BOOM-BOMEN, BOM-BOMMEN

Transcriptie

1 JA,OOK JULLIE KUNNEN MET INFORMATIE OP DE SITE VAN DE FREINETBEWEGING! EN DAT KOST NIKS! Aan de uitbouw van website van de Freinetbeweging wordt volop gewerkt. Van verschillende scholen krijgen we nu de vraag of het mogelijk is of zij ook een informatie-pagina kunnen plaatsen op de Jan en Jimke hebben daar gezamenlijk over nagedacht en komen met het volgende voorstel. Elke school wordt uitgenodigd een bladzijde aan te leveren voor plaatsing op de Freinet-site. Vanuit deze bladzijde kan doorverwezen worden naar de (eventuele) eigen site van de school en van afzonderlijke leergroepen in de school. Deze honkpagina fungeert als een schakel tussen Freinetbeweging en school, maar kan ook zeker in de periode dat de school zelf nog geen (mogelijkheden voor) plaatsing en toegang op het net heeft als een mini-honkblad fungeren. Voor bezoekers van de website (en het blijkt dat dat vooral ouders zijn, op zoek naar een school!!) kan deze honk-pagina de eerste kennismaking bieden met jullie school. Voorwaarden: jullie leveren de informatie als Word-document aan, maximaal 2 bladzijden, inclusief eventuele illustraties jullie kunnen één keer per kwartaal de informatie op je honkpagina wijzigen, door nieuwe info toe te sturen aan de webmaster jullie voegen illustraties toe, in Gif of JPEG formaat, samen met het Word-document maximaal 100 Kb.(levert het scannen problemen op dan de echte plaatjes meesturen) je levert de eerste keer in elk geval deze informatie aan: naam, adres en telefoonnummer van de school adres website (eventueel) naam contactpersoon en zijn/haar telefoonnummer naam directie aantal kinderen korte typering van de school, met nadrukkelijke vermelding van de toegepaste freinet-technieken foto van de school typerend kinderwerk typerende uitspraken van kinderen, ouders of leraren Organisatie. Vanaf midden januari kunnen jullie je spullen toezenden aan de webmaster: Jan Kolner, Schoof 23, 6581 SC Malden. Zijn adres: jkolner@worldonline.nl Hij zorgt dan voor plaatsing op: Drie maanden nadien kunnen jullie desgewenst een verversing toezenden. BOOM-BOMEN, BOM-BOMMEN

2 Wel aardig, die taalwachtstukjes, maar niet erg opbouwend en je hebt er zo weinig aan voor de dagelijkse onderwijspraktijk, liet een lieve lezeres de redactie weten. Twee opmerkingen: 1. Niets is zo dodelijk als wel aardig. Is u ook wel eens opgevallen, lieve lezeres (en andere lezers) dat zo n dubbele bevestiging eigenlijk een vernietigende vorm van kritiek is? 2. Nog nooit opgevallen? En nog nooit gemerkt dat kinderen dat vaak heel goed door hebben? Nou, dan weet u het nu. En als u daar niets aan hebt voor uw dagelijkse schoolpraktijk, dan weet ik het ook niet meer. Maar u bedoelt natuurlijk iets anders, schoolmeesteres als u bent. U wilt iets concreets zoals dat heet, een ezelsbruggetje voor t een of t ander, liefst iets van spelling, iets met letterzetters en gehoormannetjes. Vooruit dan maar, Freientnieuws verschijnt per slot ook maar één keer per millennium in december Betekent wel dat de redactie mij dan een paar regels ruimte meer toekent dan de gebruikelijke 31. Ik wou het dan maar eens hebben over dat veelbesproken spellingprobleem van boom-bomen, bombommen. Voor een goed begrip eerst even aan paar afspraken: (a) Ik maak onderscheid tussen klanken en tekens. Klanken hoor je, tekens zie je. (b) Als ik het over hoorbare klanken heb, schrijf ik hoofdletters en als ik het over de zichtbare tekens heb, schrijf ik kleine letters. Dus met AA bedoel ik bijvoorbeeld de eerste klank van aap maar ook van apen, terwijl ik met aa het eerste teken van aap (en dus niet die van apen) aanduid. (c) Een teken kan uit meer dan één letter bestaan, bijvoorbeeld de ui van duiken. Ik zou ervoor willen pleiten beide onderscheidingen - dus zowel (a) als (b) ook bij kinderen te gebruiken. Heldere voorstellingen aanbrengen, adviseerde Freinet in navolging van de ten onrechte in discrediet geraakte Herbart. (d) Bij klanken moet je dan weer onderscheiden (daar helpt echt geen moedertje-lief aan) tussen klinkers (AA, A, UI, O, IJ, etc.) en medeklinkers (V, F, G, R, S, etc.). Wie betere termen heeft, mag het zeggen, maar ik ben nog nooit een goed (dat wil zeggen taalkundig juist en didactisch bruikbaar) alternatief tegengekomen. En mijn persoonlijke ervaring is dat kinderen deze termen best kunnen snappen. Ze staan namelijk precies voor wat ze doen: klinken en mede-klinken. (e) Hoe je het wendt of keert, de term lettergreep kun je niet missen. (f) Met het onderscheid tussen korte en lange klinkers kan ik niet uit de voeten. De AA van Jaap is niet de lange variant van de A van pap, en het omgekeerde is even grote onzin: de A is niet de verkorte AA.. Bovendien, een A kun je heel lang laten klinken, net zo goed als je een AA razend snel kunt uitspreken. Nee, het verschil tussen een AA en een A zit hem niet in de lengte van de klank maar in de mondstand: bij de AA sper je je mond wijder open dan bij de A. Anders gezegd: de verschillen tussen O (van mond) en A (mand) en U (munt) en AA (maand) zijn vergelijkbaar. Ze hebben altijd met mondstand en lipronding (en dus niet met lengteverschil) te maken. Nog weer anders gezegd: eigenlijk wordt er door de schrijfwijze een onderlinge overeenkomst tussen AA en A en tussen OO en O en tussen UU en U en tussen EE en E en tussen I en IE gesuggereerd die er niet is. En als schoolmeesters zitten wij met de gebakken peren. Want wat doen we met al deze wijsheid? Wat heb ik hier aan, hoor ik iemand (student, onderwijzer) zeggen. Maar de Wet van Herbart geldt ook voor schoolmeesters: eerst zelf heldere voorstellingen maken, eerst zelf snappen waar het over gaat (en dus ook waar het niet over gaat, wat onzin is, wat met Kooreman en Letterstad en al die ingewikkelde algoritmen de container in kan), voordat je het probleem aan kinderen kunt uitleggen. Maar hoe dan? 1. Veel lees- en spellingmethodes zijn gebaseerd op de gedachte: eerst de eenvoudigste klanktekenverbindingen aanleren. Dus eerst alleen regelmatig gespelde (abusievelijk ook wel klankzuiver genoemde), eenlettergrepige woorden aanleren. Gevolg? Kinderen leren eerst een jaar lang OO = oo, AA = aa, O = o, A = a; dus: boom, baal, bom, bal, maar dan opeens, in groep 4 blijkt OO op twee manieren gespeld te kunnen worden: als oo in boom en als o in bomen, terwijl dat teken o ook al voor O stond; kijk maar naar bom. M.a.w. voorkom deze geprogrammeerde eenzijdigheid; bied van af het begin zowel een- als meerlettergrepige woorden aan. Maar als het goed is, gebeurt dat natuurlijk ook al in freinetklassen. Overigens bood Hoogeveen, door naast aap ook schà-pen (met een liggend streepje op a) op dit punt zowel taalkundig als didactisch een betere aanpak dan veel huidige methodes. 2. Wie alles overziende concludeert: om het goed uit te leggen moet ik ze wel erg veel termen op heel jonge leeftijd aan leren, is dat wel zinnig? Klank, teken, letter, klinker, medeklinker, lettergreep het is nogal wat. Maar wat dacht je van letterzetter, gehoormannetje, korteklankstraat etc.? Eerder meer dan minder. Toch blijft het veel. Kunnen we de uitleg niet uitstellen of maar

3 liever helemaal vergeten? Geen slecht idee, lijkt me. Immers, veel leren kinderen alls vanzelf, door het vaak te zien, vaak te doen. 3. En sommige kinderen die het niet moeten hebben van hun slimheid maar van een goed, vast woordbeeld gaan juist fouten maken op het moment dat je hun vanzelfsprekendheden tot probleem verheft. Helemaal mee eens. 4. Maar de slimme slechte spellers dan die het wel van regeltjes moeten hebben? Daar gaan we: I. Als je OO, AA, EE, UU hoort, schrijf je oo, aa, ee, uu in een woord van één lettergreep: boom, woord, slaap, paard, veel, meest, vuur, huurt. II. Als OO, AA, EE, UU in een woord van meer lettergrepen gevolgd worden door meer dan één letter van een medeklinker, schrijf je ook oo, aa, ee: boomgaard, goochelen, haasten, III. slaapplaats, hij praatte, meester, huurhuis, hij stuurde. Als OO, AA, EE, UU in een woord van meer lettergrepen gevolgd worden gevolgd door slechts één medeklinker, dan schrijf je o, a, e, u: horen, lopen, motor, varen, vader, lever, pekel, heten, huren, minkukel. IV. Als je O, A, E, U hoort in een woord van één lettergreep, is er niks aan de hand; gewoon o, a, e, u schrijven: bom, bonk, bal, balk, bek, berk, buk, bulk. V. Als je O, A, E, U hoort in een woord van meer lettergrepen, moeten er altijd twee medeklinkerletters volgen (niet per definitie twee gelijke!): lokken, morsen, vallen, voetballer, lekker, werking, spullen, hurken. Het is een kwestie van wennen misschien, maar het is van alle aanpakken de meest logische, de eenvoudigste, met het kleinste aantal regels, met een beperkt aantal termen, bovendien taalkundig correct en zonder gedoe met ingewikkelde algoritmen. Neem dat maar aan van uw TAALWACHT. De nieuwste agenda. 12 januari AB (Amersfoort, uitnodiging per ) 26 januari directiedag Utrecht 8 maart Freinet Noord 11 maart belangstellenden stage Eindhoven 18 maart landelijke dag over correspondentie (Heiloo) 25 maart belangstellenden stage Eindhoven 8 april drukken Blokzijl 15 april ALV 31 mei Freinet Noord 7 juni AB SOVO-Freinetkantoor. Nieuw? Nee! Het Freinetkantoor is nog telkens het Freinetkantoor, maar zoals je zult merken worden er via het kantoor nu en in de toekomst ook andere groepen en onderwijsorganisaties bediend. SOVO, Samenwerkingsverband Organisaties Voor Onderwijsvernieuwing is voorlopig bij Het Freinetkantoor onder de pannen. TUSSEN DE TEGELS een uitgave van de Stichting Veldwerk Nederland juni 1999 Hulpmiddel voor het basisonderwijs bij het gebruik van de schoolomgeving als leermiddel en leerbron

4 Eerste reactie: het boek is zo uitnodigend, dat je met deze handleiding volgende week meteen aan de slag kunt en geen moment langer moet wachten. De wereld is om je heen, ze bevindt zich in je eigen omgeving. En daar sta je zelf middenin. Kijk vooral goed om je heen, dan zie je De samenstellers geven aan, dat het gebruik van je omgeving in het basisonderwijs geen gewoonte is. Helaas, voegen wij daar aan toe. Veel scholen hebben zo n druk programma of hebben hun vizier zo anders ingesteld, dat ze niet eens de tijd nemen goed om zich heen te kijken om met hun leerlingen juist die eigen omgeving te onderzoeken. En het zijn vooral die plekken, waar de leerlingen dagelijks leven en spelen, die hen de meeste echte en complete kennis met inzicht op kunnen leveren over het leven en hoe het in elkaar zit.. Dergelijke nabij- ervaringen werken motiverend en ontwikkelen de leerdrang. De schoolomgeving is daarmee een zeer uitdagende leerbron. Deze uitgave past binnen de nieuwe ontwikkelingen in het basisonderwijs, schrijven de samenstellers op de achterkant van hun uitgave. Ervaringsgericht onderwijs, veldwerk past in het adaptief onderwijs. In de kerndoelen wordt gesteld, dat leerlingen meer van buiten, van hun eigen omgeving leren. Een mond vol en een aantal begrippen, waar het de laatste tijd in het onderwijs nogal eens over gaat. Wanneer je ervaringsgericht werkt ga je enerzijds uit van de ervaringen van je leerlingen, terwijl je anderzijds je onderwijs zo inricht, dat leerlingen talloze nieuwe ervaringen kunnen opdoen. Natuurlijk houd je dan zeer goed rekening met hun mogelijkheden, want het moet niet te gemakkelijk of te moeilijk zijn en je wil dat ze er iets van snappen; dus let je goed op, dat het aansluit bij hun eigen leefwereld, ervaringen en kennisniveau. Wij als Freinetscholen richten zo ons onderwijs in en voelen ons goed thuis bij deze benadering. Wij weten dat uit eigen, ook zeer recente ervaring. In 1997 en 1998 nog hebben we samen met de Stichting Veldwerk intensief gewerkt aan een gezamenlijk project over ervaringen in de eigen schoolomgeving. Een aantal leerkrachten van verschillende (freinet) -scholen in Nederland werkten samen aan de opzet en uitvoering van het omgevingsatelier, waarbij ervaringen van kinderen in hun eigen omgeving uitgangspunt waren van nader onderzoek, van taalontwikkeling en van vele vormen van expressie. Het project heeft een prachtige eindpublicatie opgeleverd, die onder de titel Uitgebroed door ons allemaal bij de Freinet-winkel nog verkrijgbaar is. Het boekje TUSSEN DE TEGELS van de Stichting Veldwerk sluit heel goed aan bij de praktijk van het omgevingsatelier. Voor de leerkracht is er in het boekje zeer overzichtelijk allerlei zowel organisatorische als inhoudelijke achtergrondinformatie beschikbaar. En ook in de lessen zelf wordt veel aandacht besteed aan voorbereiding, materiaalkeuze en mogelijke werkwijzen. De voorbeeld-buitenlessen gaan over kleine beestjes, waarbij voor de onderbouw goed kijken en namen geven belangrijk zijn. Er zijn werkbladen opgenomen met mooie afbeeldingen van de diertjes zelf en van hun leefomgeving, waarbij de vragen en opdrachten kort en duidelijk zijn geformuleerd. Voor de middenbouw gaat het bij de kleine beestjes vooral over het kijken naar hun zeer verschillende manieren van voortbewegen. En voor de bovenbouw wordt bijzonder goed in de nabije omgeving, in de buurt rondgekeken, omdat juist daar die kleine beestjes leven in allerlei wisselende omstandigheden.(interessant bijvoorbeeld om op zoek te gaan als het net gevroren heeft).tenslotte is er voor de bovenbouw nog een werkblad opgenomen over de groepsindeling van ongewervelde dieren ; daar kunnen alle observatiegegevens en ervaringen van de afgelopen jaren nog eens overzichtelijk op een rijtje worden gezet en bestudeerd. Na de voorbeeldlessen volgt er in de vorm van matrices een overzicht van de mogelijke natuurplekken in de (directe) omgeving van de school. Daar komt veel aan de orde, maar ook weer de kleine beestjes. Het gaat over de min of meer natuurlijke levensgemeenschappen van plant en dier, waar allerlei elementen soms zeer opvallend de plek mede bepalen; denk hierbij aan water, veel of weinig begroeiing, open plekken, afrasteringen enz. Er zijn matrices gemaakt voor: een grasland, een water, een park of plantsoen, een bos en een schoolplein. Ze bevatten voldoende informatie om (met een collega samen bijvoorbeeld) aan de slag te gaan en enkele lessen uit te werken. En het gemaakte materiaal is vast en zeker vaker dan een keer te gebruiken. Bij de vermelde inhouden en vaardigheden is vooral geput uit de domeinbeschrijving biologie van het Cito en uit de kerndoelen basisonderwijs Iedere school en leerkracht wordt geacht, sterk afhankelijk van de eigen situatie, zelf een keuze te maken uit de aangeboden informatie. In het overzicht zijn ook een aantal ideeen en voorstellen voor buitenlessen opgenomen, waardoor je als leerkracht geholpen wordt bij een stuk voorbereiding. Bovendien zijn in de matrices verwijzingen opgenomen naar lessen uit verscheiden methoden voor natuuronderwijs, zoals Leefwereld, Natuurlijk buitenwerk, Natuurlijk. Seizoensbladen, In vogelvlucht. Een buitenles kan een methodeles vervangen als inhoud en doel overeenkomen, schrijven de samenstellers. De keuze van het onderwerp kan dan wel geheel anders zijn. Aandacht voor het stappenplan, eigen onderzoek en mindmapping maken dit boekje kompleet.

5 Het belang van eigen onderzoek is bij freinetscholen bekend en wordt door de leerlingen bij het maken van studies ook zelf uitgevoerd. Voorbeelden daarvan vind je terug in de klassenbibliotheken, de schoolcorrespondentie en sinds kort ook op de site van de digitale werkstukkenkast www. dwk.nl. Uit de dagelijkse praktijk van elke freinetschool zijn stappenplannen naast dag- en weekplannen bekend. Voor sommige leerlingen zijn juist de verschillende niet al te grote stapjes en de juiste volgorde van belang, omdat ze anders snel de draad kwijt raken bij het maken van hun werk. Daarnaast geven de variaties in aanpak aan andere leerlingen juist een rijk gevoel, omdat niet altijd alles op dezelfde manier moet. En als je dat aankunt, zijn afwisselingen verfrissend. Maar de meeste aandacht willen we vragen voor wat op bladzijde 35 staat beschreven onder mindmapping. Wij kennen vanuit de tekst-besprekingen en vanuit de wereldverkenning de vragen: Wat wil je nou eigenlijk weten? En hoe kom je daar dan achter? Vragen die blijk geven van het zoeken naar een antwoord waar je mee verder kunt. Vragen ook die voortkomen uit het nadenken van de leerlingen zelf, doordat ze de bekende gegevens combineren. En dan weer verder willen. Bij mindmapping komen de leerlingen zelf ook voortdurend aan bod en zijn de vragen die ze stellen van hun niveau; er is een gevoel van betrokkenheid en er wordt gewerkt, vaak ook met de handen. Aan het eind zien leerlingen resultaten van hun inspanningen en dat werkt zeer stimulerend. Ter afronding zijn er in het boekje enkele bijlagen opgenomen met gebundelde informatie. En helemaal aan het eind is er nog een zoekkaart bodemdieren afgedrukt, die ook los en in kleur bij de Stichting Veldwerk verkrijgbaar is. Een boekje dus, dat wij ieder van harte kunnen aanbevelen. Dat roept tegelijk bij ons weer vragen op: Komt er nog een vervolg? Komen er nog meer uitgewerkte lessen? En wat is de Stichting Veldwerk in de komende periode nog meer van plan? We zijn benieuwd. Eindhoven, november 1999 Ferry den Besten en Jan Bakermans LANDELIJKE DAG 18 MAART HEILOO ontvangst en koffie opening DOOR DE VOORZITTER New Education Fellowship en New Education Network inleiding over correspondentie. Geert Braaksma Jimke Nicolai workshops eerste ronde 1- correspondentie met Amerika Rinie Engelen 2- multimedia en correspondentie Jeroen Tans 3- de digitale werkstukkenkast; een vorm van correspondentie Jimke Nicolai 4- Heiloo presenteert de nieuwe school LUNCH (ondertussen bezichtiging van de school) workshops tweede ronde Presentatie van DE REEKS. een gezamenlijke afsluiting waarin het bestuur vertelt over de vernieuwing in de beweging einde Ieder is van harte welkom op deze dag. Kosten f25 gulden (inclusief lunch). AANMELDING MINSTENS VOOR 1 MAART BIJ HET FREINETKANTOOR