DERDE DEEL Deses BOEKS, Sijnde een kort Verhael uyt het Journael van den Kommanduer Abel Jansen Tasman, int ontdekken van t onbekende Suit-Lant.

Transcriptie

1 Tasman, Heemskerk and Zee-haen, Transcription [p. 56] [Header:] Aenmerkinge op de Raise [Erroneous header from the previous section of this work; correct headers on the next pages; even pages: Abel Tasmans ontdekking, odd pages: van t onbekende Suit-lant] DERDE DEEL Deses BOEKS, Sijnde een kort Verhael uyt het Journael van den Kommanduer Abel Jansen Tasman, int ontdekken van t onbekende Suit-Lant. [Marginal note: Gaen van Batavia] INt Jaer den 14. Augusti, is hy van Batavia t sail gegaen met twe Skepen, als het Jaght Heemskerk en t Fluyt-skip de Seehaen, ende sijn den 5. September aen t Ailant Mauritius ten anker gekomen, op Noorder brete van 20 gr. en lenkte 83. grad. 48. minut. sy bevonden t selfde Ailant 50. mijl Oostelijker als haer gissing, t welk in lenkte bedraeght 3. gr. 33. min. Den 8. Oktober van daer geskaiden, ende gaen ontrent Suid aen tot 40. of 41. gr. hadden Noordwesterende miswijsinge 23, 24 en 25 grade tot den 22. Oktober: van dien tijt ontrent Oost en wat Suydlijker tot den 29. op Suyder brete van 45. gr. 47. min. en lenkte 89. gr. 44. min. N.W. miswijsinge 26 gr. 45. min. Den 6. November op S. brete 49 gr. 4. min. lenkte 114. gr. 56 min. N.W. miswijsinge 26 grade, met veel mottigh, mistigh, windigh en buydigh weer: met holle dijningen uyt den Suyd-westen en Suyden, also datmen op drie streken geen Landt ontrent en konde vermoeden. Den 15. November op Suyder brete 44. gr. 3. min. lenkte 140 gr. 32. min. N. wester-miswijsinge 18. gr. 30. min. welke hard afneemt, also dat die den 21. sijnde op 158. gr. lenkte, is de miswijsinge niet meer dan 4. grad. Den 22. November sijnde daeghs daer na doen en stonden haere kompassen niet stil na behoren, sy gisten hier sailsteenige Mijnen, also de kompassen op geen aght streeken stil en stonden. Den 24. November op Suyder brete 42 gr. 25 min. en haer gemid- [p.57] [Marginal note: Desember Komen in A. van Diemens Lant.] delde lenkte 163. gr. 50. min. sagen Lant Oost ten Noorden van haer 10. mijlen, t welk sy noemden Anthoni van Diemens Lant, en hadden een reghtwijsent Kompas: dit Lant op de lenkte van 163. gr. 50. m. hadden veel storm en onweer, gaen ontrent Suyd ten Oosten aen langhs de Kuste tot 44. gr. Suyder brete alwaert Lant

2 Oostelijk loopt, en voort Noord-oost en Noordelijk: alwaer sy op S. brete van 43. gr. 10. min. en lenkte 167. gr. 55. min. in een Bay ankerden, diense Frederik Hendriks Bay noemden den eersten Desember. Sy vernamen wel geluyt van Mensken so haer doght, maer en sagen niet, sy saegen ook twee boomen ontrent 2 of derde half vaem dik, ende 60. of 65. voeten onder de takken hoogh, in welke boomen met vuersteen gehouwen en de bast afgeskilt was, omme daer op te klimmen (en de Vogels nesten te verlakken) in forme van trappen, yder wel gemeten vijf voeten van den ander staende, sulks dat syluyden vermoeden alhier seer grote Mensken te wesen, of dat de selfde door enige praktijk op de gesaide boomen wisten te komen: in d ene boom skenen dese gekorven trappen so vars ende groen als oft geen vier dagen geleden was datse gehouden waeren. Het geluyt van Mensken, alsook het gespel datse hoorden, was by na gelijk als een Trompe, of klaine Gom, twelk niet verre van haer was, maer sy en hadden niemant gesien. Sy sagen ook het spoor van wilde Gedierte, gelijkende klauwen van een Tyger, en andere Gedierten: vernamen hier ook Gomma van de boomen, en Gomma Lakka vande gront. De Eb en vloet was hier ontrent drie voet: de boomen en stonden niet dight, onbelemmert van dighte Bosskagie of kruepel Bos: sagen ook verskaiden rookingen van vuer stooken. Hebben hier niet uytgereght dan een pael geset, met het Kompagnies merk, en een Prince vlagge daer op, hadden hier 3 grade Noord-oostering. Den 5. Desember op S. brete van 41 gr. 34. min. en lenkte 169 gr. gaen van Anth. van Diemens Lant ontrent Oost aen, van voornemen om Oost te gaen tot de lenkte van 195. grade, om de Ailanden van Salomon te vinden. Den 9. Desember op S. brete van 42 gr. 37. min. en lenkte 176. gr. 29. min. N.O. miswijsinge 5. grade. Den 12. Desemb. hadden holle dijningen uit de Suid-westen. daerom int Suyd of Suid west geen Lant te vermoeden is. [Marginal note: Komen aen Seelandia Nova.] Den 13 Desemb. op S. brete van 42. gr. 10 min. en lenkte 188. gr. 28 min. N.O. miswijsinge 7 gr. 30 min. bekomen Lant int gesighte, [p.58] [Marginal note: Desemb ] dat seer hoogh en berghaghtigh was, twelk nu inde Kaerten genoemt wort Seelandia Nova, sy gaen Noord-oostwaert by t Lant heen, gelijk de Kaerte uitwijst, tot in een Bay daerse ankerden: op S. brete 40 gr. 50 min. en lenkte 191 gr. 41 min. N.O. miswijsinge 9 grad. en dat op den 18 Desemb By-voeghsel. [Marginal note: Van de Periesi, Antesi, en Antipodes.] Int voorgaende tweede Deel deses is gesait van de Esose Landen, dat die by na sijn onse Periesi (of indiense 20. graden Oostelijker waeren) anders genoemt onse Sijd-omwoners: t welk sijn die gene die met ons op een selve brete so veel ter

3 sijden om wonen, tot dat onse middagh is haer middernaght, gelijk hier voor te sien is. By de oude Geographen worden ook gestelt een yder sijn Antæsi of Tegen-overwoonders, dat sijn die gene die met ons op een selfde lenkte, so veel ten Suyden tegen over de Linie wonen, als wy benoorden de Linie wonen: en daerom komen dese haer middagen en middernaghten wel met d onse overeen, maer onsen Somer is by haer de Winter, en onse Winter by haer de Somer. Van dese plaetse en vinden wy niet bekent, of het moeste wesen de Ailanden Tristan da Kunha en Gonkalo de Alvaris, twelk sijn de Antesi met het Suydelijkste van Hispania. Ten derden wort nogh voornamelijk by de Geographen of Aertklootbeskrijvers gehandelt van de Antipodes of Tegenvoeters, dat sijn die gene die met de voeten reght tegen onse voeten staen: ende sijn die in lengte met ons 180 gr. of een half ront verskeelen, en in brete juist so veel besuiden de Linie als wy benoorden sijn. Dese hebbent alle met ons verkeert: dat is als by ons de Son opgaet, dan gaetse by haer onder, en alsse by ons ondergaet, dan gaetse by haer op: also dat onse middag is haer middernaght, en onse Somer is by haer de Winter, en so voort elk in tegendeel: waer van dat by de Oude Leeraers veel en wonderlijk gedisputeert is: gelijk te sien is inde Sonne Stilstant of Aertrijks Beweginge voor desen uitgegeven. En also dit nieu gevonden Seelandia Nova seer na met onse Tegenvoeters over een komt, of ten waere dat het nogh 10. graede Suidlijker lagh, en daerom de Tegenvoeters van Galissen en Poortugael: waer door dat dit my wel aenstont om hierby te voegen, ende gaen voort tot het Journael. Dese Inwoonders waren grof van stemme, dik en bot van gebeenten, kwaemen niet tot een steen-stuks skoot aen boort: sy bliesen ook menighmael op een Instrument, twelk geluit gaf als een der Moren Trompetten, waer tegen dat d onse ook bliesen: haer koluer was tusken bruin en geel, hadden swart hair, reght boven op de kruine des hoofts vast gebonden, in maniere en fatsoen als de Ja- [p.59] [Marginal note: Desemb ] panners, aghter aent hooft, dogh wel so lang en dik van hair, waer op dat een groote dikke witte veder stont: haer kleederen waeren sommige van matten, andere van katoen, dogh het boven lijf naekt. Den 19 Desember begonden dese Tegenvoeters wat stouter en vrymoediger te worden, want sy laiden daer op toe om met het Jaght enige ruiling of koopmanskap te beginnen, also datse begonden aen boort te komen: de Kommanduer dit siende begon te vreesen ofse wel moghten overvallen worden, sant sijn Boot of Prauw met 7. Mannen om haer te waerskouwen datse dit Volk dogh niet te veel betrouwen souden, sy aldus van Boort afgaende, en dat sonder enigh geweer by haer hebbende, worden self van dese Antipodessen overvallen, en 3. of 4. van de haere doot geslaegen, de rest ontswommen: dit worde by haer al gesoght te wreeken, maer het water wat hol gaende en konden tot haer voornemen niet komen: dese Bay worde by haer om dese oorsaeke genoemt de Moordenaers Bay, gelijk die ook inde Kaerten getaikent wort. Van dese Bay gaense voort Oost aen, en vonden haer rontom int Lant, het

4 skeen een goet Lant, vrughtbaer en welgestelt, dogh veel onweer en Weste winden, also datse met veel moiten daer uyt kwaemen. Den 24. Desember, dewijle dat sy om de wint niet wel ten Noorden konden geraeken, ook niet wetende of sy ten Noorden een doorgank vinden souden, en de vloet uit den Suid-oosten komende, beslotense om weer de Boght in te gaen, en daer een doorgank te soeken, maer op den 26. Desemb. de wint haer wat beter dienende sijn Noord-waert en wat Westelijker op gegaen. Den 4. Januari op S. brete van 34. gr. 35. min. lenkte 191 gr. 9. min. N.O. miswijsinge 8 gr. 40 min. komen aen de Noord-west hoek van dit Lant, dewijle datse holle dijningen uit den Noord-oosten vernaemen, en daerom niet twijfelden of daer moeste een grote See int N.O. wesen, waer over datse haer verblijden, als nu een doorgank bekomen hebbende. Alhier lagh ook een Ailant twelk sy noemden Drie Koningen Ailant, alwaerse na toe gingen om te vervarsen, en daer by komende sagen opt geberghte 30 of 35 Mensken, sijnde van lange statuere (somen van verre konde sien) met stokken of knodsen, welke met grove luyde stemmen haer toe riepen, maer sy en kondent niet verstaen, en dese Mensken voortgaende maekten geweldigh grote wijde stappen, ofte skreden: int omroyen van dit Ailant vertoonden hun wainigh Mensken, en saegen ook wainigh of geen gebout Lant, [p.60] [Marginal note: Ianuari 1643.] dan alleen een varse Rivier, alwaer d onse meenden water te haelen, dogh door ongelegentheden en konden tot haer voornemen niet wel geraeken: [Marginal note: Gaen van Seelandia Nova.] Waer me datse besloten om met een Oosten koers te vaeren tot de lenkte van 220. graede, ende dan Noord-waerts tot Suider brete van 17 grade, ende dan wederom West-waerts tot de Kokes en Hoornse Ailanden (by Willem Skouten gevonden) om aldaer (of wat eer) te vervarsen. Want sy hadden op Anth. van Diemens Lant wel aent Lant geweest, maer niet met allen bekomen: ende aen dit Seelandia Nova niet eens aent Lant geweest. Den 8. Januari op S. brete 32. gr. 25. min. en lenkte 192. gr. 20 m. N.O. miswijsinge 9. gr. hadden grote dijningen uyt den Suid-oosten, also dat op die streek geen Lant te vermoeden is. Den 12. Januari op S. brete 30 gr. 5 min. en lenkte 195 gr. 27. min. N.O. miswijsinge 9. gr. 30. m. hadden holle dijningen uit den Suid-oosten en Suid-westen. Den 16 Januari op S. brete 26. gr. 29. min. en lenkte 199. gr. 32 m. Noord-oosterende miswijsinge 8 grade. Den 19. Januari op S. brete 22. gr. 35. min. en lenkte 204. gr. 15. min. N.O. miswijsinge 7 gr. 30. min. sien een Ailant 2. of 3 mijl int ront, hoogh, stail en bar, so het skeen, hadden daer geern wat dight by geweest, maer en konden niet, om de S.O. en S.S.O. wint, sy gaven het den naem van Pijlsteerts Ailant, om de menigte der Pijlstaerten, sanderdaeghs saegen al weer twe Ailanden. Den 21 Januari op S. brete 21. gr. 20. min. en lenkte 205. gr. 29. min. N.O. miswijsinge 7. gr. 15. min. komen aen het Noordelijkste Ailant, welk het grootste en niet hoogh was, sy gaven het de naem van Amsterdam, en t ander Middelburgh. Op dit Amsterdam bekomense veel Verkens, Hoenders, en

5 alderhande Fruiten, d Inwoonders waeren vriendelijk, hadden geen geweer, en skeenen van geen kwaet te weten, uitgesait dat het steelen by haer vry stont. De stroom en gaet daer niet hart, de Ebbe loopt om de Noord-oost, en de vloet om de Suid-west, sy reekende een Suid-weste Maen hoogh water te maeken, en vloide 7 of 8 voet op en neer, de wint geduerelijk Suid-oost en S.S.O. waer me dat het Jaght Heemskerk is driftigh geworden, en sy van dit Ailant afgeraekt sijn, sonder water in te nemen, twelk hier ook niet heel gereet en was. [Marginal note: Komen aen het Ailant Rotterdam.] Den 25 Januari op S. brete 20 gr. 15 m. en lente 206 gr. 19 min. N.O. miswijsing 6 gr. 20 min. nadatse verskaiden klaine Ailandekens sagen, koman aent Ailant Rotterdam (gelijk dit in de Kaerten [p.61] [Marginal note: Ianuari 1643.] vertoont) het Volk was vriendelijk en sonder geweer, als voren, maer ook heel diefaghtigh: alhier hebbense vars water bekomen, en ander vervarsing, sy hebben ook t Ailant door gegaen, en vonden de Kokwes of Klappus bomen in menighte ordentlijk nevens malkander geplant staen: ook Tuinen die de Bedden sierlijk int vierkant gemaekt, ende met alderhande Aert vrughten besait waren de Fruitbomen meest op alle plaetsen stonden lijnreght, also dat het een lust was om te aenskouwen, alomme met een lieffelijken ruek en guer van sigh gevende. Van dit Ailant Rotterdam afgaende sagen nogh enige Ailanden, gelijkt op die plaets in de Kaert vertoont: ende waeren van voornemen om nu eerst te gaen Noord aen tot ontrent 17 grade S brete, en voort West, om de Verraders en Hoornse Ailanden niet voorby te vaeren, sy hadden S.O. en O.S.O. wint. Den 6. Februari op S. brete 17 gr. 19 min. en lenkte 201 gr. 35 m. waeren wel in 18 of 20 Ailanden verwart, die alle met resiffen, reven, banken, drooghten en klippen beset waeren, welke Ailanden in de Kaerten met de naem van Prins Willems Ailanden en Heemskerk droogten getaikent staen. Den 8. Februari op S. brete 15 gr. 29 m. en lenkte 199 gr. 31. min. hadden veel regen met harde wint uit den noord-oosten en N.n.O. ook dijsigh en donker weer, en vreesden ofse wel veerder om de West moghten wesen als haer gissing: en om niet besuiden Nova Guinea te vervallen, of in enige onbekende plaetsen, ook om het windigh duyster weer, besluiten om noorden of N.n.W aen te gaen, tot of 6 gr. S. brete, en dan om de West tot Nova Guinea, om aldus in minder perijkel te wesen. Den 14 Februari op S. brete 16 gr. 30 min. en lenkte 193 gr. 35 min. hadden tot nogh toe alle dagen regen met storm winden, en nu wat stilder, haelense ook advijs van het Skip de Seehaen, twelk ook al opt selfde uitkomt. Den 20 Februari op S. brete 13 gr. 45 m. en lenkte 193 gr. 35 min. nogh al dik, donker, dijsigh en regenaghtigh weer, de See skiet van alle kanten, en de wint variabel. Den 26 Februari op S. brete 9 gr. 48 m. en lenkte 193 gr. 43 min. al geduerigh noord weste winden, en hadden in 21 dagen noit drogen dagh gehat.

6 Den 2 Maert op S. brete 9 gr. 11 min. en lenkte 192 gr. 46 m. N.O miswijsinge 10 gr. het weer en wint veranderlijk. Den 8 Maert op [p.62] [Marginal note: Maert ] S. brete 7 gr. 46 min en lenkte 190 gr. 47 min. weer en wint als voren. Den 14 Maert op S. brete 10 gr. 12 m. en lenkte 186 gr. 14 m. N.O miswijsinge 8 gr. 45 m. sy hadden voor desen in 12 etmalen geen hoogte konnen bekomen, om oorsaeke dat het alle dagen dik, donker en mottigh weer was, met veel regen. Den 20 Maert op S. brete 5 gr. 15 min. en lenkte 181 gr. 16 minut. N.O miswijsinge 9 gr. het weer hadde doen beter geweest. Den 22 Maert op S. brete 5 gr. 2 min. en lenkte 178 gr. 32 min. goet weer met Ooste passaet, bekomen Lant int gesighte 4 mijl west van haer, ende sijn een menighte van klaine Ailanden wel 20 int getal, inde Kaert genoemt Onthong Java, ende leggen ontrent 90 mijl van de Kuste van Nova Guinea. Den 25 Maert op S. brete 4 gr. 35 m. en lenkte 175 gr. 10 m. miswijsing 9 gr. 30 min. ende sijn nu by d Ailanden van Marken (alle by W. Skouten of J. le Maire gevonden) wel 14. of 15. int getal: het sijn rouwe Inwoonderen, hebben haer swarte hair op gebonden gelijk de booswighten van de Moordenaers Bay in Nova Seelandia. Den 29 Maert komen by de Groene Ailanden: den 30 by S. Jans Ailant. [Marginal note: Komen aen Nova Guinea.] Den eersten April op S. brete 4 gr. 30 min. en lengte 171 gr. 2 min. N.O miswijsinge 8 gr. 45 min. komen aen de kuste van Nova Guinea, aen een hoek by de Spangiaerden Kabo S. Maria genoemt, ende gaen langs de Kuste ontrent noord-west heen, tot Anthoni Kaens Ailant, Gardenijs Ailant, de Vissers Ailanden, tot den uitstekenden Struis-hoek, alwaert Lant hem Suid-lijk en Suid-oostelijk ontvalt, het welk sy volgen en gaen Suid-waert op, tot nader ontdekking van die Landen, ofte om een passaegie na de Suid te vinden. Den 12 April op S. brete 3 gr. 45 m. en lenkte 167 gr. N.O miswijsinge 10 gr. sy kregen alhier sodanigen Aertbevinge, dat al het Volk (hoe diep in slaep wesende) uit de Koyen seer verbaest boven komen, van meeninge sijnde dat het Skip stiet op een Klip, dogh het loot geworpen en vonden geen gront, sy hadden naderhant nogh al verskaiden bewegingen van Aertbevinge, maer noit so geweldig als de eerste: sy waeren doen binnen de Struis-hoek en gingen na de Boght van Goeden Hope. Den 14 April op S. brete 5 gr. 27 m. en lenkte 166 gr. 57 m. N.O miswijsinge 9 gr. 15 m. alhier saegense het Lant van O.n.O. na het [p.63] [Marginal note: April ] Suiden en voort tot het S.S.W sy waeren van meninge om tusken baiden (alhoewel te vergeefs) een doorgank te vinden, maer bevonden nu dit Lant tot int Westen toe

7 aen malkander vast te wesen, daerom haere Koers ten Westen langs dese Kuste gewent hebben, en hadden veel stilte. Den 20 April op S. brete 5 gr. 4 min. en lenkte 164 gr. 27 m. n.o. miswijsinge 8 gr. 30 m. des naghts komense aen het Brandent Ailant, sy sagen een groten brant boven uit het Geberghte komen, daer Willem Skouten ook van skrijft, sy gaen tusken dit Ailant en t vaste Lant door, en sagen ook veel vieren dight aen t Water, als ook ontrent tot het midden van t hoge Geberghte: hier uit oordeeldense dit een Volkrijk en bewoont Ailant te wesen. Sy hadden langhs dese Kuste van Nova Guinea veel stilte, en sagen ook gestadigh hout drijven als klaine bomen, en bamboesen, met andere vuilighait van t Lant, dat uit de Rivieren komt, waer uit sy besluiten dat er veel Rivieren sijn, en een goet Lant moet wesen: des anderen daeghs komen sy by de hooge brandende Bergh, en gaen langhs het Lant Westnoord-West heen. Den 27 April op S. brete 2 gr. 10 min. en lenkte 156 gr. 47 min sy meenden aent Ailant Moa te wesen, maer sy waeren aen Jamma dat een wainig Oostelijker is als Moa: alhier bekomense veel Klappes noten, en anders: het Volk was heel swart, en watse ons Volk hoorden spreken, dat kondense daetlijk perfekt na spreken, twelk een gewis taiken is, dat haere Tael rijk van woorden is, en swaer om uit te spreken moet sijn, overmits datse de Letter r. veel in haere woorden ja somtijts wel 2 of 3 teffens gebruikten. Des anderen daeghs komense voor Moa, daerse ook veel vervarsing bekomen hebben, en door tegenwint blevense hier tot den 6 May, also datse wel 6000 Klappes of Kokes-noten en 100 bossen Pysangh geruilt hebben. Ontrent het begin van haer ruiling aent Ailant Moa, so worde uit baldadighait (of anders) met een Pijl van dese Inwoonders geskoten, daer van een uyt d onse geraekt worde: dit also verloopende hebben met haere Skepen wat digter aent Lant geset, waer over dat dit Volk so bevreest was, datse dien die d onse met de pijl geskoten hadde, selfs aen Boort braghten, om met hem te doen wat d onse beliefden, en sy waeren ook sint dien tijt veel beter te spreken, het was met haer ruiling of anders, also dat d onse wel stukken van yseren hoepen naemen, daer een heft aen gemaekt, en wat glad en [p.64] [Marginal note: May ] skarp geslepen, so wordent haer voor messen verruilt. Wel light dat haer nogh indaghtigh geweest is, het gene dat haer met Willem Skouten weervaren was, van over 27. Jaeren, dat was int Jaer den 16. July, dewijle sy haer eerst heel wederspannigh en verradelijk gestelt hadden, so hebben Jakob le Maire met haer Skip digt aent Lant tusken de Ailanden ingeset, en hebben met grove stukken geskoten langs de strant en Boswaert in, dat de Koegels met groot geraes door het Bosgh vlogen: waer door dat dese Swarten vloden, en doen niet eens en dorsten uitkijken, maer daer na wel me handelen konden.

8 Den 12. May op S. brete 0 gr. 54 min. en lenkte 153. gr. 17 min. N.O. miswijsing 6 gr. 30 min. sy sailen langs de Noortsijde van Willem Skoutens Ailant, het skeen een rat Volk te wesen, en een wel bewoont Ailant, van 18 of 19 mijlen lank. Den 18 May op S. brete 0 gr. 26 min. en lenkte 147 gr. 55 min. N.O. miswijsing 5. gr. 30. min. sy waeren Kaep de goeden Hoop gepasseert, en komen nu aen de West-hoek van Nova Guinea, een gebrooken hoek Lants: sy hadden veel variabele, stille tegenwinden met regen, ende gaen (van dese hoek) Suid-waert na Seram, daerse den 27. May by kwamen, aen de Noortsijde, sy gaen voort benoorden Boure en Bouton door de Straet, en voort na Batavia, alwaerse den 15. Jnny[sic] voor kwamen op S. brete 6. gr. 12. min. en lenkte 127. gr. 18 min. De Raise volbraght in 10. Maenden.