MEDEDELING. Schoolloopbaanbegeleiding in het secundair onderwijs. 1 Wat is een geslaagde schoolloopbaan?

Transcriptie

1 Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel MEDEDELING referentienr. : M-VVKSO datum : gewijzigd : contact : Dienst leerlingen en schoolorganisatie, dls.vvkso@vsko.be Joost Laeremans, joost.laeremans@vsko.be, Janwillem Ravyst, janwillem.ravyst@vsko.be, Jan Schokkaert, jan.schokkaert@vsko.be, Schoolloopbaanbegeleiding in het secundair onderwijs De school speelt een centrale rol bij het opvolgen en begeleiden van de schoolloopbanen van haar leerlingen. Schoolloopbaanbegeleiding is één van de begeleidingsdomeinen van de leerlingenbegeleiding, tegelijk nauw verweven met de studiebeoordeling en keert dan ook terug in de dagelijkse lespraktijk. Deze Mededeling wil scholen ondersteunen bij het voeren van een eigen beleid. We vertrekken daarbij van het principe van de geslaagde schoolloopbaan waarbij we expliciet de leerling als centrale actor naar voren schuiven (punt 1). Vervolgens kijken we wat dit principe betekent voor de doelstelling en invulling van schoolloopbaanbegeleiding (punt 2) en wat de voorwaarden zijn voor een geslaagde schoolloopbaanbegeleiding (punt 3). Ten slotte gaan we in op de meerwaarde van overleg en samenwerking op het niveau van de scholengemeenschap (punt 4). Twee andere Mededelingen gaan in op specifieke aspecten van schoolloopbaanbegeleiding: de Mededeling van 30 januari 2008 over Continuering van zorg van basis- naar secundair onderwijs (M- VVKSO ); de Mededeling van 11 maart 2009 over SOHO - overgang van het secundair naar het hoger onderwijs (M- VVKSO ). 1 Wat is een geslaagde schoolloopbaan? Hoe ziet een ideale schoolloopbaan eruit? Wanneer kunnen we spreken van een geslaagde schoolloopbaan? Het is duidelijk dat het antwoord op deze vragen niet voor elke leerling hetzelfde zal zijn. Leerlingen zijn verschillend en ontwikkelen zich doorheen hun schoolloopbaan aan hun eigen tempo. Die persoonlijke ontwikkeling en groei van leerlingen mogen we niet loskoppelen van hun schoolloopbaan en van de studiekeuzes die zij op bepaalde momenten daarin zullen moeten maken. Een geslaagde schoolloopbaan houdt dan in dat de leerling kan terugkijken op een traject dat hij zelf voldoende heeft kunnen sturen en waarin hij bewuste, goed afgewogen en voldoende uitdagende keuzes heeft gemaakt. Die keuzemomenten vormden schakels in een continu leerproces en droegen bij tot zijn persoonlijke ontwikkeling en tot een traject met voldoende successen. Een schoolloopbaan is in dat opzicht geslaagd als ze door de leerling zelf als geslaagd wordt ervaren. Schoolloopbaanbegeleiding zal dan maximaal inzetten op positieve keuzes, op betrokkenheid, kortom op het regisseur maken van de eigen schoolloopbaan.

2 2 We sommen hieronder de belangrijkste kenmerken op van een geslaagde schoolloopbaan: De leerling is de regisseur van zijn schoolloopbaan Het belang van een hoge betrokkenheid blijkt uit wetenschappelijk onderzoek: een positieve betrokkenheid tegenover het schoolgebeuren verkleint het risico op afhaken, spijbelen en ongekwalificeerde uitstroom. 1 Dit vereist zelfsturend vermogen van de leerling. Hij moet aangezet worden om zelf een actieve rol op te nemen bij het uitbouwen van zijn eigen schoolloopbaan. Het ideaal is een zelfversterkende spiraal van positieve betrokkenheid te creëren. Inzetten op positieve keuzes We willen inzetten op schoolloopbanen die opgebouwd zijn uit positieve keuzes en niet uit negatieve ervaringen. Hieruit volgt dat het uitbouwen en begeleiden van schoolloopbanen een proces is waarbij leerlingen doorheen de schooljaren al worden aangezet om er bewust mee bezig te zijn. Het betekent ook dat de leerling voldoende feedback krijgt van zijn leraren om dit proces te stimuleren en te ondersteunen. Een grote openheid op dat vlak vergroot de kans dat de uiteindelijke keuze van de leerling overeenkomt met het advies van de school. Kiezen is ook zich engageren Als regisseur van zijn eigen schoolloopbaan heeft de leerling ook een grotere verantwoordelijkheid. Wanneer een leerling binnen de school een keuzeproces heeft doorlopen, houdt een keuze ook een engagement in. Een kwaliteitsvolle beslissing vereist een zekere binding. Het is natuurlijk zo dat de huidige soepele toelatings- en overgangsvoorwaarden veelvuldige overstappen in de hand werken (het zgn. shopgedrag ). Een geslaagde schoolloopbaan vereist echter doordachte keuzes waaruit de leerling zelf bijleert als onderdeel van zijn groeiproces. De ouders worden maximaal betrokken Ouders spelen een cruciale rol bij het werken aan een geslaagde schoolloopbaan. Zij kennen hun kind het beste, inclusief de eigenschappen en talenten die op school misschien minder tot uiting komen. Ze zijn de belangrijkste partners om hun kind aan te zetten een actieve rol op te nemen bij de uitbouw van zijn schoolloopbaan. Het is dan ook logisch dat zij zo veel mogelijk betrokken worden, dat zij voldoende informatie krijgen en dat hun inbreng gehoord wordt. Een grote betrokkenheid van de ouders mag echter niet ten koste gaan van de stem van de leerling. 2 Wat houdt schoolloopbaanbegeleiding in? 2.1 Het doel van schoolloopbaanbegeleiding Het doel van schoolloopbaanbegeleiding is de leerling te ondersteunen in de uitbouw van een geslaagde schoolloopbaan. Vanuit onze omschrijving van een geslaagde schoolloopbaan in punt 1 betekent dit dat de school leerlingen helpt bij het opnemen van een actieve en persoonlijke verantwoordelijkheid voor de eigen schoolloopbaan en bij het verwerven van de vaardigheden die daarvoor belangrijk zijn. 2.2 Schoolloopbaanbegeleiding als onderdeel van de bredere leerlingenbegeleiding Schoolloopbaanbegeleiding zet in op de persoonlijke ontwikkeling van de leerling en zijn ontplooiingskansen in de schoolse context. Het is dan ook een zaak van alle leraren in hun dagelijkse praktijk. Die dagelijkse begeleiding is ingebed in de globale aanpak op het niveau van de school. Schoolloopbaanbegeleiding is dus niet iets geïsoleerds: het haakt in bij de bredere leerlingenbegeleiding en kadert in het concept van geïntegreerde zorg. 2 1 Lamote C. en Van Damme J. (2011), Ongekwalificeerde uitstroom in Vlaanderen, in: School en samenleving 26, Spruyt B. en Keppens G. (2013), Van occasionele tot reguliere spijbelaar: een onderzoek naar het profiel van spijbelaars en de invloed van school en omgeving op spijbelen, OBPWO (tussentijds rapport) 2 Mededeling van 28 juni 2012 Visie op zorg voor de leerlingen in het secundair onderwijs (M-VVKSO ), punt 4

3 3 We stellen vast dat de kenmerken die we reeds onderscheidden (vertrekken van de behoeften van de leerling, de grote rol van elke leraar, de focus op een positieve benadering, de voortdurende wisselwerking en wederzijdse beïnvloeding tussen de leerling en zijn context), gekoppeld aan planmatig werk en doelgerichte acties op basis van het schoolbeleid nauw aansluiten bij de uitgangspunten van het handelingsgericht werken. 3 Schoolloopbaanbegeleiding sluit ook aan bij de vakoverschrijdende eindtermen (VOET). Het vormt één van de vier onderdelen van het domein leren leren. Het is de bedoeling dat leerlingen inzicht verwerven in de structuur van het secundair onderwijs, een onbevooroordeelde houding aannemen tegenover studierichtingen en beroepen, eenvoudige strategieën kunnen aanwenden voor het maken van een (studie)keuze en dat ze bij het kiezen van een studierichting rekening houden met hun eigen interesses, vaardigheden en (leer)mogelijkheden Leren kiezen als onderdeel van schoolloopbaanbegeleiding Schoolloopbaanbegeleiding zet in op het stimuleren en ondersteunen van de keuzevaardigheid van de leerling om zelf zijn schoolloopbaan vorm te geven. Het gaat dan zowel om het studiekeuzeproces zelf, dat expliciet naar een keuzemoment toewerkt (punt 2.3.1) als om de aandacht van elke leraar in de dagelijkse klaspraktijk voor het werken aan keuzevaardigheid (punt 2.3.2) De componenten van het studiekeuzeproces Binnen het studiekeuzeproces onderscheiden we zes componenten, de zgn. keuzetaken, waarop de begeleiding zich kan concentreren: 5 1. Oriëntatie Leerlingen beseffen dat ze een studiekeuze moeten maken en willen zich inzetten om een zo goed mogelijke keuze te maken. Deze keuzetaak bevat een cognitieve component de leerlingen weten dat er een scharniermoment aankomt en begrijpen dat een persoonlijke keuze voor hun verdere schoolloopbaan noodzakelijk is maar ook en vooral een affectieve component. Persoonlijke gevoelens, opvattingen en waardeoordelen t.o. studierichtingen, beroepen en loopbanen kunnen leerlingen stimuleren, maar ook remmen in hun keuzeproces. Schoolloopbaanbegeleiding zal zich bij voorkeur richten op bewustwording van deze stimulerende en remmende invloeden en hun impact op het zelfvertrouwen van de leerlingen: Ik moet kiezen, ik mag kiezen, maar ook ik durf kiezen! 2. Exploratie van de omgeving in de breedte Leerlingen zoeken algemene informatie over de structuur van het onderwijs en het onderwijsaanbod op. Hierdoor kunnen zij het voor hen zichtbare segment van het totale studieaanbod vergroten: zij verruimen hun horizon. Het zicht op deze horizon kan door heel wat factoren worden beperkt, niet zelden spelen de socioeconomische status van het gezin en gender hierin een grote rol. Een brede verkenning van de omgeving beperkt zich niet tot het onderwijsaanbod maar richt zich ook naar de wereld van de arbeid, beroepen en functies. Schoolloopbaanbegeleiding zal zich richten op het aanbieden van, het leren werken met en het stimuleren tot het raadplegen van kwaliteitsvolle informatiebronnen. 3 Mededeling van 28 juni 2012 Visie op zorg voor de leerlingen in het secundair onderwijs (M-VVKSO ), punt 5 4 Het VVKSO biedt een servicedocument aan over de implementatie van de VOET in het schoolbeleid. > pedagogisch-didactisch > servicedocument VOET/VOOD 5 Germeijs, V. en Verschueren, K. (2007), De keuze van een studie in het hoger onderwijs: het beslissingsproces, risicofactoren, en samenhang met uitvoering van de keuze, in: Caleidoscoop, 19, 2-9. De verdeling in keuzetaken is gebaseerd op internationaal onderzoek dat ook betrekking heeft op studiekeuzes in andere leeftijdsgroepen en beroepskeuzes. Ze vormt ook mee de basis van de reeks Op stap naar van het VCLB (zie verder).

4 4 3. Exploratie van de omgeving in de diepte Leerlingen zoeken meer gedetailleerde informatie op over bepaalde studierichtingen die zij als keuzealternatief overwegen. Hierbij gaat het niet enkel om gedrukte en digitale bronnen maar ook om persoonlijke contacten via gesprekken op infodagen of interviews van andere leerlingen leerkrachten of beroepsbeoefenaars. In een verkenning in de diepte bekent de leerling al wat kleur, er spreekt al wat meer persoonlijk engagement uit. Stimulerende en remmende factoren in de dynamisch-affectieve sfeer worden hier dan ook beter zichtbaar. Schoolloopbaanbegeleiding zal zich richten op het stimuleren tot het raadplegen van kwaliteitsvolle bronnen en het aangaan van persoonlijke informatieve contacten. Net als bij de studiekeuzetaak oriënteren zal schoolloopbaanbegeleiding extra oog hebben voor stimulerende en remmende factoren. 4. Exploratie van zichzelf Leerlingen staan stil bij hun eigen kenmerken. Deze zelfconceptverheldering verloopt bij voorkeur zo breed mogelijk en kan ingaan op: dromen: heb ik een wensdroom of -dromen? belangstelling: wat doe ik graag? wat interesseert mij? waarden: wat vind ik belangrijk? waar geloof ik in? waar leef ik voor? capaciteiten: wat kan ik goed? Capaciteiten kunnen worden geformuleerd in termen van: schoolse vorderingen, cognitieve vaardigheden of intelligentie, competenties, talenten. studievaardigheden leerstijlen: hoe leer ik? studiehouding motivatie: wat motiveert mij? gezondheid functiebeperkingen Schoolloopbaanbegeleiding zal zich richten op het aanbieden van werkvormen om deze zelfexploratie te bevorderen en vorm te geven. Bij elk van deze aspecten van zijn persoonlijkheid in ontwikkeling stelt de leerling zich de vraag wat dit voor zijn studiekeuze kan betekenen. 5. Kiezen Leerlingen beleven het moment van hun keuze/beslissing zeer verschillend: voor de een lijkt de keuze op een gegeven moment in de tijd zeer nabij, voor de andere nog veraf. Leerlingen hanteren verschillende keuzestijlen. Leerlingen verkennen de verschillende bronnen van beïnvloeding van hun keuze: vrienden, ouders, advies van de klassenraad, idolen, maatschappelijke opvattingen.en beoordelen deze naar waarde. Leerlingen beslissen in overleg met relevante derden en beoordelen de kwaliteit van de communicatie. Schoolloopbaanbegeleiding richt zich op het verhelderen en waarderen (de waarde bepalen) van keuzestijlen, bronnen van beïnvloeding en de kwaliteit van de communicatie met relevante derden. 6. Binding met de gemaakte keuze Leerlingen werken hun keuze verder uit. Zij identificeren zich met de gekozen studierichting en school of instelling. Het studiekeuzeproces eindigt niet met het maken van een keuze. Schoolloopbaanbegeleiding richt zich niet enkel op het bevorderen van bindingsactiviteiten tussen het moment van de keuze en het einde van het schooljaar maar ook op het bevorderen en evalueren van de mate van binding van de leerling met zijn keuze gedurende de jaren waarop deze zijn keuze daadwerkelijk realiseert. Onderzoek leert dat het werken aan elk van deze componenten voorspellend is voor de kwaliteit van de uiteindelijke keuze (keuze effectief uitvoeren, motivatie en inspanningen ervoor, studiesucces ). De componenten kunnen duidelijk van elkaar onderscheiden worden. Dat neemt niet weg dat leerlingen tegelijkertijd met verschillende componenten bezig kunnen zijn. Er bestaan hierbij grote verschillen tussen leerlingen, ook wat betreft de intensiteit van het keuzeproces. Het goed uitvoeren van één aspect heeft alleszins een positieve invloed op het uitvoeren van de andere taken. Belangrijk is ook dat de begeleiding van leerlingen niet onmiddellijk stopt wanneer ze aangeven dat ze een keuze hebben gemaakt.

5 5 De verschillende componenten kunnen een plaats krijgen in een keuzewerkboek, portfolio, studiekeuzedossier Het gebruik hiervan stimuleert de leerlingen om zelf verantwoordelijkheid op te nemen. VCLB biedt onder de titel Op stap naar alvast een methodiek en instrumenten aan die gebaseerd zijn op de zes componenten van het studiekeuzeproces. Elke school beslist uiteraard zelf of en zo ja, op welke manier ze dit soort hulpmiddelen gebruikt. Werken aan keuzevaardigheid met leerlingen in ontwikkeling kan volgens ons echter niet beperkt blijven tot de aanloop naar de scharniermomenten op het einde van elke graad. De componenten: exploratie van de omgeving in de breedte, exploratie van zichzelf en binding met de gemaakte keuze lenen zich bij uitstek tot een meer continue begeleiding (zie punt 2.3.2) Leren kiezen, ook in de dagelijkse klaspraktijk Tot nu toe spraken we vooral over leren kiezen als onderdeel van het studiekeuzeproces, als iets dat afzonderlijk en expliciet tijdens de lessen aan bod komt. De leraar werkt tijdens de lessen systematisch samen met de leerlingen aan één of meer van de zes componenten. Het ontwikkelen van keuzevaardigheid kan daarnaast echter ook op een impliciete manier deel uitmaken van de klaspraktijk. Een aantal componenten komen dan tijdens de normale lespraktijk aan bod en versterken op die manier mee het studiekeuzeproces. In die zin heeft elke leraar een verantwoordelijkheid en een rol bij het werken aan keuzevaardigheden (zie punt 3.2) Het gaat om didactische praktijken die zonder dat ze expliciet gelinkt zijn aan het studiekeuzeproces, de leerlingen wel vaardigheden helpen ontwikkelen die daarvoor noodzakelijk zijn: Individuele keuzes kunnen verantwoorden of onderbouwen en daarbij een beeld hebben van de consequenties en het veronderstelde engagement. Enkele voorbeelden zijn de individuele keuze voor een boek, een onderwerp uit de actualiteit, een opdracht, een bezinningsactiviteit of sociale stage Door de leerling te laten stilstaan bij een aantal keuzes en hem zijn motivering en verwachtingen te laten verwoorden (wat kan leiden tot het bijsturen van een keuze) krijgen die keuzes een plaats in het leerproces. Voorzien in individuele reflectiemomenten na een keuzemoment, een opdracht, een evaluatiemoment waarbij de leerling zichzelf kan exploreren. Ben ik tevreden met het resultaat? Waarom (niet)? Wat gaf mij het meest voldoening? Waarmee had ik het lastig? Zou ik opnieuw hetzelfde kiezen of het op dezelfde manier aanpakken? Waarmee zou ik meer rekening houden? 3 Voorwaarden voor een succesvolle schoolloopbaanbegeleiding 3.1 Visie en beleid op schoolniveau De visie van een school op schoolloopbaanbegeleiding is het antwoord op de vraag hoe zien wij als school het proces van schoolloopbaanbegeleiding, van het eerste tot het laatste jaar dat een leerling bij ons schoolloopt, en hoe kunnen we de leerling hierbij een centrale rol laten opnemen. Dit kan de aanleiding zijn tot een debat in de school. Wat vinden wij als school een geslaagde schoolloopbaan? Wie is er allemaal verantwoordelijk voor geslaagde schoolloopbanen? Welke plaats zien we voor kansenbevordering? De visie waartoe dit leidt, zal de school kaderen in de eigen kwaliteitszorg. Op basis daarvan zal de school haar eigen beleid vorm geven: Hoe zetten we leerlingen aan om hun schoolloopbaan in eigen handen te nemen? Hoe geven we het studiekeuzeproces een plaats in de dagelijkse klaspraktijk? Hoe werken we op school naar de scharniermomenten toe? Wat doen we tussen die scharniermomenten rond schoolloopbaanbegeleiding? Welke opvolging geven we aan keuzemomenten? Stellen we pijnpunten vast bij de doorstroming van leerlingen doorheen de leerjaren? Hoe gaan we als school om met de soepele toelatings- en overgangsvoorwaarden?

6 6 Krijgen leerlingen en ouders voldoende feedback vanuit de klassenraad? Hoe communiceren we over ons beleid naar leerlingen, ouders en personeelsleden? Hoe zien wij de samenwerking met CLB? Is de werking van de toelatingsklassenraden in onze school voldoende consequent? Spreken we een vaste timing af voor het oriënteringsproces in de begeleidende klassenraden? Werken we aan een clausuleringsbeleid? Slagen we erin ouders voldoende bij de schoolloopbaanbegeleiding te betrekken? Houdt onze aanpak van schoolloopbaanbegeleiding rekening met de familie en de sociale en culturele context van de leerling? Wat doen we als we vaststellen dat de voorkeur van de ouders afwijkt van de wensen van de leerling of van de inschatting van de klassenraad? De directie heeft bij dit alles een ondersteunende en coördinerende rol. Zij waakt over een coherent beleid en biedt het lerarenteam waar nodig ondersteuning. Ze stimuleert de leerjaaroverstijgende samenwerking (bv. in de verschillende vakgroepen). 3.2 Samenspel tussen alle betrokkenen Gezien het belang van schoolloopbaanbegeleiding en de verwevenheid met andere aspecten van het schoolbeleid, is de zorg hiervoor een verantwoordelijkheid van het volledige schoolteam. Het is logisch dat bepaalde personeelsleden van de school hier nauwer bij betrokken zullen zijn door bijvoorbeeld een coördinerende rol op te nemen. Dat mag er echter niet toe leiden dat schoolloopbaanbegeleiding wordt doorgeschoven naar specialisten, leerlingenbegeleiders of een beperkt aantal individuele leraren. Schoolloopbaanbegeleiding blijft een taak van elke leraar De klassenraad Als schoolloopbaanbegeleiding een taak is van elke leraar, ligt de collectieve verantwoordelijkheid hiervoor bij de klassenraad. Binnen de klassenraad wordt besproken wat de verschillende leraren hebben vastgesteld tijdens de lessen en worden afspraken gemaakt over de verdere ondersteuning en begeleiding. Door de relevante informatie op te nemen in het dossier van de leerling, krijgt de begeleidende klassenraad zicht op de evolutie van de leerling doorheen het schooljaar. De klassenraad zal ook bekijken hoe de invulling van de lessen de leerlingen kan aanzetten tot zelfsturing en zelfreflectie en zal waar nodig concrete initiatieven, individuele gesprekken opzetten. In de mate van het mogelijke volgt hij de verschillende componenten van het studiekeuzeproces op doorheen het schooljaar om eventueel gericht in te grijpen. De klassenraad doet dus meer dan het beoordelen van de leerling in functie van een advies en een oriënteringsattest. De nadruk ligt op positieve en onderbouwde keuzes van de leerling. De klassenraad geeft de leerling daarvoor voldoende ruimte en zet zelf stappen om dit proces bij de leerling aan te wakkeren. Hij zal de insteek van de leerling maximaal meenemen en de leerling en zijn ouders doorheen het schooljaar feedback geven over wat er tijdens de klassenraad over zijn schoolloopbaan is gezegd. Feedback gaat verder dan beoordelen en kan bv. ook betekenen dat de klassenraad de leerling een aantal vragen voorlegt die tijdens de vergadering naar boven zijn gekomen op basis van vaststellingen tijdens de lessen. Deze houding van de klassenraad vertaalt zich ook in de adviezen die hij op het einde van het schooljaar formuleert. De leerling en zijn ouders zullen een advies eerder aanvaarden als de klassenraad inzet op een sterke verantwoording en feedback doorheen het schooljaar. Het advies op het einde van het schooljaar komt dan niet als een verrassing. De klassenraad kan leerlingen ook aanzetten om studiekeuzes serieus te nemen door veranderingen in de loop van het schooljaar niet aan te moedigen. Dit veronderstelt dan wel dat de school voldoende ondersteuning biedt bij het keuzeproces, zowel voor als na het keuzemoment. Het vereist ook dat de klassenraden zelf focussen op

7 7 een begeleiding die gericht is op een volledig schooljaar en dat zij normaal gezien geen adviezen zullen geven om in de loop van het schooljaar nog van studierichting te veranderen. 6 Voor de leerling (en zijn ouders) zal het duidelijk moeten zijn dat hij, ook nadat de beslissing is genomen, verantwoordelijk blijft voor de gemaakte studiekeuze en de gevolgen daarvan Het CLB Het CLB heeft de decretale opdracht leerlingen te begeleiden bij hun schoolloopbaan. 7 Die opdracht vertaalt zich in de volgende ondersteuning: objectieve informatieverstrekking over de structuur en de organisatie van het onderwijs en over het volledige onderwijsaanbod. De overheid verwacht van het CLB dat het samen met de school acties rond studie- en beroepskeuze organiseert. 8 In het kader van deze opdracht hebben vertegenwoordigers van de vier CLB-koepels de onderwijskiezer opgesteld. 9 schoolondersteuning: op het vlak van schoolloopbaanbegeleiding zet het CLB in op overleg over visie en doelen en levert het suggesties voor een strategisch stappenplan. Het biedt ook een voorstel aan inzake methodiek in zijn verzekerd aanbod en werkt mee aan preventie acties gericht op risicogroepen met het oog op studiekeuze. VCLB heeft ter ondersteuning van een aantal scharniermomenten in het secundair onderwijs de reeks Op stap naar ontwikkeld. 10 hulpverlening, subsidiair aan het aanbod van de school en in overleg met de school (en de scholengemeenschap). andere decretaal verplichte opdrachten (adviezen bij sommige overgangen, attesten buitengewoon onderwijs en GON, leerplichtbegeleiding). Het CLB is dus een logische partner bij de schoolloopbaanbegeleiding. Het is dan ook een meerwaarde als de CLB-medewerker betrokken kan worden bij specifieke besprekingen van de klassenraad waarin dit onderwerp aan bod komt. School en CLB spreken in de bijzondere bepalingen van hun beleidscontract af wie wat doet op het gebied van schoolloopbaanbegeleiding Afstemming op het niveau van de scholengemeenschap De regelgeving bepaalt dat binnen de scholengemeenschap afspraken worden gemaakt over een objectieve leerlingenoriëntering en begeleiding. De scholengemeenschap werkt daarvoor samen met het CLB. 12 De scho- 6 Spruyt, B. en Laurijssen I. (2011), Keuzes maken verschillen. Over de rol die onderwijskeuzes spelen in de sociale reproductie van onderwijsongelijkheid in het licht van de hervormingsvoorstellen voor het secundair onderwijs, in: Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid /3, Decreet van 1 december 1998 betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding, art > rubrieken > officieuze codificatie van de wetgeving > centra voor leerlingenbegeleiding > organisatie en opdrachten 8 Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juli 2009 tot vaststelling van de operationele doelstellingen van de CLB s, art > rubrieken > officieuze codificatie van de wetgeving > centra voor leerlingenbegeleiding > organisatie en opdrachten Mededeling van 7 mei 2009 over Beleidscontract school CLB: bijzondere bepalingen (M-VVKSO ) 12 Besluit van de Vlaamse regering van 17 december 2010 houdende de codificatie betreffende het secundair onderwijs (hierna codex S.O), artikel > rubrieken > officieuze codificatie van de wetgeving > secundair onderwijs > codex

8 8 lengemeenschap is met andere woorden het forum waar scholen kunnen samenwerken rond schoolloopbaanbegeleiding. We gaan in dit punt dieper in op een aantal aspecten waarvoor de scholengemeenschap een meerwaarde kan betekenen. 4.1 Afspraken over leerlingenoriëntering Inzetten op schooloverstijgend denken Een goede schoolloopbaanbegeleiding is mee afhankelijk van de bereidheid van klassenraden om schooloverstijgend te denken. Om een leerling te helpen zijn eigen weg te vinden, moeten zij een ruime kijk hebben op het feitelijke onderwijsaanbod en de concrete kenmerken en eisen van de onderwijsvormen en de studierichtingen in de eigen school, de eigen scholengemeenschap en in de regio. De klassenraad moet weten waarnaar hij leerlingen oriënteert. Schooloverstijgend denken is een meerwaarde als het betekent dat scholen elkaar informeren, van elkaar leren en naar elkaar toegroeien. Het biedt ook bijkomende kansen voor een beter afgestemd attesteringsbeleid. Het lijkt ons bv. evident dat een delibererende klassenraad zich niet beperkt tot de logische overgang op het niveau van de eigen school, maar zich ook buigt over logische overgangen op het niveau van de andere scholen van de scholengemeenschap. Er zijn verschillende instrumenten die een school als hulpmiddel kan gebruiken: VCLB biedt informatiebrochures aan per graad. 13 Elke brochure bevat informatie over alle bestaande opleidingen in de verschillende onderwijsvormen en studiegebieden. De lessentabellen staan ter vergelijking bij elkaar. De eerder al aangehaalde onderwijskiezer is een website met objectieve, onafhankelijke en kwaliteitsvolle informatie over het gehele onderwijslandschap. 14 Een ander instrument om hieraan te werken is het studieloopbaanrooster. In een studieloopbaanrooster inventariseert men de overgangsmogelijkheden zoals de scholen van de regio die in de praktijk zelf ervaren. Idealiter is het niet beperkt tot het niveau van de scholengemeenschap, maar bevat het het volledige studieaanbod in de regio. De uiteindelijke bedoeling van studieloopbanenroosters is het in kaart brengen van de overgangen op scharniermomenten met het oog op een gestoffeerde ondersteuning van de leerling en de delibererende klassenraad. Het is een instrument dat kan bijdragen tot betere adviezen en oriënteringsattesten Afstemming toelatingsklassenraden Wij pleiten ervoor om van beslissingen van de toelatingsklassenraden en de gehanteerde criteria een regelmatig terugkerend aandachtspunt binnen de scholengemeenschap te maken. Een gunstige beslissing van de toelatingsklassenraad werkt immers schooloverstijgend. 15 Een leerling die op basis van een gunstige beslissing van de toelatingsklassenraad als regelmatige leerling wordt ingeschreven voldoet nog steeds aan de toelatingsvoorwaarden als hij zich in de loop van het schooljaar in een andere school in hetzelfde structuuronderdeel wil inschrijven Besluit van de Vlaamse regering van 19 juli 2002 betreffende de organisatie van het voltijds secundair onderwijs, art > rubrieken > officieuze codificatie van de wetgeving > secundair onderwijs > organisatie en structuren 16 De enige uitzondering hierop is bij rechtsmisbruik, zie de Mededeling van 31 augustus 2011 over De toelatingsklassenraad (M-VVKSO ), punt

9 Onthaalonderwijs Een specifiek aandachtspunt in het domein van de studieloopbaanbegeleiding vormt de trajectbegeleiding van de anderstalige nieuwkomers. 17 Ook hier moet de scholengemeenschap conform haar decretale opdrachten zowel zorg dragen voor het onderwijsaanbod als voor een optimale keuzebegeleiding van de (ex-)okanleerlingen. Voor de katholieke scholengemeenschappen moet het een aandachtspunt zijn dat er in ons net regionaal voldoende aanbod is van onthaalonderwijs. Waar leerlingenstromen de grenzen van de scholengemeenschap overschrijden, zullen verschillende scholengemeenschappen samen afspraken moeten maken over een voldoende aanbod en mogelijk ook over het leiden van leerlingen naar het onthaalonderwijs in een aangrenzende scholengemeenschap. Op het einde van het onthaaljaar zal de ex-okan-leerling doorstromen naar het reguliere onderwijs. 18 Wat algemeen geldt voor schoolloopbaanbegeleiding, is nog belangrijker voor deze groep leerlingen. Ook de ex- OKAN-leerling staat centraal bij het uitstippelen van zijn eigen schoolloopbaan. Dit vereist een samenwerking tussen onthaal- en vervolgschool die opnieuw het best op het niveau van de scholengemeenschap gebeurt. Het is steeds de toelatingsklassenraad van de vervolgschool die beslist over de toelating in een concreet structuuronderdeel. Binnen de scholengemeenschap kunnen echter afspraken gemaakt worden over o.a. informatieuitwisseling met het oog op gefundeerde adviezen en beslissingen, het gewicht van het advies van de OKANklassenraad op het einde van het onthaaljaar, de vervolgcoaching door de onthaalschool Het actief onthalen, informeren en ondersteunen van anderstalige nieuwkomers is ook een expliciete opdracht van het CLB (zie ook punt 4.4). 19 Goede afspraken zijn dan ook wenselijk. Specifiek voor deze groep leerlingen bieden flexibele trajecten volgens het VVKSO een grote potentiële meerwaarde voor een aangepaste begeleiding. 20 Ze vergroten de mogelijkheden voor een geslaagde schoolloopbaan. Op het niveau van de scholengemeenschap kunnen scholen het gebruik van die trajecten op elkaar afstemmen Inschrijvingsbeleid De ruime toelatingsvoorwaarden en het nagenoeg absolute inschrijvingsrecht brengen met zich mee dat een school een leerling bij de inschrijving niet dwingend kan oriënteren naar een andere studierichting of onderwijsvorm (eventueel in een andere school). 21 Scholen kunnen leerlingen en ouders alleen adviseren om op vrijwillige basis een meer gepaste studiekeuze te maken. Wil men hier enig succes boeken, dan vraagt ook dit afstemming van en een investering in het intakegesprek op het niveau van de scholengemeenschap. Scholen zouden bv. kunnen afspreken bij twijfels over de studiekeuze, m.n. bij laattijdige inschrijvingen of overstappen tijdens het schooljaar, in de loop van het intakegesprek de ouders een alternatief uit het studieaanbod van de scholengemeenschap of andere scholen in de omgeving aan te reiken en hen uit te nodigen voor een tweede gesprek, vooraleer zij hun definitieve keuze maken. Dit kan uiteraard nooit afbreuk doen aan het inschrijvingsrecht van de leerling in de school en studierichting van zijn keuze. 17 Mededeling van 23 mei 2011 over Visie op onthaalonderwijs (M-VVKSO ) 18 Mededeling van 26 mei 2011 over De ex-okan-leerling in de vervolgschool (M-VVKSO ) 19 Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juli 2009 tot vaststelling van de operationele doelstellingen van de Centra voor Leerlingenbegeleiding, art > rubrieken > officieuze codificatie van de wetgeving > centra voor leerlingenbegeleiding > organisatie en opdrachten 20 Mededeling van 19 oktober 2011 over Flexibele leertrajecten in het voltijds gewoon secundair onderwijs (M-VVKSO ), punt 5 21 Codex S.O., art. 110/1 tot 27 (idem) Mededeling van 11 januari 2012 over Het inschrijvingsrecht in het gewoon secundair onderwijs (M-VVKSO )

10 Tuchtbeleid en opvolgen definitieve uitsluitingen Ook op het gebied van gedwongen schoolveranderingen op basis van een tuchtmaatregel schuilt er een meerwaarde in afspraken op het niveau van de scholengemeenschap, zonder afbreuk te doen aan de autonomie van elke school op dit gebied. Het gaat dan o.a. over het verzamelen van informatie over definitieve uitsluitingen binnen de scholengemeenschap, het doorgeven van informatie over de uitgesloten leerling met het oog op zijn verdere begeleiding, 22 het opvolgen van uitgesloten leerlingen en vinden van een nieuwe school, afspraken over tuchtmaatregelen in een late fase van het schooljaar, uitsluitingen in studierichtingen die slechts beperkt worden ingericht, overleg over de proportionaliteit van de verschillende maatregelen, nauwere samenwerking met CLB Op die manier kan men het risico verkleinen dat een definitieve uitsluiting verregaande gevolgen heeft op de verdere schoolloopbaan van de leerling en dat sommige leerlingen in een negatieve spiraal van schoolbetrokkenheid terechtkomen (de zogenaamde carrouselleerlingen). 4.2 Het belang van een transparant onderwijsaanbod Ook in het denkwerk over het secundair onderwijs van de toekomst neemt het onderwijsaanbod een belangrijke plaats in. In de brochure Toekomst inkleuren formuleert het VVKSO de volgende doelstellingen voor een toekomstig onderwijsaanbod: 23 een transparanter studieaanbod met minder studierichtingen die zich inhoudelijk duidelijk van elkaar onderscheiden; de realisatie van een studieaanbod dat alle talenten van elke leerling aanspreekt en dat maximale kansen geeft op een succesvolle doorstroming naar hoger onderwijs en/of werkgelegenheid; het wegwerken van de hiërarchische perceptie van studierichtingen door ze te positioneren op een continuüm zonder strakke grenzen; de realisatie van een rationeler, gedifferentieerd en voldoende complementair studieaanbod dat evenwichtig wordt uitgebouwd door de verschillende scholen van de scholengemeenschap. Hier ligt een belangrijke uitdaging voor de scholengemeenschap. Een van haar belangrijkste bevoegdheden en verantwoordelijkheden is dan ook het maken van afspraken over de ordening van een rationeel onderwijsaanbod. 24 Scholen kunnen binnen de scholengemeenschap bijkomende initiatieven opzetten om het aanbod over de scholen heen bekend te maken om zo vooroordelen over studierichtingen en onderwijsvormen tegen te gaan. Een goed globaal structuurplan kan bijdragen tot een voldoende gedifferentieerd, herkenbaar en stabiel onderwijsaanbod, gespreid over de verschillende scholen van de scholengemeenschap. 25 Het is duidelijk dat een uitgebalanceerd onderwijsaanbod ook de schoolloopbaanbegeleiding ten goede komt. Duidelijke informatie over een transparant en volledig studieaanbod helpt de leerling bij zijn studiekeuze en helpt vermijden dat de oriëntatie te veel gericht is op het eigen aanbod van de school waar de leerling op dat moment is ingeschreven. 4.3 Samenspel tussen CLB, school en scholengemeenschap Ook al zijn scholen van een scholengemeenschap decretaal verplicht om een overeenkomst af te sluiten met hetzelfde CLB, toch wordt een beleidscontract afgesloten tussen een individuele school en een CLB. De scholengemeenschap is niet rechtstreeks betrokken. Omdat binnen de scholengemeenschap sowieso afspraken worden gemaakt over een objectieve leerlingenoriëntering en -begeleiding én alle scholen samenwerken met hetzelfde CLB is het logisch dat ook de beleidscontracten met het CLB op het niveau van de scholengemeen- 22 Maar zeker geen informatie uit het tuchtdossier. Dat is immers expliciet verboden (codex S.O. art ) Codex S.O. art (idem) 25 Mededeling van 7 juli 2011 over Realisatie en/of bijsturing van een globaal structuurplan per scholengemeenschap (M- VVKSO )

11 11 schap besproken worden. Op die manier krijgen afspraken binnen de scholengemeenschap een weerslag in de uitwerking van de beleidscontracten. Het is eveneens logisch dat het CLB mee aan tafel zit telkens er op het niveau van de scholengemeenschap wordt gepraat over leerlingenoriëntering en -begeleiding. Wij raden aan in de bijzondere bepalingen van het beleidscontract de doelstellingen en activiteiten op schoolniveau te ondersteunen door te verwijzen naar de schooloverstijgende afspraken (bv. op het gebied van de objectieve leerlingenoriëntering).