Evaluatie JOGG Zwijndrecht sept sept 2016

Transcriptie

1 Evaluatie JOGG Zwijndrecht sept sept 2016 Factsheet Evaluatie onderzoek Evelien van Zwanenburg Cluster regie, onderzoek en advies

2 De oogst van 3 jaar JOGG Zwijndrecht: Tien van de 22 basisschoollocaties (45%) in Zwijndrecht zijn actief met water drinken gestart met als doel dat alle scholen gaan meedoen; De water-kickoff op deze tien scholen werd georganiseerd door de Toppies (buurtsportcoaches); Op veel basisscholen is waterdrinken nog niet structureel ingevoerd; Door de aandacht voor méér waterdrinken en minder zoete drankjes zijn kinderen op de JOGGscholen in de ochtendpauze minder zoete drankjes gaan drinken: omgerekend zo'n 85 zoete pakjes, zoals Wicky, minder per week; Ook de twee grootste kinderopvangorganisaties in Zwijndrecht (PIT en YES!), met kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang zijn met waterdrinken gestart; Bij deze kinderopvangorganisaties drinkt meer dan 90% van de kinderen water; Water, fruit en groente zijn bij de kinderopvangorganisaties structureel in het beleid opgenomen; Op het consultatiebureau wordt door de jeugdgezondheidszorg (JGZ) aan ouders geadviseerd om hun kind water te geven en/of thee zonder suiker in plaats van zoete drankjes, zoals sap of Roosvicee, en wordt geadviseerd over groente en fruit eten; Bij sportevenementen zijn meer kinderen water gaan drinken; Overgewicht is bij basisschoolkinderen in schooljaar met 18% stabiel gebleven; Of de JOGG doelstelling is behaald ('daling percentage overgewicht in 2016 met 2% ten opzichte van de periode '), kan nu nog niet worden gezegd; Circa 400 basisschoolleerlingen zijn bereikt met naschoolse sport door de Toppies; Voetbalvereniging Groote Lindt ontving het koploper-certificaat Gezonde Sportkantine ; De Toppies zijn opgeleid tot Gezonde Sportkantine adviseur; Ook buiten gemeente Zwijndrecht is er, via de kinderopvangorganisaties met vestigingen buiten Zwijndrecht, positieve invloed van JOGG. Gebruikte afkortingen in deze factsheet: JOGG JGZ KDV PSZ BSO CB Jongeren op Gezond Gewicht Jeugdgezondheidszorg Kinderdagverblijf Peuterspeelzaal Buitenschoolse opvang Consultatiebureau PGO BO VO PM BMI ZHZ Periodiek GezondheidsOnderzoek Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Pedagogisch medewerker Body Mass Index Zuid-Holland Zuid 2

3 Evaluatie JOGG Zwijndrecht sept sept 2016 In deze factsheet blikken we terug op de periode september augustus 2016 waarin gemeente Zwijndrecht met JOGG is gestart. De informatie is afkomstig uit interviews met betrokkenen van kinderopvang, scholen, JGZ en gemeente, cijfers van de JGZ, de JOGG voortgangstool en documentenanalyse. De aanleiding In 2010 had gemiddeld 22% van de Zwijndrechtse jeugd overgewicht. Dat was hoger dan landelijk én hoger dan het gemiddelde voor regio Zuid-Holland Zuid. Om te proberen het overgewicht onder kinderen en jongeren omlaag te brengen, heeft gemeente Zwijndrecht zich vanaf september 2013 voor drie jaar aangesloten bij JOGG. Wat is JOGG Zwijndrecht? JOGG is een wijkgerichte aanpak waarbij iedereen zich inzet om gezond eten en bewegen voor kinderen en jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Het is een lokale aanpak waarbij niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals zich bezighouden met het bevorderen van een gezonde leefstijl bij kinderen, maar ook scholen, winkeliers, bedrijven en de gemeente zelf. Bij een succesvolle aanpak van de bestrijding van overgewicht zijn de volgende elementen van belang (de zogenaamde JOGG pijlers): - politiek-bestuurlijk draagvlak, - samenwerking met lokale publieke- en private partnerorganisaties, - het toepassen van sociale marketing principes, - het verbinden van preventie en zorg, - wetenschappelijke begeleiding en evaluatie om te kunnen aantonen of de aanpak werkt en welke onderdelen wel en niet succesvol zijn. Wat was de bedoeling? JOGG zou van start gaan in de wijk Kort-Ambacht Zuid (KAZ), met een uitrol naar Noord, door in te zetten op gezonde voeding en bewegen via de kinderopvanglocaties en scholen. Er bevinden zich zes basisschoollocaties in deze wijken. JOGG is echter Zwijndrecht breed ingezet. Doelstellingen JOGG Zwijndrecht "In Zwijndrecht is het percentage kinderen en jongeren in de leeftijd van 0-19 jaar met (matig en ernstig) overgewicht in 2016 met 2% afgenomen ten opzichte van de periode ". Omdat het terugdringen van overgewicht een lange adem vergt, zijn subdoelstellingen geformuleerd, die op kortere termijn realiseerbaar zijn: Subdoelen op outcome (gedrag): 1. Afname van het drinken van gezoete dranken en toename van water drinken; 2. Toename gezonde leefstijl: dagelijks ontbijten, fruit en groente eten, bewegen. Subdoelen op proces: 1. Lokale publieke en private organisaties werken mee aan JOGG; 2. Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, buitenschoolse opvang en scholen passen hun beleid aan op voeding en bewegen. 3. Gemeente Zwijndrecht realiseert een netwerk van ketenpartners om de gestelde doelen te behalen en de pijlers te kunnen uitvoeren. Zwijndrecht telt ruim 9200 kinderen en jongeren Op 1 januari 2015 had Zwijndrecht inwoners, van wie jarigen (21%). Er waren t/m 4 jarigen en t/m 12 jarigen. Ruim een kwart van alle 0-19 jarigen woont in de wijken KAZ en Noord. Betrokken partijen Primair richt JOGG zich op kinderopvangorganisaties en scholen, omdat daar kinderen én hun ouders bereikt kunnen worden. Zwijndrecht heeft twee kleine en twee grote kinderopvangorganisaties (PIT en YES!), 22 basisschoollocaties waarvan zeven 'Brede scholen' met dertien basisschoollocaties en drie scholen voor Voortgezet Onderwijs (Walburg College, DevelsteinCollege en Loket). In de figuur hieronder zijn de zes locaties van de 'JOGGbasisscholen' uit KAZ, Noord/Nederhoven weergegeven: de Bron, de Dolfijn (2 locaties) en de Roerdomp (d.w.z. de Kim en 2 locaties Twee Wieken). 3

4 JOGG thema DrinkWater 'Als kinderen meer water drinken in plaats van zoete drankjes zou dat enorm bijdragen aan gezond gewicht onder jongeren. DrinkWater maakt water drinken logisch en leuk!' (JOGG wiki) Waterkickoff op een basisschool Waterkick offs in 2014 Voorjaar 2014 vonden de eerste activiteiten plaats: de waterkick-offs vanuit het JOGG thema DrinkWater, georganiseerd door de Toppies. Minder zoete pakjes drinken in de ochtendpauze Omdat de basisscholen niet waren meegenomen in de DrinkWater evaluatie, is in 2015 onderzoek gedaan naar het drinken van water en zoete drankjes op de JOGGbasisscholen. Geëvalueerd is wat leerlingen in de ochtendpauze drinken op school en of dit gedurende een jaar is veranderd. De 'turflijst' voor dit onderzoek is afkomstig van JUMP-in (via de JOGG wiki). Het onderzoek naar de pauzedrankjes is uitgevoerd in maart en december Met de turflijsten is per groep genoteerd welke pauzedrankjes de kinderen van huis hadden meegenomen. Drie schoollocaties deden aan beide metingen mee. Bij de eerste meting zijn in totaal 584 pauzedrankjes geturfd, bij de nameting 405. Bij de nameting dronk 9% van de leerlingen water in de ochtendpauze en dat was iets meer dan bij de eerste meting. Zoete pakjes als Wicky zijn op de drie schoollocaties met 4% afgenomen. Omgezet in aantal pakjes, betekent dit dat per dag in totaal 17 pakjes zoete drank minder werden gedronken. Als kinderen dat iedere schooldag zouden doen, betekent dat 85 zoete pakjes minder per week. Als alle scholen in Zwijndrecht gaan meedoen, is het effect nog veel groter. DrinkWater campagne Zwijndrecht breed ingezet Het thema DrinkWater is geïntroduceerd bij de kinderopvangorganisaties en de basisscholen. Naast de waterkick-offs kregen zij een DrinkWaterpakket, werden waterbekers en -bidons uitgedeeld aan kinderen en waterfolders aan ouders. Naast lesmateriaal zijn ook water workshops aangeboden en uitgevoerd. De twee grote kinderopvangorganisaties PIT en YES! en tien van de 22 basisschoollocaties (45%) zijn actief met water drinken gestart. PIT en YES! zijn ook gestart met 'zelftapkannen' voor kinderen, om water drinken zo leuk mogelijk te maken. Waterdrinken is daarnaast gepromoot tijdens sportevenementen en bij het Peuterfestijn, waar kinderen samen met hun ouders komen sporten. Evaluatie DrinkWater campagne In 2015 is de DrinkWater campagne geëvalueerd (zie factsheet 1 ). De focus lag hierbij op de doelgroep 0-4 jaar: medewerkers kinderopvang en consultatiebureau en ouders van 0-12 jarigen via de kinderopvang. Via de kinderopvang wordt in Zwijndrecht een groot aantal 0-4 jarigen bereikt. Op de basisschoolleeftijd bereikt de kinderopvang 5-12 jarigen via Kinderresto's (Tussen de Middag Opvang) en via de BSO. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de Pedagogisch Medewerkers (PM) de wateractiviteiten als leerzaam en nuttig hebben ervaren. Ze vinden dat de bewustwording is vergroot dat waterdrinken gezond is. Ook zijn meer ouders bij hun kinderen water drinken gaan stimuleren. Uit het onderzoek kan nog niet geconcludeerd worden dat kinderen daadwerkelijk meer water zijn gaan drinken. Zelf watertappen op de kinderdagopvang 1 Factsheet Evaluatie Watercampagne 2014 JOGG Zwijndrecht, maart

5 Doelgroep 0-4 jaar Aanbod fruit en groente bij kinderopvang structureel Bij de twee grote kinderopvangorganisaties is, naast water drinken en fruit eten, gestart met het aanbieden van groente aan kinderen. Fruit, groente en water zijn vervolgens structureel in het voedingsbeleid opgenomen. Wat betreft water is er nu een continu aanbod in de groepen. Met warm weer lukt water drinken wel veel beter dan in de winter, kinderen hebben dan serieus dorst. In de zomer drinken medewerkers zelf ook vaker water en geven daarmee het goede voorbeeld. Daarnaast maakt zomerfruit in de waterkannen water drinken aantrekkelijk. Op de PSZ hoeven ouders sinds schooljaar geen drinken meer mee te geven aan hun kind (was vaak Wicky of sap), dat krijgen ze op de groep. Daardoor is er meer invloed op wat gedronken wordt: vooral water en thee. Ouders moesten er wel aan wennen, want de PSZ is voorbereiding op school en dan geef je ook drinken en eten mee. Wat betreft groente is met oudere kinderen op de BSO besproken welke gezonde snacks zij lekker vinden, naast het al bestaande aanbod van komkommer en snacktomaatjes. Paprika, worteltjes en augurken zijn aan het aanbod toegevoegd. Door aan kinderen zelf te vragen wat ze lekker vinden, wordt de drempel om gezond te snacken verlaagd. 7 tot 11% van de 2 tot 4 jarigen heeft overgewicht Overgewicht is vanaf de leeftijd van 2 jaar op basis van de BMI vast te stellen. JGZ cijfers van de 2 tot 4 jarigen zijn alleen beschikbaar van kalanderjaar 2015; van eerdere jaren zijn de cijfers in papieren dossiers vastgelegd. In 2015 heeft 7 tot 11% van de 2 tot 4 jarigen in Zwijndrecht overgewicht. Bij kinderen van 2 jaar is het percentage hoger dan in regio ZHZ, bij kinderen van 3 en 3,9 jaar is het percentage iets lager dan in regio ZHZ. Doelgroep basisonderwijs Overgewicht en leefstijl basisonderwijs De JGZ ziet jaarlijks alle kinderen uit groep 2 en 7 van het basisonderwijs. Het meten van lengte en gewicht maakt deel uit van het jaarlijkse onderzoek. Hiermee wordt de BMI berekend, die aangeeft of kinderen een normaal gewicht hebben of onder- of overgewicht. Ouders vullen vooraf aan het contactmoment een vragenlijst in over de gezondheid van hun kind. In schooljaar zijn ruim 900 kinderen door de JGZ gezien: 433 in groep 2 en 474 in groep 7. Op de JOGG-scholen zit ongeveer een kwart van alle Zwijndrechtse leerlingen. 'JOGG-basisscholen' versus 'de rest van Zwijndrecht' Voor de evaluatie van JOGG Zwijndrecht op het basisonderwijs zijn JGZ-cijfers m.b.t. overgewicht en leefstijl van drie schooljaren gebruikt. In de grafieken worden 'de JOGG- scholen' steeds vergeleken met 'de rest van Zwijndrecht'. De cijfers van schooljaar zijn pas eind 2016 beschikbaar. Het effect van JOGG op het basisonderwijs voor de periode is daarom (nog) niet goed te bepalen. Overgewicht basisschoolleerlingen stabiel gebleven Onder alle Zwijndrechtse leerlingen uit groep 2 en 7 van het basisonderwijs was het overgewicht in schooljaar net als het jaar ervoor 18%. Hieronder is het overgewicht weergegeven van de JOGG-scholen t.o.v. de rest van Zwijndrecht. Net als in Zwijndrecht is in regio Zuid-Holland Zuid het overgewicht bij leerlingen uit groep 2 en 7 van het basisonderwijs de laatste twee jaar stabiel gebleven (17%). Het overgewicht op de JOGG scholen in Zwijndrecht is hoger dan in de rest van Zwijndrecht 2. 2 Overgewicht op De Kim is niet gemeten in schooljaar Dit kan invloed hebben op het percentage overgewicht van de JOGG-scholen. 5

6 95% van de leerlingen ontbijt iedere dag Aan de ouders van de leerlingen van groep 2 en 7 is gevraagd of hun kind dagelijks ontbijt. Over de afgelopen drie schooljaren ontbijt 95 tot 96% van de leerlingen dagelijks. Op de JOGG scholen is het percentage in het laatste meetjaar gelijk aan dat in de rest van Zwijndrecht. Twee op de drie kinderen lid sportvereniging Op basis van de door ouders ingevulde vragenlijsten, blijkt dat kinderen van de JOGG-scholen minder vaak lid zijn van een sportvereniging dan kinderen van andere Zwijndrechtse basisscholen. Het verschil is echter wel kleiner geworden. In het laatste meetjaar was 71% van alle Zwijndrechtse kinderen lid van een sportvereniging tegen 67% van de leerlingen op de JOGG-scholen. Meer Zwijndrechtse kinderen voldoen aan fruitnorm In de vragenlijst hebben ouders ingevuld hoeveel dagen per week hun kind fruit eet en hoeveel porties per dag; de fruitnorm is hiermee berekend. Een kind op de basisschool voldoet aan de fruitnorm als het 1,5 portie fruit eet per dag. Van alle Zwijndrechtse kinderen uit groep 2 en 7 voldeed 30% in het laatste meetjaar aan de fruitnorm en dat is hoger dan in de jaren ervoor. Op de JOGG-scholen is het percentage kinderen dat voldoet aan de fruitnorm lager en is ook afgenomen. Implementatie nieuw voedingsbeleid niet eenvoudig Water drinken is op tien basisscholen gestart, kinderen mogen tijdens de lessen bijvoorbeeld een DrinkWater bidon op hun tafel zetten, maar het is vaak nog niet structureel doorgevoerd. Water drinken is nu dus nog te vrijblijvend; veel kinderen nemen nog steeds pakjes zoete drank mee naar school. Ook fruit en groente is op veel scholen (nog) niet structureel ingevoerd of alleen enkele dagen per week. Scholen noemen onder andere weerstand bij ouders als belemmering bij het invoeren van nieuw voedingsbeleid. Minder dan 1 op de 3 kinderen eet dagelijks groente Aan ouders is ook gevraagd of hun kind dagelijks groente eet. Het percentage kinderen uit groep 2 en 7 dat dagelijks groente eet, loopt de afgelopen drie meetjaren uiteen van 25 tot 30%. De percentages op de JOGG scholen zijn vergelijkbaar met die van de rest van Zwijndrecht. Fasegewijze invoer nieuw voedingsbeleid als voorbeeld Uit de interviews kwamen succesvolle voorbeelden naar voren met betrekking tot de implementatie van (nieuw) voedingsbeleid. Door fruit en/of groente eten tijdens een vast moment op de dag terug te laten komen, bijv. tijdens de ochtendpauze, is het makkelijker om het een structurele plaats te geven in de schooldag. Het starten met een continurooster kan ook aanleiding geven om het voedingsbeleid van een school kritisch te bekijken en aan te passen. Door te starten met het invoeren van fruit eten en/of (alleen nog) water drinken in groep 1/2 of in de hele onderbouw, is er vaak ook minder weerstand bij ouders, omdat deze ouders ook 'nieuw' zijn. Binnen enkele jaren kan nieuw voedingsbeleid dan school breed zijn ingevoerd ('uitgroeimodel'). Tot slot kan het benutten van Europese subsidie voor fruit op school de drempel verlagen om fruitbeleid op school te implementeren, omdat de rol van de ouders dan kleiner is. Scholen geven aan dat zij handhaving van (nieuw ingevoerd) voedingsbeleid lastig vinden. Handhaving én steun vanuit het hele schoolteam is wel een belangrijke voorwaarde en aandachtspunt voor structurele verandering. 6

7 Doelgroep Voortgezet Onderwijs Ook op het VO is een start gemaakt met het thema DrinkWater. Op Loket zijn in november 2014 en december 2015 Coolfitdagen gehouden voor de onderbouw, in samenwerking met Aafje en Hattrick, met aandacht voor bewegen, voeding en water drinken. Bij de sportklas zijn bidons ingezet en er is een gesprek geweest over mogelijkheden binnen de lessen verzorging. Structureel voedingsbeleid, inclusief water drinken, is er (nog) niet. Op Walburg College zijn in 2015 gesprekken gevoerd over het thema DrinkWater en zijn plannen gemaakt over watertappunten op school en workshops. Door vertrek van de directeur per 1 januari 2016 is uitvoering ervan echter stil komen te liggen. DevelsteinCollege was al voor de invoering van JOGG actief op het gebied van sporten en gezonde voeding. Het is een 'sportactieve school' met een sportpakket in de onderbouw, sport als examenvak en een naschools sportkeuzeprogramma. Sinds 2014 heeft de school watertappunten beschikbaar voor leerlingen. Daarnaast heeft Develstein- College sinds 2014 een Gezonde Schoolkantine. Hieraan is ook richting ouders de nodige aandacht besteed. In 2015 is ingezet op de snackautomaten: meer gezonde snacks en de gezonde keuze wordt voordeliger gemaakt dan de ongezonde keuze. Overgewicht in klas 2 Voortgezet Onderwijs In de afgelopen jaren is het overgewicht bij leerlingen uit klas 2 VO gedaald van 24% naar 21%. Ook in de regio Zuid-Holland Zuid is een daling te zien. Leefstijl klas 2 VO: iedere dag ontbijten Dagelijks ontbijten deed 72% tot 78% van de leerlingen in de afgelopen jaren en dat is vergelijkbaar met de regio. Ruim één op de vijf leerlingen ontbijt dus niet iedere dag. Leefstijl klas 2 VO: lidmaatschap sportvereniging Het percentage leerlingen dat lid is van een sportvereniging is in Zwijndrecht toegenomen van 63% naar 73%. In de regio lag het percentage lidmaatschap van een sportvereniging de afgelopen jaren tussen 69 en 71%. Overgewicht en leefstijl VO Tot en met schooljaar zag de JGZ jaarlijks ongeveer 400 leerlingen uit klas 2 die in Zwijndrecht op het VO zitten 3. Leerlingen vullen vooraf aan het contactmoment een gezondheidsvragenlijst in en daarnaast worden ze gemeten en gewogen. In de volgende grafieken zijn de percentages overgewicht en leefstijl weergegeven van leerlingen klas 2 VO. Cijfers van schooljaar ontbreken hierin, omdat deze door de invoering van het extra contactmoment VO niet vergelijkbaar zijn. Vanaf schooljaar zijn de JGZcontactmomenten namelijk uitgebreid: op het vmbo in klas 1 en 3 en op havo/vwo in klas 2 en 4. 3 In schooljaar 2011-'12 deden 410 leerlingen mee (respons 91%), in 2012-' leerlingen (81%) en in 2013-' leerlingen (62%). De lage respons in dit laatste meetjaar maakt de cijfers minder betrouwbaar. 7

8 Leefstijl klas 2 VO: dagelijks fruit en groente eten In de vragenlijst vulden leerlingen in hoeveel dagen per week ze fruit eten en hoeveel porties per dag; hiermee is de fruitnorm berekend. Met twee porties fruit per dag voldoet een leerling aan de fruitnorm. Het percentage VOleerlingen dat aan de fruitnorm voldoet is gedaald van 9% naar 5%; in de regio voldoet 8% aan de fruitnorm (veel kinderen die fruit eten, eten 1 stuk fruit per dag). Dagelijks groente eten is onder de in Zwijndrecht schoolgaande leerlingen toegenomen van 27% naar 34%. Twee op de drie leerlingen eet dus niet dagelijks groente. Thema sporten en bewegen Rond het thema Sporten & Bewegen zijn enerzijds sportverenigingen een belangrijke speler binnen JOGG, anderzijds zijn dat de buurtsportcoaches, oftewel Toppies. Toppies De Toppies geven in Zwijndrecht sportlessen op zeven Brede basisscholen (met 13 schoollocaties), zowel tijdens als na schooltijd. Daarnaast zijn ze actief bij schoolsporttoernooien en sportevenementen. Het doel is dat kinderen beter gaan bewegen én om meer kinderen te laten doorstromen naar sportverenigingen. Onder schooltijd kunnen kinderen kennismaken met diverse sporten; per vier weken met een andere sport. De Toppies ondersteunen hierbij de groepsleerkracht. Na schooltijd kunnen kinderen vanuit het 'op maat menu' kennismaken met sporten die minder gangbaar zijn, zoals bootcamp. In schooljaar hebben de Toppies onder schooltijd 1632 unieke kinderen uit groep 1 t/m 8 bereikt en na schooltijd 400 unieke kinderen. Aan evenementen (zoals koningsspelen en het schoolvoetbaltoernooi) deden 5811 deelnemers mee. Bij het thema DrinkWater waren de Toppies bij de waterkick-off's betrokken. Ook zijn zij de 'DrinkWater ambassadeurs' en brengen ze water drinken bij het sporten steeds weer onder de aandacht. Tijdens sporttoernooien werd water drinken altijd al door de Toppies gepromoot, maar sinds de invoering van JOGG is er een zichtbare toename. Zo hebben steeds meer kinderen een waterbidon bij zich. Sportverenigingen Voetbal vereniging Groote Lindt zet zich al een tijd in om (jeugd)leden gezonder te laten eten door meer gezonde producten aan te bieden. Ze zijn aan de slag gegaan met de Gezonde Sportkantine; met behulp van een voedingscoach is het aanbod uit de kantine gezonder gemaakt. In juni 2016 heeft VV Groote Lindt een koplopercertificaat Gezonde Sportkantine ontvangen; de vereniging is de eerste sportvereniging met een gezonde sportkantine in gemeente Zwijndrecht. Om meer verenigingen te enthousiasmeren voor een Gezonde Sportkantine, is hierover verteld in het Sportplatform en het sportcafé. Intussen zijn de Toppies 8

9 opgeleid als Gezonde Sportkantine adviseur en kunnen hierin ondersteunen. VV Groote Lindt kan hierin wellicht een ambassadeursrol vervullen. Op enkele sportverenigingen heeft de (landelijke JOGG) pilot Tommies sportgroente (o.a. snoeptomaatjes) gedraaid, waarbij de vereniging 4 weken gratis Tommies geleverd kreeg en daarna 4 weken tegen inkoopprijs, met als doel meer sporters gezond te laten snacken. Behaalde effecten op de JOGG pijlers Zoals gezegd zijn bij een succesvolle aanpak van de bestrijding van overgewicht de vijf JOGG pijlers van belang. Hieronder is aangegeven welke successen in deze eerste drie jaar op de pijlers zijn behaald. Hierbij is gebruik gemaakt van de 'JOGG voortgangstool', die op twee momenten (oktober 2015 en april 2016) is ingevuld door de JOGG regisseur. voedingsbeleid op elkaar te laten aansluiten. Voor basisscholen speelt voedingsbeleid echter nog niet zo; men vindt het lastig om ouders er op aan te spreken. In de kinderopvang hoeft dat veel minder, omdat eten vanuit de organisatie wordt aangeboden en niet door ouders wordt meegegeven. Andere partijen die in Zwijndrecht betrokken zijn, zijn de Dienst Gezondheid & Jeugd (met o.a. de Gezonde School adviseur), de Toppies, sportverenigingen en de diëtiste van Aafje. Met huisartsen en met kinderartsen uit het Albert Schweitzer ziekenhuis is nog geen contact gelegd en met private partijen, zoals supermarkten of Tommies sportgroente, alleen incidenteel. Er is een visie op PPS geformuleerd, waarin aard, niveau en omvang van de publiek private samenwerking is bepaald, maar deze visie wordt nog niet uitgedragen. Wel is een shortlist gemaakt van potentiele partijen. Deze zijn nog niet benaderd, de wervingsstrategie moet nog verder worden uitgewerkt. De samenwerking met de private partijen is dus ook nog niet geformaliseerd middels een contract en de private partners voeren nog geen structureel activiteiten. Politiek bestuurlijk draagvlak Regisseur, wethouders, stuurgroep en partners zijn op de hoogte van de inhoud van de samenwerkingsovereenkomst met JOGG. Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een plaats gekregen in het collegeprogramma en wordt ook steeds meer ingezet in andere beleidsplannen (sportnota, bij combinatiefunctionarissenregeling, nota VGZ). De borging van benodigde middelen en menskracht door betrokken partnerorganisaties is nog onvoldoende; kinderopvangorganisaties en scholen zijn wel goed gestart met het thema gezonde leefstijl. Ambtenaren van relevante sectoren weten de JOGG regisseur steeds beter te vinden. Voor de inzet van regisseur en onderzoeker zijn structureel uren en middelen beschikbaar, maar voor een communicatie adviseur niet. De combinatiefunctionarissen hebben een ambassadeursfunctie maar er is geen extra geld beschikbaar. Sociale marketing Met de pijler Sociale marketing is nog weinig gedaan en de betrokken stakeholders werken nog niet volgens de principes van Sociale Marketing, maar dat was voor deze eerste periode ook nog niet de doelstelling. Er is nog geen analyse gedaan bij welke doelgroep de bestaande acties/interventies aanslaan en bij welke niet en waarom. Ouders zijn een moeilijk te bereiken doelgroep waar verdere actie op nodig is. Verbinding preventie en zorg Met betrokken ketenpartners (JGZ, CJG) hebben één op één bijeenkomsten plaatsgevonden. Eerste stappen zijn gezet in de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas en hun ouders. Deze moeten verder worden uitgewerkt en uiteindelijk structureel worden geborgd. Andere stappen op gebied van de verbinding van preventie en zorg moeten nog worden gezet: een quickscan van het aanbod van preventie en zorg op de verschillende interventieniveaus; een gedeelde visie en samenwerkingsafspraken door gemeente, financiers en betrokken ketenpartners op proces, structuur en/of uitkomst; inzet door betrokken partners om interventies in de ketenaanpak te optimaliseren. Publiek private samenwerking Samenwerking met lokale publieke- en private partnerorganisaties is één van de pijlers van een succesvolle aanpak van de bestrijding van overgewicht. Primair richt JOGG zich op kinderopvangorganisaties en scholen, omdat daar kinderen én hun ouders bereikt kunnen worden. In Zwijndrecht werken kinderopvangorganisaties en basisscholen intensief samen; een van de doelen is om het Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie Er is onderzoeksbudget gereserveerd en een onderzoeker aangesteld, die SMART doelen heeft opgesteld op proces en effect, gebaseerd op de landelijke doelen van JOGG. De doelen zijn in de stuurgroep besproken. Er is een 0-meting en vervolgmetingen uitgevoerd op gedrag en effect en de uit te voeren activiteiten zijn gemonitord. Om de lokale aanpak te optimaliseren is een procesevaluatie uitgevoerd. 9

10 Conclusies op basis van drie jaar JOGG Na een drie jaar JOGG in Zwijndrecht, zijn er al behoorlijke successen behaald. De belangrijkste zijn beschreven op pagina 2 van deze factsheet: De oogst van drie jaar JOGG Zwijndrecht. Hieronder worden de conclusies met betrekking tot de doelen van JOGG Zwijndrecht verder toegelicht. Overgewicht basisschoolleerlingen gestabiliseerd In schooljaar had 7 tot 11% van de 2 tot 4 jarigen overgewicht. Op de basisschoolleeftijd is dit percentage veel hoger, namelijk 18%, maar dit is wel gestabiliseerd. Ruim één op de vijf jongeren (21%) uit klas 2 van het VO had in schooljaar overgewicht; dit percentage is iets afgenomen. Uitrol JOGG anders dan oorspronkelijk bedacht Het oorspronkelijk idee dat JOGG Zwijndrecht zou starten in de wijk Kort-Ambacht Zuid met een uitrol naar Noord is niet gebeurd; veel JOGG activiteiten zijn Zwijndrecht breed ingezet. Daardoor zijn meer kinderen in Zwijndrecht met JOGG bereikt. Het aantonen van het effect van JOGG is echter lastiger omdat de vergelijking van de JOGG wijken met de overige wijken in Zwijndrecht minder zinvol is. maar conclusie over effect van JOGG op overgewicht is nog niet te trekken Omdat (overgewicht)cijfers van schooljaar nog ontbreken en 'harde' effecten op overgewicht meestal pas na langere tijd zichtbaar worden, kunnen over het effect van JOGG op het overgewicht van Zwijndrechtse kinderen en jongeren nog geen conclusies worden getrokken. maar ook buiten Zwijndrecht invloed van JOGG De inzet van JOGG in Zwijndrecht heeft via de kinderopvangorganisaties PIT en Yes! ook in andere gemeenten geleid tot gezonder beleid, omdat deze organisaties vestigingen hebben in meerdere gemeenten en zij hun beleid organisatie breed hebben uitgezet. Bij doelgroep 0-4 jaar zijn grote stappen gezet Op de twee grootste kinderopvangorganisaties in Zwijndrecht is waterdrinken ingevoerd en is het voedingsbeleid structureel aangepast. Meer dan 90% van de kinderen op de opvang drinkt water. Ook op het consultatiebureau wordt aan ouders geadviseerd over water drinken, groente en fruit eten. en bij doelgroep 5-12 jaar is een goede start gemaakt Op bijna de helft van de basisscholen is gestart met water drinken, hoewel vaak nog niet structureel ingevoerd. Dat geldt eveneens voor gezonde(re) voeding in de pauze: er is wel aandacht voor, maar nog geen structureel beleid. en bij doelgroep 12+ wisselend beeld wat betreft water drinken en gezonde voeding Sommige scholen voor Voortgezet Onderwijs zijn al actief bezig met gezonde voeding (inclusief water drinken), terwijl op andere scholen nog flinke stappen gezet moeten worden voor structureel gezonder beleid. Ondersteunende materialen als nuttig ervaren Materialen van JOGG (lesmateriaal, waterfolders voor ouders, waterbidons, waterdrinkbekers en waterkaarten met stickers) en workshops door de diëtiste van Aafje zijn als ondersteund ervaren bij de implementatie van waterdrinken bij kinderen. Ook 'zelftapkannen' bij de kinderopvang en waterkaraffen met vers fruit stimuleren het drinken van water door kinderen. Ouders betrekken blijft lastig Het betrekken van ouders én hen laten 'meewerken' aan het voedingsbeleid van een school (zoals fruitbeleid of kleinere traktaties), is voor veel scholen een knelpunt. Daarbij zouden zij graag handvatten aangeboden krijgen hoe zij ouders meer en beter kunnen betrekken. 10

11 Aanbevelingen voor komende drie jaar JOGG Maak voedingsbeleid op scholen structureel Neem voedingsbeleid structureel op in het schoolbeleid (bijvoorbeeld via de Gezonde School), met bijvoorbeeld alleen nog water in de ochtendpauze en/of alleen nog fruit en groente in de pauze, gezonde en/of kleinere traktaties. Omdat school brede invoer van nieuw voedingsbeleid bij ouders vaak weerstand oproept, kan een school ook kiezen voor een 'uitgroeimodel': starten met het invoeren van fruit eten en/of water-drinken in de onderbouw (of in groep 1/2). Binnen enkele jaren is het beleid dan school breed ingevoerd. Scholen zouden meer gebruik kunnen maken van de Europese subsidie voor fruit op school. Tot slot is aandacht voor handhaving van ingevoerd beleid erg belangrijk. Naast de twee grote kinderopvangorganisaties zouden ook twee kleine organisaties voor peuteropvang bij JOGG betrokken moeten worden. Meer aandacht nodig voor thema DrinkWater Alleen een waterkick-off en een thema week over water is onvoldoende voor structurele invoer van water drinken op school. Mogelijkheden voor structurele invoer: - stel een vast waterdrinkmoment in de pauze in, zodat in de pauze geen zoete drankjes meer worden gedronken; - maak gebruik van ondersteunende materialen om water drinken aantrekkelijk te maken, zoals kleine JOGG bidons voor de lagere groepen; tapi's op de kraan, waterkaraffen met vers fruit en/of kruiden tijdens de lunchpauze, watertapkannen; - maak waterdrinken in gymzalen mogelijk zodat tijdens en na het sporten water gedronken kan worden (zaalverhuurders/beheerders staan dat momenteel niet toe; kan de gemeente hierin een bemiddelende rol spelen?) Thema Groente zet je tanden erin! Het nieuwe JOGG thema is 'Groente zet je tanden erin!'. Bij kinderopvangorganisaties is groente eten echter al helemaal geïmplementeerd; zij hebben meer behoefte aan tips rond het thema bewegen, vooral voor (oudere) kinderen op de BSO. Op het consultatiebureau is wel behoefte aan materialen voor ouders over groente eten, zoals die er ook rond water drinken zijn. Ook voor basisscholen is Groente wel een thema om mee aan de slag te gaan, bij voorkeur geïntegreerd in bestaande lessen. Meer Publiek private samenwerking (PPS) Meer partijen dan nu het geval zijn zouden bij JOGG betrokken kunnen worden, zoals een supermarkt voor het leveren van groente en fruit bij bijvoorbeeld sportevenementen. Voor de supermarkt betekent het naamsbekendheid en koppeling aan een gezond lokaal doel. Als vooraf bekend is hoeveel sportevenementen jaarlijks georganiseerd worden, weet de supermarkt wanneer de spullen geleverd moet worden. Tot nu toe werd per evenement samenwerking gezocht met een supermarkt en dat kost veel moeite en tijd. Verbinding Preventie en Zorg verder vormgeven Betrek naast de JGZ ook fysiotherapeuten, huisartsen en kinderartsen bij het bestrijden van overgewicht, zodat signalering en aanpak van overgewicht op meerdere fronten plaatsvindt en daadwerkelijk sprake is van een ketenaanpak. Om de rol van de JGZ bij JOGG te vergroten, is het de bedoeling om met 'de Bossche ketenaanpak' te starten. Deze aanpak houdt in dat JGZ een centrale rol krijgt en dichter bij ouders komt te staan om op die manier overgewicht van kinderen te verminderen. Inzet Toppies: De Toppies hebben in Zwijndrecht een belangrijke rol als het gaat om het enthousiasmeren van kinderen voor sporten en bewegen, maar ook bij het thema DrinkWater. Voor de inzet van de Toppies als JOGG-ambassadeur zijn echter meer structurele uren nodig, zeker als zij ook bij nadere JOGG thema's ingezet gaan worden. De Toppies zien zelf mogelijkheden om met het thema Gratis Bewegen aan de slag te gaan en minder met het thema Groente. Omdat de Toppies opgeleid zijn als Gezonde sportkantine ambassadeur, kunnen ze ook betrokken worden bij de uitrol van de Gezonde Sportkantine in Zwijndrecht. Tot slot. zou meer ingezet moeten worden op ouderbetrokkenheid, zowel via scholen als via verenigingen.. lijkt, naast de uitrol van JOGG in heel Zwijndrecht, toch extra aandacht nodig voor de oorspronkelijke JOGG wijken, omdat het overgewicht daar hoger is, de leefstijl ongunstiger en de ouderbetrokkenheid geringer.. is, om de verschillende partijen bij JOGG te (blijven) betrekken, (meer) duidelijkheid nodig over hun rollen en verwachtingen; ook een goede uitwisseling van informatie zal de betrokkenheid verbeteren. 11

12 12