière. De temperamentvolle Amerikaan zou dik vijftig filmpartituren schrijven, waaronder die voor Hitchcocks Vertigo (1958), North by Northwest (1959) en Psycho (1960). Toch had hij uiteindelijk liever een internationaal gevierd dirigent willen zijn dan filmcomponist. Ook stak het hem dat zijn voor de concertzaal bedoelde composities, ontstaand zodra de filmopdrachten stokten, relatief onopgemerkt bleven. Souvenirs de voyage, Herrmanns laatste voltooide concertwerk, schreef hij toen hij al enige jaren in Engeland woonde en voor de derde keer was getrouwd. Ieder deel heeft een programmatische suggestie: achtereenvolgens A.E. Housmans pastorale gedicht On Wenlock Edge, J.M. Synge s toneelstuk Riders to the Sea beide ook inspiratiebronnen voor Herrmanns grote held Ralph Vaughan Williams en de Venetiaanse aquarellen van Turner. Waar die verwijzingen ook op mogen duiden, het kwintet sluit qua sfeer en karakter nauw aan bij Herrmanns filmmuziek: vanaf de eerste maten van het openingsdeel lijk je door de mysterieuze tussenwereld van Vertigo te dwalen. Steeds weer stijgt de klarinet uit boven nevelige strijkerswolken, uitmondend in een verstilde valse triste. Na het rusteloze wiegelied van het Andante klinkt het afsluitende Andantino weer even dromerig als romantisch, waarbij je je makkelijk twee geliefden in een Venetiaanse gondel kunt voorstellen. Ook wanneer een tarantella hen tot dansen uitnodigt, blijven ze liever liggen in elkaars armen. 4

5 KORNGOLD: GARDEN SCÈNE In 1918 werd de toen 20-jarige Korngold door het Weense Burgtheater gevraagd om muziek te schrijven voor een productie van Shakespeares komische toneelstuk Much Ado About Nothing. Hij kwam tot een ensemble van veertien korte composities, bedoeld voor klein orkest maar later onder meer door Korngold zelf gearrangeerd voor verschillende bezettingen. De tuinscène werd oorspronkelijk geschreven voor twee hoorns, harp, harmonium, piano en strijkers, maar klinkt vanavond in de versie voor strijkkwartet, fluit, klarinet en piano. Zo kluchtig en energiek als Korngolds muziek voor Much Ado vaak is, valt de zacht zwoele, toverachtige sfeer van de tuinscène extra op. De licht smachtende tonen van deze langzame wals zouden ook een romantisch Hollywood-moment uitstekend staan. Kevin Toma Biografie ANNEBETH WEBB, VIOOL Annebeth Webb volgde haar eerste vioollessen bij Coosje Wijzenbeek en vervolgde haar opleiding aan de Manhattan School of Music en Indiana University School of Music (Bloomington) bij Sylvia Rosenberg. Ze sloot haar studie af bij Herman Krebbers aan het Conservatorium van Amsterdam, en volgde masterclasses bij onder meer Igor Ozim, Jean-Jacques Kantorow, Rostislav Dubinsky, Franco Gulli en Yfrah Neaman. Sinds september 2001 is Annebeth Webb tweede violiste bij het Koninklijk Concertgebouworkest. Daarnaast is ze actief als kamermusicus: ze is mede-oprichter van het ensemble Camerata RCO, bestaande uit leden van het Concertgebouworkest. Dit ensemble speelt concerten in binnen- en buitenland; zo hebben zij een eigen serie in VondelCS in Amsterdam, in het Energiehuis in Dordrecht en het MCO in Hilversum. Recente buitenlandse optredens waren in Italië, Engeland, Verenigde Staten, Korea en Rusland. Camerata RCO heeft meerdere cd's uitgebracht onder het label Gutman Records. Annebeth Webb bespeelt een Napolitaanse Nicolaus Gagliano uit

6 MARC DANIEL VAN BIEMEN, VIOOL Marc Daniel van Biemen begon zijn vioolstudie op 6-jarige leeftijd bij zijn vader Wybo van Biemen en werd drie jaar later toegelaten aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Op zijn twaalfde vervolgde hij zijn studie bij Jaap van Zweden en later ook bij Herman Krebbers. Na het afmaken van de middelbare school studeerde hij bij Sidney Harth aan de Duquesne University in Pittsburgh en bij Syoko Aki aan de Yale School of Music. Marc Daniel is sinds mei 2012 eerste violist bij het Koninklijk Concertgebouworkest. Daarvoor nam hij deel aan de Orchester-Akademie van de Berliner Philharmoniker en was hij gast concertmeester bij onder andere het Scottish Chamber Orchestra. Marc Daniel van Biemen is fervent kamer musicus en werkte samen met artiesten als Leonidas Kavakos, Janine Jansen en Jean-Yves Thibaudet. Naast zijn orkestbaan is hij is concertmeester van Camerata RCO en primarius van het Alma Quartet. JEROEN WOUDSTRA, ALTVIOOL Altviolist Jeroen Woudstra kreeg als vijfjarige zijn eerste muzieklessen en studeerde later aan het Utrechts Conservatorium bij Philip Hirshhorn en Keiko Wataya. Met een beurs vervolgde hij zijn studie aan de Mozart Academy in Krakau, bij onder anderen Chumachenko Szigmundy en Nobuko Imai. Jeroen Woudstra is sinds januari 2000 altist in het Koninklijk Concertgebouworkest, en sinds 2004 is hij ook lid van de artistieke commissie van dit orkest. Als kamermusicus speelde hij op festivals in Europa, Azië en de Verenigde Staten en werkt hij samen met Emanuel Ax, Kyoko Hashimoto en Rainer Moog. Jeroen Woudstra bespeelt een altviool uit de collectie van de Stichting Donateurs Koninklijk Concertgebouworkest, gebouwd door Jean Baptiste Lefèbvre in MAARTJE-MARIA DEN HERDER, CELLO Maartje-Maria den Herder studeerde bij Elias Arizcuren en bij haar broer Jeroen den Herder aan het Utrechts Conservatorium. Ze voltooide haar studie in 2007 cum laude bij Dmitri Ferschtman aan het Conservatorium van Amsterdam. In seizoen 2005/06 was ze student aan de Academie van het Concertgebouworkest, en in datzelfde jaar won ze op het eerste Nationaal Celloconcours de tweede prijs, de publieksprijs én de prijs voor de beste vertolking van het verplichte werk. Sinds september 2014 is Maartje-Maria den Herder celliste bij 6

7 het Koninklijk Concertgebouworkest. Eerder speelde ze bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Radio Filharmonich Orkest, en remplaceerde bij het Radio Symfonie Orkest, Amsterdam Sinfonietta en het Residentie Orkest. VINCENT CORTVRINT, FLUIT Op vierjarige leeftijd hoorde Vincent Cortvrint een plaatopname van Jean- Pierre Rampal. Hij was meteen verkocht en heeft gezeurd tot hij zeven jaar werd en eindelijk zelf een fluit kreeg. Hij studeerde in Brussel en Parijs bij Michel Lefebvre, Michel Debost en Maurice Bourges. Voordat hij in 1996 bij het Koninklijk Concertgebouworkest kwam, speelde hij bij het Nationaal Orkest van België. Naast zijn baan bij het orkest geeft Vincent les aan het Conservatorium van Amsterdam. Hij geeft masterclasses en zomercursussen en speelt kamermuziek met gelegenheidsensembles. Dankzij de American Friends of the Concert gebouw Orchestra bespeelt hij een gouden Haynes-fluit. Het is een uniek model, speciaal voor hem gebouwd. HEIN WIEDIJK, KLARINET Hein Wiedijk studeerde cum laude af bij George Pieterson aan het Sweelinck conservatorium te Amsterdam. Sinds 1996 maakt hij deel uit van het Koninklijk Concertgebouworkest. Hij speelde kamermuziek met onder anderen Han de Vries, Anner Bijlsma, Pieter Wispelwey en Gervase de Peyer. Hein was samen met pianist Frank van de Laar en celliste Larissa Groeneveld een van de winnaars van het Vriendenkrans Concours in 1987 en won prijzen op diverse internationale kamermuziekconcoursen. Als mede-oprichter van Camerata RCO geeft hij concerten over de hele wereld (Japan, Taiwan, USA en in Europa). Hij maakte cd's met werken van Beethoven, Brahms, Ravel, Mozart en Mahler. FRANK VAN DE LAAR, PIANO Frank van de Laar sloot in 1989 zijn studie aan het Sweelinck Conservatorium Amsterdam bij Jan Wijn af met de hoogste onderscheiding. Hij vervolgde zijn studie in Hannover bij Karl-Heinz Kämmerling en in Amsterdam bij Naum Grubert. In 1987 won hij de derde prijs op het Internationale Brahms Concours te Hamburg en in 1988 debuteerde hij in de Grote Zaal van Het Concertgebouw. Sindsdien volgden optredens in binnen- en buitenland elkaar in hoog tempo op. Zijn repertoire omvat de gehele periode van Bach tot heden, waarbij ook 7

8 minder bekende meesterwerken een belangrijke rol spelen. Frank van de Laar is ook actief als kamer musicus, en is als docent verbonden aan de conservatoria van Amsterdam en Zwolle. Preludium Dit concertprogramma is een uitgave van Preludium, het programmablad van Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest. In Preludium vindt u toelichtingen op concerten die deze maand plaatsvinden, aangevuld met biografieën, achtergrondartikelen, prikkelende interviews en het laatste nieuws rondom Gebouw en Orkest. Het blad verschijnt tien keer per jaar en is verkrijgbaar aan de kassa van Het Concertgebouw en in het Concertgebouw Café. Op de middag of avond van een concert vindt u Preludium ook in de entreehal, bij de garderobe en bij de koffie balies. Liever online? Op kunt u kiezen voor onbeperkt toegang tot digitale concertprogramma's, die u kunt downloaden als pdf en gemakkelijk kunt printen. Bezoekt u regelmatig Het Concertgebouw? Neem dan een jaarabonnement op Preludium. Ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum krijgt u daarbij een luxe kaartenset cadeau, met geïllustreerde portretten van illustere componisten. U ontvangt Preludium dan maandelijks gedurende de rest van dit concertseizo en u krijgt onbeperkt toegang tot digitale concertprogramma s. Ga voor meer informatie naar nl/abonneren. 8