:00 KRAAKHUIS

Transcriptie

1 :00 KRAAKHUIS Frank Nuyts pianosonates deel V

2 Programma Frank nuyts ( 1959) Pianosonate nr. 9: Terra firma door Erwin Deleux Uitvoerders Erwin Deleux piano Luc Van Loo piano Vitaly Samoshko piano Pianosonate nr. 10: Second to none door Luc Van Loo Pauze Pianosonate nr. 17: Second to none door Vitaly Samoshko Alexander Skrjabin ( ) Pianosonate nr. 5 door Vitaly Samoshko NIEUW! 24 uur voor en na het concert Vind snel meer achtergrondinfo. Bereken je route naar De Bijloke. Deel je mening over dit concert. debijloke.be/nu 2

3 Frank Nuyt s Integrale pianosonates deel V Deel V van de zesdelige uitvoering van de integrale pianosonates is vandaag een feit. Drie uiteenlopende pianisten die elk op hun manier een stukje Frank Nuyts inkleuren. Gewoontegetrouw is Frank Nuyts zijn pianisten tegemoet gekomen: wat hij ervaart als eigen aan Erwin, Luc en Vitaly, probeert hij op te nemen en weer te geven in de schrijfwijze. Wie van de pianisten achteraf bereid is tot een gesprek met Frank de componist, krijgt de nodige hints en rode draden. Moet je het allemaal weten of horen om te kunnen spelen? Natuurlijk niet. De uitvoerder doet uiteindelijk met de noten wat hij/zij wil. Maar het is verhelderend als je kapstokken aangereikt krijgt om de inhoud van de valies aan op te hangen. Waardoor je na verloop van tijd het bos door de bomen ziet. Nog nooit is me zo duidelijk opgevallen dat Frank Nuyts letterlijk niets aan het toeval overlaat. Zowat alle parameters, alle bouwelementen van zijn partituren zijn volkomen doordacht. De veelheid van ideeën zijn niet zomaar lukraak gekozen. Alles heeft met alles te maken. En de luisteraar? Als toehoorder kun je vooraf de hele uitleg doornemen. Maar moet je dat allemaal weten? Ik denk het niet. Wij hebben het voordeel dat we alleen de knop moeten omdraaien, wat achterover gaan leunen en de oren spitsen en je dan laten meedrijven op de golven van Nuyts golven die als een tsunami op je af kunnen komen. Niet verpletterd worden en de kop boven water houden is de uitdaging. Sonate 9 Frank Nuyts: Je kunt in een oeuvre het nummer 9 niet uitspreken zonder dat je referenties hebt aan Beethoven 9. (Het werk dat voor componisten na Beethoven een merkteken was en zo zwaar woog, dat dit velen remde om klassieke symfonieën te componeren, n.v.d.r.) Ik had ook al het gevoel dat ik zowat halverwege aan het komen was bij de pianosonates. Negen is de helft van achttien zoals je weet. Je kunt het vergelijken met Christoffel Columbus die voet aan wal zette op de Canarische Eilanden alvorens zijn grote oversteek te maken. Zo moest ik nog eerst eens stevige grond (terra firma) onder de voeten voelen vooraleer mijn grote oversteek te maken. In Sonate 9 is alles een beetje groter. De uitvoerder heeft de keuze twee delen of drie delen te spelen, dus al of niet met het laatste gigantische deel erbij. Erwin Deleux heeft besloten twee delen te spelen. Die keuze zit al in de schriftuur. Het derde deel is bijna zo lang als de twee andere samen. Het is een echte uitputtingsslag. Het laatste deel is effectief bedoeld om het nog groter te maken, om dat idee van een indrukwekkende negende nog duidelijker te maken. 3

4 Het doet geen afbreuk aan de sonate of je twee of drie delen speelt. In de context in De Bijloke is het beter ons te beperken tot twee. De sonates die op de affiche staan, zijn met verve de meest virtuoze en veeleisende van de achttien. Het is een redelijk zwaar concert dat op ons afkomt. (lacht) De negende is dus aankomen op de Canarische Eilanden, maar je bent ook nog omringd door de volle zee. Het idee van de zee is sterk aanwezig. Er is een steeds duidelijker referentie aan La Mer van Debussy hoorbaar. De overstap wagen om aan de overkant te geraken de overkant is 18 dat inspireerde me om het gevoel van oversteek erin te verwerken, eerst al gaande (andante) maar dan sneller en sneller. Het is tegelijkertijd een oefening geworden in hoe ver je kan gaan met met een strikt minimum aan materiaal, bladzijde na bladzijde in sol mineur 7, zowel in harmonie als in begeleiding. Maar het eigenaardige is dat je het niet hoort of merkt. Harmonie en melodie zijn net hetzelfde, en dat ontwikkelt zich, dat zwelt dan aan. Een concept dat je terugvindt bij Bartók bijvoorbeeld. In zijn volksmuziek wilde hij dat wat horizontaal gebeurt ook verticaal terug te vinden is. Dat zit er achter in die sonate. Eigenlijk krijg je daardoor een soort kruispunt. Het klopt met het beeld dat ik halverwege was in de serie, op een kruispunt. Erwin Deleux kwam bij het componeren al van bij het begin in beeld. Hij had zo n knappe vertolking gegeven van mijn pianoconcerto. Ik wist dat ik heel ver kon gaan met hem. Hij gaf ook toe dat de sonate voor hem nog een stap verder ging dan het concerto. De drie pianisten hebben mij bevestigd dat er enorm veel werk aan de winkel is om hun sonate te kunnen spelen, ook Vitaly Samoshko. Erwin heb ik ook gekozen omdat hij heel goed kan bouwen. Deze sonate gaat juist over een geweldig bouwwerk. Je moet niet te rapsodisch, te kortademig tewerk gaan bij deze sonates, er zijn veel grote bogen, er is veel meer structuur aanwezig dan op het eerste zicht merkbaar is. Dat idee van grootsheid is zowel op micro- als op macrovlak aanwezig. Ik weet niet of er al een analysemodel ontwikkeld is om deze sonates te doorgronden. Sonate 10 Zo komen we bij Sonate 10. Luc Van Loo heeft me bevestigd dat hoe meer je er mee bezig bent, hoe meer je merkt dat alles met elkaar verwant is. Alles hangt aan elkaar. Dat is bewust zo. Er is niets aan het toeval overgelaten. Ik ben natuurlijk al ervaren als ik aan mijn tiende werk, ik heb stilaan onder de knie gekregen hoe je dat moet doen. De inspanning die ik van de uitvoerder vraag is groot. Ze moeten echt investeren. Je kunt het niet doen tussen de soep en de patatten. Maar het werkproces en het resultaat dat de pianisten bereiken eens ze erdoor zijn geraakt, vinden ze geweldig. Sonate 10 is relatief vlug geschreven. Benjamin Van Esser, die de Sonates 3 en 6 had gespeeld, kreeg een tweede kindje, Dorothee. Als een soort cadeautje heb 4

5 ik een pianosonate gecomponeerd over tweeledigheid, vanuit het idee dat elk deel extreem tegemoet zou komen aan een van de twee ouders. Benjamin houdt enorm van motoriek, hij komt uit de heavy metal en daarom is dit deel extreem motorisch. Zijn vrouw Carmen Vanhees is niet alleen pianiste, maar ook danseres. In 2000 werd ze geselecteerd voor P.A.R.T.S., de dansschool van Anne Teresa De Keersmaeker. Dat heb ik in haar deel verwerkt. Er is nog een derde element aanwezig, het kind, in een soort wiegeliedje waarmee de sonate begint, het meest teneramente (tedere) dat je je kunt voorstellen. Op de rand van de wiegkitsch. Dit loopt dan door in het stuwende, dansante, met een referentie aan Adams. Benjamin heeft ook ooit het Tweede Pianoconcert van Bartók gespeeld. Een van de kenmerken daarvan is de secunde in de duim. In het tweede deel van het Bartókconcerto is het de duim die voortduren heel snel speelt. Een van de kenmerken van mijn sonate is de grote secunde. Het staat er vol van. Luc had er zelf al wat ontdekt, maar ik kon er hem nog veel meer aanwijzen. Terzelfdertijd refereert het ook aan de pianostijl die je vindt in Scarbo van Ravel: die duim, die duim, die duim. Het is dus een referentie aan een pianotechniek die optreedt in begin van de 20ste eeuw bij Ravel en Bartók. Omdat Carmen met Anne Teresa De Keersmaeker heeft gewerkt, die ondermeer bekend geworden is met Piano Phase en Violin Phase van Steve Reich, kwam ik op het idee om die Reich er ook in te verwerken. Maar dan helemaal op zijn Nuyts geharmoniseerd. Het rare is dat ik aan Luc vroeg of hij er Piano Phase en Violin Phase in had herkend. Hij was verrast. Nadat ik het hem voorspeelde, zag hij overal die Piano en Violin Phase op hem afkomen. Anderzijds: Annabel (eerste kindje), Benjamin, Carmen en Dorothee. ABCD. Door het motiefje abcd (la-si-do-re) en de omkering te gebruiken, krijg je iets dat verwijst naar Bartók en Ligeti. Eens je dat ook ziet, ervaar je dat het werk compleet vervat is in een traditie. Niets is zomaar uit de lucht gegrepen. Ik hoop dat het kindje er blij mee zal zijn. Sonate 17 Je weet dat ik de laatste vier sonates heb gebaseerd op de topografie van de Bijlokesite. Frank toont me een foto van de laat- 15de-eeuwse verbindingsgalerij, die vroeger het abdissenhuis met de abdij verbond, gelegen aan de Zuidkant, gezien vanop de binnentuin. Ik kijk effectief naar het zuiden. Je ziet iets als een lange gang, een witte gevel ingedeeld door zwarte ramen en deuren. Ik heb de sonate ingedeeld in 34 deeltjes en een dialectiek gemaakt. Een diatonisch element, dat gradueel afneemt en een chromatisch element dat alsmaar toeneemt. Daarbij heb ik dan de elementen, accidenten en accenten in de gevel proberen aan te duiden in de sonate. Met verhoudingen die tot op de microseconde worden gerespecteerd. Zo n mathematisch concept is wel een beetje vreemd voor iemand als Vitaly Samoshko. Ik weet ook 5

6 niet wat hij er mee zal doen. Maar het ding voor mij is dat hij in België de grote uitvoerder is van Skrjabin. Je hebt twee pianosonates van Skrjabin getiteld White Mass (Sonate nr. 7) en Black Mass (Sonate nr. 9). Wit en zwart. Je vindt dat terug in de gevelkleuren. In deze sonate heb ik het spelen van Skrjabin verwerkt die enorme vrijheid van lagen boven elkaar waarbij een enorm complex notenbeeld ontstaat, met vele lagen die hij allemaal moet ontcijferen. Het resultaat zal min of meer zijn eigen spel worden. Ik weet niet of hij daartoe komt. Maar ik wil zeker niet te veel de schoolmeester uithangen. Ik hoop dat Vitaly zich door dat alles worstelt, maar zich ook amuseert. Ik heb er ook het gevoel van een overgang in verwerkt, van de schoonheid van de romantiek (drieklank) naar het modernisme, de schoonheid neemt af. Dat is wat gebeurt met Skrjabin en Rachmaninov in de 20ste eeuw. Het laatste moment is veruit het meest virtuoze dat ik in de achttien sonates heb geschreven. Een ongelooflijk wild allegro, je moet de eerste laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd zijn om dat te kunnen spelen. Wat hij is natuurlijk. 6

7 Bio Frank Nuyts Frank Nuyts werd geboren in Oostende op 3 februari Hij studeerde in Gent slagwerk en kamermuziek aan het Koninklijk Muziekconservatorium (o.a. bij Claude Coppens) en daarna compositie aan het Instituut voor Psychoacustica en Elektronische Muziek (IPEM) bij Lucien Goethals. Momenteel doceert hij compositie en orkestratie aan de School of Arts van de Hogeschool Gent. Zijn eerste werken schreef hij in een modernistische postseriële stijl. Voor één van die werken, Alsof de hand nooit meer weggaat, kreeg hij in 1979 de Tenutoprijs voor compositie. Rastapasta voor solostrijkers en fluit uit 1986 betekende echter de breuk met dat idioom. Hij ging de kant op van het postmodernisme en zijn werk wordt sindsdien gekenmerkt door een neotonale toonspraak en een zeer persoonlijke verwerking van invloeden uit de zogenaamde commerciële muziekgenres. Samen met Iris De Blaere richtte hij in 1989 de groep Hardscore op, waarmee voor deze nieuwe stijl ook een passend klankidioom werd gezocht. Voor deze groep componeerde hij zes Hardscore Books, waarvan het derde (1996) een compositieopdracht was van de Provincie Oost-Vlaanderen. Toch schreef hij ook nog composities voor klassieke bezettingen: naast losse orkestwerken en heel veel kamermuziek, zijn eerste drie symfonieën, twee concerti en werken voor grote crossoverensembles. In 2002 stopt hij met de groep Hardscore en schrijft hij weer voltijds voor klassieke bezettingen, in opdracht van binnen- en buitenlandse ensembles. Dit leidt tot een zeventigtal nieuwe werken waaronder de vierde & vijfde symfonie, achttien sonates en nogal wat vocaal werk (a capella & vier kameropera s). Erwin Deleux Erwin Deleux werd geboren in 1973 in Reet. Hij studeerde aan het conservatorium van Antwerpen bij Prof. Pascal Sigrist, en behaalde er eerste prijzen piano en kamermuziek. Het meesterdiploma in diezelfde disciplines verwierf hij aan het Lemmensinstituut te Leuven, in de klas van Prof. Alan Weiss. Hij voltooide er zijn opleiding met een specialisatiediploma piano. Om zijn muzikale horizon te verruimen, nam hij deel aan internationale masterclasses o.l.v. Yevgeny Moguilevsky, Peter Feuchtwanger, Edoardo Torbianelli en anderen. Erwin Deleux behaalde de eerste prijs op concours als Cantabile, EPTA en de Stefaan De Jonghe-wedstrijd. Hij werd laureaat van het Bachconcours, Axion Classics, de Internationale Prijs Emmanuel Durlet en het Kamermuziekconcours van Almere. 7

8 De vertolking van talrijke pianoconcerti (Tsjaikovsky, Rachmaninov, Schumann, Ravel ) lokten bij pers en publiek unaniem lovende reacties uit. Radio- en tvopnames werden uitgezonden door Klara, RTBF, KRO, AVRO, de Concertzender/ Amsterdam en de Saarländische Rundfunk. Als veelgevraagd kamermusicus begeleidde Erwin ondermeer Axel Everaert, Guido De Neve, Raf De Keninck, Philippe Benoit De drie cd-opnames die hij met met Emanon ensemble realiseerde voor het label Phaedra, kregen uitmuntende kritieken in de internationale geschreven pers. Een bijzondere affiniteit voor hedendaagse muziek zette hem ertoe aan composities te creëren van André Laporte, Frank Nuyts, Alain Craens, Wim Henderickx Concerten brachten hem van Italië tot Letland. Erwin Deleux is momenteel als pianoleraar verbonden aan de muziekacademie van Lanaken en als corepetitor aan het Conservatorium van Maastricht. Luc Van Loo Luc Van Loo (1959) studeerde piano en kamermuziek aan het Koninklijk Conservatorium van Gent bij Myriam Schroyens en Marcel Lequeux. Hij vervolmaakte zich verder bij André De Groote voor piano en in Rotterdam bij Henri Bok in Hedendaagse muziekuitvoering. Samen met Geert Dhondt (basklarinet) behaalde hij de speciale BRT3-prijs op de Internationale Orpheuswedstrijd in desingel (Antwerpen). Sinds 1993 is Luc Van Loo stichtend lid en pianist van SPECTRA, het ensemble voor hedendaagse muziek waarmee hij concerteerde doorheen Europa en Zuid-Amerika en meer dan 130 nieuwe werken creëerde, waaronder verscheidene van Frank Nuyts. Als pianoleraar is hij verbonden aan de Academie voor Podiumkunsten te Gent. Vitaly Samoshko Vitaly Samoshko, geboren in 1973 in Oekraïne, studeerde piano bij Leonid Margarius aan het muziekconservatorium in zijn geboortestad Charkiv, en later bij dezelfde meester aan de Internationale Pianoacademie Incontri col Maestro in het Italiaanse Imola. Vitaly Samoshko behaalde belangrijke internationale prijzen o.a. de Tweede Prijs op de wedstrijd Busoni in Italië (1993), en in Montreal (1996) en eveneens de Tweede Prijs op de wedstrijd A. Rubinstein voor pianomeesters in Israël (1998). Als hij in 1999 de Eerste Prijs haalt in de Koningin Elisabethwedstrijd voor piano, begint zijn muzikale ster te rijzen. Dit betekent meteen de start van een wereldwijde succesvolle solocarrière. Sindsdien trad hij op in meer dan 25 landen, onder meer in de Tonhalle in Zürich, het Théâtre du Châtelet in Parijs, het Metropolitan Museum en de Steinway Hall in New York, het Concertgebouw in Amsterdam, de Beethovenhalle in Bonn, de Yokohama Minato Mirai 8

9 Hall, de Okayama Symphony Hall en de Kyoto Concert Hall in Japan en het Teatro Gran Rex in Buenos Aires. Vitaly Samoshko speelde op talloze grote festivals, zoals het Klavier-Festival Ruhr in Duitsland, het Montpellier Radio France en het Besançon Festival in Frankrijk, het festival Música Romântica in Zwitserland, het Yokohama International Piano Festival in Japan, het Savannah Onstage Festival in de VS, het Canadese Festival International de Lanaudière, het Festival d Echternach en het Bourglinster Festival in Luxemburg, het Chopin Piano Festival in Polen en het Festival van Vlaanderen, het Festival d Aulne en het Festival de Wallonie in België. Hij concerteerde met beroemde orkesten als het Filharmonisch Orkest van Tokio en de New Japan Philharmonic, het Orkest der Beethovenhalle, de symfonieorkesten van Sint Petersburg, Savannah en RNCM, steeds onder leiding van gereputeerde dirigenten als Charles Dutoit, Marc Soustrot, Gilbert Varga en George Octors... In 2001 wordt België Vitaly s tweede thuis. In 2003 neemt hij een dubbel-cd op bij het nieuwe label Lineair Art Transfer met composities van Schubert, Schumann, Skrjabin en Prokofiev. Zijn tweede cd, Piano Studies Skrjabin, wordt door Klara bekroond met de prestigieuze prijs van Beste Internationale CD Zijn derde cd, de vertolking uit 2006 van Rachmaninovs Les Etudes-Tableaux, is de afsluiter van dit prachtige muzikale triptiek. Zijn laatste opname is een dvd en cd met het Pianoconcerto nr. 3 van Rachmaninov. Vitaly Samoshko wordt vaak gevraagd voor masterclasses en in 2005 wordt hij 9

10 binnenkort VR :00 Kraakhuis Red Hill Orchestra (Jozef Dumoulin, Ellery Eskelin & Dan Weiss), Brussels Vocal Project Jazz ZA :00 Concertzaal Le Concert Spirituel Rameau ZO :30 & 15:00 Kraakhuis Karbido Ensemble Kunstendag voor kinderen: THE TABLE (7+) ZO :00 & 14:00 Concertzaal Joke van Leeuwen Kunstendag voor kinderen: muzikale vertelling Toen mijn vader een struik werd (10+) WO :00 Concertzaal European Union Baroque Orchestra Bach, Vivaldi ZA :00 Concertzaal Asko Schönberg Louis Andriessen ZO :00 (workshop) & 16:00 (concert) defilharmonie KIDconcert: Stuk Stroganoff (6+) WO :00 Concertzaal Nederlands Kamerkoor Regnart, Van Weerbeke, Caron DO :00 Concertzaal Elias String Quartet Beethoven, Haydn VR :00 Concertzaal Steve Swallow Quintet Jazz ZA :00 Concertzaal Symfonieorkest Vlaanderen Copland, Beethoven, Moessorgski DO :00 Concertzaal LOD Muziektheater Lâchez tout! Enough already VR :00 Concertzaal SPECTRA Francesconi, Janssens, Mundry Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje Frank Pauwels Ma - vr 10:00-17:00 v.u. Daan Bauwens tickets@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (