plan-mer az sint-maarten

Transcriptie

1 plan-mer az sint-maarten locatie R6 - Roosendaelveld emmaüs vzw februari 2009 NIET-TECHNISCHE SAMENVATTING

2 colofon project: plan-mer az sint-maarten opdrachtgever: EMMAÜS VZW opdrachtnemer: OMGEVING cvba uitbreidingstraat berchem-antwerpen t f Haskoning Belgium bvba Hanswijkdries Mechelen t f

3 Inhoud Inhoud Figuren Kaarten Tabellen Inleiding Beschrijving van het plan Toetsing aan de MER-plicht Referentiesituatie Ontwikkelingsscenario s Voorafgaand locatieonderzoek Situering Actualisatie in functie van de milieueffectenrapportage Resultaat van het locatieonderzoek Bespreking van de effecten per discipline Discipline mens - mobiliteit Discipline bodem Discipline water Discipline geluid Discipline lucht Discipline fauna en flora Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie Discipline mens - ruimtelijk functioneren Toetsen en beoordelingen Natuurtoets Watertoets Milderende maatregelen, leemten in de kennis en postmonitoring Mogelijke milderende maatregelen Effectbeoordeling na mildering Leemten in de kennis en monitoring

4 Figuren figuur 1: inrichting en groenfasen zuidelijke ontsluiting Kaarten kaart 1: ruimtelijke concepten en ontwerpschets kaart 2: situering onderzochte locaties kaart 3: situering alternatieven milieueffectenonderzoek Tabellen tabel 1: overzichtstabel locatieonderzoek tabel 2: overzicht evaluatie geluidseffecten op de woningen tabel 3: synthese milderende maatregelen tabel 4: effectbeoordeling voor en na mildering

5 1. Inleiding 1.1. Beschrijving van het plan Het plan betreft de centralisatie van de drie campussen van het Algemeen Ziekenhuis Sint- Maarten (Leopoldstraat en Zwartzustersvest te Mechelen en Rooienberg te Duffel) op één locatie in het Mechelse. De nieuwe inplanting moet gerealiseerd zijn voor De centralisatie houdt in dat: de afdelingen op één locatie zullen worden samengebracht de huidige sites worden verlaten door de ziekenhuisactiviteiten op de nieuwe locatie 642 bedden worden voorzien plus 81 bedden in het dagziekenhuis op de nieuwe locatie ongeveer parkeerplaatsen moeten worden aangelegd. Op basis van een locatieonderzoek (waarover verder meer) is gekozen voor de inplanting van deze voorzieningen in het gebied R6 - Roosendaelveld. Behalve de centralisatie is, toegespitst op dit zogeheten plangebied, voorzien in: een woon- en zorgcentrum van ongeveer 120 bedden en 102 parkeerplaatsen de afwerking van de aanpalende verkaveling Tivoli : 100 tot 125 woningen. kaart 1: ruimtelijke concepten en ontwerpschets Om de milieueffecten van voorliggend programma te onderzoeken is tijdens het onderzoek gewerkt met ontwerpschetsen die tijdens de loop van het onderzoek werden bijgesteld. Deze schetsen zijn opgebouwd aan de hand van zogeheten ruimtelijke concepten. Zij zijn bepalend voor de inhoud van het ontwerp. Op die manier konden de verschillende gebouwen, het groen, de toegangen en de andere elementen in beeld worden gebracht en op een ruimtelijk geïntegreerde en bevattelijke wijze worden geëvalueerd. De resulterende schets wordt weergegeven op kaart 1. De bepalende keuze-elementen op deze schets zijn: de inplanting, de omvang en de bouwlagen van het ziekenhuiscomplex (zes bouwlagen van vijf meter hoog) de omvang en het aantal bouwlagen van de parkeervoorzieningen bij dit complex (twee bouwlagen van drie meter hoog) de twee woningenrijen, één in het oosten en één in het westen de inplanting van het zorgcentrum, aansluitend bij de woonomgeving in het zuidwesten van het plangebied het schema van de ontsluiting van het gebied en de aansluitingen bij Liersesteenweg de wijze van opwaardering van de Otterbeek doorheen het plangebied (wordt niet verplaatst en blijft dus parallel liggen aan R6) de ontwikkeling van een natuurgebied in het noordwesten van het plangebied het behoud van het centraal bos en de situering van eventuele compensaties binnen het plangebied Toetsing aan de MER-plicht Door de concentratie van de ziekenhuisactiviteiten zullen tussen uur en uur in totaal zo n personenauto s van en naar de nieuwe locatie rijden. Hiermee valt het gepland project onder de stadsontwikkelingsprojecten die onderhevig zijn aan de regelgeving inzake de project-milieueffectenrapportage waarbij de initiatiefnemer van het project (Emmaüs vzw) een gemotiveerd verzoek tot vrijstelling kan indienen. 5

6 Emmaüs vzw heeft het initiatief genomen tot het opstellen van voorliggend plan-milieueffectenrapport nog voor het meest recent decreet in verband met plan-mer s werd goedgekeurd. Zij deed dit op eigen initiatief en met de nodige aandacht voor het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen. Sedert de goedkeuring van het decreet inzake de milieueffectenrapportage voor onder andere ruimtelijke uitvoeringsplannen moet het initiatief voor een plan- MER uitgaan van de overheid die het plan opstelt. Naar aanleiding van de richtlijnenvergadering is er evenwel voor geopteerd de opgestarte procedure gewoon verder te zetten. De initiatiefnemer van het project wenst voorliggend plan-mer bij de vergunningsaanvraag aan te wenden als basis voor een gemotiveerd verzoek tot vrijstelling van een project-mer. Hoewel voorliggend milieueffectenrapport niet dezelfde detailleringgraad heeft als een project-mer, levert het als dusdanig reeds de nodige stof tot nadenken inzake de verdere concretisering van het project op het terrein Referentiesituatie De referentiesituatie of de situatie waarin het plan wordt uitgevoerd, is niet volledig dezelfde als de huidige situatie. De realisatie van het plan is voorzien omstreeks De referentiesituatie betreft datzelfde jaar. De toename van het autoverkeer wordt geschat op 10% tussen 2005 en 2015, zo n 2,5 % per jaar. Bovendien wordt voor de referentiesituatie rekening gehouden met het feit dat tegen 2015 een aantal plannen zullen uitgevoerd zijn, met name: de verlenging van R6 de realisatie van een brug van R6 over Liersesteenweg (de verkeerslichten verdwijnen) de inplanting van Telenet in Caputsteenstraat het Tivolipad als verbinding voor langzaam verkeer tussen het centrum van Mechelen, het Tivolipark en het Walempark. Van andere elementen wordt dan weer verwacht dat ze tot 2015 wel gelijk zullen blijven, zoals: de manier waarop het plangebied R6 - Roosendaelveld wordt gebruikt (volkstuintjes, bos, paardenweide, akker, tuinen, woningen langs Liersesteenweg) het gebruik van de Otterbeek als afwateringsgracht voor R Ontwikkelingsscenario s Na 2015 zijn ook andere ontwikkelingen mogelijk. Hoe deze er uit zullen zien is nu nog niet tot in het detail gekend. Toch lijkt het aangewezen hier rekening mee te houden. In het onderzoek gebeurt dit aan de hand van zogeheten ontwikkelingsscenario s. Zij vormen een aanvulling bij de eigenlijke effectenvoorspelling en laten toe om het belang van de voorspelde effecten nog beter naar waarde te schatten. Er wordt in het onderzoek rekening gehouden met volgende scenario s. R6 wordt uiteindelijk toch niet verlengd. Langs R6 komen nog andere projecten zoals een uitbreiding van de veiling. Nadat de huidige sites verlaten zijn, komen er andere activiteiten. Zeer hypothetisch wordt verondersteld dat de verkeersstromen dezelfde zullen zijn als deze die er nu aanwezig zijn. 6

7 situering onderzochte locaties emmaüs vzw - plan-mer az sint-maarten - kaart 2 onderzochte locaties 1bis R6 - roosendaelveld 6 N16 - dijle 0a rooienberg 2 uilmolenweg 7 centrale werkplaats NMBS 0b zwartzustersvest 3 guldendal (geschrapt) 8 plattebeekstraat (geschrapt) 0c leopoldstraat 4 R6 - korte musepi 1 R6 - antwerpsesteenweg 5 oude antwerpsebaan 0 0,5 1km! 0a 0 0,5 1km! 1!1bis! 4! 5! 6! 2! 0b! 8! 0c! 3! 7 bron: digitale versie van topografische kaart 1/10.000, NGI, raster kleur, OC-Gisvlaanderen OMGEVING - oktober _PL_021

8

9 ruimtelijke concepten emmaüs vzw - plan-mer az sint-maarten - kaart 1a situering nieuw ziekenhuis op maximale afstand van de bebouwing bestaand bos als buffer tussen het nieuw ziekenhuiscomplex en de bestaande en nieuwe woningen parkeren in 2 lagen langsheen R6, inspelend op de aanwezigheid van het talud groene vinger tussen de ziekenhuiscampus en het zuidelijk Tivolipark in- en uitgang voor hulpdiensten, spoed en leveranciers zo dicht mogelijk bij R6 en gescheiden van het parkeerverkeer afwerken van de bestaande bebouwingsrand met nieuwe woningen, gericht naar de site zorgcentrum met zichten over water, moerassen en broekbossen (boscompensatie) doorheen patio s en gelijkgrondse parking OMGEVING - oktober _PL_030-k02

10

11 2. Voorafgaand locatieonderzoek 2.1. Situering kaart 2: situering onderzochte locaties In de periode werd een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd voor verschillende mogelijke locaties van het ziekenhuis. Volgende locaties werden toen onderzocht: locatie 1: R6 - Antwerpsesteenweg locatie 1bis: R6 - Roosendaelveld locatie 2: Uilmolenweg locatie 3: Guldendal locatie 4: R6 - Korte Mussepi locatie 5: Oude Antwerpsebaan locatie 6: N16 - Dijle locatie 7: centrale werkplaats NMBS locatie 8: Plattebeekstraat. Locaties met een zeer hoge landschappelijke of biologische waarde (bijvoorbeeld een beschermd landschap, een ankerplaats van het traditioneel landschap, een vogelrichtlijngebied of een natuurreservaat) werden bij voorbaat uitgesloten uit het onderzoek Actualisatie in functie van de milieueffectenrapportage In het kader van de milieueffectenrapportage zijn de overwegingen inzake haalbaarheid en de overwegingen inzake milieueffecten duidelijk van elkaar gescheiden. Hierdoor komt de meest milieuvriendelijke inplantingsplaats sterker in beeld. Daarnaast werd het onderzoek geactualiseerd. Vooraf zijn twee locaties uitgesloten omdat zij niet langer in aanmerking kwamen voor het plan. Guldendal (locatie 3) is te klein voor het voorgesteld programma. In Plattebeekstraat (locatie 8) is intussen een huisvestingsproject afgewerkt. In tegenstelling tot het eerder onderzoek zijn de huidige drie campussen wel in de afweging meegenomen. De locaties zijn per discipline vergeleken aan de hand van volgende criteria: mens - mobiliteit: aanwezigheid van beveiligde fietspaden en openbaar vervoer, rechtstreekse ontsluiting naar het bovenlokaal wegennet (zonder een woonomgeving te moeten passeren) bodem en water: aanwezigheid van bebouwing, ligging in/buiten een vallei fauna en flora: aanwezigheid van biologische waarden, van een waardevolle waterloop, van kwetsbare fauna en flora landschap bouwkundig erfgoed en archeologie: aanwezigheid van relictzones, landschappelijke waardering volgens gewestplan of wijziging van beschermde landschappen, dorpsgezichten of monumenten mens - ruimtelijk functioneren: agrarische waarde, aanwezigheid van bebouwing en van woningen, zorgbereik, potenties voor de ontwikkeling van een geneesomgeving, aanwezigheid van Seveso-inrichtingen in de omgeving. In het locatieonderzoek ligt de focus op de aard en kwetsbaarheid van de locaties voor de effecten van de geplande ingrepen en activiteiten. Geluid en lucht zijn niet als afzonderlijke disciplines weerhouden maar zijn beschouwd als onderdeel van de andere te onderzoeken elementen. De discipline mens - ruimtelijk functioneren is meer uitvoerig aan bod gekomen. Redenen hiervoor zijn de omgeving waarin gezocht is naar een geschikte locatie (bij voorbaat zijn kwetsbare 7

12 gebieden uitgesloten) en de aard van de activiteit (het gaat om de zorg van mensen). De resultaten van het onderzoek inzake mens - ruimtelijk functioneren leggen dan ook meer gewicht in de schaal als de locaties als geheel worden vergeleken. Hetzelfde geldt overigens voor het resultaat van het onderzoek inzake mens - mobiliteit waar de bereikbaarheid van de locatie is onderzocht. Een milieueffectenonderzoek is noodzakelijk omwille van het aantal personenauto s die van en naar het ziekenhuis zullen rijden. Naast de kwetsbaarheid van de verschillende locaties voor mogelijke milieueffecten is ook de haalbaarheid ervan onderzocht. Het project moet kunnen worden gerealiseerd binnen een aanvaardbare termijn. In het onderzoek naar de haalbaarheid is gekeken naar de oppervlakte van het gebied, de huidige beleidsintenties en de claims voor andere projecten, de eigendomsstructuur en de technische mogelijkheden en beperkingen van de locatie Resultaat van het locatieonderzoek Het resultaat van de verschillende onderzoeken per discipline en naar haalbaarheid wordt weergegeven in onderstaande tabel. De scores kunnen niet zomaar worden opgeteld. De disciplines mens - mobiliteit en mens - ruimtelijk functioneren hebben een hoger gewicht. Ter verduidelijking en om misverstanden hierover te vermijden is aan de scores van deze disciplines een dubbel gewicht toegekend. tabel 1: overzichtstabel locatieonderzoek locatie bis benaming of situering Zwartzustersvest - Leopoldstraat - Rooienberg R6 - Anwerpsesteenweg R6 - Roosendaelveld Uilmolenweg R6 - Korte Mussepi Oude Antwerpsebaan N16 - Dijle centrale werkplaats NMBS mens - mobiliteit (gewicht x 2) bodem en water fauna en flora landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie mens - ruimtelijk functioneren (gewicht x 2) haalbaarheid De huidige locaties worden samen het meest milieuvriendelijk locatiealternatief bestempeld. Het behoudend standpunt speelt hierin een belangrijke rol. De keuze om ter plaatse een oplossing te zoeken betekent dat elders geen ruimte wordt aangesneden. De kanttekening kan hier worden gemaakt dat hierdoor ook geen ruimte vrijkomt voor andere functies (mogelijk meer geschikte) functies. Uit het overzicht blijkt verder dat ook locatie 7 vanuit milieuoogpunt hoog wordt gewaardeerd in dit locatieonderzoek. Inzake mobiliteit, bodem en water als fauna en flora blijkt dit op het eerste zicht de meest optimale locatie keuze te zijn als de huidige sites zouden worden verlaten. Op vlak van mobiliteit is het gebied zeer goed bereikbaar met het openbaar vervoer maar iets minder over de weg waardoor de verkeersafwikkeling binnen de stad blijvend wordt belast. Inzake bodem heeft de site het voordeel te worden gesaneerd bij keuze voor een project. Fauna en flora zijn er nagenoeg afwezig. Tegelijk moet evenwel worden gezegd dat de invulling een verlies 8

13 ontwerpschets emmaüs vzw - plan-mer az sint-maarten - kaart 1b principedoorsnede ziekenhuis principedoorsnede parking OMGEVING - oktober _PL_030-k01

14

15 betekent aan contextwaarde van de aanwezige monumenten en dat de locatie minder optimaal is voor wat het zorgbereik betreft. Het voorliggend locatieonderzoek heeft één zeer belangrijke beperking. Er is enkel gezocht naar de meest milieuvriendelijke locatie voor een ziekenhuis. Binnen de context van de afbakening van het regionaalstedelijk gebied moet evenwel ook rekening worden gehouden met de noodzaak om ook andere functies en behoeften een plaats te geven. In een globale afweging waarbij ook andere stedelijke invullingen ter discussie staan (cfr. de afbakening van het regionaalstedelijk gebied), resulteert dit voor locatie 7, ook vanuit milieuoogpunt, in een lichte voorkeur voor andere functies. Het betreft dan functies waarvoor de relatie met de stationsomgeving en de verknoping van het openbaar vervoer naar de toekomst een sterkere wijziging van de modal split richting openbaar vervoer kunnen betekenen en/of functies die gerelateerd zijn met het historisch gebruik van het terrein. Dergelijke functies zijn dan meer aangewezen. De huidige ontwikkelingsplannen voor deze locatie krijgen stilaan een zeer concrete uitwerking en betreffen een ontwikkeling die beter aangepast is aan het historisch profiel van de terreinen en het bereikbaarheidsprofiel van de locatie. Ook locatie 4 scoort positief. De beperkte oppervlakte van het gebied speelt hierin zeker een rol. Maar tegelijk is deze beperkte oppervlakte samen met de lang uitgestrekte vorm een nadeel. Zij laat immers niet toe om op een kwaliteitsvolle wijze de lokale milieueffecten te milderen en de site te ontwikkelen als degelijke zorgsite volgens de huidige inzichten. Bovendien scoren locaties 1 en 1bis inzake ontsluiting net iets beter. Uiteindelijk is locatie 1bis als meest wenselijk alternatief aangeduid. Bij vergelijking van de alternatieven 1 en 1bis blijkt locatie 1 iets beter te scoren op het vlak van water en bodem. Dit vertaalt zich onder andere in de grotere oppervlakte aan biologisch waardevolle gebieden en de vooral grotere oppervlakte aan vegetaties kwetsbaar voor ecotoopverlies op locatie 1bis. Op locatie 1 is evenwel voor geluid kwetsbare fauna aanwezig. Bovendien sluit locatie 1bis beter aan bij de bestaande stedelijke ontwikkelingen en is zij sterker geïsoleerd ten opzichte van de omliggende open ruimte door R6. Ook naar de mogelijkheden om, in de marge van de inplanting, de omgeving op te waarderen en een duidelijk statuut te geven heeft zij de beste troeven in handen. 9

16 3. Bespreking van de effecten per discipline kaart 3: situering alternatieven milieueffectenonderzoek 3.1. Discipline mens - mobiliteit Verkeersintensiteit Uit het voorafgaand locatieonderzoek mag dan wel blijken dat het verkeer bij behoud van de huidige locaties globaal minder snel op het hoofdwegennet terecht komt en (zij het verspreid) door woonomgevingen moet, lokaal ontstaan door toepassing van het gepland alternatief en de verschuivingen van de verkeersintensiteiten wel een aantal knelpunten inzake afwikkeling en verkeersveiligheid. Het verkeer dat nu verspreid van of naar de drie verschillende locaties gaat, wordt op één plaats geconcentreerd. Vooral het stuk tussen de aantakking op Liersesteenweg en R6 zal verder worden belast. Het verkeer afkomstig van het ziekenhuis zal via het kort stukje Liersesteenweg vooral R6 gebruiken. Stadinwaarts blijft het effect zeer beperkt. Ter hoogte van het kruispunt Liersesteenweg - Zwartzustersvest is er een lichte afname van het verkeer, ter hoogte van het kruispunt van Liersesteenweg met R6 is er een toename. Door de bijkomende functies (zoals het woonzorgcentrum) en de afwezigheid van een station op loopafstand van de nieuwe locatie is er een zeer lichte toename van het aantal wagens. De wijziging van het aantal wagens dat op een bepaalde plaats van en naar het ziekenhuis rijdt, is als dusdanig niet beoordeeld. Deze veranderingen inzake verkeersintensiteit zullen resulteren in wijzigingen van verkeersafwikkeling, verkeersveiligheid, geluid, luchtkwaliteit en tot slot ook menselijke beleving Verkeersafwikkeling De afwikkelingskwaliteit ter hoogte van het kruispunt Liersesteenweg - Vesten zal licht verbeteren, maar niet alle problemen op dit kruispunt zullen worden opgelost. Op de kruispunten van R6 met Liersesteenweg en met Antwerpsesteenweg zal de afwikkelingskwaliteit gelijk blijven. Om het nieuw ziekenhuis te ontsluiten wordt ook een bijkomend kruispunt gecreëerd langs Liersesteenweg. Vooral dit kruispunt verdient de nodige aandacht. Op die plaats zal de afwikkelingskwaliteit verminderen. Tijdens de milieueffectenrapportage is nagegaan wat de beste verkeerskundige inrichting kan zijn. Het resultaat is een inrichting zoals weergegeven in onderstaande figuur. Er zijn twee linksaf stroken en de groentijd is in drie fasen opgedeeld. Door deze inrichting is de kans op congestie zo goed als afwezig. figuur 1: inrichting en groenfasen zuidelijke ontsluiting inrichting fase 1 fase 2 fase 3 ochtend 31 seconden groen 27 seconden groen 5 seconden groen 10

17 situering alternatieven milieueffectenonderzoek emmaüs vzw - plan-mer az sint-maarten - kaart rooienberg (nulalternatief) 2. zwartzustersvest (nulalternatief) 3. leopoldstraat (nulalternatief) 4. R6 - antwerpsesteenweg (gepland alternatief) bron: Google Maps OMGEVING - oktober _PL_036-k01

18

19 avond 32 seconden groen 27 seconden groen 21 seconden groen Verkeersveiligheid Om de verkeersveiligheid te beoordelen is onderzocht hoe ver men kan zien om over te steken en hoe lang er gemiddeld moet worden gewacht vooraleer men kan oversteken. Door de wachttijd (meer dan 30 seconden) is de verkeersveiligheid in de referentiesituatie al slecht. De uitvoering van het plan zal hierin geen verandering brengen Verkeersleefbaarheid Door de verhoogde verkeersdruk langs N14 zal de verkeersleefbaarheid afnemen. Ook algemeen is er een toename van het autoverkeer. De veranderingen (verbeteringen) door het verdwijnen van het ziekenhuis op de huidige sites zijn weinig relevant. De verkeersleefbaarheid wordt niet apart beoordeeld maar wel als onderdeel van de menselijke beleving geïntegreerd Discipline bodem Bodemgebruik Bij toepassing van het plan zal het bodemgebruik wijzigen. Deze wijzigingen zijn binnen de discipline bodem onderzocht op basis van de inventarisatie van het bodemgebruik in functie van de biologische waarderingskaart. Zij veroorzaken veranderingen in het bodemprofiel en kunnen zorgen voor effecten op fauna en flora. Zij zijn als dusdanig evenwel niet beoordeeld Bodemprofiel en ruimtebeslag Bij toepassing van het gepland alternatief wordt de bodem verstoord over een oppervlakte van 5,7 ha. Door de aard van de bodem blijft het effect evenwel beperkt Verdichting Uit het onderzoek blijkt dat 8,5 ha van het plangebied gevoelig is voor betreding. Dit is meer dan een derde ervan. Als bijvoorbeeld zware machines worden gebruikt om de infrastructuren te bouwen kan de bodemstructuur gedeeltelijk of volledig worden vernietigd. De gevoeligheid hangt vooral af van de drainagecapaciteit en het vochtgehalte. Een droge bodem is sterker, een natte bodem is gevoeliger voor verdichting Inklinkingen en zettingen In de bodem bestaat een krachtenevenwicht dat kan worden verstoord als bijvoorbeeld water wordt weggepompt om kelders te graven. De waterdruk in de bodem neemt af en er ontstaat klink. De mate waarin dit gebeurt, hangt onder andere af van de grondsoort. Daarnaast zijn ook elementen zoals de oorspronkelijke grondwaterstand en de mate waarin het grondwater daalt, bepalend. Voor de zettingen die door deze veranderingen in het maaiveld optreden; is de ouderdom van de gebouwen bepalend. Hoe ouder de gebouwen, hoe groter de kans dat er zettingen optreden. In principe kan worden onderzocht hoeveel gebouwen binnen de invloedsstraal 11

20 van de bemaling gelegen zijn en kan ook de ouderdom van de gebouwen in rekening worden gebracht. In het gebied liggen vooral leemgronden. Maaivelddalingen door klink zijn mogelijk. Bij uitvoering van het project zal de invloedsstraal van de bemaling in elk geval moeten worden beperkt. In deze fase van het plan is het evenwel nog niet duidelijk waar en hoeveel water zal moeten worden weggepompt. Het rapport spreekt zich dan ook niet uit over de gevolgen Bodemkwaliteit en grondverzet Enkel in het plangebied zullen wijzigingen gebeuren in de bodem. Er zijn geen vervuilde gronden gekend. Op basis van bestaande ontwerpgegevens is geschat hoeveel grond zal vrijkomen. In totaal gaat het om zo n m³. Een belangrijk deel van de uitgegraven gronden zal afgevoerd moeten worden. Een deel kan wel gebruikt worden voor bijvoorbeeld een geluidsberm Discipline water Afstroming oppervlaktewater Er is berekend hoeveel water van de verharde oppervlakte en van het gebouw afstroomt naar grachten en waterlopen (Otterbeek). Bij uitvoering van het plan neemt het debiet voor afstroming toe met 222 liter per seconde. Op dit vlak moeten dus maatregelen worden genomen om de toename van het debiet in te perken tot 4 liter per seconde. Zoals dit het geval is voor de wijziging in verkeersintensiteiten, is ook hier de wijziging als dusdanig niet beoordeeld. De evaluatie gebeurt op basis van de manier waarop zij zich vertalen in andere mogelijke gevolgen zoals overstromingen of effecten op voor fauna en flora Overstromingen Door uitvoering van het plan zal meer water naar de Vrouwvliet afstromen. Op piekmomenten zal de situatie niet sterk wijzigen. Ook in de bestaande toestand kan geen water infiltreren in de bodem omdat deze reeds verzadigd is en stroomt het meeste water volledig af naar de Otterbeek. Het water zal bij uitvoering van het plan wel sneller de Otterbeek en dus de Vrouwvliet bereiken. Dit kan er mogelijk voor zorgen dat de piek in de Otterbeek sneller in de Vrouwvliet is dan het groot debiet van de bovenstroomse gebieden. Het debiet van de Otterbeek omvat slechts een zeer beperkte fractie van het water dat in de Vrouwvliet terecht komt. Het effect is dan ook te verwaarlozen. Vanuit goed waterbeheer wordt evenwel aangegeven dat het water zoveel mogelijk bovenstrooms moet worden opgehouden. Om die reden wordt dit effect dan ook negatief beoordeeld Oppervlaktewaterkwaliteit Emmaus vzw heeft de waterproblematiek besproken met Aquafin. Het afvalwater kan worden afgevoerd naar de riolering. Deze heeft daarvoor voldoende capaciteit. Ook het RWZI van Mechelen-Noord, waar het rioleringswater terecht komt, heeft voldoende capaciteit om het bijkomend afvalwater van het nieuw ziekenhuis te verwerken. Het effect is licht negatief. 12

21 Grondwaterpeil De wijzigingen in het grondwaterpeil worden niet afzonderlijk gewaardeerd in de globale beoordeling. Zij worden geëvalueerd op basis van de effecten op fauna en flora. Momenteel wordt uitgegaan van ondiepe funderingen en geen ondergrondse constructies. De wijzigingen aan het grondwaterpeil en de grondwaterstroming zijn in dat geval niet significant. Eens het ziekenhuis er staat, zal het grondwaterpeil minder snel worden aangevuld en zal het waterpeil dalen. Deze daling kan niet exact worden ingeschat. Het water zal immers deels worden hergebruikt (sanitair) maar grotendeels afstromen naar de nieuwe Otterbeek Kwel Er is geen kennis over de aanwezigheid van kwel in het gebied Discipline geluid Geluidsniveau Zowel de groei van het verkeer als de installaties van het ziekenhuis zorgen voor een toename van het geluid. De vorm van het ziekenhuisgebouw zorgt voor een buffering naar het gebied ten zuiden van R6 maar de patiënten zelf in het gebouw zullen ook geluidshinder ondervinden. In het ontwerp is op dit vlak reeds voor een middenweg gekozen. Er wordt bij voorbaat gekozen om de installaties boven op het dak te plaatsen waar zij het minst hinder zullen veroorzaken. De verandering van het geluidsniveau voor de omliggende woningen worden weergegeven in onderstaande tabel. tabel 2: overzicht evaluatie geluidseffecten op de woningen referentie gepland initiatief aantal bestaande woningen met overschrijding aantal woningen met relevante daling geluidsniveau 14 aantal woningen met relevante stijging geluidsniveau 4 aantal nieuwe woningen met overschrijding 4 (waaronder ziekenhuis en zorgcentrum) Voor de aanwezige woningen is netto een verbetering vast te stellen (meer verbeteringen dan verslechtering). Voor het ziekenhuis is het effect negatief door de hoge geluidsniveaus die op de gevel langs R6 zijn berekend. Ook voor het zorgcentrum en twee woningen in de oostelijke woningenrij is er een overschrijding van de norm Discipline lucht Luchtkwaliteit Om de effecten van het plan op de luchtkwaliteit in te schatten, is gekeken naar zowel de uitstoot van het verkeer van en naar het plangebied als naar de uitstoot door de activiteiten in het plangebied zoals de verwarming van het ziekenhuis. In de omgeving van R6 en Antwerpsesteenweg zal de concentratie stikstofdioxide licht toenemen. Tot 15 meter van de weg wordt de norm licht overschreden. Voor fijn stof zijn er in de referentiesituatie reeds overschrijdingen op zowel R6, N14 (Liersesteenweg), N1 (Antwerpsesteen- 13

22 weg) als R12 (de Vesten). Ook hier is er een lichte toename ten opzichte van de norm. De effecten worden als licht negatief beoordeeld. Een nieuwe invulling van de huidige sites met een gelijkaardig mobiliteitsprofiel als de huidige invullingen zal een verdere toename van stikstofdioxide en fijn stof veroorzaken, ook ter hoogte van R12. Dergelijke ontwikkelingen worden als sterk negatief beoordeeld. Met de concentratie en uitbreiding van de activiteiten zullen de huidige sites worden verlaten. De nieuwe site zal een lichte toename van het energieverbruik en dus van de productie aan CO2 veroorzaken. Voor wat het elektriciteitsverbruik betreft zal deze CO2-productie gebeuren op de plaats waar de elektriciteit wordt geproduceerd Geurhinder Reeds bij de opbouw van het ziekenhuis zullen maatregelen worden genomen om de hinder te beperken. Het labo zal worden voorzien van afzuigkappen met filters, het keukencomplex zal zo worden georiënteerd dat eventuele geuruitstoot in de minst voorkomende winrichting en naar onbewoond gebied gebeurt. Het afval zal worden afgevoerd door gespecialiseerde firma s. Welke installaties zullen worden gekozen, is nog niet gekend. Het is mogelijk om deze zo te kiezen dat er geen of een minimale (onder de norm) invloed is qua geur en luchtkwaliteit. Hiermee moet rekening worden gehouden bij de keuze van de installaties. In dit plan-mer zijn de mogelijke effecten inzake geurhinder zijn niet beoordeeld omdat voldoende milderende maatregelen mogelijk zijn bij invulling van het project Discipline fauna en flora Verwijdering van de vegetatie door verharding Vermoedelijk wordt ongeveer 8 ha bebouwd, verhard of omgezet in tuin, waarbij de bestaande vegetatie verdwijnt. Van de te verwijderen vegetatie is ongeveer 0,5 ha bos. Deze oppervlakte moet worden gecompenseerd. Binnen de uitwerking van de groenzones in het plangebied is voldoende ruimte om deze oppervlakte te compenseren. In de huidige schetsen is in totaal circa 3,5 ha bos voorzien, dus meer dan de huidige oppervlakte. De verharding van de oppervlakte blijft evenwel een aandachtspunt Wijziging van de vegetatie door beheer In de nabije omgeving van de gebouwen zullen vermoedelijk plantsoenen en gazons worden aangelegd, wat minder waardevolle vegetaties zijn. Omdat bijna al het nieuw aan te leggen bos is voorzien op terreinen met waardevolle vegetatie, kan het verlies aan oppervlakte waardevolle vegetatie niet worden gecompenseerd. Indien bij de aanleg van het bos wordt gestreefd naar een natuurlijk bostype waarbij het maximaal behouden en opwaarderen van de reeds aanwezige bebossing het uitgangspunt vormt, is de ontwikkeling van een nieuwe waardevolle vegetatie mogelijk. Onder die voorwaarde is het effect neutraal. Indien de volledige oppervlakte in de open zones rond de gebouwen wordt omgezet in minder waardevol gazon en plantsoen, is het effect duidelijk negatief. Nu ligt zo n 4 hectare waardevol grasland in deze zones. 14

23 Wijziging van de habitats voor fauna door verharding Momenteel zijn er geen gevoelige soorten voor versnippering in het gebied. Versnippering van de leefgebieden door verharding is dan ook niet betekenisvol Verstoring van de fauna door exploitatie Enkel de verstoring van vogels is geëvalueerd omdat wordt aangenomen dat er voor de rest enkel algemene zoogdiersoorten aanwezig zijn. In de referentiesituatie is het volledig plangebied verstoord door geluid. Soorten die hieraan gevoelig zijn, komen in de referentiesituatie dan ook niet voor. De beperkte toename van het geluid zal niet zorgen voor negatief effecten op de vogelpopulatie Wijziging van de habitats door wijziging aan de waterloop Momenteel is de ecologische waarde van de Otterbeek zeer laag. Ook de omliggende waterlopen hebben een zeer beperkt visbestand. Verbeteringen door andere ontwikkelingen zijn evenwel niet uit te sluiten. Bij het ontwerp vormt de passeerbaarheid voor vissen daarom een aandachtspunt Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie Bouwkundige en archeologische erfgoedwaarden Door de inplanting van het project en de hiermee gepaard gaande vergraving dreigt vooral archeologisch materiaal te verdwijnen. Verschillende elementen wijzen op de aanwezigheid van archeologisch materiaal: de context (ligging langs de Otterbeek), de stabiliteit in het bodemgebruik en de bodemprofielen, een aantal vondsten in het verleden. Dit geldt zowel voor het centraal bebost gebied als voor de open ruimte ten oosten en ten westen. Op de huidige sites zijn vooral de effecten op het bouwkundig erfgoed van belang. Hierbij gaat het zowel om de gebouwen die momenteel door de ziekenhuisactiviteiten zelf worden gebruikt (bijvoorbeeld de gebouwen langs Keizerstraat op de site Zwartzustersvest) als de (context van de) gebouwen rondom (instituut verpleegkunde te Rooienberg, hoekhuis in Leopoldstraat) Landschapsbeeld De huidige beeldwaarden in het plangebied steunen vooral op de variatie en het groen karakter binnen het gebied. Door de uitvoering van het plan dreigt het kleinschalig groen karakter van het plangebied te verdwijnen. Behalve een duidelijke schaalbreuk naar de oostelijke woningenrij zullen deze woningen vermoedelijk ook schaduw kennen bij lage zonnestanden s avonds. Op vlak van verlichting zal men erop moeten letten dat de effecten op de omgeving beperkt blijven. Daartegenover staat dat de gebouwen van het ziekenhuis een stedelijk herkenningspunt worden. De gebouwen kunnen een positieve bijdrage leveren tot de beeldwaarde van de stad Mechelen en de variatie langs R6. Voorwaarde is dat wordt gewaakt over de architecturale waarde van de gebouwen en de visuele relatie met R6. 15

24 De ontwikkelingen op de huidige sites zijn vooralsnog onbekend. Vooral de site te Duffel lijkt gevoelig voor wijzigingen in het landschapsbeeld. In Mechelen moet vooral worden gezocht naar integratie in de omliggende straatwanden Landschapsstructuur De invulling biedt kansen voor een opwaardering van R6 en zijn omgeving als markante terreinovergang naar de stad en de opwaardering van Liersesteenweg als stedelijke ontsluiting. Doorslaggevend voor de licht negatieve waardering van de effecten op de landschappelijke structuur zijn de uniformisering van het landschap in het plangebied en het verlies aan lokale identiteit. Tekenend zijn het verdwijnen van het historisch perceleringspatroon, het krimpen van het centraal boselement, het wegvallen van doorzichten en het verder insluiten van de Otterbeek. Voor de huidige sites zal moeten worden gewaakt over de invulling na uitvoering van het plan. Verval leidt mogelijk tot de ontwikkeling van negatieve blikvangers en stedelijke kankers hebben een ruimere impact dan op de site alleen. Bij nieuwe invullingen is de samenhang met de ruimere omgeving een aandachtspunt Discipline mens - ruimtelijk functioneren Functiesamenstelling Op de huidige sites zullen de ziekenhuisfuncties verdwijnen. Het plangebied wordt gebruikt om te wandelen, te fietsen, te tuinieren of paarden te houden. Door de aanleg van het ziekenhuis en het zorgcentrum krimpt deze groene woon- en leefruimte. In de plaats komen vooral functies van een andere, stedelijke schaal: zorg en wonen. De stedelijke zorg zal vanuit het oogpunt efficiëntie worden versterkt. Het onderzoek brengt de toekomst van de huidige volkstuintjes onder de aandacht. Ondanks het schaalverschil hebben ook zij een stedelijke functie. Het aanbod is nu al beperkt. In de ontwerpschets is het gebied als groengebied aangeduid. De vraag wordt gesteld of de huidige volkstuintjes hier op hun plaats zijn. Een meer structurele oplossing op stedelijk niveau in bijvoorbeeld een parkachtige invulling lijkt aangewezen. Een ander aandachtspunt vormt de hoogspanningsleiding. Een beperkte aanpassing van het ontwerp en met name van de positie van de gebouwen is nodig om de hoogspanningsleiding te laten bestaan Ruimtelijke samenhang en toegankelijkheid Met het onderzoek naar de samenhang en toegankelijk is onderzocht in welke mate bepaalde gebieden (gedeeltelijk) afgesloten dan wel (gedeeltelijk) worden opengesteld en hoeveel nieuwe wegen er komen. Daarnaast is er gekeken naar de mate waarin de functies die in het gebied worden gepland, samenhangen met de (woon)omgeving. Uit het onderzoek blijkt dat de toegankelijke ruimte zal toenemen. Het gaat dan vooral om de parkeervoorzieningen rond en de toegangen tot het ziekenhuis en het zorgcentrum. Er is wel een daling van de samenhang met de omgeving. De verbinding tussen de wijk Otterbeek en Liersesteenweg is niet aangeduid op de ontwerpschets. Behoud van deze verbinding vormt een aandachtspunt. 16

25 Gezondheid Uit het onderzoek blijkt dat de keuze voor de nieuwe locatie vooral positieve gevolgen heeft voor de gezondheid. Er zijn de verwijdering van kwetsbare groepen uit een risicozone, de herlokalisatie van de overlast naar een minder bevolkt gebied en de uitbreiding van de potenties voor een kwalitatief hoogstaand zorgaanbod. Qua bereikbaarheid wordt, mede door de manier waarop het ziekenhuis wordt ontsloten, geen relevante verandering genoteerd Ruimtelijke beleving Het plan zal vooral gevolgen hebben voor de bewoners van de woonwijk Otterbeek en van de woningen langs Liersesteenweg. Het verdwijnen van groene, toegankelijke gebruiksruimte en de toename van het geluid zullen de toekomstige ruimtelijke beleving beïnvloeden. De onduidelijke toekomst voor de volkstuintjes beperkt de belevingswaarde ervan. Beide woningenrijen ontnemen minstens de idee van een achterliggende groene ruimte voor de aanpalende bewoners. 17

26 4. Toetsen en beoordelingen 4.1. Natuurtoets De algemene natuurtoets gaat na of er vermijdbare schade wordt veroorzaakt. Vermijdbare schade is de schade die kan worden vermeden door het initiatief op een andere wijze uit te voeren. Bij het ontwerp en beheer van de groenzones worden de aanwezige natuurwaarden behouden of versterkt, minstens in de zones verder van de gebouwen. Wanneer men de principes van harmonisch parkbeheer en natuurlijk bosbeheer in de groenzones maximaal toepast, kan men de aanwezige natuurwaarden dermate versterken dat de negatieve effecten door verharding en aanleg gazons kunnen worden gecompenseerd. Bij het ontwerp wordt ook de link met de omgeving (woongebieden, andere groenzones) bekeken zodat de groenzones functioneel (o.a. toegankelijkheid) en goed ingepast zijn Watertoets Doorheen het plan-mer zijn bij de effectbespreking van de verschillende disciplines de elementen voor de watertoets aangereikt. De bestaande vegetatie zal worden verwijderd over een te verharden oppervlakte van 8 hectare. In de huidige situatie is de afstroming 9,9 l/s. In het gepland initiatief zal de afstroming 222 l/s zijn. De bijkomende afstroming zal gebeuren naar de Otterbeek. Na mildering via groendaken, grastegels zal de afstroming dalen naar 86,5 l/s. Regenwaterputten zorgen voor een verdere reductie zodat de afstroming lager is dan 4 l/s. Het gebied is niet gelegen in mogelijk overstromingsgebied. Het effect op de Vrouwvliet is te verwaarlozen. Het plan is nog niet in die mate gevorderd dat reeds gedetailleerde gegevens beschikbaar zijn over de afmetingen van funderingen en ondergrondse constructies. Er kan dan ook nog geen uitspraak worden gedaan over wijzigingen van het grondwaterstromingspatroon. 18

27 5. Milderende maatregelen, leemten in de kennis en postmonitoring 5.1. Mogelijke milderende maatregelen In tabel 3 worden de verschillende milderende maatregelen gesynthetiseerd weergegeven. Er wordt per discipline aangeduid of de maatregel effectief aan bod komt (X) en of er al dan niet afgeleide () effecten mogelijk zijn. Bij het opstellen van dit plan-mer is uitgegaan van de idee van een plan en programma. Dit betekent onder andere dat ook maatregelen worden voorgesteld die niet door de initiatiefnemer van het project kunnen worden gerealiseerd. Een voorbeeld betreft de inrichting van de kruispunten langs Liersesteenweg. tabel 3: synthese milderende maatregelen mens - mobiliteit bodem water geluid lucht fauna en flora landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie mens - ruimtelijk functioneren inrichting en regeling kruispunten - algemeen X () () vervoermanagement X () X () aangepast wegdek R6 X () () betreding bij voldoende droogte X () () () vormgeving en situering van het ziekenhuis () X X vormgeving en situering van het zorgcentrum X X reductie van het afstromend water () X () () archeologische prospectie (voor locatiekeuze) X afstemming met hoogspanningsleidingen () X volkstuintjes () () X verzekering van het gebruik van huidige sites () X inrichting van de zuidelijke ontsluiting X X X inrichting van de noordelijke ontsluiting () () X hergebruik van gronden bij inrichting X () geen oostelijke nieuwe woningen () () X () () X geen zuidelijke nieuwe woningen () () () () X X inrichting en integratie van de Otterbeek X X verbinding wijk Otterbeek - Liersesteenweg () X groene aankleding () X () maximaal behoud van centraal groenelement () X harmonisch parkbeheer, natuurlijk bosbeheer X () geluidsscherm langs R6 X () () () inpassing van het Tivolipad X () gericht gebruik van verlichting () X () verwerving/onteigening nabij de ontsluitingen () X 19

28 5.2. Effectbeoordeling na mildering Na uitvoering van de milderende maatregelen wijzigt de effectbeoordeling voor het gepland alternatief zoals weergegeven in onderstaande tabel. tabel 4: effectbeoordeling voor en na mildering discipline effectgroep nulalternatief gepland alternatief voor mildering na mildering mobiliteit afwikkeling verkeersveiligheid /0 bodem bodemprofiel en ruimtebeslag bodemverdichting inklinking en zettingen 0 onbekend onbekend bodemkwaliteit en grondverzet water oppervlaktewaterkwantiteit oppervlaktewaterkwaliteit geluid verandering geluidsniveau lucht wijziging luchtkwaliteit fauna en flora vegetatie /0 fauna landschap cultuurhistorische en archeologische aspecten landschapsbeeld landschapsstructuur mens: functiesamenstelling ruimtelijk ruimtelijke samenhang en toegankelijkheid functioneren gezondheid ruimtelijke beleving Na mildering worden enkel lokaal en bij uitzondering problemen verwacht inzake verkeersveiligheid. Het ruimtebeslag blijft onveranderd. Voor het grondverzet kunnen minstens ten dele oplossingen worden gevonden. Na mildering verdwijnen de woningen waar een vermindering van de geluidskwaliteit werd genoteerd. In de oorspronkelijke woningen werd al een beperkte verbetering van het geluidsniveau genoteerd. Als natuurlijk bosbeheer en harmonisch parkbeheer maximaal worden toegepast in de groenzones kunnen de natuurlijke waarden het plan dermate versterken dat de negatieve effecten door verharding en aanleg gazons kunnen worden gecompenseerd. Er zal wel een afweging moeten gebeuren in verband met de locatiekeuze van de volkstuinen. Bij een gedegen landschappelijke inrichting kunnen het landschapsbeeld en de landschappelijke structuur in het plangebied aanzienlijk worden opgewaardeerd. Er bestaan kansen om het gebied ook op stedelijk niveau een identiteit te geven en desalniettemin, door een evenwichtige en weloverwogen inplanting van groenelementen, de kleinschaligheid en variatie in het landschapsbeeld te behouden of zelfs te versterken. Als bovendien wordt gewaakt dat het gebied als publiek toegankelijk wandel- en speelpark dienst zal doen, kan ook de belevingswaarde toenemen. Bij de invulling van de huidige sites kan een verbetering van de beleving worden gerealiseerd als de draagkracht van het omgevend bouwblok het uitgangspunt vormt. 20

29 5.3. Leemten in de kennis en monitoring Voorliggend rapport situeert zich op planniveau en is uitgewerkt op initiatief van het ziekenhuis. De projectuitwerking is nog niet volledig en er blijven een aantal leemten in de kennis. Deze leemten kunnen worden gerelateerd aan de fase waarin het project zich bevindt en aan een bepaalde taakverdeling inzake de uitwerking van het project zelf. De planfase betekent dat de voorstellen voor mildering nog niet zijn geconcretiseerd op projectniveau. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds maatregelen op basis van monitoring vooraleer de vergunning wordt verleend en anderzijds maatregelen op basis van monitoring na de projectuitvoering. Voorgestelde elementen van monitoring voorafgaand aan de vergunningverlening betreffen de archeologische prospectie, de waterhuishoudkundige voorwaarden, het hoogspanningsnet en de opmaak van een inrichtingsplan voor het gebied met hierin specifieke aandachtspunten. Na de vergunningverlening is verdere monitoring mogelijk inzake de toekomst van de volkstuintjes, de toekomstige ontwikkeling van de huidige sites, de verkeerssituatie in de omgeving en het blijvend contact met de omwonenden. Het is niet vanzelfsprekend dat alle leemten in de kennis worden ingevuld door de initiatiefnemer van het project. Een aantal elementen van monitoring zijn nodig omdat het beleid met de bestemming in het plan kiest voor een andere dan de bestaande invulling van het gebied. De overheid is immers initiatiefnemer voor het plan. Het ontwikkelen van een toekomstperspectief voor de volkstuintjes in Mechelen en het uitvoeren van een archeologische prospectie zijn hiervan de voorbeelden. Andere elementen van monitoring hebben veeleer met de concrete projectuitwerking te maken. Het opmaken van een inrichtingsplan, het uitvoeren van een projectgebonden watertoets en het afstemmen van het project met de aanwezigheid van hoogspanningsleidingen zijn hiervan voorbeelden. Voor de monitoring in de projectvoorbereidende fase zijn samenwerking en overleg met de lokale vergunningverlenende overheid wenselijk. Een duidelijke taakverdeling moet worden afgesproken. De inzet van de monitoring en de beschrijving van de bijhorende maatregelen kunnen, in functie van de uiteindelijke vergunningverlening, als voorwaarde geformuleerd worden bij de ontheffing van de MER-plicht. 21