Vergelijking van de functies van reflexieve werkwoorden in het Russisch en het Servisch en Kroatisch

Transcriptie

1 Vergelijking van de functies van reflexieve werkwoorden in het Russisch en het Servisch en Kroatisch MA-scriptie Slavische talen en culturen Universiteit van Amsterdam Eerste begeleider: mw. dr. J. Kalsbeek Tweede begeleider: dhr. dr. A.A. Barentsen Studiejaar Naam: Dragana Dragušin Collegekaartnummer: Adres: De Rijpgracht 2AH VR Amsterdam

2 Voorwoord Met deze scriptie sluit ik mijn studie Slavische talen en culturen aan de Universiteit van Amsterdam af. Ten eerste wil ik mijn scriptiebegeleiders mw. dr. J. Kalsbeek en dhr. dr. A.A. Barentsen bedanken voor hun scherpe blik, strakke begeleiding, kritische kanttekeningen en al hun hulp betreffende mijn scriptie. Mijn dank gaat hierbij uit naar alle docenten van binnen en buiten de opleiding die hebben bijgedragen aan mijn ontwikkeling en kennis tijdens deze studie. In het bijzonder wil ik nog mijn docenten mw. dr. A.V. Peeters-Podgaevskaja en dhr. dr. W.J.J. Honselaar bedanken voor hun zinvolle opmerkingen, kritische blik en verdere begeleiding tijdens mijn studieperiode. Ten slotte wil ik nog mijn familie en vrienden bedanken voor hun belangstelling en morele steun. 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Onderzoeksvraag Opbouw 6 2 Reflexieve werkwoorden De vorm van reflexieve werkwoorden in het Russisch 6 en in het Servisch/Kroatisch 3 Reflexieve werkwoorden in het Russisch Persoonlijke reflexieve werkwoorden Reflexieve subjectwerkwoorden Extern-wederkerend Intern-wederkerend Possessiеve reflexieve werkwoorden/ reflexieve werkwoorden 11 met geïmpliceerd object Benefactief-wederkerend Karakteriserend-intransitief Reciproque-wederkerend (wederkerig) Reflexieve objectwerkwoorden Decausatieve reflexieve werkwoorden Conversieve reflexieve werkwoorden Modale quasi-passieve reflexieve werkwoorden Persoonlijke passieve reflexieve werkwoorden Half-passief Manifesterend-passief Reactief Onpersoonlijke reflexieve werkwoorden Half-passief Manifesterend-passief 24 3

4 3.2.3 Reactief 25 4 Reflexieve werkwoorden in het Servisch/Kroatisch Persoonlijke reflexieve werkwoorden Reflexieve subjectwerkwoorden Extern-wederkerend Intern-wederkerend Possessiеve reflexieve werkwoorden/ reflexieve werkwoorden 31 met geïmpliceerd object Benefactief-wederkerend Karakteriserend-intransitief Reciproque-wederkerend (wederkerig) Reflexieve objectwerkwoorden Decausatieve reflexieve werkwoorden Conversieve reflexieve werkwoorden Modale quasi-passieve reflexieve werkwoorden Persoonlijke passieve reflexieve werkwoorden Half-passief Manifesterend-passief Reactief Onpersoonlijke reflexieve werkwoorden Onpersoonlijke constructies met se Half-passief Manifesterend-passief Reactief 44 5 Transitieve en intransitieve reflexieve werkwoorden 45 6 Conclusie 48 7 Geraadpleegde literatuur 50 4

5 1 Inleiding Reflexieve werkwoorden zijn een bekend fenomeen in de Slavische talen. Wat betreft de reflexieve werkwoorden zijn er naast evidente verschillen ook duidelijke overeenkomsten tussen het Russisch en het Servisch en Kroatisch 1. Bij de interpretatie van concrete gevallen van reflexieve werkwoorden spelen in alle drie de talen de volgende factoren een belangrijke rol: de lexicale betekenis van het basiswerkwoord, de aard van het onderwerp, de rollen die door de participanten worden gespeeld en de context. Het samenspel van deze factoren is hierbij van groot belang. Dit samenspel bepaalt de interpretatie van de reflexieve werkwoorden. In de literatuur worden deze interpretaties gegroepeerd in een aantal categorieën. Deze categorieën worden in de literatuur over de drie verschillende talen echter verschillend benoemd. Ook is het onderscheid dat in de literatuur gemaakt wordt tussen de categorieën van de reflexieve werkwoorden niet altijd scherp. In de linguïstische literatuur over het Russisch en het Servisch/Kroatisch verschillen de interpretaties en theorieën over deze werkwoorden sterk van elkaar. Linguïsten focussen zich op verschillende factoren, en termen waarmee de betekenissen van de reflexieve werkwoorden worden benoemd komen vaak niet overeen. In mijn scriptie wil ik de verschillen en de overeenkomsten tussen het Russisch en het Servisch/Kroatisch wat betreft gebruik en functies van de reflexieve werkwoorden nader onderzoeken. Hierbij probeer ik de interpretatiecategorieën voor het Russisch en het Servisch/Kroatisch tegenover elkaar te stellen en zal ik de verschillende factoren die bij de reflexieve werkwoorden in de drie talen centraal staan toelichten. 1.1 Onderzoeksvraag Wat zijn de voornaamste verschillen en overeenkomsten tussen het Russisch en het Servisch/Kroatisch wat betreft de reflexieve werkwoorden? Deelvragen: Welke factoren spelen een rol bij verschillende interpretaties van de reflexieve werkwoorden in het Russisch? Welke factoren zijn specifiek bij de interpretaties van de reflexieve werkwoorden in het Servisch en Kroatisch? Komen de verschillende benaderingen van de reflexieve werkwoorden bij deze drie talen overeen? 1 Servisch en Kroatisch werden heel lang beschouwd als één taal (Servokroatisch), omdat Servië en Kroatië delen waren van één land: Joegoslavië. Tussen deze twee talen zijn er veel overeenkomsten, maar ook verschillen o.a. wat betreft het werkwoordsysteem. In mijn scriptie heb ik deze verschillen buiten beschouwing gelaten. 5

6 1.2 Opbouw In hoofdstuk 2 behandel ik in het kort wat er in het algemeen over de reflexieve werkwoorden in het Russisch en in het Servisch/Kroatisch is geschreven. De vorm en de betekenis van de reflexieve werkwoorden in deze drie talen komen in dit hoofdstuk aan bod. In hoofdstuk 3 behandel ik de reflexieve werkwoorden in het Russisch en in hoofdstuk 4 doe ik hetzelfde voor het Servisch/Kroatisch. In hoofdstuk 5 behandel ik in het kort de transitieve en intransitieve reflexieve werkwoorden. Hoofdstuk 6 geeft een antwoord op mijn onderzoeksvraag en hoofdstuk 7 geeft de geraadpleegde literatuur. 2 Reflexieve werkwoorden Bij reflexiviteit staat een specifieke vorm van однореферентность ( coreferentie ) centraal; een volledige of gedeeltelijke overlapping van de objectparticipant en het subject (Knjazev 2007: 259). Wat betreft het verwoorden van een reflexieve handeling behoren het Russisch en het Servisch/Kroatisch, net als andere Slavische talen, tot two-form languages. Er zijn twee manieren om een reflexieve gebeurtenis weer te geven (Knjazev 2007: 260): In het Russisch: 1. het reflexief pronomen себя; 2. het suffix ся/-сь. In het Servisch/Kroatisch: 1. het reflexief pronomen sebe; 2. het clitische reflexieve persoonlijke pronomen (partikel) se. In de linguïstische literatuur worden ook de termen heavy- respectievelijk light- reflexive gebruikt. 2 In mijn scriptie laat ik de heavy-reflexive constructies buiten beschouwing. 2.1 De vorm van reflexieve werkwoorden in het Russisch en in het Servisch/Kroatisch Reflexieve werkwoorden zijn normaliter afgeleid van een niet-reflexief basiswerkwoord. Zij worden gevormd door middel van het suffix -ся/-сь in het Russisch, en door middel van het clitisch reflexieve persoonlijke pronomen se in het Servisch/Kroatisch. Een beperkte groep reflexieve werkwoorden komen alleen voor als reflexief, als in het Russisch бояться i ( bang zijn voor ), смеяться i ( lachen ), понадобиться p ( nodig zijn ), etc. In het Servisch/Kroatisch worden werkwoorden als bojati i se ( bang zijn voor ), brinuti i se ( zich zorgen maken ), diviti i se ( bewonderen ), nadati i se ( hopen ), etc. alleen in reflexieve constructies gebruikt (Stevanović 1974: 561, voetnoot 2). Een aantal reflexieve werkwoorden wordt gevormd door combinatie van een prefix en bijvoorbeeld in het Russisch het suffix -ся/-сь. Voorbeelden van deze geprefigeerd-reflexieve werkwoorden in het Russisch (Honselaar 2003: ): 2 Heavy : себя (Russisch) en sebe (Servisch/Kroatisch); light : -ся/-сь (Russisch) en se (Servisch/Kroatisch), Knjazev 2007:

7 доискаться p ( boven water weten te krijgen ), сбежаться p ( te hoop lopen ), выспаться p ( uitslapen ), etc. Voorbeeld hiervan in het Servisch/Kroatisch: najesti p se ( zich vol eten ). Soms correspondeert de betekenis van het reflexieve werkwoord met de betekenis van het basiswerkwoord, bijvoorbeeld in het Russisch is de betekenis van открываться i en открывать i dezelfde ( openen ). Bij andere reflexieve werkwoorden correspondeert de betekenis van het reflexief niet met de betekenis van het basiswerkwoord, bijvoorbeeld пытать i folteren, martelen tegenover пытаться i /попытаться p proberen, pogen (Honselaar 2003: 483). De term reflexief blijkt vrij verwarrend te zijn. Als men bijvoorbeeld in het Russisch alle werkwoorden op -ся/-сь reflexieve werkwoorden noemt, slaat het woord reflexief op een vormkenmerk van deze groep werkwoorden. Wanneer men naar de betekenissen van werkwoorden op -ся/-сь kijkt, blijkt dat zij een heel spectrum van verschillende betekenissen hebben, waaronder reflexief of wederkerend, maar ook passief, reciproque, reactief, etc. (Honselaar 2003: 484). In deze scriptie zal ik de term reflexief alleen gebruiken wanneer het om een vorm met -ся/-сь gaat. We hebben in hoofdstuk 1 gezien dat verschillende interpretaties van de reflexieve werkwoorden kunnen worden gegroepeerd in een aantal categorieën. Deze indeling in interpretatiecategorieën betekent niet dat er een vaste relatie bestaat tussen een bepaald werkwoord en een bepaalde categorie: één werkwoord kan in verschillende contexten - in verschillende categorieën worden ondergebracht (Honselaar 2003: , 498). In de hoofdstukken 3 en 4 ga ik verder in op bepaalde categorieën van interpretaties van reflexieve werkwoorden waarbij ik een onderscheid maak tussen persoonlijke en onpersoonlijke reflexieve werkwoorden. Omdat ik in mijn scriptie een vergelijking tussen het Russisch en het Servisch/Kroatisch maak, loopt de indeling in hoofdstukken 3 en 4 parallel. 3 Reflexieve werkwoorden in het Russisch In Westerse linguïstische literatuur, in tegenstelling tot Russische grammatica s, is het gebruikelijk om ervan uit te gaan dat -ся/-сь zelf een bepaalde betekenis heeft. Hieronder een citaat van Honselaar: De betekenis van -ся/-сь bestaat hierin, dat de relatie tussen de rollen die de participanten in het aangeduide gebeuren vervullen enerzijds, en syntactische posities anderzijds, anders is dan in het niet-reflexief gebruik. Kenmerkend is dat- in vergelijking met het niet-reflexieve basiswerkwoord een minder actieve, een minder naar buiten gerichte, een meer karakteriserende en meer proces-achtige interpretatie bedoeld is (Honselaar 2003: 485). In haar boek Russian Reflexive Verbs. In Search of Unity in Diversity (1990) heeft ook Gerritsen het over één algemene betekenis van het reflexieve ся in het Russisch: A constant which is present in all the interpretations, from which all the possible uses (such as reflexive, middle, passive, impersonal ) may be explained. Thus, these uses do not 7

8 represent independent meanings but are interpretations of this single, invariant meaning (Gerritsen 1990: 2). Volgens Gerritsen zijn er twee uitgangspunten voor deze algemene betekenis: starting point (Stp) en terminal point (Tp): The Stp of a personal non-reflexive finite verb is expressed by its subject: the causal chain always starts from the subject-referent, unless this subject-referent role has a patient role as its only role, which is the case with participial passive; the Tp is expressed by the acc. O[bject] of a transitive verb (and by the subject of a PP [passive participle]). The invariant meaning of personally used sja may now be described as follows: the causal chain of events starts and ends with the subject-referent, i.e. the subject of a Vsja is both the Spt and Tp. (Gerritsen 1990: 11). In dit hoofdstuk zal onderscheid worden gemaakt tussen persoonlijke en onpersoonlijke reflexieve werkwoorden. Bij persoonlijke reflexieve werkwoorden staat een onderwerp in de nominatief, en bij onpersoonlijke reflexieve werkwoorden ontbreekt een onderwerp in de nominatief. 3 Ook zal onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten persoonlijke reflexieve werkwoorden: reflexieve subjectwerkwoorden en reflexieve objectwerkwoorden. Indeling van de interpretatiecategorieën correspondeert voor een deel met de indeling van Reflexieve werkwoorden van W. J. Honselaar in Russische grammatica (2003: ). Ook zal ik in dit hoofdstuk proberen om de benadering van Honselaar met o.a. de categorieën van Knjazev (2007: ) te vergelijken. 3.1 Persoonlijke reflexieve werkwoorden Knjazev maakt in zijn Grammatiĉeskaja semantika (2007: 264) onderscheid tussen twee soorten persoonlijke reflexieve werkwoorden. Russische persoonlijke reflexieve werkwoorden worden in twee groepen ingedeeld: субъектные ( reflexieve subjectwerkwoorden ) en объектные ( reflexieve objectwerkwoorden ). Bij de eerste groep horen werkwoorden waarvan het subject in het reflexief hetzelfde is als bij het niet-reflexieve basiswerkwoord, bijvoorbeeld: причѐсывать i волосы - причѐсываться i ( haar kammen ), сдерживать i себя - сдерживаться i ( zich beheersen, zichzelf in de hand houden ), обнимать i друг друга - обниматься i ( elkaar omhelzen ), etc. Bij de tweede groep wordt het object van het niet-reflexieve werkwoord het subject van het reflexieve werkwoord, bijvoorbeeld: читает i книгу - книга читается i ( [hij] leest het boek - het boek wordt gelezen ), (Knjazev 2007: 264, met verwijzing naar een artikel van Janko-Trinickaja uit 1962). Om te bepalen bij welke van deze twee interpretaties een reflexief werkwoord hoort, moet men rekening houden met verschillende factoren, als o.a. bezield vs. onbezield subject, lexicale betekenis van het werkwoord, context, etc. (Knjazev 2007: 267). 3 Aanwezigheid van een onderwerp kan ook geïmpliceerde aanwezigheid betekenen (Honselaar 2003: 495), bijvoorbeeld in het Russisch: Что делает? Чешется i весь. Wat doet hij? Hij krabt zich overal. In het Servisch/Kroatisch: Šta radi? Češe i se iza uha. Wat doet hij?- Hij krabt zich achter zijn oor. 8

9 Voorbeelden van reflexieve subjectwerkwoorden: 1. Мальчик готовится i к экзамену. De jongen bereidt zich voor op zijn examen. 2. Эта мазь сильно жжется i. Deze zalf brandt erg [op de huid]. 3. Девушки, продающиеся i за кусок хлеба. Meisjes die zichzelf verkopen voor een stuk brood. Voorbeelden van reflexieve objectwerkwoorden: 1. Ракета готовится i к старту. De raket wordt voorbereid op de lancering. 2. Эта мазь наносится i тонким слоем. Deze zalf moet in een dunne laag aangebracht worden. 3. Девушки, продающиеся i на невольничьем рынке. Meisjes die verkocht worden op een slavenmarkt. De laatste voorbeelden bij beide groepen (voorbeelden nummer 3) illustreren hoe belangrijk de context kan zijn. Naast deze twee groepen persoonlijke reflexieve werkwoorden, bestaan er ook talloze reflexieve constructies waarbij een onderwerp in de nominatief ontbreekt: onpersoonlijke reflexieve constructies. Voorbeeld: Здесь мне хорошо работается i. Ik vind het leuk om hier te werken. Deze drie hoofdcategorieën bestaan uit verschillende subcategorieën. Hieronder ga ik verder in op de persoonlijke reflexieve werkwoorden; de onpersoonlijke reflexieve werkwoorden behandel ik verder in paragraaf Reflexieve subjectwerkwoorden Er zijn verschillende typen reflexieve subjectwerkwoorden. In mijn scriptie maak ik onderscheid tussen de volgende zes categorieën: extern-wederkerend, intern-wederkerend, possessief-reflexief/wederkerend met geïmpliceerd object, benefactief-wederkerend, karakteriserend-intransitief en reciproque-wederkerend (wederkerig) Extern-wederkerend Bij deze interpretatie van de wederkerende werkwoorden doet de onderwerpsparticipant iets met zichzelf. Bij de extern-wederkerende interpretatie is er een objectsparticipant waar de handeling op gericht is, en is deze participant gelijk aan (of een deel van) de referent van het onderwerp (Honselaar 2003: 490). 9

10 In de Russische linguïstische literatuur noemt men deze wederkerende werkwoorden собственно - рефлексивные глаголы. Volgens Knjazev zien we hier een volledige overlapping van de objectparticipant en het subject: een absolute of totale reflexiviteit. Bij deze werkwoorden gaat het om bewuste handelingen, waarbij het subject alleen een levend wezen kan zijn (een mens of een dier). Voorbeelden van extern-wederkerende werkwoorden: мыться i ( zich wassen ), вытираться i ( zich afdrogen, zich droogwrijven ), одеваться i ( zich aankleden ), закутаться p ( zich goed inpakken bv. met warme kleding), причесываться i ( zich kammen), etc. Ook wederkerende werkwoorden die een oordeel over het gedrag van het subject weergeven, horen bij deze groep reflexieve werkwoorden: опозориться p ( zich te schande maken, zich blameren ), (Knjazev 2007: ). Voorbeelden (Honselaar 2003: 490): Одни [актѐры] переодевались i, другие мазались i. Sommige [acteurs] verkleedden zich, anderen schminkten zich. Потеряв p всѐ, он впал p в отчаяние и застрелился p. Toen hij alles was kwijtgeraakt, heeft hij zich uit wanhoop een kogel door het hoofd geschoten. Я как-нибудь сам защищусь p. Ik zal mezelf wel op de een of andere manier verdedigen. Het onderscheid tussen de extern-wederkerende en de intern-wederkerende interpretatie (zie ) is niet altijd even helder: bij beide interpretaties refereert de onderwerpsparticipant naar zichzelf. Volgens Gerritsen kan men extern-wederkerend ( agentive reflexive Vsja ) van intern-wederkerend ( actional reflexive Vsja ) onderscheiden doordat bij de eerste groep het reflexieve werkwoord vervangen kan worden door het basiswerkwoord + себя (Gerritsen 1990: 72). Men kan bijvoorbeeld in plaats van мыться мыть себя gebruiken, maar *бросать себя in plaats van бросаться is onjuist. In volgende paragraaf bespreek ik verder de intern-wederkerende interpretatie Intern-wederkerend Bij deze interpretatie verricht de onderwerpsparticipant een handeling aan zichzelf. De handeling is niet gericht op een extern object, maar de onderwerpsparticipant onderneemt enige actie waardoor hij zelf bijvoorbeeld naar beneden stort of snel iets doet, etc. Soms wordt de handeling verricht als gevolg van een aansporing of aanzet van buiten af, bijvoorbeeld als de onderwerpsparticipant niet zelf het initiatief tot de handeling neemt (Honselaar 2003: ). Voorbeelden: Он бросается i с высокого берега в воду. Hij stort zich van de hoge oever in het water. Он прижался p лицом к холодному стеклу. Hij drukte zijn gezicht tegen de koude ruit. Пастух торопился i в село. De herder haastte zich naar het dorp. Анна училась i играть i на скрипке. Anna leerde vioolspelen. 10

11 Учительница подняла p одну за другую нескольких учениц - ученицы поднялись p. De onderwijzeres liet een aantal leerlingen om de beurt opstaan, en de leerlingen stonden op. Knjazev (2007: 278) onderscheidt nog een categorie reflexieve werkwoorden die naar mijn mening sterk met de intern-wederkerende werkwoorden overeenkomen. Ook bij deze causatieve reflexieve werkwoorden (рефлексивно-каузативные рефлексивные глаголы) verricht de onderwerpsparticipant een handeling aan zichzelf, waarbij de uitvoerder van de handeling niet altijd duidelijk blijkt te zijn. De onderwerpsparticipant kan zelf de handeling uitvoeren, maar ook iemand anders. In de concrete gevallen blijft het vaak in midden of een handeling wordt uitgevoerd met hulp van buitenaf, of dat de onderwerpsparticipant zelf handelt, bijvoorbeeld: Я фотографировался i последный раз два года назад. De laatste keer dat ik foto s heb laten maken, was twee jaar geleden. Я иду стричься i. Ik ga mijn haar laten knippen. Deze interpretatie van de reflexieve werkwoorden kan naar mijn mening ook als benefactief worden gezien: de onderwerpsparticipant voert een handeling uit ten behoeve van zichzelf. Naar mijn eigen mening gaat het hierbij niet om de directe uitvoerder van de handeling: de onderwerpsparticipant kan ook een indirecte uitvoerder van de handeling zijn, omdat door zijn initiatief of aansporing de handeling wordt uitgevoerd Possessiеve reflexieve werkwoorden/ reflexieve werkwoorden met geïmpliceerd object Hierbij verricht de onderwerpsparticipant de handeling niet zozeer aan zichzelf, als wel aan een object van zichzelf. De aard van de objectsparticipant is in deze gevallen niet met zoveel woorden in de zin vermeld, maar geïmpliceerd in de handeling: wederkerend leggen door kippen is eieren leggen, wederkerend uitgeven is geld van jezelf uitgeven (Honselaar 2003: 493). Knjazev (2007: 273) noemt deze reflexieve werkwoorden рефлексивно-посессивные рефлексивные глаголы: Voorbeelden: Рефлексивно-посессивные РГ опираются на местонимическое отождествление субъекта с его неотчуждаемой или отчуждаемой принадлежностью: частью тела, одеждой, другими личными вещами и далее с проявлениями психики, с жильем, имуществом, средствами передвижения или с продуктами творчества (Knjazev 2007: 273). Некоторые куры несутся i schuur. под амбаром. Sommige kippen leggen eieren onder de Я не хочу, чтобы ты тратился i для меня. Ik wil niet dat je geld uitgeeft voor mij. Литератор должен публиковаться i. Een schrijver moet publiceren. 11

12 Het wederkerende betekeniselement is duidelijker aanwezig wanneer de objectsparticipant een lichaamsdeel van de onderwerpsparticipant is, of zijn eigen innerlijk (Honselaar 2003: 493): Собака рычала i на девушку и скалилась i. De hond gromde tegen het meisje en liet zijn tanden zien. Давай откроемся p матери. Laten we mama alles opbichten. Volgens Honselaar kan de handeling bij deze interpretatie ook betrekking hebben op objecten in het algemeen, wat wil zeggen dat aan de onderwerpsparticipant een eigenschap wordt toegekend: dat hij [onderwerpsparticipant] in voorkomende gevallen de betreffende activiteit realiseert op datgene wat zich als object aan hem voordoet (Honselaar 2003: 493). Anders dan bij Honselaar worden de volgende voorbeelden bij Knjazev (2007: 280) in een andere categorie ingedeeld: absolute (antipassieve) reflexieve werkwoorden. Knjazev (2007: 280) citeert Vinogradov (1947), die de absolute reflexieve werkwoorden beschrijft als reflexieve werkwoorden waarbij: действие субъекта, фактически переходящее на какой-нибудь предмет, направленное на других, но мыслимое в отвлечении от объекта как характеристическая, отличительная черта самого субъекта. Ik ben het met Knjazev eens dat de volgende voorbeelden niet helemaal bij de possessieve reflexieve werkwoorden horen. Volgens Knjazev verschillen de absolute reflexieve werkwoorden van de possessieve reflexieve werkwoorden doordat bij de absolute reflexieve werkwoorden het object alleen maar wordt geïmpliceerd, en een eigenschap in het algemeen centraal staat 4. Bij de echte possessieve reflexieve werkwoorden is de objectsparticipant een (onder)deel van de onderwerpsparticipant (bijvoorbeeld een lichaamsdeel), (Knjazev 2007: 282). Voorbeelden: Крапива жжѐтся i. Brandnetels kunnen zo (gemeen) prikken. Собака не кусается i. De hond bijt niet. In zijn Grammatiĉeskaja semantika noemt Knjazev nog een andere categorie van de reflexieve werkwoorden die naar mijn mening overeenkomt met de possessieve reflexieve werkwoorden. Bij autocausatieve reflexieve werkwoorden gaat het volgens Knjazev (2007: 276) om situaties waarbij de agens, tegelijkertijd ook het subject, uit eigen handelen van lichaamshouding verandert, of zich in een bepaalde ruimte verplaatst. Het lichaam en de geest zijn nauw met elkaar verbonden: het lichaam komt in beweging doordat de geest iets wil. Voorbeelden: Сидеть i, согнувшись p. Voorovergebogen zitten. Сидеть i, сгорбившись p. Krom zitten. 4 Een eigenschap die aan de onderwerpsparticipant wordt toegekend. 12

13 Отец передвигается i с трудом. De vader beweegt met moeite. Мать наклонилась p над ребѐнком. De moeder boog zich over het kind. De bovengenoemde voorbeelden zouden ook bij intern-wederkerende interpretatie ingedeeld kunnen worden: ook hierbij onderneemt de onderwerpsparticipant enige actie om een handeling (aan o.a. zichzelf) te verrichten. Bij autocausatieve reflexieve werkwoorden hoeft het subject geen levend wezen te zijn. Ook o.a. een boom kan als mens handelen (Knjazev 2007: ): Дерево наклонилось p к воде. De boom boog over het water. Представляется, что гораздо более естественное понимание РГ в таких примерах - декаузативное, когда ситуация представляется как возникшая под влиянием неагентивной стихийной силы (Knjazev 2007: 278) Benefactief-wederkerend Men spreekt van benefactief-wederkerende interpretatie wanneer de onderwerpsparticipant iets doet met een bepaald object ten behoeve van zichzelf. Dit object kan ook erg abstract zijn. Hierbij gaat het in principe om situaties wanneer de onderwerpsparticipant een bepaald doel wil bereiken en/of van het gevolg van zijn daden kan profiteren (Honselaar 2003: 494; Knjazev 2007: 275). Voorbeelden: Запастись p продуктами. Zich van levensmiddelen voorzien. Он сватался i за неѐ. Hij vroeg haar ten huwelijk. Она решилась p оставить p родительский дом. Ze besloot het ouderlijk huis te verlaten Karakteriserend-intransitief Bij de karakteriserend-intransitieve interpretatie fungeert de handeling als karakterisering van het onderwerp. Hierbij gaat het om werkwoorden als: плеваться i ( spuughandeling verrichten ), отказаться p ( afwijzend staan tegenover ), хвастаться i ( trots zijn op iets wat je zelf hebt gedaan ), etc. De aandacht is gevestigd op bewegingen en/of handelingen die de onderwerpsparticipant maakt/verricht. De handeling van de onderwerpsparticipant is niet zozeer op die participant zelf gericht, maar er wordt bedoeld dat die niet ergens anders op gericht is, en dus als karakterisering van het onderwerp fungeert (Honselaar 2003: ). Voorbeelden: Матросы до того плевались i, что боцманы De matrozen spuugden zo erg dat de bootslieden 13

14 Она хвасталась i, что одна воспитала p детей своих. Ze ging er prat op dat ze haar kinderen alleen had opgevoed. Он тщательно целился i. Hij richtte nauwkeurig. Мама, Иван бросается i камнями. Mama, Ivan gooit met stenen Reciproque-wederkerend (wederkerig) Bij een reciproque-wederkerende interpretatie bestaat de onderwerpsparticipant uit meerdere personen bestaat die de handeling niet ieder op zichzelf verrichten, maar op elkaar (Honselaar 2003: 491). Hierbij is het voldoende als er bij de groep die door het onderwerp wordt aangeduid een aantal personen in de handeling betrokken is; dus niet alle bedoelde personen hoefen de handeling ook individueel op alle andere personen uit te voeren. Hieronder een citaat van Knjazev: Реципрокальное (взаимное) значение занимает особое положение среди значений, которые могут выражаться с помощью РП 5. С одной стороны, взаимное и собственно рефлексивное значения очень близки между собой, поскольку в обоих случаях выражается однореферентность участников ситуации, которые выполняют по две разные роли. [ ] С другой стороны, взаимное значение как бы выпадает из основной линии диахронического семантического развития РП в языках мира. [ ], можно сделать вывод, что среди субъектных значений взаимное значение возникает одним из последных и максимально удалено от собственно рефлексивного ( Knjazev 2007: ). Reciproque-wederkerende werkwoorden zijn in het Russisch beperkt in aantal. Deze reflexieve werkwoorden worden in drie semantische groepen verdeeld (Knjazev 2007: 271): a) bepaalde eenvoudige handelingen die door levende wezens (mensen of dieren) kunnen worden vervuld, en die normaliter een schadelijk gevolg met zich meebrengen, als кусаться i ( elkaar bijten ), толкаться i ( tegen iem./elkaar aanstoten ), царапаться i ( iem./zichzelf/elkaar krabben ), щипаться i ( elkaar knijpen ), etc. Voorbeeld: Дети столкнулись p головами. De kinderen stootten met de hoofden tegen elkaar. b) agressief-negatief taalgebruik : ругаться i ( schelden, bekvechten ), браниться i ( tegen elkaar kijven, ruzie maken met elkaar ), etc. Voorbeeld: Мужчины принялись p ругаться i между собой. De mannen begonnen ruzie met elkaar te maken. 5 РП: Рефлексивный показатель (Knjazev 2007: 13). 14

15 c) fysieke handelingen die vriendschappelijke- of liefdesgevoelens tonen: обниматься i ( elkaar omhelzen ), целоваться i ( elkaar kussen ), угоститься p ( iem. iets aanbieden ) etc. Voorbeelden: Они целуются i. Ze kussen elkaar. Они обнялись p. Ze omhelsden elkaar. Volgens Knjazev (2007: 320) zijn er in het Russisch verschillende manieren om de reciproque betekenis uit te drukken. Behalve door middel van het suffix ся/-сь, kan men een reciproque betekenis ook lexicaal uitdrukken, als o.a. met de pronominale constructies друг друга, между собой, etc. Voorbeeld: Мы заметили p, что больные паркинсонизмом, лечившиеся i между собой, навещали i друг друга, перезванивались i. у нас, много общались i Wij hebben gemerkt dat patiënten met de ziekte van Parkison die bij ons onder behandeling waren veel met elkaar omgingen, elkaar bezochten, telefoneerden met elkaar, Wat betreft het type woordvorming worden reciproque-wederkerende werkwoorden in vijf groepen verdeeld (Knjazev 2007: 321): a) onomkeerbare (необратимые) reflexieve werkwoorden die alleen met ся worden gebruikt, als: бороться i ( vechten, stoeien ), драться i ( vechten ), etc. b) werkwoorden die een handeling van de subjecten weergeven, waarbij de subjectsparticipanten van houding tegenover elkaar en/of toestand veranderen: ссориться i ( ruzie maken ), мириться i ( zich verzoenen met elkaar ), etc. c) echte reciproque-wederkerende werkwoorden waarbij het suffix ся deze werkwoorden duidelijk wederkerig maakt, als: целоваться i ( elkaar kussen ), обниматься i ( elkaar omhelzen ), etc. d) multiplicatief-wederkerige werkwoorden (wederkerige werkwoorden met het prefix пере- en het suffix ся): переписываться i ( elkaar schrijven, corresponderen ), переговариваться i ( een bespreking houden met ), etc. e) reflexieve werkwoorden met een prefix en een suffix, die een andere betekenis hebben dan hun niet-reflexieve tegenhangers: съехаться p ( bij elkaar komen, zich verzamelen ), разлететься p ( alle kanten op vliegen, uit elkaar vliegen ), сговориться p ( het eens worden ), сыграться p ( in goed samenspel spelen ), спеться p ( samen inzingen, op elkaar ingespeeld raken ), etc. Bij deze vijf groepen horen ook de constructies met между собой ( onder elkaar ) in combinatie met een reflexief werkwoord. 15

16 Wat betreft reciproque-wederkerende constructies waarbij geen reflexieve werkwoorden gebruikt worden, daarbij horen de volgende types (Knjazev 2007: ): a) constructies met друг друга/один другого; b) woorden in combinatie met het prefix с-/со-; c) het lexeem взаимный ( onderling, wederzijds, wederkerig ), en de samenstellingen hiermee: взаимопонимание ( wederzijds begrip ), взаимопомощь ( onderlinge/wederzijdse hulp ), etc. In mijn scriptie laat ik dit type constructies verder buiten beschouwing. In paragraaf ga ik verder in op reflexieve objectwerkwoorden. Omdat reflexieve objectwerkwoorden door Honselaar in Russische grammatica (2003) niet apart worden besproken, houd ik in de volgende paragraaf de indeling van Knjazev (2007: 283) aan Reflexieve objectwerkwoorden Reflexieve objectwerkwoorden worden door Knjazev in vier groepen ingedeeld: decausatieve reflexieve werkwoorden: Туман рассеялся p. De mist trok op. conversieve reflexieve werkwoorden: В бутылке вмещается p один литр. In de fles past een liter. modale quasi-passieve reflexieve werkwoorden: Эта книга легко читается i. Dit boek leest gemakkelijk weg. passieve reflexieve werkwoorden: Здесь строится i новая дорога. Hier wordt een nieuwe weg aangelegd. Alle constructies met reflexieve objectwerkwoorden hebben een gemeenschappelijk kenmerk: er komt geen (directe) agens in voor (Knjazev 2007: 283). 16

17 Decausatieve reflexieve werkwoorden Bij deze constructies wordt de agens buiten beschouwing gelaten. Het object verandert van toestand, maar de oorzaak van zijn verandering wordt niet genoemd (Knjazev 2007: 284): Трость сломалась p. De rietstengel brak af. Пиджак испачкался p. De jas werd vies/smerig. Снег растаял p. De sneeuw is gesmolten. Passive and anticausative 6 differ in that, even where the former has no agentive phrase, the existence of some person or thing bringing about the situation is implied, whereas the anticausative is consistent with the situation coming about spontaneously (artikel van Comrie (1985), geciteerd door Knjazev 2007: 284). Hierbij gaat het vaak om natuurverschijnselen (idem): Земля прогрелась p. De aarde is opgewarmd. Ветер усилился p. De wind is toegenomen. Bij deze interpretatie gaat het soms om gebeurtenissen die een negatief/schadelijk gevolg voor de menselijke participant kunnen hebben: een mens kan de toestandverandering van het object als negatief ervaren. Bijvoorbeeld schoenveters kunnen los komen te zitten, maar zij kunnen zichzelf niet vastmaken; een horloge kan vanzelf kapotgaan, maar het horloge kan zichzelf niet repareren, etc. (Knjazev 2007: 284). In sommige situaties lijkt het object zonder menselijke invloed van toestand te veranderen, hierbij is het levend wezen slechts als een reële waarnemer weergegeven (Knjazev 2007: 285): Занавес опустился p. Het gordijn viel/kwam naar beneden. В комнате зажегся p свет. In de kamer ging het licht aan. In sommige situaties lijkt het alsof een levend wezen alleen het proces in werking zet en daarna geen invloed meer heeft, het proces gaat vanzelf door (idem): Картошка испеклась p. De aardappelen zijn gebakken. Суп сварился p. De soep is klaar. Вода согрелась p. Het water is opgewarmd. Decausatieve reflexieve werkwoorden nemen een tussenpositie in: zij lijken zich tussen echte reflexieve werkwoorden en passieve reflexieve werkwoorden te bevinden. Активный залог и рефлексив - это залоги с высокой степенью агентивности подлежащего, средний залог [декаузатив] обозначает ситуации, в которых ни один из 6 Decausatief wordt in de linguïstische literatuur ook anticausatief genoemd. 17

18 участников не наделен агентивностью. И наконец, в пассиве вновь появляется активный участник, но на этот раз это не тот участник, который грамматически оформляется подлежащим (Citaat uit een artikel van Sibatani uit 1999, aangehaald door Knjazev (2007: 286)) Conversieve reflexieve werkwoorden Conversieve reflexieve werkwoorden verschillen van de passieve reflexieve werkwoorden doordat bij de eerste groep subjectsparticipant en objectsparticipant beide geen agens zijn, ook staan beide participanten in een andere naamval. Conversieve reflexieve werkwoorden kunnen ook perfectief zijn, terwijl de passieve reflexieve werkwoorden in het Russisch alleen in het imperfectief aspect voorkomen (Knjazev 2007: ): Крыша держится i на колоннах. Het dak rust op zuilen. Хлеб покрылся p плесенью. Het brood is beschimmeld. Луна отражается i в озере. De maan wordt weerspiegeld/weerspiegelt zich in het meer Modale quasi-passieve reflexieve werkwoorden Bij deze groep horen reflexieve objectwerkwoorden waarvan de betekenis afhankelijk is van het werkwoordsaspect. De imperfectieve werkwoorden hebben een betekenis die verbonden is met de mogelijkheid van de objectsparticipant om een bepaalde handeling te ondergaan: het object bezit bepaalde kenmerken om een handeling of door te laten gaan, of te belemmeren. Bij deze constructies horen modale bijwoorden (als легко makkelijk, быстро snel, плохо slecht, etc.) of een ontkenning met een vergelijkbare betekenis. De objectsparticipant kan alleen onpersoonlijk zijn. Een agens wordt normaliter geïmpliceerd, maar in het Russisch verder buiten beschouwing gelaten (Knjazev 207: ). Дверь не открывается i (легко открывается i ). De deur gaat niet open (gaat makkelijk open). Игрушки быстро ломаются i. Het speelgoed gaat snel stuk. Ook bij o.a. verschillende regels, instructies, adviezen, principe het imperfectief aspect (idem): recepten, etc. gebruikt men in Сахар прибавляется i toegevoegd. в самом конце. Suiker wordt op het einde [van het kookproces] Perfectieve reflexieve werkwoorden hebben bij deze interpretatie een modaal karakter: zij worden o.a. bij onverwachte gebeurtenissen, oncontroleerbare situaties, toevalsituaties, etc. gebruikt (Knjazev 2007: 291): Выменялось p полкило хлеба за три серебряные ложечки на барахолке. Op de rommelmarkt werd er een halve kilo brood voor drie zilveren lepeltjes verruild. 18

19 К счастью, именно в этот месяц написалась p у меня легко Кречетовка прямо для журнала, первый раз в жизни. In die bewuste maand heb ik, gelukkig, heel gemakkelijk het verhaal Kreĉetovka geschreven: het artikel belandde gelijk in een tijdschrift, voor het eerst in mijn leven Persoonlijke passieve reflexieve werkwoorden De passief-interpretatie veronderstelt dat er een handelende persoon (dus een levend wezen) als participant in het gebeuren betrokken is (Honselaar 2003: 486). De handelende persoon wordt meestal niet genoemd. De bedoeling van het passief is om mee te delen wat er gebeurt met het onderwerp. De participant in het onderwerp ondergaat het gebeuren zonder er zelf veel invloed op uit te oefenen. Het onderwerp is normaliter een ding. Voorbeeld: Полы моются i (уборщицей). De vloeren worden schoongemaakt (door de werkster). Bij de passief-interpretatie kunnen soms ook levende wezens als onderwerp optreden: zij treden alleen als onderwerp op wanneer de handeling zodanig van karakter is dat een mens deze handeling normaal gesproken niet op zichzelf zal of kan uitvoeren (Honselaar 2003: 486). Voorbeeld: теперь, когда его подопечный воспитывался i вне семьи. nu zijn pupil buiten het gezin werd opgevoed. In zijn boek Grammatiĉeskaja semantika (2007) licht Knjazev passieve reflexieve werkwoorden toe, die gevormd worden door transitieve werkwoorden, en die men als reflexieve werkwoorden met object gebruikt. Het subject is hierbij gelijk aan het direct object. От других объектных рефлексивных глаголов они отличаются наличием непосредственно выраженного или подразумеваемого агенса и отсутствием дополнительных модальных значений. (Knjazev 2007: 292). In het Russisch gebruikt men twee passieve vormen: een passieve constructie kan gevormd worden door reflexieve werkwoorden en/of door een passief deelwoord (-н/-т). Specifiek voor het Russisch geldt dat de passiefvorm afhankelijk is van het werkwoordsaspect: passieve reflexieve werkwoorden kunnen alleen imperfectief zijn, en bij het perfectief aspect gebruikt men een voltooid deelwoord (Knjazev 2007: ). Voorbeeld: a) Дом уже строится i. Het huis wordt al gebouwd. b) Дом уже построен p. Het huis is al gebouwd. 7 7 In mijn scriptie zal ik hier verder niet op ingaan. 19

20 In tegenstelling tot andere Slavische talen, kan men in het Russisch een passief deelwoord niet in het imperfectief aspect gebruiken, als men wil uitdrukken dat een handeling nog niet is afgerond. Bij zo n betekenis kan men bijvoorbeeld in het Russisch geen читан i, был читан i ( gelezen, werd gelezen ) gebruiken, terwijl dit in de meeste Slavische talen wel kan (Knjazev 2007: 293). 8 Perfectieve reflexieve werkwoorden met een object worden in het Russisch alleen in spontane en/of onverwachte situaties gebruikt, waarbij een subject/agens wordt geïmpliceerd als geïnteresseerd in een afgeronde handeling; het bereikte resultaat wordt als toevallig en onvoorspelbaar ervaren (Knjazev 2007: 294). Voorbeelden: Может, им ещѐ повезѐт p, и Авдотья, еѐ дочь, с младшим внуком, Толиком, ещѐ отыщутся p. Misschien hebben ze geluk en worden haar dochter Avdot ja en de jongste kleinzoon Tolik nog gevonden. Вы знаете i, заканчивая сочинение, он никогда не говорил i : Посмотри p, как я сочинил p!. Он говорил i : Посмотри p, как у меня получилось p. Weet u, als hij een literair werk aan het afronden was, zei hij nooit: Kijk, dit heb ik gemaakt!. Hij zei [altijd]: Kijk eens wat er nu toch weer voor elkaar is gekomen!. In het Russisch kan men in passieve reflexieve constructies ook de agens noemen, wat niet voor alle Slavische talen geldt. В языках, допускающих употребление агентивного дополнения в пассивных РК 9, оно может использоваться для снятия потенциальной неоднозначности РГ 10 (Knjazev 2007: 296). Voorbeeld (Russisch): Преподаватель несколько раз задерживался i в аудитории сотрудниками милиции. De leerkracht werd meerdere keren door de politie in het lokaal aangehouden. 8 Zie paragraaf РК: рефлексивная конструкция (Knjazev 2007: 13). 10 РГ: рефлексивный глагол (Knjazev 2007: 13). 20

21 Half-passief Bij half-passief treedt weliswaar een levend wezen als participant op, maar zijn invloed op het gebeuren is zo goed als afwezig. Bij half-passief worden twee subcategorieën onderscheiden: mentale processen die zich afspelen in het hoofd van een persoon en een (menselijke) handelende persoon als participant die buiten beschouwing wordt gelaten (Honselaar 2003: 487). Voorbeelden van mentale processen: Невольно вспомнилось p пережитое. Onwillekeurig kwam alles boven wat hij doorstaan had. Мне начали воображаться i тысячи опасностей. Duizenden gevaren begonnen in mijn fantasie op te doemen. In de bovenstaande zinnen zou het gebeuren in principe ook actief kunnen worden opgeroepen, maar het wordt door de spreker als passief gepresenteerd. Voorbeelden van een handelende persoon als participant die buiten beschouwing wordt gelaten: Как говорили p, Петергург строили i, а Москва строилась i. Zoals men zei, werd Petersburg gebouwd en kwam Moskou tot stand. Машина остановилась p возле палатки. De auto stopte naast de tent. In het tweede geval kan soms een persoon worden uitgedrukt in lokale bepalingen met bijvoorbeeld у + genitief of между + instrumentalis. De bijdrage van de betrokken persoon blijft beperkt tot de omstandigheden waaronder het gebeuren plaatsvindt (Honselaar 2003: 488): Всѐ валилось i у неѐ из рук. Zij liet alles uit haar handen vallen. Между ними завязался p gesprekje tussen hen. незначительный разговор. Er ontspon zich een oppervlakkig Manifesterend-passief Bij manifesterend-passief is een levend wezen slechts een potentiële waarnemer en geen direct betrokken participant bij het gebeuren: [ ] de waarnemer is toevallig en niet essentieel voor het plaatsvinden van het gebeuren [ ] (Honselaar 2003: 488). Bij een manifesterend-passieve interpretatie staat het idee van een proces centraal waarbij de onderwerpsparticipant zich manifesteert. Voorbeeld: Трубы транспортов всѐ время дымились i. Er kwam de hele tijd rook uit de schoorstenen van de vrachtschepen. 21

22 Ook bij kleur -werkwoorden als белеться i wit schemeren, синеться i blauw zichtbaar zijn, etc. gaat het om het idee van een proces waarbij de onderwerpsparticipant zich manifesteert (Honselaar 2003: 488). Voorbeeld: Что там синеется i? Как издали узнать p? Быть может лес, быть может тучи Wat is dat blauwige daar? t Is nauwelijks te zien van hier Misschien een bos, misschien ook wolken Reactief Bij de reactieve interpretatie gaat het om processen waarbij het gebeuren een reactie is op een oorzaak. De onderwerpsparticipant realiseert wel het proces, maar doet dit dus niet uit eigen keuze. Dit zien we in situaties waarin een natuurverschijnsel als oorzaak optreedt, en in situaties waarin menselijk gedrag in de breedste zin als oorzaak optreedt (Honselaar 2003: 489). Voorbeelden: Крылья мельницы вертелись i, так как поднялся p draaiden omdat het was gaan waaien. ветер. De wieken van de molen Голова у меня кружится i от твоей беготни. Mijn hoofd tolt van dat geren van jou. Родители волнуются i за детей. De ouders maken zich ongerust om de kinderen. Борис восхитился p пением Ивана. Boris was enthousiast over het zingen van Ivan. Он на ходу шатался i от изнеможения. Bij het lopen wankelde hij van uitputting. 3.2 Onpersoonlijke reflexieve werkwoorden Het onderscheid tussen onpersoonlijk en persoonlijk is gebaseerd op de afwezigheid vs. aanwezigheid van een onderwerp. Hoewel persoonlijke zinnen niet altijd een in de zin aanwezig onderwerpszinsdeel hebben. Aanwezigheid van een onderwerp kan ook geïmpliceerde aanwezigheid zijn, bijvoorbeeld: wanneer de persoon alleen in de uitgang wordt uitgedrukt: Гуляю i. [Ik] wandel. of wanneer het voornaamwoord wordt weggelaten in de bijzin: Он говорит i, что гуляет i. Hij zegt dat [hij] wandelt. Soms hebben ook onpersoonlijke zinnen een zinsdeel dat formeel geen onderwerp is, maar zich daarnaar wel gedraagt (als een functioneel equivalent van het onderwerp): А вот ответных мер не предпринимается i. Maar tegenmaatregelen worden er niet getroffen. 22

23 Bij een aantal reflexieve werkwoorden die een niet-bewuste activiteit of ervaring uitdrukken krijgt men het idee dat de onderwerpsparticipant iets overkomt, bijvoorbeeld bij werkwoorden als вспомниться p zich herinneren, представляться i iemand voorkomen, сниться i dromen, etc. De ondervindende persoon staat dan in de datief (Honselaar 2003: 495). Voorbeelden: Мне вспомнилось p, как ты сидел у окна. Ik herinnerde me hoe je bij het raam zat. Ему нравилось i учить i меня. Hij vond het leuk om mij te onderrichten. Onpersoonlijke reflexieve constructies ( бесподлежащные рефлексивные конструкции ) worden verdeeld in (Knjazev 2007: 297): modale reflexieve constructies zonder agens: Мне не спится i. Ik heb geen slaap. modaal-neutrale (onpersoonlijk-passieve) reflexieve constructies die overeenkomen met onbepaald-persoonlijke constructies (die in het Nederlands kunnen worden uitgedrukt met men ): Здесь легко дышется i. Hier kan men gemakkelijk ademhalen. Характерной чертой модально-деагентивных РК является возможность или даже обязательность присутствия обозначения субъекта (экспериента) в дат. падеже и/или адвербиальных качественых квалификаторов типа хорошо, тяжело, а также отрицания (Knjazev 2007: 297). In paragraaf 4.2 kom ik hierop terug Half-passief Bij een half-passieve constructie gaat het om een lichamelijke of geestelijke gesteldheid of om zin die zich voordoet aan iemand, hierbij gaat het om werkwoorden als willen, wensen, etc. Ему мечталось i учиться i и писать i. Hij droomde ervan te leren en te schrijven. Хотелось i тишины и покоя. Er was behoefte aan stilte en rust. Ook als het werkwoord een gevoelen van een persoon aanduidt gaat het om een halfpassieve interpretatie. Voorbeelden: Мне нездоровится i. Ik voel me (al een tijdje) niet goed. Ему зевается i. Hij moet gapen. 23

24 Он взялся p за книгу, но ему не читалось i. Hij pakte een boek, maar het lezen wilde niet erg (vlotten). Мне не молчалось i. Ik had geen zin om te zwijgen. Мне не спится i. Ik heb geen slaap./ Ik kan niet slapen. В непогоду крепче спится i. Als het slecht weer is, slaap je beter Manifesterend-passief Bij de manifesterende interpretatie betreft het abstracte werkwoorden als er zijn, zich voordoen, blijken, zich manifesteren, er niet meer zijn, etc. Het gaat bijvoorbeeld om werkwoorden als случиться p gebeuren, сложиться p uitpakken, получиться p uitpakken, сделаться p gebeuren, продолжаться i verdergaan, etc. Deze werkwoorden worden ook als persoonlijk-reflexief gebruikt (Honselaar 2003: 497). Voorbeelden: Случается i по-всякому. Er kan altijd van alles gebeuren. Получилось p хуже. Het pakte ernstiger uit. Из дальнейшего разговора выяснилось p, что он уралец. Uit het verdere gesprek bleek dat hij uit de Oeral afkomstig was. Andere reflexieve werkwoorden drukken uit dat de mogelijkheid voor een bepaalde handeling aanwezig is, waarbij de handeling zelf in een infinitief wordt uitgedrukt (Honselaar 2003: 497). Het betreft werkwoorden als случиться p overkomen, достаться p lukken, прийтись p overkomen; moeten, etc. De handelende persoon die in een datief staat heeft geen macht over het gebeuren, het gebeuren overkomt hem door de omstandigheden waarin hij zich bevindt. Нам всего три гвозда доколотить p осталось p. We hoefden nog maar drie spijkers in (het hout) te slaan. Им удалось p всѐ доделать p. Het is hun gelukt om alles af te maken. Reflexieve werkwoorden met een manifesterende interpretatie kunnen optreden in de functie van koppelwerkwoord: Ему делалось i жутко. Hij kreeg het benauwd. В комнате становилось i темно. Het werd donker in de kamer. Ook is er een type manifesterend-reflexieve interpretatie die optreedt in ontkennende zinnen met een genitief als functioneel onderwerp (Honselaar 2003: 498): Не изменилось p ничего. Er was niets veranderd. 24

25 3.2.3 Reactief Bij deze interpretatie gaat het om een breed scala van natuurfenomenen en psychische of fysieke processen die zich in de wereld voltrekken, gestuurd door de natuur, of menselijke reacties. Hierbij is het gebeuren een reactie op een oorzaak (Honselaar 2003: 497). Voorbeelden van natuurfenomenen: Давно уже смеркалось i. Het was allang aan het schemeren. На востоке туманится i. Het is mistig in het oosten. В поле от множества синих цветов синеется i. Het veld ziet blauw van de talrijke blauwe bloemen. Voorbeelden van psychische of fysieke processen: Закружилось p в голове. Mijn hoofd begon te tollen. У меня замутилось p в глазах. De wereld begon voor mijn ogen te draaien. 4 Reflexieve werkwoorden in het Servisch/Kroatisch Reflexieve werkwoorden worden in het Servisch/Kroatisch door middel van het clitisch reflexieve persoonlijke pronomen (partikel) se gevormd. Zajedničkim imenom povratnih glagola zovu se svi glagoli s povratnom zamenicom-rečicom se uza se (Stevanović 1974: 555). Ook in het Servisch/Kroatisch, net als in het Russisch, worden aan de onderwerpsparticipant twee rollen toegekend, zoals bij het werkwoord kupati i se zich wassen/baden waarbij het onderwerp zowel de wassende persoon als de persoon die gewassen wordt aanduidt. Voorbeelden: Ana se kupa i. Ana wast zich. Jovan se svaki dan brije i. Jovan scheert zich elke dag. In de Servische en Kroatische linguïstische literatuur wordt een heel andere benadering met betrekking tot reflexieve werkwoorden toegepast, dan in de Russische en Westerse literatuur. Stevanović (1974: ) onderscheidt bij Servische/Kroatische reflexieve werkwoorden de volgende categorieën: primaire reflexieve werkwoorden (pravi povratni glagoli), werkwoorden die een verplaatsing/beweging aanduiden (povratni glagoli ĉto znaĉe izmenu položaja subjekta i njegovo pomeranje u prostoru) 11, mediale reflexieve werkwoorden 11 Reflexieve werkwoorden die een verplaatsing/beweging aanduiden, zijn volgens Stevanovid (1974: ) actief (in gevallen waarbij het subject bezield is) en worden door sommige linguisten onterecht mediaal benoemd. Zij kunnen in sommige gevallen eventueel mediaal zijn (Luji se steže i srce kad ugleda p Rudonju. Het hart van Lujo knijpt samen *van pijn?+ als hij Rudonja ziet.), maar werkwoorden die een beweging/verplaatsing 25