Kansen in de Keten. Kansen voor onderzoek naar voedselstromen door de metropoolregio. dr. Arnold van der Valk

Transcriptie

1 Kansen in de Keten Kansen voor onderzoek naar voedselstromen door de metropoolregio dr. Arnold van der Valk emeritus hoogleraar Landgebruiksplanning Wageningen University

2 PAMPERED COW: NIEUWE NETWERKEN NIEUWE BEDRIJVIGHEID NYC groeiende markt verse zuivelproducten. Versmarkt in Brooklyn. Dreigende ondergang. Kleindschalige kaasmakers in dal van Hudson krijgen hun producten niet op markt ICT bedrijfje brengt uitkomst. Project Pampered Cow met steun van filantropische organisatie Glynwood. Koppeling gegevens van belading koelwagens van Albany naar NYC. Inrichten van stopplaats langs snelweg. Kaas kan in commissie worden verkocht. Bespaart boeren veel reistijd. Bedrijf bemiddelt tussen producenten en consumenten en draagt zorg voor financiële afhandeling.

3 VOEDSELKETEN: VAN LINEAIR NAAR CYCLISCH fabriek boer (super)markt keuken riool/afvalverbranding/recycling tafel

4 ENKELE ARGUMENTEN VOOR VEELOMVATTEND VOEDSELBELEID - Voedsel onderwerp van ca. 20% van transacties in retail - Ca. 25% van banen in dienstverlening is gerelateerd aan voedsel (restaurants, catering etc.) - Minimaal 10% van alle banen in industrie gerelateerd aan voedsel - Minimaal 30% van gemotoriseerd verkeer over weg is gerelateerd aan voedsel - Ruim 40% van alle afval is gerelateerd aan voedsel

5 Voedselproductie consumptie, import en export in mln tonnen: Nederland 2009

6 FOOD MILES Aantallen km welke een gemiddelde Ned. Maaltijd aflegt voordat op bord komt

7 IMPORT AGRARISCHE PRODUCTEN (2009) VIA AMSTERDAMSE HAVEN IN MLN TONNEN

8 EXPORT VAN VOEDSELPRODUCTEN VANUIT NEDERLAND IN MLN TONNEN

9 TRANSPORTSYSTEMEN EN VERVOERSWIJZEN

10 TEMPLATE INTRODUCTION

11 LANDBOUW IN GROENE METROPOOL: VOEDSEL, LANDSCHAP, TOERISME, ZORG, EDUCATIE

12 REGIONAAL PERSPECTIEF WORDT STEEDS BELANGRIJKER Gemeenten in Europa en Noord-Amerika hebben thema voedsel herontdekt via volksgezondheid (obesitas) en ecologische voetafdruk van conventionele voedselsysteem. In groeiend aantal stedelijke gebieden wordt gekozen voor regionaal perspectief. In ruimtelijk beleid komt nadruk steeds meer op regionale schaalniveau omdat daar gevolgen van sociale, ecologische, economische en ruimtelijke ontwikkelingen elkaar ontmoeten: metropolitane landschap, regionalisering van stedelijke ruimte b.v. woningbouw, transport, waterbeheer, groene ruimte, toerisme. Voedsel speelt in al die activiteiten belangrijke rol.

13 Uitdagingen welke aanzet geven tot stedelijk en metropolitaan voedselbeleid volgens Wiskerke (2016): Ontwikkeling van politieke en bestuurlijke instellingen als antwoord op liberalisering en decentralisatie Terugdringen van ecologische voetafdruk van stad Groeiende sociale ongelijkheid in inkomen gezondheid, beschikbaarheid groen, huisvesting e.d. Milieuvervuiling Beschikbaarheid van gezonde en betaalbare voeding Leeglopen van agrarische gebieden rond stedelijke kernen Hinderpaal is oude onderscheid tussen stad en platteland. Voedsel wordt gerelateerd aan landbouw, platteland.

14 MODERNISERING VAN VOEDSELSYSTEEM FAO propageert wereldwijd principes om te komen tot toekomstbestendige stedelijke voedselsystemen: Zet in op stadsregionaal perspectief Schep synergie Ontwikkel een integrale voedselvisie (urban food strategy) Kies voor een cyclisch perspectief waarin stedelijke stromen van grondstoffen, energie, afval en nieuwe producten worden gekoppeld (urban metabolism) Stadslandbouw en compost Agroparken

15 GEMEENTELIJKE EN REGIONALE VOEDSELSTRATEGIE Buitenlandse voorbeelden FAO-RUAF pleidooi voor veelomvattende planning van het voedselsysteem van de gemeente en metropolitane regio als een geheel Integrale voedselvisie is een officieel beleidskader dat een stads- of regiobestuur de weg wijst naar het afstemmen van het volledige spectrum van voedselgerelateerde problemen (duurzaamheid, ondervoeding, slechte voeding, gebrek aan sociale cohesie, vastlopen verkeer, gebrek aan kennis van bereiding goede voeding, gebrek aan geschoold en gemotiveerd personeel, gebrek aan eetbaar groen, gebrek aan waterberging, afval). Voedsel is een hefboom!

16 GEMEENTELIJKE EN REGIONALE VOEDSELSTRATEGIE Buitenlandse voorbeelden - 2 Stedelijke en regionale voedselvisie bouwt voort op bestaande aanzetten tot verbetering van conventionele systeem, legt verbanden tussen bestaande vormen van beleid, integreert nieuwe denkbeelden, signaleert lacunes en presenteert een veelomvattend toekomstbeeld. Voorbeelden: UK: Londen, Bristol; Canada: Toronto, Vancouver; USA: San Francisco, New York City. Aanleiding ligt in duurzaamheid en volksgezondheid: bereikbaarheid van voedzame en gezonde voeding (food security) voor lage inkomens en milieugevolgen van transport.

17 LONDENSE VOEDSELVISIE 2006, Aanzet onder Ken Livingstone i.v.m. organisatie van Olympische spelen, voortgezet onder Boris Johnson Twee dimensies: 1. visie op verbetering van hele voedselsysteem 2. sectoren met impact zie volgende slide. agrarische productie bewerking transport, opslag en distributie groothandel detailhandel en inkoop door consument voedsel prepareren opslag en koken Consumptie afvalverwerking

18 LONDENSE VOEDSELVISIE Sectoren met impact: gezondheid, milieu, economie, sociaal, veiligheid Zes sleutelprioriteiten binnen deze sectoren waar beste aanknopingspunten voor resultaat liggen: Stimuleren van commerciële bedrijvigheid Verzekeren van betrokkenheid van consument De macht van voedselinkoop door grote instellingen Tot stand brengen van banden tussen stad en land Gezonde voeding op scholen Terugdringen van afval

19 VOORBEELD VAN REGIONAAL VOEDSELBELEID: BRISTOL - Bristol voorbeeld van regionale voedselplanning. URBACT Bouw van regionaal netwerk van betrokken partijen en actieplan. - Drie thema s:

20 REGIONAAL PERSPECTIEF WORDT BELANGRIJKER - 2 Elke regio is verschillend. Daarom is belangrijk dat elke stadsregio eigen voedselgerelateerde problemen en oplossingsrichtingen in kaart brengt: sterktes en zwaktes van regionale voedselsysteem, inclusief relaties met gebieden waar voedsel vandaan komt. Regionalisering hangt samen met decentralisatie van overheidstaken. Locale en regionale overheden dragen verantwoordelijkheid voor beleidsterreinen welke essentieel zijn voor voedselsysteem: afvalverwerking en miliebeleid gezondheidszorg groenvoorziening ruimtelijke ordening

21

22 STAD-LAND RELATIES: SITUERING LANDBOUW EN BEWERKING IN MRA

23 METHODEN VOOR IN KAART BRENGEN VAN REGIONALE VOEDSELSYSTEEM Keuze van geschikte methodes hangt samen met (doel, geografische schaal, financiële middelen, expertise, tijd, kwaliteit data, welke stakeholders betrokken) Inventariseren belangrijkste betrokken partijen, plekken waar ze actief zijn en hun hulpbronnen (geld, kennis etc.) Huidige en potentiële gebruik van plekken voor agrarische productie; onderscheiden van natuurlijke bevoorradingsgebied (foodshed) In kaart brengen voedselbehoeften door de bevolking, rekening houdend met prijs, kwaliteit, locale gewoonten SWOT analyse van verschillende soorten stadslandbouw binnenstedelijk en aan stadsrand Voedselketen-analyse relaties tussen elementen van keten (boer tot bord) Ecologische voetafdruk vaststellen Kosten-baten analyses van locale en regionale systemen (banen, inkomen) Scenario exercities (voorbeeld Bristol)

24 KENNIS EN DATA OVER VOEDSELKETEN IN MRA - Data bij CBS en Amsterdam Onderzoek Informatie Statistiek: geaggregeerde data goederenstromen (import export) + data consumptie op niveau van huishoudens - Ontbrekende data: stromen van grondstoffen en producten op niveau van bedrijven - Vragen welke we (nog) niet kunnen beantwoorden

25 Conclusies CONCLUSIES - Nederland op een na grootste exporteur van voedsel en doorvoerland met alle nadelige gevolgen vandien - Om kansen in de keten te kunnen ontdekken hebben we goede data over voedselsysteem nodig - Voedselstromen moeten worden gezien als onderdeel van stedelijke stofwisselingsstromen (urban metabolism) - Regionale schaalniveau komt internationaal steeds meer naar voren als relevant speelveld voor veelomvattend voedselbeleid - Ook de metropoolregio Amsterdam groeit toe naar voedselbeleid - Databestanden zijn (nog) niet toegesneden op informatiebehoeften voor regionaal voedselbeleid - Ontbrekende schakel zijn met name gegevens van individuele bedrijven over inzet van hulpbronnen, productie van afval, transport interne logistiek en distributie van producten

26 Voedselstromen in Amsterdam MSc thesis onderzoek Augustus 2016 Januari 2017 Jessica van Bossum

27 Aanleiding Voedselsysteem: grote gevolgen voor het milieu Klimaatverandering: 30% van broeikasgassen Uitputting natuurlijke bronnen Biodiversiteit Kansen voor verduurzaming op grootstedelijk niveau Duurzame inkoop Logistiek Energie Voedselafval Beïnvloeden consumentengedrag

28 Aanpak Inventarisatie voedselactoren Vestigingsregister Bepalen omvang voedselstromen Alleen binnen de stadsgrenzen Obv marktgegevens Nader onderzoek op geselecteerde sectoren Maatregelen om voetafdruk te verkleinen Drivers en barrières Beleidsopties gemeente

29 Amsterdam: Voedselactoren vestigingen Bijna werknemers Landb Voeds elindustri e Groo t- hand el Vestigingen Reta il Hore ca Werknemers Voe dsel afval

30 Actoren in kaart

31 Voedselstromen

32 Kansen Grootstedelijk niveau: veel kansen Hoge concentratie bedrijven: Kansen voor samenwerking Synergie in de logistiek Innovatieve oplossingen korte-afstandsvervoer Win-win: Uitstoot omlaag, grotere bereikbaarheid, veiligere stad Reststromen: Nabijheid vraag en aanbod Concentratie van voedselafval (nauwelijks gescheiden) Innovatieve voedselafvalverwerkers in MRA Kansen retourlogistiek Vereist inzicht in voedsel- en afvalstromen

33 Relevantie voor Zaanstad Verbondenheid Amsterdam (o.a. Zaanse schakel) Voedselstromen, economie, mobiliteit Nabijheid haven Sterke voedselsector Knelpunten verkeer: bereikbaarheid Duurzaamheidsambities (MAAK.Zaanstad) CO 2 -neutraal Geen afval Steeds strengere milieu-eisen

34 Waar te beginnen? Voedsel ligt voor de hand Meeste vervoersbewegingen Economisch belang voor Zaanstad en MRA Maatschappelijk belang: voedseltoevoer is cruciaal Begin met afgebakend gebied In kaart brengen van bedrijven en hun stromen Mapping Amsterdam geeft aanknopingspunten voor stromen Schaalbaar dataplatform Veilig uitwisselen van gegevens over voedselstromen: Wat, waarheen, wanneer, hoeveel Uitbreiding naar andere gebieden binnen MRA

35 Ter discussie Welke kansen zijn er? Welke gegevens zijn nodig?

36