STUDIE Rechtsgeleerdheid. VAK Inleiding Strafrecht. ONDERDEEL Voorbeeldverslag

Transcriptie

1 STUDIE Rechtsgeleerdheid VAK Inleiding Strafrecht ONDERDEEL Voorbeeldverslag Jaar: 2017 Periode: Blok 4, Inleiding Strafrecht Uitgifte: Januari 2017

2 2 Voorwoord Wij van EasyLecture willen het graag easy houden, daarom hebben wij besloten om een samenvatting te maken waarmee jullie, Rechtsgeleerdheid studenten, heel gemakkelijk de stof kunnen leren. Onze samenvatting is gemaakt aan de hand van de werkgroepen en hoorcolleges. Deze samenvatting dient als aanvulling en niet ter vervanging van de verplichte stof. Vanzelfsprekend is nadruk en verspreiding van de samenvatting verboden. Ben je van mening dat easy jou heeft geholpen, zorg er dan voor dat je jouw exemplaar niet doorgeeft en daarmee dat wij kunnen blijven bestaan. Bekijk onze website: Like ons op facebook en blijf op de hoogte van eventuele aanbiedingen. Volgend blok verkopen wij de samenvatting voor Inleiding in het Staats- en Bestuursrecht. Succes met voorbereiden en natuurlijk met je tentamen! Let op: dit is een voorbeeldverslag en bevat dus alleen een deel van de stof van week 1.

3 3 Inhoudsopgave Werkcollege Probleem Overzicht Leerdoel 1: Welke gedragingen zijn strafbaar gesteld en onder welke voorwaarden? Inleiding Gedragingen die strafbaar zijn gesteld De voorwaarden waaronder gedragingen strafbaar worden gesteld Leerdoel 2: Wat is het bijzonder strafrecht en het commune strafrecht? Onderscheid tussen commuun strafrecht en bijzonder strafrecht Andere onderscheiden Casusoplossing probleem Hoorcollege Inleiding Bronnen van het strafrecht Algemene bronnen Andere bronnen van het strafrecht Legaliteitsbeginsel en strafwetten Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel Bronnen van strafrechtelijke legaliteitsbeginsel Strafrechtelijke legaliteitsbeginsel en verhouding wet en wetgever Strafwetten Onschuldpresumptie Bestanddelen Verplichte literatuur H Bronnen van het strafrecht Nieuwe en oude bronnen Bron van recht en bron van kennis De wet (1) Jurisprudentie (2) De rechtsgeleerde literatuur (3) Algemene rechtsbeginselen Verdragen en besluiten van internationale organisaties; EU en EVRM Samenhang tussen de bronnen Belangrijke strafrechtelijke wetten: Sr en Sv... 14

4 4 4.3 Onderscheidingen (strafrechtelijk) Formeel recht en materieel recht Formeel strafrecht en materieel strafrecht Wetboek van Strafrecht en Wetboek van Strafvordering Commuun strafrecht en bijzonder strafrecht Wetten en beleidsregels ter uitvoering Misdrijven en overtredingen... 16

5 5 Werkcollege Probleem Overzicht Probleemstelling (1): is het een strafbaar feit? Probleemstelling (2): is het een misdrijf of een overtreding? Leerdoelen: o Welke gedragingen zijn strafbaar gesteld en onder welke voorwaarden? o Wat is het bijzonder strafrecht en het commune strafrecht? o Wat is het verschil tussen een misdrijf en een overtreding? Bijbehorende literatuur o P.A.M Mevis, Capita Strafrecht. Een thematische inleiding, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2013 (7 e druk). Hoofdstukken: H1 en H Leerdoel 1: Welke gedragingen zijn strafbaar gesteld en onder welke voorwaarden? Inleiding Voordat men kan overgaan tot de vraag welke gedragingen strafbaar zijn gesteld, dient men eerst te kijken naar de gedragsnormen en rechtsregels die feitelijk de grondslag vormen van deze vraag. Gedragsnormen Sociale normen (regels omtrent gedrag) bepalen de manier waarop mensen met elkaar omgaan in het maatschappelijke verkeer. Uit een sociale norm kan een gedragsnorm (of gedragsregel) ontstaan. Gedragsnorm: een norm die uitdrukt wel gedrag in een bepaalde situatie hoort, welk gedrag juist is en welk gedrag burgers in het maatschappelijk verkeer onderling van elkaar verwachten (3). Rechtsregels Elk rechtssysteem op de wereld bestaat uit rechtsregels. Rechtsregels: regels die samen een systeem vormen en omgekeerd tot dat systeem behoren (deze definitie zegt nog niets over de inhoud van rechtsregels). Voorbeeld: het strafrechtelijk rechtssysteem in Nederland omvat alle rechtsregels van het materiële en formele strafrecht. Relatie tussen gedragsnormen en rechtsregels Het strafrechtelijke rechtssysteem bevat twee categorieën rechtsregels: 1) Rechtsregels waarin de gedragsnormen voor burgers zijn gecodificeerd. 2) Rechtsregels waarin de organisatie van het strafrechtelijk apparaat is gecodificeerd (het betreft rechtsregels voor het OM, rechters, politie, enz.) Gedragingen die strafbaar zijn gesteld Erkennen van gedragsnormen als rechtsnormen (of rechtsregels) Gedragsnormen kunnen op twee wijzen de status van rechtsnorm (= van in het recht erkende norm over gedrag) verkrijgen, ofwel twee wijzen waarop gedragingen strafbaar kunnen worden gesteld. Ad. 1 Ad. 2 Erkenning doordat het recht de norm opschrijft, ofwel doordat de formele wetgever de norm opschrijft (voorbeeld: art. 310 Sr). Erkenning doordat het recht aan gedrag in strijd met de norm consequenties verbindt. Het betreft normhandhaving die de vorm kan krijgen van een positieve (wettelijke) reactie (bij naleving van een norm) of van een negatieve reactie (bij het schenden van een norm).

6 6 Voor het strafrecht is primair de negatieve reactie van belang. Een negatieve reactie wordt in dit recht beschouwd als een sanctie of straf (vandaar het sanctierecht). Het materieel strafrecht regelt dan weer welke gedragsnormen strafbaar zijn en welke straffen daarop staan voor het schenden van de strafbaar gestelde gedragsnormen. Het formeel strafrecht regelt dan weer welke procedures er gevolgd moeten worden wanneer een gedragsnorm (vermoedelijk) is geschonden (o.a. art. 6 EVRM). Strafrechtelijke reactie op normschending Leedtoevoeging Het strafrecht reageert met straf (negatieve reactie) wanneer er sprake is van normschending. Deze reactie wordt gezien als leedtoevoeging Leedtoevoeging (definitie): door te bestraffen wordt een leed (pijn) toegevoegd aan het leven van de dader, zodat diegene de consequentie ervaart. Leedtoevoeging bestaat uit straffen (art. 9 Sr). Het is de uitdrukkelijk bedoeling dat leed wordt toegevoegd. Functies van leedtoevoeging Handhavingsrecht: door leedtoevoeging voor normschending heeft het strafrecht als doel normhandhaving en niet het stellen van (gedragsnormen). Het strafrecht heeft voor dit handhavingsrecht een typische vorm van het aanwijzen van gedrag dat in strijd is met de norm. Sanctierecht: daarnaast heeft leedtoevoeging voor normschending het doel om de geschonden gedragsnorm te bestraffen (leedtoevoegende sanctie zoals een gevangenisstraf). Strafrechttheorieën Deze theorieën dicteren de rechtvaardiging van straf en bestraffing. Vergelding (1) De normschending levert een verdiende straf op die moet worden opgelegd; het moet worden vergolden (door leedtoevoeging). Generale preventie (2) (positief strafdoel) Speciale preventie (3) (positief strafdoel) Er wordt gestraft omdat die straf nodig is ter voorkoming van criminaliteit. De dreiging van straf is alleen effectief wanneer daadwerkelijk straf wordt opgelegd. Het straffen van een verdachte is gerechtvaardigd als deze er op is gericht te voorkomen dat de gestrafte burger opnieuw de fout in zal gaan (recidiven) De voorwaarden waaronder gedragingen strafbaar worden gesteld. Inleiding Een strafbepaling, ofwel een strafbaar feit, bestaat primair uit twee onderdelen. Delictsomschrijving (ad. 1) Het onderdeel dat het gedrag aanwijst dat daarin strafbaar wordt gesteld. Voorbeeld (art. 310 Sr): hij die enig goed... toe te eigenen. Sanctienorm (ad. 2) Het onderdeel dat de straf aanwijst die kan volgen als dat gedrag door een burger is begaan. Voorbeeld (art. 310 Sr): wordt, als schuldig aan diefstal...van de vierde categorie. Elke strafbepaling bevat altijd een delictsomschrijving en een sanctienorm. De benaming van een strafbepaling wordt kwalificatie genoemd.

7 7 Cumulatief vierlagenmodel Dit model omschrijft de voorwaarden, in logische volgorde (zie art. 350 Sv), waaraan moet worden voldaan voor de bestraffing van een verdachte (ook wel strafbaarheid genoemd). Iemand kan o.g.v. strafbaar gedrag worden bestraft: Voorwaarde 1 Als een menselijke gedraging is begaan. Voorwaarde 2 Als de gedraging in de delictsomschrijving strafbaar is gesteld Voorwaarde 3 Als de gedraging wederrechtelijk is. Voorwaarde 4 Als de gedraging aan de schuld van de dader is te wijten. Menselijke gedraging (ad. 1) Als eerste voorwaarde voor strafbaarheid geldt dat de gedraging verricht moet zijn door een mens. Dit kunnen zowel natuurlijke personen als rechtspersonen zijn. Gedragingen: werkwoorden (1), gevoelsdelicten (2), nalaten (3), verbale toestanden (4), etc. Uitzondering: het hebben van (moordlustige) gedachten, ofwel gedachten over het schenden van gedragsnormen, zijn op zichzelf niet strafbaar. Uitzondering: in een aantal strafrechtelijke gevallen kan het actief nalaten van een bepaalde gedraging leiden tot een strafbare gedraging. Delictsomschrijving (ad. 2) Als tweede voorwaarde voor strafbaarheid geldt dat de menselijke gedraging pas strafbaar is als zij in de strafwet terug te vinden is (strafrechtelijk legaliteitsbeginsel: art. 1 Sr). Zie ook: leerdoel inleiding. Wederrechtelijkheid (ad. 3) Als derde voorwaarde voor strafbaarheid geldt de wederrechtelijkheid. Wederrechtelijkheid: hiermee wordt bedoeld hetgeen dat in strijd is met het geschreven strafrecht. Dit betekent dat het gedrag moet vallen onder een geschreven delictsomschrijving. Uitzondering: het gedrag moet niet vallen onder één van de uitzonderingen van Boek 1 Sr. Hiermee wordt een rechtvaardigingsgrond bedoeld (bijv. noodweer art. 41 Sr) die de wederrechtelijkheid wegneemt. Verwijtbaarheid (ad. 4) Als vierde voorwaarde voor strafbaarheid geldt de verwijtbaarheid, ofwel als het gedrag aan de schuld van de verdachte is te wijten. Verwijtbaarheid: een verwijt kan worden gemaakt als de verdachte iets kon doen aan het gedrag dat plaatsvond (ervoor had kunnen kiezen het strafbare gedrag niet te begaan). Uitzondering: verwijtbaarheid kan worden weggenomen door één van de uitzonderingen van Boek 1 Sr. Hiermee wordt een schulduitsluitingsgrond bedoeld (bijv. psychische overmacht). Bestanddelen en elementen Bestanddelen Dit zijn de voorwaarden voor strafbaarheid (ofwel strafbaar feit) die bij een bepaald delict in de delictsomschrijving (wettekst) van een strafbepaling zijn opgenomen. Voorbeeld (art. 287 Sr):

8 8 Bestanddelen art. 287 Sr Opzettelijk Een ander Van het leven beroven Elementen Dit zijn de voorwaarden voor strafbaarheid (ofwel strafbaar feit) die bij een bepaald delict niet in de delictsomschrijving (wettekst) van de betreffende strafbepaling zijn opgenomen. Voorbeeld: in art. 287 Sr is geen rechtvaardigingsgrond opgenomen die de wederrechtelijkheid wegneemt en ook geen schulduitsluitingsgrond die de verwijtbaarheid wegneemt. Element wordt bestanddeel In een aantal strafbepalingen is de derde voorwaarde (wederrechtelijkheid) opgenomen in de delictsomschrijving. Dit betekent dat als men aan deze soort delictsomschrijvingen voldoet, dan staat noodzakelijkerwijs al vast dat het handelen wederrechtelijk is. Reden: de gevallen van niet-wederrechtelijke gedragingen is bij bijv. art. 350 Sr te talrijk om voor al die situaties een strafuitsluitingsgrond te formuleren. Daarnaast wordt door het opnemen van het element wederrechtelijkheid in het bestanddeel gedwongen dat de wetgever dient aan te geven wat strafbaar is en wat niet (legaliteitsbeginsel; art. 1 Sr). 1.3 Leerdoel 2: Wat is het bijzonder strafrecht en het commune strafrecht? Onderscheid tussen commuun strafrecht en bijzonder strafrecht Commuun strafrecht Bijzonder strafrecht Het strafrecht dat in wetboeken is vastgelegd (zie: art. 107 Gw). Hieronder vallen: 1. Wetboek van Strafrecht (Sr) 2. Wetboek van Strafvordering (Sv) strafrecht te vinden. Het strafrecht dat in bijzondere wetten is neergelegd. In deze wetten zijn zowel bepalingen van het materiaal als het formeel O.a. Opiumwet, Wet Wapens en Munitie, Wet op economische delicten, Wet op de identificatieplicht Hoofdregel: de regels van het commune strafrecht zijn van toepassing, tenzij voor bepaalde delicten in bepaalde wetten daarvan wordt afgeweken, ofwel in het bijzonder strafrecht Andere onderscheiden Wetboek van Strafrecht en Wetboek van Strafvordering Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering In deze wet is het materiële strafrecht In deze wet is het strafprocesrecht geregeld. Dit vastgelegd. Dit boek bestaat uit drie boek bestaat uit vijf hoofdstukken hoofdstukken: 1) Algemene bepalingen 1) Algemene bepalingen 2) Strafvordering in eerste aanleg 2) Misdrijven 3) Rechtsmiddelen 3) Overtredingen 4) Enige rechtsplegingen van bijzondere aard 5) Internationale en Europese strafvorderlijke samenwerking

9 9 Formeel strafrecht en materieel strafrecht Formeel strafrecht (strafprocesrecht) Het recht dat alle regels betreffende de strafrechtelijke procedure omvat: 1) Welke bevoegdheden heeft de politie om een strafbaar feit op te sporen? 2) Welke bewijsmiddelen zijn toegestaan in een rechtszaak? Formeel recht en materieel recht Formeel recht Het recht van de procesrechtelijke regels: 1) Wie kan wanneer naar welke rechter toestappen als hij een conflict heeft? 2) Heeft iemand recht op bijstand van een raadsman c.q. advocaat? Commissie en ommissiedelicten Commissiedelict Een handeling wordt in een delictsomschrijving strafbaar gesteld; dit wordt een commissiedelict genoemd. Stelen, vermoorden en vervalsen zijn feiten die een actief handelen schetsen. Materieel strafrecht De regels over de strafbaarstelling van gedrag. Voorbeeldvragen: 1) Welke gedragingen zijn in Nederland strafbaar? 2) Welke straf staat op moord? Materieel recht Het recht dat de rechtsinhoud bepaald: 1. Wanneer voldoet iemand aan de delictsomschrijving van diefstal? 2. Wanneer is er sprake van opzet (dolus) of schuld (culpa)? Ommissiedelict Een delict die wordt begaan door een nalaten. Voorbeeld: art. 450 Sr Casusoplossing probleem 1 Delict Hongerige man betrapt op diefstal krentenbol Tenenlikker actief in Rotterdam Politie zoekt getuigen mishandeling kippen Vrouw ontdekt bigamie op Facebook Wiet voor eigen gebruik Afspraak bij de fietsbrug Spijbelen om te shoppen Commuun of bijzonder strafrecht Het betreft een bepaling uit het commune strafrecht, aangezien diefstal is vastgelegd in het Wetboek van Strafrecht (art. 310 Sr). Voor zover is er geen strafrechtelijke bepaling voor het likken van tenen. Het betreft een bepaling uit het bijzondere strafrecht. Het mishandelen van dieren is vastgelegd in de Wet dieren (art. 2.1 WD), ofwel er is sprake van (materieel) strafrecht vastgelegd in een bijzondere wet. Bigamie is een gedraging die strafbaar is gesteld in het Wetboek van Strafrecht (art. 237 Sr). Er is dus sprake van een bepaling uit het commune strafrecht. Bezit van cannabis onder de 14 jaar wordt strafbaar gesteld in de Opiumwet. Er is sprake van een bepaling uit het bijzondere strafrecht. Het bezit van hennep (lijst II; haloxazolam) is (in beginsel) verboden conform art. 3 sub C Opiumwet). Voor zover is er geen strafrechtelijke bepaling voor het spijt hebben van een tongzoen (Tongzoen-arrest). Relatief schoolverzuim (= zonder geldige reden) is conform de Leerplichtwet strafbaar gesteld. Het betreft een bepaling uit het bijzondere strafrecht. Hoorcollege 1 Literatuurlijst week 1 Capita Strafrecht: H1 en H4 2.1 Inleiding

10 10 Het eerste college van Inleiding Strafrecht heeft de volgende inhoud: 1. Bronnen (w.o.) wetgeving, beginselen 2. Materieel strafrecht en formeel strafrecht 3. Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel (art. 1 Sr en art. 1 Sv) 4. Delictsomschrijvingen en bestanddelen 2.2 Bronnen van het strafrecht Algemene bronnen Wetgeving (ad. 1) Rechtsbron en kennisbron Rechtsliteratuur (ad. 2) Opvattingen rechtsgeleerden (doctrine) Jurisprudentie (ad. 3) Rechterlijke uitspraken Europese en internationale verdragen (ad. 4) EVRM (bewaakt door het EHRM) en IVBPR, IVRK en VN-Kinderverdrag zijn van belang voor strafrecht Andere bronnen van het strafrecht Aanwijzingen College Procureur-Generaal (beleidsregels) (ad. 5) Geven aanwijzingen voor praktijk, voornamelijk voor politie en het OM. Voorbeeld: de methodes die worden gehanteerd om een verdachte aan te houden (art. 54 Sv) worden uitgewerkt in beleidsregels. Voorbeeld: aanwijzing Opiumwet Algemene rechtsbeginselen (ad. 6) a) Recht op eerlijk proces (zie: art. 6 lid 1 EVRM) b) Onschuldpresumptie (zie: art. 6 lid 2 EVRM) c) Beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit (zie samenvatting Strafrecht) d) Verbod van detournement de pouvoir (verbod op willekeur) e) Vertrouwensbeginsel (een burger mag afgaan op de gewekte vertrouwen van de overheid) f) Gelijkheidsbeginsel (art. 1 Gw) 2.3 Legaliteitsbeginsel en strafwetten Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel Geen strafbaar feit, geen straf zonder wet (uitgewerkt in art. 1 Wetboek van Strafrecht). Dit gegeven weerkaatst het strafrechtelijke legaliteitsbeginsel. Het beginsel waarborgt rechtszekerheid d.m.v. geschreven wetgeving (Lex scripta). Achtergrond: het strafrechtelijke legaliteitsbeginsel is vastgelegd in het Dei delitti e delle pene (misdaad en straf) uit 1764 van edelman en verlichtingsdenker Cesare Beccaria ( ). Hij heeft als filosoof veel invloed gehad op het denken over het strafrecht Bronnen van strafrechtelijke legaliteitsbeginsel Materieelrechtelijk legaliteitsbeginsel Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling (art. 1 Sr).

11 11 Wettelijke strafbepaling: deze bepalingen zijn te vinden in het Wetboek van Strafrecht en bijzondere strafwetten, maar ook in plaatselijke verordeningen. Het materieelrechtelijk legaliteitsbeginsel brengt een aantal elementen met zich mee: Verbod op terugwerkende kracht Verbod van analogische interpretatie Een precieze bepaling (Lex certa-beginsel) Formeelrechtelijk legaliteitsbeginsel Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien (art. 1 Sv) Wet: hiermee wordt een wet in formele zin bedoeld. Wet staat in strafvordering omdat het rechtszekerheid moet waarborgen Strafrechtelijke legaliteitsbeginsel en verhouding wet en wetgever Wetgever moet vaststellen welke gedragsnormen strafbaar zijn. Het betreft de wetgever die democratisch gekozen is. Rechter is verantwoordelijk voor rechtvaardigheid in concreet geval. De rechter kan hiervan afwijken d.m.v. jurisprudentie Strafwetten Wetboek van Strafrecht (Sr) (materieel strafrecht) Dit wetboek is in 1886 tot stand gekomen, mede door de bijdrage van A.E.J. Modderman (oud-hoogleraar en minister van Justitie). Modderman werd geïnspireerd door de ideeën van Beccaria. Wetboek van Strafvordering (Sv) (formeel strafrecht) Dit wetboek is in 1838 ingevoerd, gedurende het nationale codificatieproces. Het Wetboek van Strafvordering is echter vervangen in Onschuldpresumptie Een ieder tegen wie vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan (art. 6 lid 2 EVRM). Dit beginsel is niet vastgelegd in geschreven strafrecht, maar ligt ten grondslag aan het Wetboek van Strafvordering als ongeschreven rechtsbeginsel. 2.5 Bestanddelen Hij die enig goed dat geheel of ten delen aan een ander toebehoort wegneemt, met het oog om het zich wederrechtelijk toe te eigenen (art. 310 Sr). a. Enig goed dat geheel aan een ander toebehoort / enig goed dat ten dele aan een ander toebehoort b. Wegneemt c. Oogmerk wederrechtelijke toe-eigening Let op: elektriciteitsarrest (extensieve interpretatie) en runescape-arrest (extensieve interpretatie) hebben gezorgd voor een uitgebreide opvatting van het bestanddeel goed.

12 12 Verplichte literatuur H1 4.1 Bronnen van het strafrecht Nieuwe en oude bronnen Het belang van oude teksten in het strafrecht is te vinden in het feit dat in de 19 e eeuw de basis van het huidige strafrechtstelsel is gelegd. Het huidige strafrecht is hierdoor een mengelmoes van oude en modernere regels Bron van recht en bron van kennis Overzicht Bronnen van kennis (strafrecht) De wet Jurisprudentie Verdragen Rechtsgeleerde literatuur Bronnen van recht (strafrecht) De wet Jurisprudentie Verdragen Rechtsgeleerde literatuur Rechtsgeleerde literatuur is een kennisbron omdat het commentaar vormt op het (straf)recht, maar géén rechtsbron aangezien het niet tot verandering van het recht kan leiden (onder meer vanwege de subjectieve mening van de auteur) De wet (1) Vanzelfsprekend de belangrijkste rechtsbron. Wetgeving in Nederland is van dynamische aard omdat er steeds meer wetten bijkomen en voortdurend wetten worden gewijzigd. Taak rechtsgeleerdheid: rechtsgeleerden dienen reeds in de fase van totstandkoming van wetten aandacht te besteden aan wetswijzigingen (anticiperende (interpretatie)methode), zeker gezien het feit dat (cruciale) wijzigingen in de nabije toekomst werking zullen hebben Jurisprudentie (2) Arresten zijn veruit de belangrijke beslissingen in de jurisprudentie. De hoogste rechter kan namelijk een beslissend oordeel geven over de uitleg van het recht. Deze uitleg wordt dan weer (veelal) overgenomen door lagere rechters (onofficiële precedentenwerking) en door de rechtspraktijk. Jurisprudentie: dit begrip omvat zowel de afzonderlijke uitspraken (1) als de leer (= algemene opvatting) van de rechterlijke macht over een bepaald juridisch vraagstuk (2) De rechtsgeleerde literatuur (3) Het begrip literatuur heeft eveneens een dubbele betekenis: 1. De verzameling van alle publicaties van afzonderlijke rechtsgeleerde schrijvers. 2. De verschillende opvattingen van rechtsgeleerde schrijvers over een bepaald juridisch strijdpunt (synoniem: doctrine). Daarnaast is de wet niet te begrijpen zonder kennis van de systematiek; de rechtsgeleerde literatuur besteed hier aandacht aan.

13 Algemene rechtsbeginselen Uitgangspunten De lex scripta van het Nederlandse strafrechtstelsel, waaronder het Wetboek van Strafrecht (Sr) valt, is de uitvoering van bepaalde uitgangspunten van recht, rechtsstaat en democratie. Strafrechtelijk uitgangspunt: het recht van de verdachte op een eerlijk proces, waarin hij de mogelijkheid heeft zich voor een rechter te verdedigen (o.a. art. 6 lid 2 EVRM), is het meest fundamentele uitgangspunt voor het strafprocesrecht (formeel strafrecht) Strafrechtelijk uitgangspunt: de onschuldpresumptie, waarbij de verdachte voor onschuldig wordt gehouden tot zijn schuld conform de wet is bewezen (o.a. art 6 lid 2 EVRM). De uitwerking van fundamentele uitgangspunten is weer in de wet te vinden; zo wordt aan de vage uitgangspunten nader vorm gegeven. Ø Voorbeeld: aanspraak op een eerlijk proces is uitgewerkt in het voorschrift dat de rechter de verdachte voldoende gelegenheid moet geven zich te verdedigen (o.a. art. 311 lid 4 Sv). Algemene rechtsbeginselen De uitgangspunten zijn dermate fundamenteel dat ze worden aangeduid als (algemeen) beginsel, zowel in de betekenis van uitgangspunt (1) als de betekenis van erg belangrijk (2). Ø Synoniem: algemene beginselen van een behoorlijk proces Functies van algemene rechtsbeginselen De beginselen zijn als bronnen van strafrecht van belang. Hiervoor zijn verschillende redenen: De beginselen leert de rechtspraktijk het positief, geschreven recht beter in zijn samenhang en achtergrond te begrijpen. De beginselen vormen een hulpmiddel voor de rechter om de wet te interpreteren (interpretatiemethode op basis van een rechtsbeginsel). De beginselen bieden de rechter een instrument om het optreden van ambtenaren van de strafvorderlijke overheid in een concreet geval te beoordelen. Toelichting op functies van algemene rechtsbeginselen a. 2 e functie: Door iets vanuit overheidswege toe te zeggen, heeft de overheid vertrouwen opgewekt bij de burger dat men op een bepaalde wijze zal handelen. b. 3 e functie: de methode kan een wet aanvullen (1, aanvullende werking), opzijzetten (2, derogerende werking) en/of extra rechtvaardiging bieden (3, legitimerende werking) Verdragen en besluiten van internationale organisaties; EU en EVRM Inleiding Het Nederlandse strafrecht wordt ook beheerst door besluiten van volkenrechtelijke organisaties. Ø Verdragen: internationale overeenkomsten tussen Staten die zich jegens elkaar verbinden om bepaalde afspraken na te komen. Voorbeelden van verdragen 1 e voorbeeld 2 e voorbeeld 3 e voorbeeld Een Europees verdrag omtrent de aanpak van mensenhandel. Nederland heeft, net zoals andere In het kader van strafrechtelijke samenwerking heeft Nederland met IJsland een uitleveringsverdrag. Als aan de In het kader van rechtsbescherming is het EVRM gecreëerd voor onder meer het

14 14 lidstaten, zijn strafrechtstelsel hierop aangepast. voorwaarden wordt voldaan, worden verdachten aan IJsland uitgeleverd voor veroordeling. verzekeren van een eerlijk proces voor een verdachte (art. 6 EVRM) Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (1950) Dit verdrag, tot stand gekomen in het kader van de Raad van Europa, staan verscheidende bepalingen weergegeven die van (cruciaal) belang zijn voor het Nederlandse strafrecht. Voor nu twee artikelen 1. Essentieel artikel: Art. 6 EVRM Het Recht op een eerlijk proces Verdachte (art. 6 EVRM) Dit wetsartikel heeft een aantal kenmerken: Ø Elke verdachte die in Nederland terecht staat kan zich voor de Nederlandse rechter op de in het artikel opgenomen rechten beroepen. Ø De naleving van het verdrag door Nederland wordt door het EHRM bewaakt. Een verdachte kan naar het Europese Hof gaan om een controle te vragen of hij wel een eerlijke proces heeft gehad. Ø Uit art. 6 EVRM is veel internationale jurisprudentie voortgekomen. Dit artikel heeft hierdoor een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het strafrecht. Slachtoffer (o.a. art. 8 EVRM) In het EVRM kan men ook de rechten van een slachtoffer vinden. Zo kan een slachtoffer bescherming ontlenen aan bijv. art. 8 EVRM Recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven. Belang van verdragen Verdragen en besluiten van internationale organisaties bevatten steeds meer strafrechtelijke afspraken en hun werking dringt dieper door in het strafrecht. 2. Gevolg: een strikte scheiding tussen het nationaal strafrecht (1) en Europees en internationaal strafrecht (2) is geen sprake meer. De inhoud van delen van het strafrecht worden door Europese en internationale initiatief bepaald Samenhang tussen de bronnen Overzicht Wet & literatuur Literatuur zorgt ervoor dat men kennis verwerft over het systeem van de wet. Wet & jurisprudentie Arresten zorgen dat wetsartikelen verder worden uitgelegd, verfijnd of aangepast. Wet & beginselen De uitleg van de wet wordt weer bestudeerd tegen de achtergrond van het systeem en rechtsbeginselen. Wet & verdragen Bij de bestudering van strafrecht dient men rekening te houden met bepalingen uit verdragen. Belang van samenhang tussen bronnen Dit belang is te vinden in het feit dat het (straf)recht steeds wordt bestudeerd aan de hand van bepaalde afgescheiden strafrechtelijke onderwerpen. 3. Werking: elk rechtsgebied bestaat uit afzonderlijke leerstukken, zoals; welke bevoegdheden heeft de politie? Voor elk leerstuk moeten dan steeds weer de (rechts)bronnen in onderlinge samenhang worden bestudeerd. 4.2 Belangrijke strafrechtelijke wetten: Sr en Sv Een wetboek is maar één wet en niet een verzameling van wetten. Naast het Wetboek van Strafrecht (Sr) en Wetboek van Strafvordering (Sv) zijn er nog een aantal (bijzondere) wetten die van belang: 4. Bijzondere wetten: o.a. Wet op de economische delicten (WED), de Wet wapens en munitie (WWM), het Opiumwet (Opw) en Wet op de identificatieplicht (WID).

15 Onderscheidingen (strafrechtelijk) Formeel recht en materieel recht Formeel recht Het recht van de procesrechtelijke regels: 3) Wie kan wanneer naar welke rechter toestappen als hij een conflict heeft? 4) Heeft iemand recht op bijstand van een raadsman c.q. advocaat? Materieel recht Het recht dat de rechtsinhoud bepaald: 3. Wanneer voldoet iemand aan de delictsomschrijving van diefstal? 4. Wanneer is er sprake van opzet (dolus) of schuld (culpa)? Formeel strafrecht en materieel strafrecht Formeel strafrecht (strafprocesrecht) Materieel strafrecht Het recht dat alle regels betreffende de De regels over de strafbaarstelling van gedrag. strafrechtelijke procedure omvat: Voorbeeldvragen: 3) Welke bevoegdheden heeft de politie om 3) Welke gedragingen zijn in Nederland een strafbaar feit op te sporen? strafbaar? 4) Welke bewijsmiddelen zijn toegestaan in 4) Welke straf staat op moord? een rechtszaak? Wetboek van Strafrecht en Wetboek van Strafvordering Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering In deze wet is het materiële strafrecht In deze wet is het strafprocesrecht geregeld. Dit vastgelegd. Dit boek bestaat uit drie boek bestaat uit vijf hoofdstukken. hoofdstukken. 6) Algemene bepalingen 4) Algemene bepalingen 7) Strafvordering in eerste aanleg 5) Misdrijven 8) Rechtsmiddelen 6) Overtredingen 9) Enige rechtsplegingen van bijzondere aard 10) Internationale en Europese strafvorderlijke samenwerking Commuun strafrecht en bijzonder strafrecht Commuun strafrecht Bijzonder strafrecht Het strafrecht dat in wetboeken is vastgelegd (zie: art. 107 Gw). Hieronder vallen: 3. Wetboek van Strafrecht (Sr) 4. Wetboek van Strafvordering (Sv) strafrecht te vinden. Het strafrecht dat in bijzondere wetten is neergelegd. In deze wetten zijn zowel bepalingen van het materiaal als het formeel O.a. Opiumwet, Wet Wapens en Munitie, Wet op economische delicten, enz. Hoofdregel: de regels van het commune strafrecht zijn van toepassing, tenzij voor bepaalde delicten in bepaalde wetten daarvan wordt afgeweken, ofwel in het bijzonder strafrecht.

16 Wetten en beleidsregels ter uitvoering Wetten ter uitvoering Het commune strafrecht schetst de kaders voor de strafrechtspleging en is daarmee de voornaamste bron van strafrecht. Zo regelt art. 54 Sv wanneer een verdachte mag worden aangehouden. Deze bevoegdheid kan echter op diverse wijzen worden uitgeoefend (verdachte uitnodigen of arresteren). Beleidsregels ter uitvoering Ter uitvoering van verschillende(opsporingsbevoegdheden (o.a. art. 54 Sv) zijn beleidsregels in vorm van aanwijzingen en richtlijnen opgesteld. Het betreffen vooral regels over de wijze waarop voornamelijk politie en justitie aan de bevoegdheidsuitoefening binnen de grenzen van de wet nader invulling behoren te geven. Nadere toelichting Bij dergelijke beleidsregels is er sprake van nadere regelgeving binnen de grenzen van de wet, voor zover ten nadere uitvoering van de regels van het Wetboek van Strafvordering. Belangrijk: dergelijke beleidsregels kunnen nimmer een zelfstandige bron van het recht worden als het betrekking heeft tot de procesrechtelijke bevoegdheden. De basis hiervoor dient in het Sr als wet in formele zin te worden gelegd Misdrijven en overtredingen Misdrijven Ø Deze categorie strafbare feiten is neergelegd in Boek 2 Sr. Ø Daarnaast zijn misdrijven over het algemeen zwaarder dan overtredingen; zo is de straf bij een misdrijf zwaarder dan van overtredingen. Ø Uitsluitend de formele wetgever kan misdrijven scheppen. Overtredingen Ø Deze categorie strafbare feiten is neergelegd in Boek 3 Sr. Ø Overtredingen zijn over het algemeen lichter; zo is een vrijheidsstraf alleen van toepassing bij een misdrijf (art. 9 lid 2 Sv). Ø Naast de formele wetgever, kunnen lagere wetgevers (o.a. gemeente) overtredingen scheppen (APV). Een strafbaar feit is altijd een misdrijf (1) of een overtreding (2). De formele wetgever heeft maar één criterium gebruikt om de categorieën te benaderen: indeling door aanwijzing in de wet (wetsaanduiding). Doordat het aanwijzen van misdrijven aan de formele wetgever is voorbehouden, wordt zowel de rechtszekerheid (zware totstandkomingsprocedure van een wet) als de rechtseenheid (geldend in heel Nederland) gediend. Ø Let op: een strafbaar feit is een misdrijf als en omdat de wet het voorschrijft.