kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk

Transcriptie

1 kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk

2 Departement Ruimte Vlaanderen dossiernummer Ter attentie van dhr. Luc Goedertier, Afdelingshoofd Afdeling Gebieden en Projecten Koning Albert II-laan 19 bus 10, B-1210 Brussel datum van ontvangst TITEL VAN HET PROJECT: Het kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk Aanvrager: Provincie Limburg Universiteitslaan Hasselt Stad Genk Stadsplein Genk Uw kenmerk : Datum : September /45

3 RICHTLIJNEN BIJ HET INVULLEN Dit aanvraagformulier moet digitaal worden ingevuld (MS Word) Het tweede deel van het formulier betreft een tabel voor de financieel-administratieve gegevens door te dubbelklikken op die tabel kan het verder ingevuld worden in MS Excel. Het aanvraagformulier wordt in digitale vorm (via mail en/of CD-rom) verzonden naar tot en met 15 september 2015, bij voorkeur worden ook de bijlagen bij de aanvraag digitaal overgemaakt. Het aanvraagformulier moet een volledig en beknopt beeld geven van de essentie van de aanvraag. Tenzij hierna uitdrukkelijk vermeld, worden eventuele bijlagen niet als essentieel onderdeel van de aanvraag beschouwd en dus niet als beoordelingsgrond meegenomen. Het gebruik van relevant beeldmateriaal in het formulier wordt aangemoedigd. Een ondertekende afdruk van het ingevulde formulier met eventuele niet digitale bijlagen wordt per post opgestuurd. Alle direct bij de projectstructuur betrokken actoren moeten het document ondertekenen. Een beslissing van een beleidsorgaan (gemeenteraad, provincieraad, raad van bestuur) mag een handtekening vervangen. Actoren die in de aanvraag worden vermeld maar die de aanvraag niet hebben ondertekend zullen bij de beoordeling worden beschouwd als deel van een bredere organisatiestructuur (stuurgroepen, werkgroepen, planningsteams, ). De mate dat een project wordt gedragen (gestaafd door ondertekening en door beslissingen) betreft echter één van de doorslaggevende criteria. NOOT: voor projecten die al eerder een subsidie als strategisch project ontvingen is het noodzakelijk dat niet alleen de resultaten van die eerdere periode maar ook de nieuwe accenten worden benadrukt, zodat duidelijk wordt welke de vernieuwende hefboomeffecten zijn van de nieuwe aanvraag. INDIENINGSTERMIJN TOT EN MET 15 SEPTEMBER 2015 VOOR VERDERE INFORMATIE OVER DE STRATEGISCHE PROJECTEN RSV rsv.vlaanderen.be Departement Ruimte Vlaanderen Afdeling Gebieden en Projecten Gerard Stalenhoef Phoenixgebouw - Koning Albert II-laan 19 bus 10, 1210 Brussel Telefoon: Fax: strategische.projecten@rwo.vlaanderen.be 3/45

4 Subsidiëring van strategische projecten in uitvoering van het RSV Geef een samenvattende beschrijving van het strategisch project Het kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk In Limburg worden 7 oude steenkoolmijnen en de Ford-site verbonden door het voormalige kolenspoor. Dit spoor ondersteunde in de 20 ste eeuw de ontwikkeling van een regio die door de ontdekking van steenkool in een snel tempo transformeerde van een ruraal cultuurlandschap naar een uitgestrekt stedelijk gebied. Na de sluiting van de mijnen verdween de economische en landschappelijk logica achter het spoor net als de relatie tussen de afzonderlijke elementen. Het eens zo betekenisvolle kolenspoor werd louter nog een aaneenschakeling van verschillende fragmenten, sites, functies, zonder duidelijke of directe relaties. Vandaag wordt het Kolenspoor naar voor geschoven als een instrument dat mee vorm kan geven aan de transformatie van een regio die geconfronteerd wordt met de gevolgen van de sluiting van Ford Genk. Door de infrastructuur van het kolenspoor opnieuw op een inventieve manier in te schakelen in een netwerk dat natuur, erfgoed, wonen, recreatie, mobiliteit en nieuwe economieën met elkaar verweeft, ontstaan nieuwe impulsen die economische groei en heroriëntering in Limburg kunnen aanwakkeren en sociale interactie ondersteunen. Het kolenspoor wordt uitgespeeld als ruggengraat van een multiproductief landschap waar beleving en ontmoeting, nieuwe vormen van mobiliteit, circulaire productie en innovatie centraal staan. Tijdens een aantal intensieve planningsprocessen groeide het besef over het potentieel van het spoor en de absolute nood aan samenwerking om win-winsituaties te vinden tussen de veelheid aan beleidsdoelstellingen, ambities en realisatietrajecten op de verschillende niveaus en in de verschillende sectoren. De uitdaging om met behulp van de voormalige spoorlijn de transformatie van een regio te initiëren, vraagt dan ook om een duidelijke overleg- en organisatiestructuur die de samenwerking en afstemming van de talrijke actoren stimuleert zodat realisatiegerichte trajecten afgelegd kunnen worden binnen één geïntegreerde totaalvisie. Het strategisch project staat voor een sterk verhaal, nieuwe samenwerkingsverbanden, uitgewerkte projectvoorstellen en ruimtelijke interventies. 4/45

5 1. Strategisch karakter van het project Het strategisch project biedt een unieke mogelijkheid om via een alliantie van lokale en Vlaamse stakeholders samen te werken aan een gemeenschappelijk project. I.h.k.v. de relance van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen werd, met betrekking tot het kolenspoor een participatief traject doorlopen met Vlaamse, provinciale en lokale partners en experten. Er werd al snel duidelijk dat het kolenspoor nu reeds het onderwerp is in meerdere studieopdrachten, investeringsprojecten, visies, initiatieven, ambities, wensen Op meerdere niveaus en vanuit verschillende sectoren wordt gezocht naar en gewerkt aan een manier om het kolenspoor opnieuw als betekenisvolle ruggengraat in te schakelen. Vanuit de werkgroep Kolenspoor alleen werden zo al meer dan 80 zeer uiteenlopende projecten aangedragen, allen gerelateerd aan het kolenspoor. Het gaat hierbij om niet enkel om concrete projecten, al dan niet in uitvoering, maar ook over projecten in ontwerpfase, in fase van visievorming of zelfs niet meer dan een ambitie. Om dit potentieel, vanuit verschillende invalshoeken zoals innovatie, toerisme, ecologie, te verzilveren en een synergie te bekomen, is een bovenlokale samenwerking nodig. Door lopende initiatieven en inspanningen op elkaar af te stemmen en te bundelen in één geïntegreerd verhaal krijgt het geheel aan projecten voldoende kritische massa die een hogere realisatiegraad kan betekenen. Wanneer uiteenlopende projecten vanuit verschillende sectorale en bestuurlijke invalshoeken gebundeld worden in één overkoepelende visie, die vertrekt vanuit de cultuurhistorische en sociaaleconomische eigenheid van het gebied, zal het geheel van projecten ook in dit geval meer zijn dan de som der delen omdat synergieën en gedeelde winsten blootgelegd worden. Zodra de sectorale belangen omgebogen kunnen worden tot één gemeenschappelijk toekomstbeeld, dat gedragen wordt door alle actoren en stakeholders, zullen projecten in een stroomversnelling komen. Vanuit verschillende ruimtelijke processen werden al meerdere visies gevormd en potentieel blootgelegd. De verschillende visievormende trajecten geven aan dat het kolenspoor als connector en collector een meerwaarde kan bieden voor lopen en geplande investeringen en in het algemeen voor de maatschappelijke ontwikkeling na de sluiting van Ford Genk (ontwerp workshops VLM, ontwerpend onderzoek Rasterstad, T.OP- Limburg, BRV relance, ) De ruimtelijke doelstellingen (zie ruimtelijke visie) voor het kolenspoor zijn ambitieus, maar worden geconfronteerd met onzekerheden en onderlinge afhankelijkheden. Het krachtenveld, dat inspeelt op het kolenspoor, is uitermate complex o.w.v. uiteenlopende sectorale claims die vandaag gekend zijn. Om deze problematiek te kunnen counteren, is een doelgericht traject nodig dat kennisopbouw en partnerschap koppelt aan een realisatiegericht proces en stapsgewijze ruimtelijke ontwikkelingen. Een aangehouden inspanning is nodig om de hoge ambities van het kolenspoor waar te kunnen maken. Het beantwoorden van deze uitdagingen vraagt om continuïteit en een evenredige capaciteit (mensen en middelen) die in verhouding staat tot de omvang en complexiteit van het strategisch proces. Het strategisch project moet onder meer resulteren in een geïntegreerde, robuuste visie die rekening houdt met onverwachte evoluties op lange termijn en in staat is om flexibel om te gaan met veranderingen. De visie moet het kader zijn waarbinnen lopende én toekomstige projecten gerealiseerd worden. Actoren zullen sneller bereid zijn tot compromissen als ze inzicht hebben op het totaalplaatje. Toch beoogt het strategisch project vooral concrete realisaties zodat het geloof in de potenties van het kolenspoor groeit en een domino-effect in gang gezet wordt. Het strategisch project zal projecten op een hoger niveau van ambitie, interactie en integratie brengen waardoor deze op hun beurt ook de visie concretiseren, verrijken en versterken. Hierdoor zal het strategisch project de lopende investeringsprojecten versterken en zo ook de realisatie van Vlaamse doelstellingen nastreven. (Met betrekking tot het Kolenspoor lopen momenteel reeds meerdere investeringsprojecten van strategisch belang die opgenomen zijn in het SALK-investeringsprogramma van de Vlaamse regering) 5/45

6 Indien lopende en geplande initiatieven aan elkaar gekoppeld worden, kan het kolenspoor opnieuw een ruimtelijke en economische samenhang creëren in de Limburgse regio. Dankzij het strategisch project zullen niet enkel nieuwe samenwerkingsverbanden geïnitieerd worden, maar zullen ook de eerste bouwstenen van een multiproductief netwerk kolenspoor gelegd worden. Dit betekent dat er na het doorlopen van het strategisch project op het terrein vooruitgang moet geboekt zijn op alle sporen (SLOW TRACK, FAST TRACK, SMART TRACK: zie ruimtelijke visie). Het strategisch project wil de ambities die bestaan over het kolenspoor kracht bij zetten zodat het spoor effectief van betekenis kan zijn voor de doorontwikkeling van de Limburgse regio. Om dit waar te kunnen maken, moeten een aantal doelstellingen gehaald worden: Het kolenspoor ruchtbaarheid geven en dit op de ambtelijke en politieke agenda s plaatsen; Het kolenspoor zichtbaar en voelbaar maken door de bovenlokale structuur een menselijke schaal te geven via puntsgewijze ingrepen en experimenten op het veld; Het realiseren van kleinschalige interventies als katalysator voor een grootschaliger hefboomproject op regionale schaal (onder meer in de vorm van artistieke projecten of kunst); Het positioneren van het kolenspoor in de strategische samenwerkingsverbanden rond gebiedsontwikkeling (IBA, IABR, ), energie en (circulaire) economie; Het draagvlak voor een gezamenlijk project vergroten door gedeelde winsten te benoemen; Het zoeken naar synergieën door lopende en geplande initiatieven op elkaar af te stemmen zodat één samenhangend project ontstaat; Het profileren en initiëren van het kolenspoor als netwerk van innovatie (energie, water &n circulaire economie) door de realisatie van concrete projecten die letterlijk en figuurlijk aantakken op het spoor; Het verbeelden van het kolenspoor als drager van een energielandschap dat niet enkel binnen het stedenbouwkundig discours als voorbeeldproject aan naambekendheid wint; Het versnellen van lopende investeringsprojecten die verband houden met het kolenspoor; Het uitschrijven van een integraal verhaal dat via een wisselwerking tussen een top-down en een bottom-up benadering tot stand komt; Samenvattend kan gesteld worden dat het strategisch karakter van dit project er in bestaat om lopende initiatieven en inspanningen op elkaar af te stemmen en te bundelen in één geïntegreerd verhaal, daardoor nieuwe kansen te scheppen en structurele ingrepen te vinden om te komen tot een grotere territoriale en maatschappelijke cohesie binnen de Limburgse mijnregio als voorwaarde en draagvlak voor innovatieve socioeconomische ontwikkelingen. Als het strategisch project hierin slaagt, zal het uitgroeien tot een voorbeeldproject in het discours over de ruimtelijk integratie van mobiliteitsinfrastructuur en stadsregionale ontwikkeling. 6/45

7 2. Ligging van het strategisch project Het kolenspoor loopt als een rode draad door Midden-Limburg. Het gebied ligt tussen een aantal metropolitane regio s zoals het Rurhgebied, de Vlaamse Ruit en Randstad. Via een verknoping met het Albertkanaal is er een aansluiting met de havens van Antwerpen en Luik. Figuur: herwerkte figuur uit BUUR, Naar een visie voor de rasterstad Genk Het bestaande tracé doet naast de vijf mijngemeenten (Beringen, Heusen-Zolder, Houthalen-Helchteren, Genk en Maasmechelen) ook de gemeenten As en Zonhoven aan. Het verbindt belangrijke recreatieve en economische knooppunten in een diffuus stedelijk gebied terwijl het diverse, waardevolle landschappen aaneen rijgt. 7/45

8 Figuur: situering kolenspoor t.o.v. de gemeenten Figuur: Kolenspoor als backbone met grote infrastructuurlijnen (Ruimte Vlaanderen, T.OP Limburg) 8/45

9 Het spoor verweeft (van oost naar west) bijzondere natuurgebieden met een hoge natuur- en belevingswaarde: Nationaal Park Hoge Kempen; Complex Klaverberg en omgeving (terril van Waterschei, Opglabbekerzavel, Klaverberg, Heiderbos); Terril van Winterslag; Teut-Tenhaagdoornheide; Mogelijke vertrekplaats voor een verkenning van De Wijers, het land van 1001 vijvers; t Aenhof en de vallei van de Echelbeek Mogelijke vertrekplaatsen voor het bezoek aan de terril van Heusden-Zolder Valleien van de Mangelbeek en de Zwarte Beek; Terril van Beringen Deze grotere aaneengesloten natuurgebieden maken deel uit van een bovenlokale structuur: de zeer uitgestrekte bos- en natuurgebieden van het Kempisch Plateau met markante steilrand, de mijnterrils, de bossen, de Maasvallei, de ecologische waardevolle beekvalleien, enz. Het kolenspoor verbindt verschillende sites die vandaag al ingezet worden om de economische reconversie van Limburg vorm te geven zoals Be-mine, Greenville, C-mine, Thor-park, Terhills, Ford-site,... De Ford-site maakt deel uit van het Economisch Albertkanaal Netwerk, een economisch netwerk op Vlaams niveau met het regionaalstedelijk gebied Hasselt-Genk en de gemeenten Beringen en Heusdel-Zolder als economische knooppunten. Hoewel dat het kolenspoor vandaag in de ruimte ervaren wordt als een lineair element, beperkt het strategisch project zich niet tot de lijninfrastructuur zelf. Het project heeft immers de ambitie om (naar analogie met het historische plan d ensemble) een groter, samenhangend netwerk en territorium te realiseren dat model kan staan voor een intergemeentelijke samenwerking en voor een herstel van gemeenteoverschrijdende initiatieven en projecten. Figuur: historische plan d ensemble 9/45

10 Figuur: geografische situering kolenspoor t.o.v. Beringen, Genk, Maasmechelen, Maasvallei en Albertkanaal 3. Beschrijving van de ruimtelijke visie voor het betreffend gebied Deze ruimtelijke visie is vastgelegd in de geldende ruimtelijke structuurplannen of is het resultaat van een (ruimtelijk) planningsproces of een specifieke inrichtingsstudie Uit de beschrijving van de visie moet de interactie tussen de verschillende schaalniveaus en het bovenlokale aspect van het strategisch project blijken Vandaag lopen er een aantal visievormende trajecten rond het kolenspoor. Met de opstart van het territoriaal ontwikkelingsprogramma voor Centraal-Limburg (T.OP Limburg) en het doorlopen van het BRV-traject kwam de visievorming voor het gebied echter in een stroomversnelling en kwamen andere schaalniveaus in beeld. BRV - relance 1 De dialoog die ontstond n.a.v. het BRV-traject was bepalend voor het uittekenen van een ruimtelijke visie die weliswaar nog verder verfijnd moet worden. Een groep van stakeholders voerde een bottom up proces rond de centrale vraag : De regio is niet alleen op zoek naar een economische heroriëntering, maar eveneens naar het verstedelijkingsmodel dat daarbij past. Bij gebrek aan grote steden, stelt zich de vraag hoe de metropolitane conditie er moet uitzien in Limburg. Sterk inzetten op netwerken moet een basis vormen voor een toekomstig model. Een model met een sterke circulaire economie en een goede connectiviteit tussen strategische zones en dit binnen het kader van een uniek landschap kan Limburg een nieuw en uniek duurzaam welvaartsperspectief geven. Hoe kan het Kolenspoor een rol spelen in dit verstedelijkingsmodel? 1 Het traject, wat werd opgestart als relance van de opmaak van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, wordt toegelicht onder hoofdstuk 4.1 waar de relatie met lopende planningsprocessen verduidelijkt wordt. 10/45

11 Het kolenspoor komt in verschillende plannen als connector en collector voor. In de werkgroep van de BRVrelance werd er gezocht naar een vorm van een gezamelijke synthese van alle bestaande visies. Om de reeds ontwikkelde visies te integreren en verder richting te geven, alsook om sectorale logica s te helpen overstijgen, werden drie thema s benoemd die de ambities van het kolenspoor incorporeren. Deze thema s namen de vorm aan van sporen of tracks : SLOW TRACK, FAST TRACK en SMART TRACK. Figuur: kaart strategieën als resultaat BRV-traject SLOW TRACK - beleving: Als fysieke connector tussen het groene kapitaal van Limburg en het mijnerfgoed, kan het kolenspoor de regio doen uitgroeien tot een toeristische topregio op vlak van landschap, recreatie en erfgoed. In het gebied zijn tal van mogelijkheden tot een verhoogde beleving en kansen voor het aantrekken van initiatieven in de vrijetijdseconomie. Het spoor kan ingeschakeld worden om Limburgse hotspots te verbinden en versterken, waarbij de focus in eerste instantie ligt op mijnerfgoed én landschapsbeleving. Om het toeristisch potentieel van het mijnerfgoed te activeren zijn verbindingen (fysiek, thematisch, ) tussen de sites erg belangrijk. Het kolenspoor heeft alles in zich om hier een voorname rol in te spelen. Zo is het spoor zelf een cultuurhistorisch relict van het mijnverleden. Het kolenspoor was een belangrijk onderdeel in het historische plan d ensemble dat bedacht werd door visionaire industriëlen om het zwarte goud naar andere delen van België en de Euregio Maas-Rijn te vervoeren. De overgang van een rurale naar een industriële maatschappij werd mee geïnitieerd door de aanleg van deze infrastructuur die de Limburgse mijnzetels met elkaar verbond. Het unieke cultuurlandschap dat zo ontstond is vandaag het onderwerp van het erkenningsdossier tot Unesco-werelderfgoed. 11/45

12 Niet enkel op toeristisch vlak is het kolenspoor een belangrijke collector. Ook op ecologisch vlak vormt het kolenspoor een kansrijk verbindingstraject. Als groene corridor tussen Limburgse TOP-natuurgebieden ontsluit het diverse groengebieden met een hoge natuur- en belevingswaarde. Via gerichte ingrepen kunnen zowel de ecologische infrastructuur als de onderlinge relaties tussen gebieden als het Nationaal Park Hoge Kempen, De Wijers, het strokenlandschap en andere groengebieden versterkt worden. Zo wordt momenteel (in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos) een structuurvisie voor het groengebied Klaverberg-Heidebos en omgeving uitgewerkt. De ontwerpers (BUUR i.s.m. Driekwart Groen), die voor deze opdracht werden aangesteld, zien het onderzoeksgebied als een belangrijke schakel om een ruimer aaneengesloten open ruimtegebied te creëren op het Kempens plateau Ze stellen vast dat het voormalige kolenspoor doorheen het studiegebied de verbinding maakt tussen het Nationaal Park Hoge Kempen en via Zonhoven het unieke vijverkerngebied de Wijers In de visie van de ontwerpers vormt het kolenspoor eveneens de drager van een structurerende groenstructuur, waarbij de verknoping met de Stiemerbeek en de terril van Waterschei zich manifest laat opmerken. Als collector tussen verschillende natuurlijke projecten, groene troeven en de voormalige mijnzetels, krijgt het spoor een eigen betekenis/identiteit. Het kolenspoor wordt een plek waar de regio als energielandschap kan worden beleefd. Investeringen moeten het landschap niet enkel mooier maken. Het landschap wordt ook ingezet voor maatschappelijke diensten zoals energieopwekking of klimaatmaatregelen. Volgende doelstellingen/ambities maken deel uit van het thema SLOW TRACK : Kolenspoor als ontsnipperende infrastructuur/barrièrewerking opheffen/kolenspoor vorm geven als verbindend element door koppeling aan ecosysteemdiensten; Kolenspoor als groene sluis/drager die het Nationaal Park Hoge Kempen verbindt met potentieel nieuwe gebieden; Strokenlandschap van Heusden-Zolder zichtbaar maken en vanuit toeristische invalshoek exploreren; Economische functie geven aan natuur en landschap langsheen het kolenspoor (vrijetijdseconomie); Interreg-project: projectonderdeel rond biodiversiteit Kolenspoor als verbindend element om toeristen meerdere dagen te boeien o o De Wijers: alternatieve toegang voor langzaam verkeer Station As als toegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen Kolenspoor als recreatief monument en belevingsnetwerk 12/45

13 FAST TRACK - beweging: Om de ontsluiting van de regio te verbeteren, lopen vandaag al talrijke grootschalige infrastructuurprojecten (Spartacus, Noord-Zuidverbindingen, verhogen bruggen Albertkanaal, ). Het spoor is een missing link in de uitbouw van een nieuw en duurzaam mobiliteitsmodel voor de regio. Als snelle verbinding tussen strategische zones kan het kolenspoor de bereikbaarheid en connectiviteit van deze ontwikkelingspolen verhogen. Verder kan het kolenspoor als connector fungeren voor duurzame verplaatsingen maar ook als experimenteerruimte voor innovatie en technologie. Zo zou het spoor dienst kunnen doen als testlabo voor innovatieve toepassingen van kleinschalig elektrisch transport tussen (recreatieve) bestemmingen. De rol van het kolenspoor blijft dan ook niet beperkt tot het functioneel ontsluiten van interessante sites. Mobiliteit en openbaar vervoer krijgen een extra dimensie hetgeen zich vertaalt in volgende doelstellingen: Het spoor vanuit het energiepotentieel laten bijdragen aan de metropolitane beeldvorming; Het spoor inzetten als een testlabo voor verschillende (innovatieve) duurzame verkeersmodi, elektrische mobiliteit, fietsostrades, Het spoor uitwerken als tekenende infrastructuur, die verbindt en scheidt met de potentie om verschillende gebieden op elkaar te betrekken, en de mijnsites met een eigen identiteit te verbinden; SMART TRACK - productie: Het kolenspoor kan een intelligente collector zijn van energie, data en kennis in een nieuw economisch model dat inzet op circulaire productie en innovatie. Vanuit verschillende invalshoeken zal onderzocht worden hoe het Kolenspoor vorm kan geven aan de wisselwerking tussen energiepotentieel, innovatieve technologieën en stedelijkheid (projectvoorstel IABR 2016 The Next Economie ). Langs het kolenspoor kunnen op diverse plaatsen nieuwe technologieën op het vlak van energieopwekking (vb. geothermie) getest en geïmplementeerd worden. Het spoor kan ingeschakeld worden in een netwerk van materialen- en energiestromen die een sterke maakindustrie kunnen ondersteunen in de transitie naar een nieuwe (circulaire) economie. 13/45

14 Het kolenspoor kan uitgroeien tot een thematische energiedrager die bestaande en nieuwe ontwikkelingen ondersteunt en aanstuurt. Volgende doelstellingen/ambities maken deel uit van het thema SMART TRACK : eco-efficiëntie/energie-uitwisseling: kolenspoor als ruimtelijke drager die energievragers en opwekkers met elkaar verbindt; kolenspoor als testlabo voor slimme uitwisseling van energie tussen strategische sites en grote energievragers; onderzoek naar locaties voor groene energieopwekking metafoor voor verbinding van bedrijfseconomische sites, verweving van functies, tijdelijkheid; kolenspoor als een instrument om samenwerking rond innovatie en energie te stimuleren. Het kolenspoor wordt m.a.w. uitgespeeld als ruggengraat van een nieuw energielandschap waar beleving en ontmoeting, circulaire productie en innovatie centraal staan door strategische plekken te verbinden en stromen van materialen, ecologie, mensen en energie op de gepaste plekken te integreren. Deze visie werd bevestigd en opgenomen in het SALK via het T.OP Limburgproject waarbij de drie tracks vertaald werden in zowel de ontwikkelingskansen van het Kolenspoor voor het innovatief en circulair ondernemen, de vrijetijdseconomie en een gezonde verstedelijking. SALK - Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat De sluiting van Ford Genk stelde de regio Midden-Limburg voor een grote maatschappelijke uitdaging. Met het Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat (SALK) engageerde de Vlaamse Regering zich om in de planperiode concrete acties en projecten te realiseren die de economische impact van de sluiting van Ford Genk en de toeleveranciers zouden kunnen milderen. De verzameling van acties, die in het kader van het SALK naar voor werden geschoven, waren erg verschillend van aard (actoren, maatschappelijke segmenten, ) en lagen verspreid over de provincie. Bij de opmaak van het SALK bleef de ruimtelijke impact van de realisatie van de beoogde acties op de territoriale cohesie binnen Limburg in eerste instantie onderbelicht. Om een performant antwoord te kunnen bieden op de socio-economische uitdagingen waar de regio vandaag voor staat, is een geïntegreerde en territoriaal gelokaliseerde aanpak nochtans noodzakelijk. In functie van de territoriale cohesie en een gebiedsgericht beleid maakt Ruimte Vlaanderen werk van een territoriaal ontwikkelingsprogramma voor Limburg. T.OP - Territoriaal ontwikkelingsprogramma Centraal-Limburg Als onderdeel van het SALK-uitvoeringsplan beoogt het T.OP Limburg een maatschappelijk project waarin de economische en ruimtelijke structuur elkaar versterken door een betere afstemming van economische en ruimtelijke invalshoeken. Het territoriaal ontwikkelingsplan wil vanuit sterke ruimtelijke logica s een meerwaarde creëren door investeringsplannen aan elkaar te koppelen. Als ruimtelijke pijler van het SALK speelt T.OP Limburg maximaal in op de gebiedseigen kenmerken van de regio. Synergie realiseren tussen ruimtelijke en economische ontwikkeling is de grote ambitie van T.OP Limburg. Het ontwerpend onderzoek, dat i.f.v. het T.OP werd uitgevoerd door ZUS (Zones Urbaines Sensibles) en maatontwerpers, brengt de ontwikkelingspotenties van Centraal Limburg in beeld. 14/45

15 Vanuit die potenties en de specifieke ligging van de regio schuiven ZUS en maat-ontwerpers drie strategieën naar voor om een economische relance op te zetten. Deze gebiedseigen, economische strategieën (transformatieopdrachten voor Centraal-Limburg) worden ontwikkelingslandschappen genoemd: het multi-productielandschap dat synergieën en cross-over tussen investeerders en sectoren realiseert uitgaande van het brede productieapparaat en de aanwezige grondstoffen; het breed verblijfslandschap dat synergieën tussen het tijdelijk en het permanent verblijven in de regio mogelijk maakt in relatie tot wonen, werken, recreëren en zorg; het duurzaam energielandschap dat missing links en synergieën ontwikkelt tussen hernieuwbare energievoorziening en residentiële, industriële of landschappelijke ontwikkeling; Bestaande en nieuwe economische potenties krijgen in het T.OP een doorvertaling naar ontwikkelingsmogelijkheden voor de regio. Het ontwerpend onderzoek heeft geresulteerd in een aantal kansenkaarten van gebieden waar ruimtelijke win-wins mogelijk zijn. De kaarten tonen hoe ambities en investeringsplannen van meerdere actoren zouden kunnen samengaan. Ze brengen creatieve koppelingen in beeld tussen de economische transities, de gebiedseigen sterktes en het stedelijke ontwikkelingspotentieel. T.OP Limburg heeft drie uitdagingen benoemd waarvoor de ruimtelijke invalshoek een grote meerwaarde zou kunnen zijn: een innovatief ondernemersklimaat: poort Limburg vrijetijdseconomie: park Limburg gezonde verstedelijking: stad Limburg Voor elk van deze uitdagingen worden economische doelstellingen aan ruimtelijke vraagstukken gekoppeld. De overkoepelende ambitie, waarin deze uitdagingen gekaderd worden, wordt (met een knipoog naar het mijnverleden) RE-MINE genoemd. Vanuit deze doelstellingen zijn samen met de belanghebbenden wenselijke en ambitieuze samenwerkingstrajecten opgespoord. Om de mogelijke rol van het kolenspoor in ieder van deze uitdagingen ( sporen ) te duiden, worden per uitdaging de doelstellingen opgesomd zoals deze zijn opgenomen in de resultaten van het ontwerpend onderzoek van T.OP Limburg. Spoor 1 RE-MINE Poort Limburg Doelstellingen: Ondersteunen van de herontwikkeling van Poort genk als motor voor de nieuwe maakindustrie (meer grondstoffen hergebruiken, meer werkgelegenheid creëren, de beschikbare ruimte beter invullen en bedrijven op nieuwe manieren laten samenwerken) Versterken van de ruimtelijke samenhang tussen kennisinstellingen, incubatoren en bedrijvigheid. Partners/betrokken actoren: Ruimte Vlaanderen, OVAM, Agentschap Ondernemen, Stad Genk en betrokken gemeenten, provincie Limburg, LRM, NV de Scheepvaart, POM Limburg, middenveldorganisaties, UHasselt, UAntwerpen, bedrijven, 15/45

16 Figuur: RE-MINE POORT Limburg (Ruimte Vlaanderen, T.OP) Spoor 2 RE-MINE Park Limburg Doelstellingen: Uitbouwen van een regionaal landschapspark in de vorm van een open ruimte netwerk, opgespannen door de landschappelijke troeven, belevingsroutes en multifunctionele recreatieve poorten. Versterken van de groenblauwe dooradering als ecologisch netwerk. Partners/betrokken actoren: Ruimte Vlaanderen, VLM, ANB, betrokken gemeenten, provincie Limburg, LRM, Toerisme Limburg, RLKM, partners van de Wijers, KU Leuven. 16/45

17 Figuur: PARK LIMBURG (Ruimte Vlaanderen, T.OP) Spoor 3 RE-MINE Stad Limburg Doelstellingen: Strategische verdichting, verdunning of verweving van wonen en werken samen met de uitbouw van een innovatief, multimodaal vervoersmodel om de stedelijke dynamiek te vergroten. Regionale ontwikkeling van het Kolenspoor als multifunctionele structuur en verbindingsas, met hoogtechnologische toepassing van energievoorzieningen of mobiliteit. Partners/betrokken actoren: Ruimte Vlaanderen, ANB, MOW, VLM, OVAM, Provincie Limburg, Toerisme Limburg, betrokken gemeenten, UAntwerpen, Nederlandse partners,... Figuur: RE-MINE STAD Limburg (Ruimte Vlaanderen, T.OP) 17/45

18 Strategisch project Het Kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk Het strategisch project, dat het kolenspoor wil uitbouwen tot een multiproductief netwerk, speelt in op elk van de 3 genoemde uitdagingen. Uit de dialoog tussen diverse actoren (Vlaamse, provinciale en lokale partners en experten), die onder meer gevoed werd door het pilootproject rond het BRV kwamen een aantal prioriteiten naar voor: De ontwikkeling van het kolenspoor als connector en collector; De ontwikkeling van een nieuw energielandschap dat verschillende energie- en materialenstromen integreert; De ontwikkeling van een intermodaal mobiliteitsmodel dat innovatieve technologieën integreert; De ontwikkeling van een geïntegreerd watersysteem; De creatieve inzet van bestaand of nieuw instrumentarium voor realisatiegerichte gebiedsontwikkeling. Bovenstaande prioriteiten worden gebundeld in een aantal hefboomprojecten die zullen bestaan uit diverse initiatieven. Door op elkaar in te spelen, kunnen deze initiatieven uitgroeien tot een samenhangend project dat het metropolitane karakter van de regio versterkt. Het multiproductief netwerk van het kolenspoor biedt noodzakelijke houvast om deze initiatieven te integreren in één overkoepelend verhaal (als basis voor het samenhangend project). Het strategisch project moet resulteren in een sterk verhaal, nieuwe samenwerkingsverbanden, uitgewerkte projectvoorstellen en ruimtelijke interventies. Hierbij zullen de resultaten van lopende studieopdrachten meegenomen en geïntegreerd worden in één strategisch project. 18/45

19 ZEVENDE OPROEP Argumentatie over de mate waarin het strategische project voldoet aan de criteria, vermeld in artikel 5 van het besluit van 5 oktober Het strategische project is van bovenlokaal niveau, relatie met planningsprocessen BRV Beleidsplan Ruimte Vlaanderen De Vlaamse Regering maakt werk van een nieuwe beleidsvisie als opvolger van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen reikt een niet-bindende ruimtelijke visie aan die voortbouwt op de ruimtelijke principes en de evenwichten van het RSV. Het moet de basis vormen voor een strategisch, dynamisch en realisatiegericht ontwikkelingsbeleid. Als startschot voor de relance van dit beleidsplan nam minister Schauvliege eind 2014 het initiatief tot een Startconferentie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) Het kolenspoor werd samen met negen andere projecten geselecteerd als proefgebied om actuele ruimtelijke vraagstukken aan het licht te brengen. Tijdens een boeiend traject boog een werkgroep van betrokken actoren zich onder leiding van Véronique Claessens (directeur Technische Dienst Stad Genk) over dit onderwerp. In de loop van dit BRV-traject werd een veldonderzoek uitgevoerd en vonden drie grotere werksessies plaats. Tijdens drie kleinere werksessies werden quick-wins gedestilleerd en scherp gesteld. De eindnota, die niet enkel aanbevelingen voor het BRV bevat, maar ook een kansenkaart en vijf te realiseren quick-wins werd op 2 juli 2015 officieel aan minister Schauvliege overhandigd. De vijf benoemde quick-wins zijn: Het Kolenspoor op spoor (trekker: Ruimte Vlaanderen T.OP Limburg) Platform innovatieve mobiliteit (trekkers: Ruimte Vlaanderen & stad Genk) Mijnroute (trekker: Toerisme Limburg) Regelluwe zones (trekkers: gemeente Maasmechelen, stad Genk ondersteund door Ruimte Vlaanderen, T.OP Limburg) Strategisch project kolenspoor (trekkers: stad Genk, provincie Limburg) 19/45

20 Aan de werkgroep van het BRV-traject namen de gemeenten As, Beringen, Genk, Zonhoven, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Maasmechelen deel. Naast een aantal lokale en bovenlokale besturen/administraties (ANB, provincie Limburg, Ruimte Vlaanderen, Ruimte Vlaanderen T.OP Limburg, Toerisme Limburg, VLM, NMBS, De Lijn) werden de werksessies ook bijgewoond door KULeuven Steunpunt Ruimte, LRM, RLKM, Stebo, Uantwerpen, UHasselt, vzw Kolenspoor en studiebureau Buur). Figuur: kansenkaart als resultaat van het BRV-traject De aanwezige actoren onderschreven het belang van het kolenspoor en zagen het potentieel van het kolenspoor als aangrijpingspunt voor een gezamenlijke aanpak op regionaal niveau. De ambitie van het Kolenspoor reikt dan ook verder dan de realisatie van een toeristisch-recreatieve verbinding tussen een aantal mijngemeenten. Het project wil een essentiële bijdrage leveren in de verwezenlijking van de ambities van het SALK door nieuwe impulsen te geven aan de regio. Om dit waar te maken, is de wisselwerking tussen diverse sectoren (energie, technologie, erfgoed, landschap en toerisme) een cruciaal uitgangspunt. Deze wisselwerking kan zo blijkt uit het BRV-traject - enkel tot stand komen door het installeren van een heldere projectstructuur die vertrekt van een samenwerkingsverhaal en een partnerschapsmodel. Het intensieve proces om dit te bereiken, vraagt om gecoördineerde aanpak waarbij afzonderlijke doelstellingen geïntegreerd worden in een groter verhaal door onophoudelijk te blijven zoeken naar synergieën en afstemming tussen projecten waarvoor het kolenspoor een meerwaarde kan betekenen. Het besef dat dit niet enkel continuïteit, maar ook de inzet van bijkomend middelen vereist, vormde de aanleiding tot het indienen van deze aanvraag als één van de vijf quick-win (zie hoger): Quick win 1: het kolenspoor op spoor Quick win 2: strategisch project kolenspoor Quick win 3: Platform innovatieve mobiliteit realisatie van de fast track Quick win 4: Mijnroute realisatie van de slow track Quick win 5: Regelluwe zones realisatie van de smart track 20/45

21 De andere quick wins vormen een doorvertaling van een integrale visie op het kolenspoor die voortbouwt op de drie tracks (SLOW, SMART & FAST). Ze geven vorm aan het strategisch project multiproductief netwerk Kolenspoor. Quick win 1: het kolenspoor op spoor Het kolenspoor van Beringen tot Eisden is grotendeels nog aanwezig, het was de ruggengraat van de ontwikkelingen in Midden-Limburg. Sommige stukken van het spoor worden nog benut, andere delen liggen er verlaten bij als overblijfsel van een rijk verleden. Het kolenspoor dat als rode draad door Midden-Limburg loopt is enkel nog op kaart duidelijk als één structuur terug te vinden. Op het terrein is deze grote infrastructuurlijn verleden tijd en letterlijk en figuurlijk naar de achtergrond verschoven. Voorwaarde om enig onderzoek te starten of dit verlaten spoor opnieuw een centrale rol kan spelen in de herontwikkeling van de regio, is het kolenspoor onder de aandacht te brengen, terug betekenis te geven, zichtbaar en voelbaar te maken vooral voor degenen die er vlakbij wonen en werken. Het kolenspoor is in eerste instantie een gegeven voor de nabije omgeving. Uit het traject relance BRV is gebleken dat het netwerk kolenspoor nog te weinig leeft als een project waarin gedeelde winsten kunnen ontstaan. Deze quick-win wil een eerste stap zijn in het creëren van een gemeenschappelijke sense of opportunities, in het creëren van een globaal verhaal van het kolenspoor en is een manier om dit niet alleen top down maar ook tegelijkertijd bottom up te benaderen. Het doel is om op verschillende niveaus (burgers, overheden en ontwerpers/planners) aan draagvlak en bekendheid te werken. Een eerstvolgend initiatief om het kolenspoor onder de aandacht brengen is de publicatie van een boekje Kolenspoor (door T.OP Limburg) volgend op het recente introductienummer T.OP Limburg. Hierin wordt het kolenspoor terug als één structuur in beeld gebracht en worden mogelijke potenties en kansverhalen (fast, slow, smart track) getoond die onderzoek en visieontwikkeling kunnen prikkelen. Daarnaast werd het initiatief genomen om het kolenspoor in te dienen voor deelname aan de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam IABR 2016 THE NEXT ECONOMY. Het indienen onder de call clean city: energy transition onderstreept de ambitie van het kolenspoor om bij te dragen aan nieuwe vormen van energietransport en winning, circulaire maakindustrieën en bijhorende verstedelijkingsmodellen. Tijdens het proces, dat vooraf zal gaan aan de eigenlijke deelname aan het IABR, wordt het spoor als experimenteerruimte aan ontwerpers ter beschikking gesteld. Drie ateliers moeten binnen dit proces leiden tot drie kleinschalige interventies. Via een wisselwerking met visievormende trajecten (die al zijn opgestart) wordt vorm en inhoud gegeven aan deze ateliers. Onder begeleiding van een curator zullen het voorafgaandelijk proces en de effectieve interventies gevisualiseerd worden in een artistieke productie voor de tentoonstelling tijdens IABR /45

22 Quick win 3: platform innovatieve mobiliteit Mobiliteit is een belangrijk onderwerp van discussie in Limburg. Het openbaar vervoerssysteem is immers onvoldoende performant en de huidige voorstellen tot verbetering van ontsluiting kennen een moeizame weg. Vanuit deze situatie en als antwoord op de aanbeveling om niet hard in te zetten op openbaar vervoersontsluiting maar om dit ook open te trekken naar innovatieve collectieve vervoerssystemen is de quick-win voor het creëren van een platform innovatieve mobiliteit geformuleerd. Hierbij moet ruimer gekeken worden dan het gemotoriseerde vervoer, ook elektrische fietsen kunnen in Limburg een rol spelen in innovatieve mobiliteit. Door verschillende partijen wordt al ingezet op of zijn er intenties om in te zetten op innovatieve mobiliteit: Het Circuit Zolder ziet toekomst in groene mobiliteit en wenst uit te groeien tot een groene mobiliteitscampus; een strategisch onderzoekscentrum rond clean mobility. Op Terhills (in eigendom van de LRM) in Maasmechelen zal een functionele lus als verbinding tussen de verschillende activiteiten worden voorzien binnen het jaar. Driverless cars die verschillende toeristen kunnen vervoeren worden momenteel door de LRM als mogelijk vervoersmiddel verder onderzocht. De gemeente As ziet toekomst in een zonnetrein en wijst op de meerwaarde van een functionele vlotte fietsverbinding tussen Eisden, As en Genk. Flanders Bike Valley en enkele bedrijven zijn de oprichter van Bikeville Incubator in Beringen. Flanders Bike Valley wordt een nieuw high-tech onderzoeks- en testcentrum voor ondernemingen, actief in de fietsindustrie. De stad Genk zet in haar meerjarenplan zwaar in op de ontwikkeling van een innovatieve aanpak én op het uitrollen van projecten met betrekking tot innovatie op het vlak van mobiliteit. Acties rond openbaar vervoer en elektrisch vervoer komen aan bod maar ook vernieuwende vormen van individueel vervoer (driverless cars) staan op de agenda. 22/45

23 Een samenwerking tussen al deze partijen in de vorm van een platform of een labo innovatieve mobiliteit heeft duidelijk een meerwaarde. Samenwerking om kennis te delen maar om ook de verschillende innovatieve mobiliteitsvormen in hun samenhang te bekijken. Limburg kan hiermee in Vlaanderen een voortrekkersrol spelen op vlak van mobiliteit maar ook tegelijkertijd een antwoord bieden op haar eigen mobiliteitsvraagstuk. Het tracé van het kolenspoor is een gebied dat grotendeels gevrijwaard is. Verschillende soorten mobiliteit worden door diverse partners op het kolenspoor geprojecteerd, gaande van fietspad tot goederentransport. Vanuit dit platform kan input worden geleverd worden voor verder onderzoek naar welke rol het kolenspoor op vlak van mobiliteit kan spelen. Onderbouwde visievorming met een hoog gehalte aan realisatierealisme is de uiteindelijke output. Quick win 4: Mijnroute realisatie van de slow track Zie SALK De Mijnroute werd door de werkgroep als een belangrijke quick-win gezien die het Kolenspoor tot leven kan brengen en de mijnregio op toeristisch-recreatief vlak in de kijker kan zetten en versterken. Figuur: Mijnroute (Toerisme Limburg) Quick win 5: Regelluwe zones realisatie van de smart track In het gebied van het kolenspoor ontluiken en groeien er vernieuwende ideeën op vlak van energie, technologie, mobiliteit en water. Het kolenspoor doorkruist een gebied met zeer specifieke eigenschappen. De geografische ligging, gecombineerd met het mijnverleden, maakt dat er potenties zijn inzake energie en water. Energie in de vorm van geothermie is momenteel onderwerp van een haalbaarheidsstudie van VITO. Om voluit te kunnen inzetten op deze nieuwe ideeën is in eerste instantie verder onderzoek nodig, maar al snel hierop volgend en in sommige gevallen zelfs gelijklopend aan de onderzoeksfase is het uittesten een cruciaal gegeven vooraleer een idee zijn toepassing vindt. De huidige wetgeving laat dit uittesten niet altijd even gemakkelijk toe en dreigt dus een belemmering te worden. De afbakening van enkele gebieden waar de regelgeving heel specifiek wordt aangepast om het testen op terrein effectief mogelijk te maken kan een oplossing bieden. Deze quick-win heeft als doel in te staan voor een gebiedsgerichte aanpassing in wetgeving om nieuwe ideeën rond enerdie, technologie, water en mobiliteit te kunnen testen. 23/45

24 Drie sites worden voorgesteld: Genk, THOR_EnergyVille (zie ook SALK): energie en technologie om energieopwekking en innovatie in energie uit te testen. EnergyVille op de Thorsite in Genk verenigt de onderzoeksinstellingen KU Leuven, VITO en Imec voor onderzoek naar duurzame energie en intelligente energiesystemen. Onderzoek, ontwikkeling, training en innovatieve industriële activiteiten worden er in nauwe samenwerking met lokale, regionale en internationale partners onder een naam verzameld. De focus van het onderzoek in EnergyVille concentreert zich rond vijf verschillende doelmarkten: open smart-gridmarkten, gedistribueerde energiediensten, hernieuwbare energiedistricten, geoptimaliseerde energiestromen voor de industrie en elektrische mobiliteit. Thor heeft ook potenties op vlak van geothermie en windenergie. Maasmechelen (specifieke locatie nog niet geselecteerd) testen inzake water Dagelijks worden in Limburg enorme hoeveelheden water opgepompt opdat de mijnverzakkingsgebieden niet onder water komen te staan. Limburg levert hiermee ook een zeer groot deel van het drinkwater van Vlaanderen. Niet al het opgepompte water wordt verbruikt als drinkwater, een aanzienlijke hoeveelheid wordt in het kanaal geloosd. Met een waterschaarste in het vooruitzicht beschikt Limburg over een enorme troef en stelt zich de vraag of het oppompen van water niet meer potenties heeft dan louter drinkwatervoorziening. Maasmechelen_Terhills mobiliteit Innovatief zijn op vlak van mobiliteit stopt niet met ontwikkelen, er volgt een fase waarbij een test op terrein noodzakelijk is. Op Terhills in Maasmechelen (in eigendom van de LRM) zal een functionele lus als verbinding tussen de verschillende activiteiten worden voorzien. De LRM is op zoek naar een innovatieve mobiliteitsvorm om het vervoer op deze lus te kunnen vervullen. Gezien in privé eigendom kan deze lus ingeschakeld worden als testgebied ook voor andere mobiliteitsvormen dan de uiteindelijke gekozen vervoerswijze op Terhills. 24/45

25 SALK SALK - investeringsprojecten In het kader van het SALK (zie ook hoger) lopen vier investeringsprojecten die bijdragen tot het realiseren van het multiproductief netwerk Kolenspoor, nl. het vorm geven aan de wisselwerking tussen energiepotentieel, innovatieve technologieën en stedelijkheid. Deze vier investeringsprojecten zijn: Ford-site Thor-site Terhills De Mijnroute Ford-site (Agentschap Ondernemen, Ruimte Vlaanderen, Stad Genk, FIT, Locate in Limburg, NV De Scheepvaart): Door de strategische ligging en ontsluiting van de site, de taakstelling van Genk als economische en logistieke poort voor Vlaanderen (RSV) en de grote behoefte aan bijkomende arbeidsplaatsen is het belangrijk dat de voormalige Ford-terreinen gesaneerd worden en dat tegelijkertijd werk wordt gemaakt van een masterplan voor de herbestemming van het terrein. De hele Ford-site is gelegen in een groter bedrijventerrein met een unieke grootte en een trimodale ontsluiting. Het terrein kent een bijzondere ligging in het Economisch Netwerk Albertkanaal (RSV) en op supranationaal niveau binnen West-Europa. Centraal in het bedrijventerrein ligt een insteekdok: de voormalige kolenhaven van Genk. Het bedrijventerrein wordt ook ontsloten via de spoorlijn Winterslag Bilzen met een aftakking naar de Ford-terreinen (Strategisch Actie-Programma Limburg²). Het Agentschap Ondernemen coördineert namens de minister bevoegd voor economie de herontwikkeling van de Ford-site. In de periode tussen november 2014 en maart 2015 werden door het Agentschap Ondernemen, stad Genk, FIT, Locate in Limburg en NV De Scheepvaart verschillende trajecten opgestart om meer inzicht te krijgen in de herontwikkelingsmogelijkheden van de Ford-terreinen. Er werden studie- en overlegmomenten georganiseerd rond de ruimtelijke invulling, acquisitie, saneringsproblematiek, beheer en uitgifte, overgangsmaatregelen, enz. Dit resulteerde in een technische analyse van de site. Op basis hiervan werd een nota opgesteld met het oog op een vervolgtraject. De beslispunten van deze nota vormen de vertrekbasis voor de opdracht die werd uitgeschreven i.f.v. de opmaak van een masterplan. Het eindrapport, dat n.a.v. de technische analyse werd opgemaakt, bevat volgende uitgangspunten die voor de herontwikkeling van de site zijn vastgelegd: o o Afbraak van een deel van de site om plaats te maken voor nieuwe gebouwen; Casco ter beschikking stellen van te behouden delen van gebouwen; o Terreinen maximaal watergebonden ontwikkelen met een precieze positionering binnen het programma ENA; o Een alternatief nutsvoorzieningensysteem & ontsluitingsmogelijkheden 25/45

26 Op het eerste zicht lijkt het masterplan maar beperkt aandacht te besteden aan het kolenspoor. Toch zal ook bij de opmaak van het masterplan onderzocht worden of het spoor een grotere rol kan spelen dan vandaag het geval is. Zo zal nagegaan worden of het kolenspoor kan ingeschakeld worden in een netwerk van circulaire economie. Atelier Track Design 2 heeft als experimenteel complement aan de masterplanstudie, de bedoeling om inzicht te geven in de rol van het kolenspoor als missing link in de bestaande en nieuwe netwerken en de impact op de omgeving (circulaire productie, mobiliteit & beleving, tijdelijk gebruik). Atelier Track Design is te beschouwen als een ruimtelijk experiment in de context van een transitie naar een meer circulaire economie. De opdracht moet maximaal inspelen op de unieke situatie die zich vandaag aandient in de Genkse regio waarin de herontwikkeling van een uitzonderlijk groot bedrijventerrein, de Ford-site, gekoppeld kan worden aan de geplande ontwikkeling van lineaire infrastructuren in de omgeving (zoals Spartacus, verhogen bruggen Albertkanaal, Stiemerbeek) (Vlaamse Overheid, Bestek nr; RV-AOM/15/21 Atelier Track Design). Het Atelier Track Design zal parallel lopen aan de masterplanstudie van het Agentschap Ondernemen en zal via out-of-the-box onderzoek input leveren zodat er in het masterplan voldoende flexibiliteit wordt ingebouwd om in te spelen op de meest gewenste scenario s. THOR-site (Stad Genk, LRM, POM-Limburg, KULeuven, Imec, U Hasselt, Vito, VDAB, Syntra, Agentschap Ondernemen, Vlaanderen In Actie, KHLIM, PXL, EFRO, VMM, Energyville, Limburg Sterk Merk, ) De Thor-site ligt in het noorden van de stad Genk. Het is een integraal ontwikkelingsproject voor de herbestemming van de voormalige mijnzetel van Waterschei tot hotspot voor technologie, energie en innovatie. De site van 93ha is in volle ontwikkeling. Samen met de stad Genk maken diverse partners werk van de uitbouw van een technologie park met internationale uitstraling waar interessante verbindingen worden gelegd tussen onderzoek & ontwikkeling, innovatie, bedrijvigheid, talentontwikkeling en stedelijkheid. Op het wetenschapspark van de Thor-site wordt gebouwd aan een geschikte omgeving en infrastructuur voor (high)tech, innovatieve, kennisintensieve bedrijven en internationale R&Dintensieve ondernemingen die willen samenwerken met kennisinstellingen in de ELAt regio. Deze samenwerking stimuleert nieuwe ideeën en onderzoeksresultaten en de vertaling hiervan in solide ondernemingsprojecten. De nadruk ligt op technologie-, energie- en innovatie-activiteiten. De IncubaThor en EnergyVille zijn de eerste ontwikkelingen op het wetenschapspark ( Daarnaast richt de THOR-site zich met het hoogwaardig bedrijvenpark ook op bedrijven die bezig zijn met technologie in de brede zin van het woord. Om de ontwikkeling van de site kracht bij te zetten en de omslag van een industriële naar een innovatieve maakindustrie mogelijk te maken, is het stadsbestuur van Genk diverse partnerschappen aangegaan w.o. : o o o o Energyville: Kennispartners: KULeuven, Imec, Uhasselt en Vito Ontwikkelingspartners: LRM, POM-Limburg Technologie-Talent campus: stad Genk, VDAB, Syntra, technisch onderwijs Incubathor: KULeuven, LRM Mothor: LRM, DMI Vastgoed, Vanhout Projects en Van Roey vastgied 2 Atelier Track Design is een opdracht die uitgeschreven werd door het Vlaams Gewest, vertegenwoordigd door de Vlaamse Regering, bij delegatie, in de persoon van secretaris-generaal van het departement Ruimte Vlaanderen. De indiendatum voor de offertes is 29/9/15. 26/45

27 Eén van deze partners (VITO) is gestart met het in kaart brengen van het potentieel van geothermie. Op basis van de resultaten van het INTERREG GEOHEAT APP project blijkt dat het noorden van de gemeente Genk in aanmerking komt voor de coproductie van elektriciteit en warmte op basis van geothermie. Geothermie is daarmee een potentiële bron van warmte voor het beoogde warmtenet dat het noorden en zuiden van Genk met elkaar zou verbinden. Het concept voor een warmtenet in Genk en omgeving gaat uit van twee verschillende bronnen (restwarmte uit Genk-Zuid en geothermie in het noorden) die aan elkaar gekoppeld worden d.m.v. een ruggengraat waarlangs zich meerdere clusters van warmte(/koude)-afnemers zouden bevinden. In het kader van het SALK-Energyville wordt een concept uitgewerkt voor 2 à 3 clusters (w.o. een kleinschalig warmtenet op de THOR-site). Het onderzoekscentrum Energyville zou in dit concept fungeren als katalysator voor een regionaal warmtenet. Het kolenspoor, dat grenst aan het THOR-park, verbindt de site met andere economische ontwikkelingspolen. Nieuwe technieken voor energieopwekking (zoals geothermie) kunnen langs het kolenspoor ontstaan en met elkaar verbonden worden. Terhills (LRM, provincie Limburg, Toerisme Vlaanderen, RLKM, ANB, Onroerend Erfgoed, gemeente Maasmechelen, stad Dilsen-Stokkem, Limburg Sterk Merk, Euroscoop, Decathlon, Different Hotels Group, Value Retail, UHasselt) Terhills ligt ten noorden van de gemeente Maasmechelen en in het zuiden van de stad Dilsen- Stokkem. Het gebied situeert zich ten westen van de Zuid-Willemsvaart en ten oosten van de steilrand en bos- en heidegebieden van het Kempisch Plateau. Terhills vormt zo het koppelstuk tussen het Nationaal Park Hoge Kempen en de Maasvallei. Het project beoogt de herontwikkeling van de voormalige mijnterreinen van Eisden-Lanklaar tot een nieuwe bovenregionale toeristische bestemming als katalysator voor nieuwe tewerkstelling en economische groei. Het masterplan voor de site bestaat uit verschillende deelprojecten w.o. een vakantiepark, een welness complex, een sportzone, een hotel, een nieuwe winkelbestemming, Connecterra als hoofdtoegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen (incl. het Ecotron+-project 3 ), een woonzone en een KMO zone. Terhills geeft zowel invulling aan lokale als Vlaamse (SALK) doelstellingen. Er worden veel geïnvesteerd om de site uit te bouwen tot een bovenlokale vrijetijdsbestemming. Zoals reeds verduidelijkt, kan het kolenspoor een belangrijke rol spelen in de toeristische ontsluiting van een aantal Limburgse topattracties. Terhills is als hoofdpoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen ontegensprekelijk één van deze attractiepolen met een bijzondere potenties. MijnRoute The trail/re-creatie Kolenspoor (Toerisme Limburg, Toerisme Vlaanderen, ) In het SALK-uitvoeringsplan maken de Vlaamse Regering en het provinciebestuur middelen vrij om de toeristische positionering van Limburg te versterken. Toerisme heeft voor de provincie Limburg een bijzonder potentieel. Om deze sector te laten groeien, zijn er in uitvoeringsplan acties opgenomen die de toeristische waardeketen strategisch kunnen versterken. Het uitbouwen van thematisch productmarktcombinaties met een beleving is één van deze acties. De strategie bestaat er in om Limburgse toeristische hotspots met elkaar te verbinden binnen 3 thema s: mijnerfgoed, kindvriendelijk erfgoed en landschapsbeleving (bronsgroen-route). 3 Dankzij het Ecotron+-project werd een topinfrastructuur voor milieu- en klimaatonderzoek gerealiseerd. Het unieke gebouw, dat bestaat uit 12 ecosysteemkamers, heeft een bijzondere uitstraling. Hierdoor vormen de ecosysteemkamers niet alleen een aantrekkingspool voor onderzoekers en studenten maar is het ook een meerwaarde voor toeristen, zoals de bezoekers van het Nationaal Park Hoge Kempen. 27/45

28 Het SALK wil het potentieel van de reeds gerealiseerde herbestemmingen verder uitbouwen met breed toegankelijke belevenissen én projecten met een toeristische meerwaarde. Er wordt ingezet op de toeristische ontsluiting, versterking en verbinding van de toeristische troeven en attracties. De Mijnroute is één van de 6 projecten binnen het projectplan dat werd opgemaakt door Toerisme Limburg en Toerisme Vlaanderen. De doelstelling van de Mijnroute is het sterker integreren van mijnerfgoed via gerichte kwalitatieve en innovatieve verbindingen, het toeristisch ontsluiten en valoriseren van kandidatuur/erkenning Unesco-werelderfgoed. In Vlaanderen is het mijnerfgoed een uniek (Limburgs) gegeven. Het patrimonium is dan ook een waardevolle bron voor toerisme maar ligt verspreid over een regio die zich uitstrekt van Beringen tot Eisden. Daarom zijn originele, beleefbare en fysieke verbindingen belangrijk. Het kolenspoor kan een onderdeel zijn van een mijnroute die sites zowel fysiek als conceptueel met elkaar verbindt. Door dit alles te kaderen in een overkoepelend verhaal en na te denken over gemeenschappelijke ontsluiting waarbinnen mijnsites elk een eigen plaats en thema krijgen, ontstaat een sterk netwerk. Hierbij is het erfgoed niet enkel een thema op zich maar evenzeer een achtergrond én broedplaats. De ontwikkeling op C-mine is hier een mooi voorbeeld van. Projectomschrijving Mijnroute: Realiseren van kwalitatieve en innovatieve verbindingen tussen hotspots mijnerfgoed en elementen UNESCO werelderfgoed. Selectie POI s van mijnerfgoed die als geheel ontsloten en vermarkt worden met inschakeling van bestaande en lopende projecten. Globale visie en conceptontwikkeling voor toeristische positionering. beleefbare verbinding via het fietsroutenetwerk, als onderdeel van de Bronsgroenroute. Gezien de Mijnroute ook een fysieke realisatie zal inhouden (gelinkt met het FRNW) speelt het Kolenspoor als structuur die alle mijnsites met elkaar verbindt, vanzelfsprekend een belangrijke rol waarbij niet per definitie het volledige Kolenspoor moet ingeschakeld als route maar zeer zeker grote delen van het Kolenspoor deel zullen uitmaken van de route. Andere investeringsprojecten van het SALK, die deel uitmaken van het multiproductief netwerk Kolenspoor, zijn onder meer: BE-Mine (LRM, DMI Vastgoed en Van Roey Vastgoed): de nv. Be-MINE heeft de opdracht om de voormalige mijnsite van Beringen te herbestemmen tot een toeristisch-recreatief project met een waardige, eigentijdse invulling. GreenVille als centrum voor groene bedrijven in het voormalig hoofdgebouw van de Kempische Steenkoolmijnen. Limburg is volgens het SALK een geschikte voedingsbodem voor technologisch en creatief talent. Verschillende lopende initiatieven in de creatieve en digitale economie kunnen onder gebracht worden in de Business Case Creatieve Economie, ICT en Digitale Media. C-Mine, dat op het voormalige mijnterrein van Winterslag vorm krijgt, wordt beschouwd als een goed voorbeeld van creatief ondernemerschap. Inhoudelijk werkt de creatieve hub rond vier pijlers: educatie, creatieve economie, creatieve recreatie en artistieke creatie en presentatie. Door in te zetten op het ontwikkelen van een creatieve conceptomgeving, gekoppeld aan een innovatieve productieomgeving ontstaan interessante cross overs tussen economie, toerisme, cultuur en educatie. Creatief ontwerpend denken en realisatie gaan op C-Mine hand in hand. 28/45

29 T.OP Limburg, ruimtelijke pijler van het SALK Op initiatief van Ruimte Vlaanderen werd T.OP Limburg aan de ruimtelijke pijler van het SALKuitvoeringsplan toegevoegd. dit deelproject heeft als opdracht de economische en ruimtelijke ontwikkelingen beter op elkaar af te stemmen en zorgt ervoor dat daarbij maximaal ingespeeld wordt op de gebiedseigen kenmerken van de streek. Op gebiedsgerichte wijze worden uiteenlopende investeringen aan elkaar gekoppeld, zodat daaruit een meerwaarde ontstaat. Om greep te krijgen op het landschap van stakeholders, investeringsplannen en projecten heeft T.OP Limburg in samenwerking met overheden, lokale actoren, ontwerpers en experten, drie uitdagingen gedefinieerd waarvoor de ruimtelijke invalshoek een duidelijke meerwaarde biedt: het aanmoedigen van een innovatieve en circulaire economie, het versterken van de vrijetijdseconomie en een gezonde verstedelijking. Rond deze drie sporen wil T.OP Limburg zowel doelstellingen op lange als op korte termijn verwezenlijken. daarvoor werden een viertal transversale hefboomtrajecten uitgetekend, die in de komende jaren de T.OP ambities moeten helpen hardmaken. Eén hefboomproject focust op het energielandschap, met het Kolenspoor als belangrijkste ruggengraat. Met dit strategisch project kan de samenwerking tussen de ruimtelijke actoren gestimuleerd worden om het hefboomproject verder uit te werken en te realiseren. Samenvatting Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en het SALK zijn ontegensprekelijk plannen van bovenlokaal niveau. Uit de bespreking van deze (beleids)documenten blijkt dat er vandaag al verschillende planningsprocessen en projecten lopen die betrekking op diverse strategische sites langs het kolenspoor. Projecten als BE-Mine, THOR, Terhills/Connecterra, GreenVille, het mijnterrein Heusden-Zolder (CeDuBo, De Verdieping) en La Biomista hebben elk een eigen economische en conceptuele aanpak. Samen met de Ford-site vormen ze dé ankerpunten van het multiproductief netwerk kolenspoor. Jaren na de sluiting van de mijnen, is Limburg er in geslaagd om voor ieder van deze sites een duidelijke ontwikkelingsvisie met concrete projecten uit te denken. Het strategisch project zal de samenwerking tussen de sites en de inhoudelijke en fysieke verbindingen versterken en het geheel opnemen in een gemeenschappelijk verhaal en marketing/communicatie. Hoewel dat ieder afzonderlijk project het economisch weefsel van Limburg nieuwe impulsen zal geven, kan het kolenspoor een extra dimensie toevoegen aan het transformatieproces van de mijnregio. Een afstemming tussen deze projecten als hefbomen voor de ontwikkeling van de gehele regio is dan ook cruciaal zodat via een geïntegreerde samenwerking niet enkel overlap vermeden wordt maar ook synergieën tot stand komen en projecten sneller uitvoering krijgen. Door het kolenspoor uit te spelen als connector/collector krijgt het verhaal van de heropleving van Limburg een nieuwe component die verder draagt dan het louter fysiek verbinden van een aantal hotspots. Het uitdenken van een verstedelijkingsmodel, dat zich ent op het kolenspoor, zal Limburg in staat stellen om een eigen vorm van stedelijkheid te ontwikkelen. Een stedelijkheid, die voldoende krachtig is om in de euregionale context stand te houden. Door natuur, erfgoed en infrastructuur met elkaar te verweven ontstaat een netwerk dat ingezet kan worden als een regionale hefboom om transitie te sturen. Het Emscher Landschaftspark is hier een goed voorbeeld van. 29/45

30 Het strategisch project wil lopende initiatieven bundelen in een samenhangend project dat de potentie heeft om een eigenheid te ontwikkelen voor een metropolitane landschapsregio en dit op verschillende schaalniveaus. Het bovenlokaal karakter van het strategisch project blijkt niet enkel uit het uitgesproken ambitieniveau en reikwijdte, het aantal betrokken actoren/sectoren maar ook uit nieuwe samenwerkingsverbanden die recent werden opgestart (bv. NUVit: samenwerking tussen Ruimte Vlaanderen, MOW en het Nederlandse Rijkswaterstaat). 2. Het strategische project heeft een duidelijke voorbeeld- en signaalfunctie met betrekking tot de realisatie van de doelstellingen en ontwikkelings-perspectieven die opgenomen zijn in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen De visie op de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen leidt volgens het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) tot vier basisdoelstellingen: Selectieve uitbouw van stedelijke gebieden, het gericht verweven en bundelen van functies en voorzieningen waaronder de economische activiteiten binnen de stedelijke gebieden; Het behoud en waar mogelijk de versterking van het buitengebied en een bundeling van wonen en werken in de kernen van het buitengebied; Het concentreren van economische activiteiten die deel uitmaken van de bestaande economische structuur van Vlaanderen; Het optimaliseren va de bestaande verkeers- en vervoersinfrastructuur waarbij de ruimtelijke condities worden gecreëerd voor het verbeteren van het collectief vervoer en de organisatie van vervoersgenererende activiteiten op punten die ontsloten worden door openbaar vervoer Selectieve uitbouw van stedelijke gebieden Het spoor doorsnijdt een gebied dat het RSV selecteert als een stedelijk netwerk van Vlaams niveau, m.n. het Limburgs Mijngebied. Naast het regionaalstedelijke gebied Hasselt-Genk en de kleinstedelijke gebieden op provinciaal niveau Beringen en Maasmechelen maken de gemeenten Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, As, Opglabbeek en Dilsen-Stokkem er deel van uit. Structuurbepalend zijn de mogelijkheden van de ruimtelijke reconversie in functie van het mijnpatrimonium, de economische structuur langs de infrastructuurassen en de versterking van de stedelijke structuur. De rol van dit gebied ligt vooral in de versterking van een stedelijke en economische structuur op Vlaams niveau. Zoals reeds verduidelijkt, wil het strategisch project het kolenspoor uitspelen als een katalysator en hefboom voor regionale ontwikkeling. Het strategisch project beoogt een ruimtelijke meerwaarde door functies en activiteiten dichter bij elkaar te brengen. Een verweving en afstemming van functies zal de dynamiek van het stedelijk gebied aanwakkeren. Door voorzieningen op een kwalitatieve manier te bundelen kan het kolenspoor bijdragen tot een concurrentiëler investeringsklimaat die de economische positie van het Limburgs Mijngebied versterkt. Het kolenspoor biedt kansen om de economische structuur langs deze infrastructuuras te verbeteren. Als relict van het rijke mijnverleden, verbindt het spoor de voormalige mijnzetels met het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA). 30/45

31 Toeristisch-recreatieve voorzieningen zijn volgens het RSV essentieel voor de uitbouw van stedelijke gebieden. Het kolenspoor kan een belangrijke bijdrage leveren aan de ontsluiting van de toeristische infrastructuur die als een basisfunctie in de ontwikkeling van de regio beschouwd wordt. Het aanbod zal beter op elkaar worden afgestemd. Het behoud en waar mogelijk de versterking van het buitengebied en een bundeling van wonen en werken in de kernen van het buitengebied Om het buitengebied te vrijwaren van versnippering en verbrokkeling moeten structuurondersteunende maatregelen getroffen worden. Door natuur in te bedden in een goed gestructureerd geheel krijgt deze essentiële functie van het buitengebied alle kansen. Het gebied, dat door het kolenspoor doorkruist wordt, behoort tot de buitengebiedsregio Limburgse Kempen & Maasland. Tijdens het afbakeningsproces voor de gebieden van de natuurlijke en agrarische structuur werd een visie op deze regio gevormd. Uitgaande van de algemene doelstellingen en ontwikkelingsperspectieven uit het RSV werden verschillende beleidsdoelstellingen geformuleerd. Hoewel dat het kolenspoor niet expliciet benoemd wordt, kan het een rol spelen in enkele van deze beleidsdoelstellingen: Behoud en versterking van de natuurcomplexen en inschakeling ervan binnen een netwerk Behoud en versterking van bestaande bos- en parkstructuur De buitengebiedregio Limburgse Kempen en Maasland is een bosrijke regio. Het versterken van de interne bosstructuur en de multifunctionaliteit van bos, het inbedden van waardevolle boscomplexen in samenhangende gehelen en het versterken van onderlinge verbindingen zijn belangrijke beleidsdoelstellingen voor deze regio. Behoud van gave cultuurlandschappen en structurerende landschapselementen: Het behoud van de herkenbaarheid van deze structurerende reliëfelementen, bakens en waardevolle landschap- en erfgoedelementen, evenals de architecturale kenmerken van het bouwkundig erfgoed en historische nederzettingen staat voorop. Op die manier kan het ruimtelijk beleid bijdragen tot het behoud van de eigenheid en identiteit van de streek en kunnen ecologische of toeristisch-recreatieve kwaliteiten versterkt worden. Nieuwe ontwikkelingen of functiewijzigingen moeten de regionale identiteit van een gebied kunnen versterken en landschappelijk ingepast worden. Recreatief medegebruik, afgestemd op de aanwezige waarden van gave landschappen, alsmede van een aantal lijnvormige landschapselementen als trage wegen voor functioneel verkeer of in het kader van toeristischrecreatieve netwerken, moet mogelijk zijn. Toeristisch-recreatieve ontsluiting van de open ruimte: het landschappelijk en cultureel erfgoed in deze regio (uitgestrekte bos- en heidecomplexen, beekvalleien, industrieel erfgoed mijnverleden) vormt een aanknopingspunt voor toeristisch-recreatieve ontwikkelingen. Door de cultuurhistorische gebouwen en sites te ontsluiten, kan bijgedragen worden aan het behoud én aan een hedendaagse ontwikkeling van het cultureel erfgoed dat de identiteit van de regio kan versterken. 31/45

32 Figuur/ AGNAS Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos regio Limburgse Kempen en Maasland Via gerichte ingrepen kan het kolenspoor uitgroeien tot een groene corridor die de bijzonder gevarieerde natuurlijke structuur van de buitengebiedsregio Limburgse Kempen en Maasland versterkt Op die manier wordt het kolenspoor een structureel onderdeel van het netwerk dat de robuuste open ruimte van Vlaanderen in de toekomst zal ondersteunen. Het concentreren van economische activiteiten die deel uitmaken van de bestaande economische structuur van Vlaanderen Het RSV selecteert poorten en economische knooppunten die voor Vlaanderen structuurbepalend zijn. Deze selecties laten toe om groei op te vangen in concentratiegebieden voor economische activiteiten. Het kolenspoor verbindt het Economisch Netwerk Albertkanaal, stedelijke gebieden en specifieke economische knooppunten met de poort Genk. Het strategisch project gaat na op welke manier het kolenspoor de herontwikkeling van Poort genk als motor voor de nieuwe maakindustrie kracht kan bijzetten. Daarnaast zal onderzocht worden hoe het kolenspoor een grotere ruimtelijke samenhang tussen kennisinstellingen, incubatoren en bedrijvigheid in de hand kan werken. Optimaliseren verkeers- en vervoersinfrastructuur Het kolenspoor kan als missing link in een duurzaam mobiliteitsmodel bijdragen tot het leefbaar en bereikbaar houden van de regio door in te zetten op andere vormen van stedelijke mobiliteit (zie ook fast track). Het Kolenspoor (verbinding tussen Beringen en Eisden) wordt in het RSV weerhouden als een bouwvrij te houden traject voor toekomstige spoorverbindingen. 32/45