INSTANDHOUDING TWEEDELIJNSZORG TIJDENS EEN GRIEPPANDEMIE. Advies van een multidisciplinaire werkgroep. Inspectie voor de Gezondheidszorg

Transcriptie

1 INSTANDHOUDING TWEEDELIJNSZORG TIJDENS EEN GRIEPPANDEMIE Advies van een multidisciplinaire werkgroep Inspectie voor de Gezondheidszorg April 2008

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. De werkgroep 4 3. De knelpunten 5 BIJLAGE: Besproken onderwerpen aan de hand van het WHO document 9 2

3 1. Inleiding Aanleiding Epidemieën hebben in vergelijking met andere rampen een aantal bijzondere kenmerken: De crisis strekt zich uit over een lange periode die maanden kan duren; Grote gebieden zijn in gelijke mate getroffen waardoor bijstand van elders (zoals gebruikelijk is bij andere typen rampen) in het algemeen niet mogelijk is. Voor ziekenhuizen is er aanvullend nog een aantal factoren waarmee rekening gehouden moet worden: Het beroep op ziekenhuiszorg zal sterk stijgen en er zal een tekort ontstaan aan bijvoorbeeld personele en beddencapaciteit; Personeel dat in ziekenhuizen werkt zal eveneens ziek worden waardoor er minder zorgverleners beschikbaar zijn; Ziekenhuizen kunnen zelf een bron van verspreiding van de ziekte vormen en zo niet alleen een gevaar vormen voor het eigen personeel en andere patiënten, maar ook voor de omgeving. Op dit ogenblik is de voorbereiding op een influenza pandemie actueel. Er zijn landelijke draaiboeken opgesteld (zie die op regionaal niveau zijn geïmplementeerd. Voor deze draaiboeken zijn de Directeuren GHOR en de GHOR bureaus verantwoordelijk. De inspectie heeft na onderzoek geconstateerd dat alle regio s volgens daartoe tevoren opgestelde criteria de draaiboeken voldoende hebben geïmplementeerd. Desalniettemin lijken een aantal kwesties nog onvoldoende geregeld. Eén van deze kwesties betreft de continuïteit van de zorg in ziekenhuizen. Belang Bij een pandemie, waarbij mogelijk tot 30% van de bevolking ziek wordt, zal de vraag naar zorg groot zijn. Dit geldt ook voor de klinische zorg in ziekenhuizen. Als gevolg van influenza kunnen ernstige complicaties optreden, zeker bij patiënten met chronische aandoeningen. Bovendien is het niet onwaarschijnlijk dat de bevolking anticiperend gedrag gaat vertonen en dat daarmee de toeloop vergroot. De druk op ziekenhuizen zal dus mogelijk sterk toenemen in een situatie waarbij de kans groot is dat ook personeel ziek zal zijn en er mogelijk bijzondere eisen aan de hygiëne worden gesteld. Doel van de werkgroep De inspectie heeft een werkgroep ingesteld met vertegenwoordigers van partijen die betrokken zijn bij de 2 e lijnszorg en van partijen die als ketenpartner betrokken zijn bij de 2 e lijnszorg tijdens een pandemie. De werkgroep heeft onderzocht welke maatregelen buiten het ziekenhuis genomen moeten worden om de continuïteit van de zorg tijdens een pandemie binnen het ziekenhuis zo goed mogelijk te borgen. Om deze maatregelen te kunnen treffen heeft deze werkgroep de nog bestaande knelpunten geïnventariseerd. Afbakening Vanwege de toenemende kans op grootschalige uitbraken is adequate voorbereiding op epidemieën van groot belang. Ook de ziekenhuizen moeten zich voorbereiden en de Ziekenhuis Rampen Opvang Plannen (ZiROP s) dienen met het bijzondere karakter van epidemieën rekening te houden. Voor de ontwikkeling van ZiROP s is onlangs een landelijk referentiekader gepresenteerd 1. De voorbereiding binnen ziekenhuizen blijft in deze werkgroep verder buiten beschouwing met de kanttekening dat het ministerie van VWS de inspectie gevraagd heeft de kwaliteit van de ZiROP s in 2007/2008 te toetsen, waarbij voornoemd referentiekader als uitgangspunt dient

4 2. De werkgroep Werkwijze De startbijeenkomst van deze werkgroep vond plaats op 14 december Tijdens deze bijeenkomst is besloten om als uitgangspunt te nemen een te verwachten omvang van een pandemie zoals beschreven in het standaardscenario van het RIVM. Er zijn in totaal vijf bijeenkomsten geweest van de werkgroep. Hierbij is het document van de WHO A practical tool for preparation of a hospital crisis preparedness plan, with special focus on pandemic influenza 2, als uitgangsdocument gebruikt. In dit document is een overzicht gegeven van de onderwerpen die voor een ziekenhuis van belang zijn als het gaat om de voorbereiding op een grieppandemie. Niet alle onderdelen zijn meegenomen in deze werkgroep, aangezien een aantal onderwerpen onderdeel is van de interne voorbereiding. Bijlage 1 bevat een overzicht van onderwerpen die zijn besproken. De onderwerpen uit het WHO document zijn afzonderlijk bediscussieerd door de werkgroep. De resultaten van deze discussies zijn neergelegd in dit advies. Deelnemers aan de werkgroep De werkgroep bestond uit de volgende deelnemers: - de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) - de Inspectie voor Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) - de Raad van Regionaal Geneeskundig Functionarissen (Raad van RGF en) - de Orde van Medisch Specialisten - de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) - de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) - het RIVM/CIb - het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) - Beroepsvereniging van Verpleeghuisartsen en Sociaal Geriaters (NVVA) - ActiZ, organisatie van zorgondernemers - Manager Zorggroep Acute en Intensieve Zorg van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort 2 Davoli, E., A practival tool for the preparation of a hospital crisis preparedness plan, with special focus on pandemic influenza, World Health Organization,

5 3. De knelpunten In dit hoofdstuk zijn de knelpunten, die geconstateerd zijn door de werkgroep, geformuleerd. Per knelpunt is aangegeven waar de problemen liggen en wat bereikt moet worden. Tevens is aangegeven welke partijen invloed hebben op het betreffende knelpunt en wie hier verandering in kunnen aanbrengen. MOBILISATIE VAN PERSONEEL 1. Er is onvoldoende aandacht voor de manier waarop mensen die in de gezondheidszorg werkzaam zijn gestimuleerd kunnen of moeten worden om hun werk te blijven doen tijdens een pandemie. Toelichting: Dit hoort in feite tot de verantwoordelijkheid van het management. Het personeel heeft thuis ook gezinsverzorgende taken. Zij staan voor een dilemma: krijgt het werk of het huishouden voorrang? De werkgroep geeft aan dat het daarom belangrijk is dat bij het ziekenhuispersoneel bekend is welke (tijdelijke) arbeidsvoorwaarden mogelijk zijn, zoals professionele kinderopvang en aanpassing van salaris. Actoren: Ziekenhuizen (NVZ/NFU). 2. Voorlichting aan personeel over welke bescherming (hygiëne en persoonlijke bescherming) noodzakelijk is, is onvoldoende uitgewerkt. Toelichting: Hulpmiddelen voor persoonlijke bescherming en efficiënte barrièreverpleging (disposable schorten, handschoenen, neusmondmaskers, handenalcohol) moeten ruim voorradig zijn of direct te verkrijgen. Ten tijde van een pandemie zijn de voorraden snel op en zijn deze door de wereldwijde vraag en transportproblemen mogelijk niet snel aan te vullen. Voorgesteld wordt om hierover tevoren afspraken te maken met leveranciers en distributiecentra. Actoren: Ziekenhuizen (NVZ/NFU). De werkgroep constateert dat de overheid geen duidelijk standpunt heeft geformuleerd over het profylactisch gebruik van antivirale middelen voor werkers in de gezondheidszorg. Het door de Gezondheidsraad geadviseerde en door het kabinet overgenomen standpunt is nu dat antivirale middelen tijdens een pandemie alleen therapeutisch dienen te worden voor geschreven. Sommige ziekenhuizen hebben voor het eigen personeel voor dit doel antivirale middelen ingekocht voor profylactisch gebruik en ook een aantal multinationals hebben zich op die manier voorbereid. Er is daarom in de publieke sector grote behoefte aan een overheidsstandpunt en eventuele uitwerking hiervan. Actoren: Ministerie VWS. BEDDENCAPACITEIT 3. De werkgroep constateert dat er schaarste zal optreden op de intensive care afdelingen Toelichting: Dit heeft te maken met de toename van de patiëntenstroom in combinatie met ziekte van ziekenhuispersoneel. De vraag welke patiënten voorrang krijgen tijdens de pandemie is moeilijk op te lossen, maar het is van belang dat de ziekenhuizen zich er van bewust zijn dat dit probleem zich zal voor doen. De ziekenhuizen kunnen hier van te voren in regionaal verband afspraken over maken, in het bijzonder met de huisartsen. Actoren: Ziekenhuizen (NVZ/NFU), Huisartsen (LHV). 5

6 4. Landelijke overzichten van capaciteit aan bedden, ambulancepersoneel en huisartsen zijn nog niet voorhanden. Toelichting: Regionaal zijn er wel overzichten van beddencapaciteit, maar er is nog geen landelijk overzicht. Daarnaast moet men er van uit kunnen gaan dat de overzichten actueel zijn. De werkgroep adviseert om de gebruikte systemen aan elkaar te koppelen. Dit geldt niet alleen voor een overzicht van de beddencapaciteit, maar ook voor de capaciteit aan huisartsen en ambulancepersoneel. Actoren: RAV-en (AZN), Ziekenhuizen (NVZ/NFU), GHOR-bureaus. TRIAGE 5. Het is nog niet duidelijk hoe en waar de triage -door huisartsen- moet plaatsvinden. De werkgroep adviseert dat dit buiten de ziekenhuizen moet gebeuren. Toelichting: Triage is in principe uitgewerkt in de regionale draaiboeken. Echter, de totstandkoming van deze paragraaf is vaak moeizaam geweest en er is regionaal niet altijd consensus over hoe de triage door huisartsen het beste kan worden ingericht. Dit, in combinatie met het feit dat de draaiboeken alweer enige tijd geleden zijn opgesteld, maakt dit aspect een kritische factor in het geheel van de pandemiebestrijding. Er kan een centrale opname geregeld worden voor meerdere ziekenhuizen, om te voorkomen dat SEH s vol lopen. Men moet de bevolking dan wel goed informeren en overtuigen niet direct naar de SEH / het ziekenhuis te gaan en de eerste lijn moet altijd, 24 uur per dag, zeven dagen per week, laagdrempelig toegankelijk zijn. Verder moet zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van de bestaande structuren. Het visiterijden door huisartsen in het kader van de triage kan wellicht door praktijkverpleegkundigen worden overgenomen. Ook triage voor verpleeghuizen moet geregeld worden. Mensen die niet met griep bij de SEH komen, dienen apart opgevangen te worden, zodat zij niet in een wachtruimte zitten met mensen die wel griep hebben. Voorkomen moet worden dat het ziekenhuis een infectiebron wordt. Hierover moeten op lokaal niveau afspraken worden gemaakt. Actoren: Ziekenhuizen (NVZ/NFU), Verpleeg- en verzorgingshuizen (ActiZ), GHOR-bureaus en Huisartsen (LHV). 6. De werkgroep geeft aan dat er nog onvoldoende geregeld is met betrekking tot de opname van patiënten in verpleeg en verzorgingstehuizen. Toelichting: Er is nu geen opnameplicht voor de verpleeg- en verzorgingshuizen, indicatiestelling en vergoeding moet geregeld worden. De contacten tussen de GHOR en de verpleeg- en verzorgingstehuizen verschillen sterk per regio. Tenslotte worden er (logistieke) problemen voorzien in de nazorg van patiënten. Actoren: Verpleeg- en verzorgingshuizen (ActiZ) en GHOR-bureaus. DISTRIBUTIE ANTIVIRALE MIDDELEN 7. Er is nog steeds geen distributieplan voor antivirale middelen. De distributieplannen zijn dan ook niet verwerkt in de draaiboeken. 6

7 Toelichting: Vaststellen van het distributieplan is nodig om betrokkenen op de hoogte te brengen en om het op te nemen in de landelijke draaiboeken. Er moet rekening gehouden worden met kinddoseringen. Actoren: Ministerie VWS (Distributieplan), RIVM (Draaiboeken) 8. Duidelijk moet worden dat antivirale middelen Uitsluitend-Recept geneesmiddelen zijn om illegale handel te voorkomen. Toelichting: Een grote vraag om antivirale middelen alvast in huis te hebben wordt niet verwacht. Er is genoeg op voorraad. Dit moet heel duidelijk naar de bevolking gecommuniceerd worden. Mensen krijgen het ook niet zomaar; er moet goed gecommuniceerd worden dat deze geneesmiddelen alleen op recept te krijgen zijn. Actoren: Ministerie VWS OEFENINGEN 9. Er wordt nog te weinig geoefend, met name kleine oefeningen worden weinig tot helemaal niet toegepast op de situatie van een grieppandemie. Toelichting: Er bestaat geen structuur om plannen en afspraken tussen ziekenhuizen en partijen buiten de ziekenhuizen actueel te houden en om het oefenen op peil te houden. Het knelpunt is dat er geen normen zijn voor een minimale inzet met betrekking tot opleidingen/trainingen/oefeningen. Er is de laatste tijd veel in gang gezet met betrekking tot het oefenen met rampen. Er staat een oefenbank specifiek voor infectieziekteoefeningen op de website van het RIVM waarin opzet en ervaringen gedeeld kunnen worden en er is subsidiegeld beschikbaar. Het is echter van belang om ook oefeningen te doen die specifiek gericht zijn op een grieppandemie. Aangeraden wordt om niet iedere regio dezelfde oefeningen te laten draaien. Kleine oefeningen worden erg weinig toegepast, terwijl deze minder tijd en energie kosten en doorgaans meer opleveren dan grote oefeningen. Belangrijk punt hierbij is dat de verpleeg en verzorgingstehuizen meegenomen moeten worden in deze oefeningen. Cyclische benadering is belangrijk. Actoren: Landelijke Vereniging voor Traumacentra (LVTC), GHOR-bureaus, Ziekenhuizen (NVZ/NFU), Verpleeg- en verzorgingshuizen (ActiZ). INFORMATIE EN COMMUNICATIE 10. Er is formeel nog geen landelijk communicatiedraaiboek. Een juiste of een zo goed mogelijke aanpak van een grieppandemie valt of staat met communicatie. Ook de houding t.o.v. de pers is van groot belang. Toelichting: adequate stroomlijning van communicatie is van essentieel belang, zowel op lokaal, regionaal als op landelijk niveau (mastercommunicatieplan en afgeleide regionale, lokale en instellingsgebonden communicatieplannen). Daarnaast zijn de rollen van Expertisecentrum Risico- en Crisiscommunicatie (ERC) en het Nationaal Coördinatiecentrum (NCC) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken niet duidelijk voor de veldpartijen. Ook is het van groot belang dat de woordvoering wordt afgestemd. Informatie gaat nu vaak te vroeg naar buiten en verschillende partijen willen betrokken zijn en de woordvoering op zich nemen. Actoren: Ministerie VWS, ERC, NCC, RVD, Ziekenhuizen (NVZ/NFU), Verpleeg- en verzorgingshuizen (ActiZ), GHOR-bureaus. 7

8 KOSTEN 11. Financiële middelen zijn een groot knelpunt voor een ziekenhuis Toelichting: de werkgroep geeft aan dat de kosten voor activiteiten die een ziekenhuis uitvoert om een ramp te bestrijden volgens de huidige systematiek uit het budgettair kader zorg komen. Dit wordt door de ziekenhuizen als knelpunt gezien, omdat deze financieringssystematiek niet toegesneden is op bijzondere omstandigheden. Dit geldt ook voor verpleeg- en verzorgingshuizen. Actoren: Ministerie VWS, ZorgAutoriteit, Ziekenhuizen (NVZ/NFU), Verpleeg- en verzorgingshuizen (ActiZ). 8

9 BIJLAGE: Besproken onderwerpen aan de hand van het WHO document Organisation & Management - Activation - Transportation - Command and coordination structure: committee - Mobilization - Information flow reporting and recording - Pre-hospital link - Emergency care areas - Public relations and information - Drills - Evaluation - Hospital activation plan in epidemic/pandemic scenarios (Level I: Enhanced awareness, Level II: Managing social distress, Level III: Escalation of epidemics, Level IV: Epidemic/pandemic Phase Human resources - Permanent hospital staff - Functional teams - Reserve staff - Sourcing - Family staff support - Public health and preventive care - Continuous education and training - Capacity building: training - Levels of training - Materials for training - Methodology of training - Monitoring and evaluation of training - Quality of training - Infection control committee - Staff safety - Raise awareness Delivery of care - Traige - Clinical protocols - Home care - Specialty care - Medical records - Communication with relatives - Quality Assurance - Vulnerable groups - Surge capacity - Psychological support (patient/staff) - Screening, isolation, cohorting and traffic control of patients - Safe collection, handling and transport of clinical specimens - Special organism Precautions (SOP) General resources - Financial coverage - Planning for flexible spaces - Patients and staff safety - Essential supplies and logistics - Community help - Mitigation for health facilities 9

10 - Security - Mortuary services - Cleaning, disinfection and waste management - Personal protective Equipment (PPE) - Essential supplies 10