Handleiding Academische Vaardigheden

Transcriptie

1 Handleiding Academische Vaardigheden Theater-, Film- en Televisiewetenschappen Universiteit Utrecht Jan Hein Furnée (redactie)

2 de auteurs Utrecht, opleiding Theater-, Film- en Televisiewetenschappen - Universiteit Utrecht,

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord EFFECTIEF STUDEREN 1. Studieplanning: maken en handhaven...6 INFORMATIE VERWERKEN 2. Effectief lezen van wetenschappelijke literatuur Verschillende soorten wetenschappelijke publicaties Verkennend lezen Begrijpend lezen Kritisch lezen Actief luisteren en participeren Actief luisteren in hoorcolleges Actief participeren in werkcolleges...27 SCHRIJVEN VAN ACADEMISCHE TEKSTEN 4. Schrijven van korte academische teksten ( woorden) Structureren en informatie verzamelen De eerste versie De definitieve versie Schrijven van middellange academische teksten ( woorden) Algemene aanwijzingen Analyses van primaire bronnen Betogende teksten over theoretische uitgangspunten Samenvattingen van wetenschappelijke teksten...50 PRESENTEREN 6. Houden van een academische presentatie Inhoud vaststellen Structuur aanbrengen Uitschrijven van de presentatie (Audio-)visuele hulpmiddelen Presenteren Vragen beantwoorden en discussie leiden Evaluatie

4 ONDERZOEK DOEN 7. Het schrijven van een probleemstelling volgens de Schijf van Vijf Inleiding Fenomeen casus Motivatie relevantie Theorieën modellen Aanpak methode Vraagstelling hypothese De Schijf van Vijf geen afvinklijstje Bibliografie Handboeken onderzoeksmethodes Zoeken en selecteren van wetenschappelijke literatuur Voorbereiding Zoeken van literatuur Selecteren van literatuur Schrijven van academische werkstukken ( woorden) Onderzoeksvoorstel Historiografisch werkstuk Enkele formele richtlijnen FORMELE RANDVOORWAARDEN 10. Formele randvoorwaarden: de basis Opmaak en verzorging Foutloos Nederlands Typografische markering Oorspronkelijkheid en bronvermelding Verwijzen naar wetenschappelijke literatuur Verwijzen naar literatuur volgens het MLA-systeem Opstellen van een literatuurlijst volgens het MLA-systeem Opstellen van een literatuurlijst volgens het Chicago-systeem Verwijzen naar literatuur volgens het Chicago-systeem

5 Voorwoord Wat zijn academische vaardigheden? In de opleiding Theater-, Film- en Televisiewetenschappen verwerf je kennis over en inzicht in de centrale objecten van je studie: theater, film, televisie en nieuwe media in hun uiteenlopende verschijningsvormen en maatschappelijke contexten, zowel in heden als verleden. Om deze kennis en inzichten op een effectieve en succesvolle manier te kunnen verwerven, heb je specifieke vaardigheden (competenties) nodig. Enkele daarvan heb je al gedeeltelijk op de middelbare school verworven. De meeste zul je in het eerste studiejaar moeten ontwikkelen en in de rest van je studie voortdurend blijven verdiepen. Je kunt hierbij denken aan de academische vaardigheid om een probleemstelling te ontwikkelen en wetenschappelijke literatuur te zoeken. Maar óók aan de vaardigheid om lastige wetenschappelijke teksten te lezen en het het maximale uit hoorcolleges en werkcolleges te halen. En dat is niet het enige. Om je studie succesvol af te ronden, zul je je verworven kennis en inzichten ook aan anderen moeten kunnen overdragen, zowel in schriftelijke als in mondelinge vorm, op een goed gestructureerde, heldere en overtuigende manier die van een afgestudeerd academicus mag worden verwacht. Samen met de verworven kennis en inzichten zullen bij uitstek dit soort academische vaardigheden je belangrijkste startkapitaal vormen om je straks op de arbeidsmarkt te onderscheiden. Hoe deze handleiding te gebruiken? In deze handleiding vind je een aantal hoofdstukken die je in het eerste studiejaar, maar ook daarna, kunt bestuderen om je academische vaardigheden aan te scherpen en te verdiepen. In de praktijk zul je sommige hoofdstukken slechts één keer doorlezen. Andere hoofdstukken zul je steeds opnieuw raadplegen om er steeds weer andere tips uit te halen. In de laatste twee hoofdstukken vind je de formele randvoorwaarden en belangrijkste annotatieregels die je bij alle schriftelijk ingeleverde teksten moet volgen. Verantwoording Aan de totstandkoming van deze handleiding hebben diverse docenten van binnen en buiten de opleiding bijgedragen. Hoofdstuk 2 en 3 zijn geschreven samen met Harald Hendrix (2) en Sigrid Merx (3). Hoofdstuk 1 en 6 zijn bewerkingen van instructies van Els Naaijkens (1) en Wil Hildebrand (6) en Marjan Willemsen (6). Hoofdstuk 7 is geschreven door Eggo Müller. De overige hoofdstukken zijn van de hand van ondergetekende. Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om mijn collega s voor hun bijdrage en plezierige samenwerking te bedanken. Mijn grootste dank gaat uit naar Harald Hendrix, verbonden aan de opleiding Italiaans. Ieder schrijvend aan een eigen studiehandleiding, hebben we onze teksten regelmatig vaak in de avondzon, onder het genot van een campari - aan elkaar getoetst. Zijn ideeën, ervaringen en suggesties hebben deze handleiding aanzienlijk verrijkt. Jan Hein Furnée, augustus

6 Handleiding Academische Vaardigheden Hoofdstuk 1. Effectief studeren: studieplanning - maken en handhaven Inleiding In de studie Theater-, Film- en Televisiewetenschap volg je meestal twee cursussen per blok, waarbij je elke week meerdere hoor- en/of werkcolleges moet bijwonen (in totaal meestal 4x2 of 5x2 contacturen per week). Vaak moet je voor elke bijeenkomst opdrachten of taken uitvoeren, zoals lezen van een portie handboekstof, beantwoorden van vragen of schrijven van een langer betoog. Daarnaast vinden er meestal drie keer per cursus toetsen plaats waarvoor je werkstukken moet schrijven, presentaties moet houden of tentamens moet maken. Je hebt in je universitaire studie een grote mate van vrijheid om je eigen tijd in te delen. Maar je moet binnen die tijd zelfstandig veel werk verzetten. Om te voorkomen dat al het werk zich opstapelt, moet je beschikken over een effectieve studieplanning. Bovendien moet je zelf de voorwaarden creëren om je aan die studieplanning te kunnen houden. En deze zo nodig op eigen initiatief verbeteren. Maken van effectieve studieplanning Een effectieve studieplanning is beknopt, concreet en uitdagend, maar bovenal haalbaar. Er zijn altijd talloze zaken die het je moeilijk, zo niet onmogelijk maken om je aan je voorgenomen planning te houden. Je komt allerlei valkuilen tegen, variërend van een onverwachte bezoeker tot een gecrashte computer of een verkeerde inschatting van de hoeveelheid werk. Toch mogen deze tegenslagen je nooit ontslaan van de plicht om je studie vanaf de eerste week van iedere cursus te stroomlijnen en te plannen. Als je je bewust bent hoe belangrijk een overzichtelijke en realistische planning is, heb je een belangrijke voorwaarde gecreëerd voor het halen van deadlines voor de opdrachten en de toetsen. Hieronder volgen een paar vuistregels: Maak in de eerste week van elk blok een studieplanning voor het hele blok Gebruik hiervoor bijvoorbeeld een groot vel ruitjespapier waarop je alle dagen van het komende blok aangeeft en in één oogopslag kunt overzien. Noteer in je studieplanning alle colleges, eventuele viewings en tentamens. Noteer alle dagdelen (ochtenden, middagen, avonden) die je aan zelfstudie zult besteden, met zo specifiek mogelijke tijden. Geef een globale of precieze indicatie van welke dagdelen je aan welke taken zult besteden: voorbereiding van colleges, uitwerking van colleges, maken van opdrachten, voorbereiden van toetsen enz. Bouw altijd enige reserve in en pas je studieplanning in de loop van het blok waar nodig aan. Hoeveel dagdelen moet je ongeveer voor je studie reserveren? Studenten worden geacht 40 uur per week aan hun studie te besteden, inclusief contacturen. Dit wordt uitgedrukt in het aantal studiepunten dat binnen het zogenaamde European Credit Transfer System (ECTS) aan elke cursus wordt toegekend. Een cursus van 7,5 ECTS-studiepunt (kortweg aangeduid als 7,5 ECTS) staat daarbij gelijk aan 210 uur studie, wat bij een gemiddelde cursusduur van 10,5 weken neerkomt op gemiddeld 20 uur per week per cursus. Met twee cursussen per blok kom je dus op 40 uur per week. In de praktijk zal het vaak lastig zijn om deze 40 uur daadwerkelijk voor je studie vrij te maken. Stel daarom altijd een absoluut minimum vast, afhankelijk van je ambitieniveau en de snelheid waarmee je werkt. Reserveer in je studieplanning bijvoorbeeld een minimum van 30 of 35 uur en spreek met jezelf af dat je daar niet van zult afwijken. 6 Universiteit Utrecht

7 1. Effectief studeren Plan je zelfstudie op je meest effectieve uren. Bij een goede studieplanning gaat het vaak niet alleen om de kwantiteit van de studietijd, maar vooral om de kwaliteit van de tijd. De een studeert s ochtends beter, de ander s avonds of ergens in de namiddag. Probeer voor je zelf te ontdekken wat voor jou het meest gunstige moment is en plan deze dagdelen zoveel mogelijk in als studietijd. Probeer zoveel mogelijk te studeren op tijdstippen waarvan je weet dat je energiek en geconcentreerd zult werken. Hoeveel tijd moet je ongeveer reserveren voor de voorbereiding en uitwerking van colleges? Reserveer voor de voorbereiding van colleges in beginsel vier uur voorbereiding voor een college van twee uur, of zes uur voorbereiding voor een college van drie uur. Stem de geplande voorbereidingstijd echter zo goed mogelijk af op de omvang van de te lezen teksten, de te schrijven teksten enz. Reserveer voor het grondig lezen van wetenschappelijke literatuur ongeveer 5-10 pagina s per uur. Reserveer voor het schrijven van teksten ongeveer woorden per uur. Uiteraard zijn dit hele algemene indicaties. Ga zoveel mogelijk uit van je eigen tempo en ambitieniveau. Maar denk eraan: ook ervaren wetenschappers hebben veel tijd nodig om teksten grondig te lezen en schrijven soms niet meer dan 500 woorden per dag! Voor de uitwerking van je college-aantekeningen kun je uitgaan van één à twee uur per college. Hoeveel tijd moet je ongeveer reserveren voor het maken van grote opdrachten, zoals werkstukken en mondelinge presentaties? De hierboven genoemde indicaties bieden een handreiking om zelf een realistische inschatting te maken van de totale hoeveelheid tijd die je voor grotere opdrachten nodig hebt. Vraag hierbij echter ook advies aan de docent. Plan je werkzaamheden voor grote opdrachten niet allemaal vlak voor de deadline, maar spreid ze uit en zorg dat je ruim op tijd begint. Voorkom dat je door last-minute werk gestresst raakt en prestaties levert die onder je eigen niveau liggen. Als je je werkzaamheden spreidt, neem je steeds even afstand van je werk: je kunt je gedachten dan rustig laten bezinken en komt dan vaak op onverwachte momenten op de beste nieuwe ideeën. Hoeveel tijd moet je ongeveer reserveren voor het voorbereiden van tentamens? Voor het grondig bestuderen én samenvatten van tentamenliteratuur moet je rekenen op ongeveer vijf bladzijden per uur. Probeer op basis daarvan aan het begin van het blok een inschatting te maken van de totale hoeveelheid tijd die je voor de voorbereiding van het tentamen denkt nodig te hebben. Reserveer extra tijd voor het opzoeken van onduidelijkheden in handboeken en naslagwerken, en eventueel voor het overleg met medestudenten. Een tentamen vergt een systematische en constante voorbereiding. Met een overdosis studie in de week voor het tentamen zul je zelden of nooit een tentamen halen en mocht dan soms wel zo zijn, dan ben je de stof bijna altijd in no time vergeten. Wat heeft het dan eigenlijk voor zin? Reserveer daarom vanaf de eerste week voldoende tijd voor de voorbereiding van tentamens en blijf tijdens het hele blok actief met de stof bezig. Meestal kan er dan op het tentamen weinig mis gaan. Hou steeds een flinke marge aan Het is beter om taken ruim in te plannen en tijd over te houden om iets extra s te doen, dan dat je te krap plant en tijd te kort komt. Je moet dan Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 7

8 Handleiding Academische Vaardigheden extra tijd vinden om iets te doen of af te maken en dat zorgt in een overvol rooster voor stress en ergernis. Als je eerder klaar bent dan gepland geeft dat je juist een goed gevoel. Wees realistisch Het allerbelangrijkste van studieplanningen, week- en dagschema s is dat ze voor je zelf werken en realistisch zijn. Iedereen heeft wel dingen waarin zij of hij snel is en andere waarin zij of hij langzaam is: een absolute maatstaf hiervoor bestaat niet. Een tijdschema dat niet op jouw persoon is toegesneden en niet eerlijk weergeeft hoeveel tijd de dingen jou persoonlijk kosten is daarom geen goed schema. Als je op dit gebied problemen hebt, bespreek die dan altijd met je docenten en je tutor. Zij kunnen je helpen je tijd efficient in te delen, het plezier in je studie te vergroten en bovendien voldoende tijd over te houden voor ontspanning. Maak een weekschema Vertaal je studieplanning aan het begin van elke week in een weekschema, waarin al je activiteiten van dag tot dag overzichtelijk bij elkaar staan. Handhaven van een effectieve studieplanning Een studieplanning is natuurlijk alleen effectief wanneer je je er ook werkelijk aan kunt houden. In het begin van je studie is het raadzaam om jezelf zo strikt mogelijk aan je eigen planning te houden. Je krijgt dan een goed inzicht in de tijd die je voor verschillende taken nodig hebt en je raakt gewend aan een goed, efficiënt en effectief werkritme. Op basis van dit zelfinzicht en dit werkritme kun je vervolgens in de loop van je studie de teugels wat laten vieren en geleidelijk wat soepeler met je studieplanningen omgaan. Het handhaven van een studieplanning is niet altijd gemakkelijk. Er komt altijd wel iets tussendoor en je bent vaak langer bezig met een opdracht dan je zelf had gepland. Er zijn een paar eenvoudige tips om jezelf af en toe tot de orde te roepen en tijd te winnen: Stel werk dat gedaan moet worden niet uit, maar voer het uit op het tijdstip dat je had ingepland. Als je geneigd bent tot treuzelen, verzuimen of uitstellen is er ergens iets mis. Of je bent niet gemotiveerd, of je hebt te veel of te moeilijke taken op je genomen. Wees niet te perfectionistisch, want dit leidt meestal tot teleurstelling of mislukking. Niemand is perfect, er zullen altijd mensen zijn die beter of slechter zijn dan jij. Stel daarom haalbare doelen. Leer nee te zeggen. Als zich onverwachte (en ook leuke) dingen voordoen die niet passen in je week- of dagindeling, moet je er van af zien en/of ze verschuiven naar een moment dat je wel uitkomt. Leer prioriteiten te stellen. Per dag valt vast te stellen wat echt urgent is en prioriteit heeft. Mocht je in tijdnood komen dan maak je een lijst van wat echt moet vóór een bepaald moment, werk die lijst af en neem dat wat je niet af hebt gekregen en dat geen absolute prioriteit had mee in de planning voor de dag of de week daarna. Als je tijd over hebt (dat kan namelijk ook) doe dan dingen die zijn blijven liggen of werk alvast vooruit 8 Universiteit Utrecht

9 1. Effectief studeren Combineer verschillende bezigheden. Tijdens afwassen, boodschappen doen, fietsen of wandelen kun je heel goed je hersens gebruiken en bestudeerde stof memoriseren. Het kan gebeuren dat je er ondanks een serieuze studieplanning toch niet in slaagt om je daadwerkelijk aan je planning te houden en daardoor onder je niveau presteert of zelfs deadlines overschrijdt en toetsen niet haalt. Soms ligt dat aan oorzaken die je niet kunt beïnvloeden, zoals ziekte en dergelijke. Wanneer je hierdoor studievertraging dreigt op te lopen, is het verstandig om contact op te nemen met de studieadviseur. Die kan dan samen met jou nagaan of er wellicht mogelijkheden zijn om studieverlenging aan te vragen. In veel gevallen ligt de oorzaak echter bij jezelf. Je werkt bijvoorbeeld te weinig, je werkt te chaotisch, je hebt het te druk met ander werk of met je sociale leven. Het is aan jezelf te bepalen waar de schoen wringt en wat je daaraan gaat doen. Om meer greep te krijgen op de manier waarop je je tijd besteedt, kun je bijvoorbeeld als volgt te werk gaan: Maak een persoonlijk weekrooster waarin je al je activiteiten (van slapen, eten tot werk en studie) opneemt: -het aantal uren slaap per nacht, vermenigvuldig met 7 =... -de tijd die je besteedt aan eten, inclusief voorbereidingen x 7 =... -het aantal uren per dag voor zorg x 7 =... -reistijd per dag x 5 =... -reistijd in het weekend... -aantal uren per week voor hobby, sport enz.... -aantal uren per week dat je buiten je studie werkt... -aantal uren dat je per week college volgt... -aantal uur per week voor sociale contacten (wees eerlijk!)... Tel nu het totaal op: totaal:... Zet deze optelsom af tegen het totaal aantal uren dat elk mens per week tot zijn beschikking heeft: 7 x 24 = 168 uur. Trek het totaal aantal uren dat je hebt berekend voor je vaste wekelijkse activiteiten hiervan af. En? Hoeveel tijd blijft er over? Dit is namelijk het aantal uren dat je jezelf gunt voor de eigenlijke individuele studie. 1 Ga na of dit voldoende is, en zo nee, beslis dan in welke activiteiten je moet gaan snoeien om voldoende tijd aan je studie te kunnen besteden. Wanneer je ondanks je goede voornemens en zelfreflectie toch regelmatig met de tijd in de knoop komt en wilt ontdekken waar dat aan ligt, dan is het van harte aan te bevelen om eens een workshop studieplanning/timemanagement of zelfmanagement en studeren of een cursus zelfmanagement en studeren te volgen aan het IVLOS, het Interfacultair Instituut voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden. De workshops duren slechts één dagdeel en kosten vijf euro. De cursus duurt zes dagdelen en kost vijftien euro. Studenten die aan deze workshops of cursussen hebben meegedaan, zijn daar meestal zeer enthousiast over. Zie voor meer informatie: 1 Ontleend aan Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 9

10 Handleiding Academische Vaardigheden Hoofdstuk 2. Effectief lezen van wetenschappelijke literatuur Inleiding Al eeuwenlang wordt wetenschappelijke kennis overgedragen via teksten, in papieren of - sinds enkele decennia - in digitale vorm. In de loop van je studie zul je daarom grote hoeveelheden wetenschappelijke teksten moeten lezen (ook wel secundaire literatuur genoemd). Soms zul je het idee hebben dat je wordt overspoeld door een vloedgolf aan teksten boordevol informatie, standpunten en discussies. Maar niet altijd is het nodig alle teksten even intensief te lezen. Dat hangt af van het doel dat je hiermee wilt bereiken. Op de middelbare school heb je al geleerd hoe je zakelijke teksten effectief kunt lezen en samenvatten. Op de universiteit zul je nu wetenschappelijke teksten moeten leren lezen die doorgaans omvangrijker, complexer en abstracter zijn, en meestal niet in het Nederlands, maar in het Engels zijn geschreven. In aansluiting op wat je op de middelbare school hebt geleerd zul je hiervoor zelf een efficiënte leesstrategie moeten ontwikkelen. Dit hoofdstuk helpt je hierbij. Hieronder volgt eerst een globale schets van de belangrijkste soorten wetenschappelijke teksten die je in de loop van je studie zult tegenkomen. Vervolgens geven we enkele tips hoe je deze teksten op een efficiënte manier kunt bestuderen. We maken daarbij een onderscheid tussen drie lees-strategieën, die je - afhankelijk van wat je met de inhoud van de tekst beoogt te doen - kunt gebruiken: verkennend lezen, begrijpend lezen en kritisch lezen Verschillende soorten wetenschappelijke publicaties In de loop van je studie krijg je te maken met verschillende soorten wetenschappelijke publicaties. De belangrijkste daarvan zijn: handboeken, monografieën, artikelen in wetenschappelijke tijdschriften, artikelen in bundels. Elk van deze soorten publicaties heeft specifieke eigenschappen, die meestal samenhangen met het doel dat de auteur zich stelt. Hieronder worden de eigenschappen, de onderlinge verschillen en de voor- en nadelen van verschillende soorten publicaties kort aangestipt. Daarbij gaat het ook om de vraag: hoe kun je er achter komen of de publicatie van hoge kwaliteit is en hoe zie je of de tekst relevant is voor het eventuele onderzoek waar je zelf mee bezig bent? HANDBOEKEN zijn boeken die een zeer breed, samenhangend overzicht geven van een bepaald onderzoeksterrein, zoals de geschiedenis van het Europese theater in de twintigste eeuw. We spreken hierbij ook wel van een synthese. Deze boeken zijn meestal geschreven door gevestigde wetenschappers en gebaseerd op een zeer grote hoeveelheid specialistische wetenschappelijke literatuur. Handboeken zijn vaak expliciet bedoeld om studenten een introductie te geven in een bepaald wetenschapsdomein, zoals het geval is met Film Art. An introduction van David Bordwell en Kristin Thompson. Omdat dergelijke handboeken idealiter een synthese bieden van de meest recente stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek, worden zij vaak ook door specialistische onderzoekers gebruikt. Handboeken vormen vaak het onmisbare kader waarbinnen nieuw onderzoek kan worden gedaan. Daarom is 10 Universiteit Utrecht

11 2. Effectief lezen het van belang dat je, wanneer je begint aan een eigen onderzoek, eerst de meest relevante handboeken op dat onderzoeksgebied opzoekt en leert te gebruiken. MONOGRAFIEËN zijn min of meer specialistische boeken over een relatief afgebakend onderwerp. Je kunt hierbij denken aan een boek over televisie in West-Europa in de jaren 1960 (nog altijd een breed onderwerp), of aan een boek over nieuws- en actualiteitenrubrieken op de West-Europese televisie in de jaren 1960 (al enigszins ingeperkt), maar ook aan een boek over de representatie van de Vietnam-oorlog in diezelfde nieuws- en actualiteitenrubrieken (specialistisch). Anders dan in het geval van handboeken zijn monografieën meestal niet uitsluitend gebaseerd op secundaire literatuur, maar ook op onderzoek naar primaire bronnen. Hierbij moet je niet alleen denken aan bijvoorbeeld films, televisie-uitzendingen of games (we spreken hierbij van media-teksten ), maar ook aan andere bronnen die nieuwe kennis en inzichten over een bepaald onderwerp kunnen genereren, zoals kranten, tijdschriften, foto s, bedrijfsnotulen of interviews. Een monografie kan gebaseerd zijn op bronnen die dikwijls worden geraadpleegd, maar is idealiter ook gebaseerd op bronnen die nog nooit door wetenschappers zijn bestudeerd (we spreken dan van oorspronkelijk bronnenonderzoek ). Een goede monografie biedt op basis van primaire bronnen en secundaire literatuur niet zozeer een beschrijving van een specifiek onderwerp, maar vooral een betoog over dat onderwerp. Idealiter wordt in dit betoog een visie uiteengezet die niet alleen betrekking heeft op dat ene specifieke onderwerp, maar die ook een nieuwe interpretatie geeft van de bredere context waarin dat onderwerp past. Inzichten uit een zeer specialistische studie kunnen zo het vertrekpunt vormen voor nieuwe onderzoekers en door andere wetenschappers in nieuwe handboeken worden opgenomen. 2 Het is van belang dat je monografieën leert herkennen en op basis van de genoemde punten (brede of smalle afbakening; gebruikte literatuur en bronnen; betogend karakter en reikwijdte van de interpretatie) leert hoe je hun kwaliteit en hun relevantie voor jouw eigen onderzoek kunt beoordelen. ARTIKELEN IN WETENSCHAPPELIJKE TIJDSCHRIFTEN zijn grofweg onder te verdelen in 1. case studies, 2. programmatische artikelen, en 3. historiografische artikelen. De eerste categorie artikelen case studies over specifieke onderwerpen - is verreweg het omvangrijkst. Deze artikelen zijn gebaseerd op meer of minder oorspronkelijk bronnenonderzoek en presenteren idealiter aan de hand van een vraagstelling een interesante interpretatie over een meer of minder nauw afgebakend onderwerp. Een voorbeeld is: L. Dierks. Arnolt Bronnens Vatermord and the German youth of 1922 Theatre survey 39 (1998): Soms zijn dit soort artikelen off-springs van een monografie, soms zijn het voorbereidingen voor een nieuwe monografie. Omdat artikelen relatief kort zijn, is het meestal gemakkelijker de visie, de these van de auteur te herkennen. Programmatische artikelen zijn artikelen waarin vanuit een theoretisch uitgangspunt (bijvoorbeeld aan de hand van een bepaald theoretisch begrip) een pleidooi wordt gehouden voor een nieuwe onderzoeksbenadering. Historiografische artikelen zijn publicaties waarin een overzicht wordt gegeven van de ontwikkeling en de stand van zaken in een bepaald onderzoeksveld: we noemen dit de 'state of art' of 'status questionis'. Het zal duidelijk zijn dat 2 Een deel van deze monografieën bestaat uit bewerkingen van proefschriften. Een proefschrift, ook wel dissertatie genoemd, is het resultaat van een omvangrijk onderzoek van ongeveer vier jaar waarmee jonge wetenschappers na hun doctoraal- of masteropleiding (drs. of MA) promoveren tot doctor (dr., PhD.). In het buitenland worden proefschriften doorgaans ingrijpend bewerkt voordat ze door een commerciële uitgever worden uitgegeven. Nederlandse proefschriften worden daarentegen nogal eens direct uitgegeven in een zogenaamde handelseditie. Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 11

12 Handleiding Academische Vaardigheden programmatische en historiografische artikelen voor elk onderzoek belangrijk zijn, omdat zij over het algemeen een helder overzicht van het onderzoeksveld bieden en hierin bovendien nadrukkelijk stelling nemen. Voorbeeld: E. Carter, Review article. The new Third Reich film industry German history 17 (1999): ARTIKELEN IN BUNDELS zijn grofweg onder te verdelen in 1. artikelen in congresbundels, en 2. artikelen in wat we handboek-bundels zullen noemen. Artikelen in congresbundels zijn uitgewerkte versies van lezingen die wetenschappers op congressen, symposia of studiedagen presenteren. Vaak wordt na afloop van een congres of symposium (of een deelsessie ervan), door de organisatoren van het congres een selectie gemaakt van de sprekers die hun lezingen mogen uitwerken tot een artikel. De organisatoren worden dan de redacteurs van de bundel en schrijven een inleiding waarin zij het overkoepelende thema van de verschillende artikelen introduceren, ook in historiografisch perspectief, en kort aangeven hoe de onderwerpen en de theses van de verschillende artikelen in onderling verband kunnen worden gezien. Artikelen in bundels kunnen, doordat ze direct in de context staan van andere artikelen over vergelijkbare onderwerpen, meer inzicht verschaffen dan gewone artikelen in tijdschriften. Doorgaans is het verschil echter niet zo heel groot. Sommige wetenschappers publiceren liever in tijdschriften dan in bundels, omdat tijdschriften in meer bibliotheken te vinden zijn en mede daardoor een hogere status dan bundels hebben. Bij de tweede categorie bundels, die we bij gebrek aan een algemeen erkende aanduiding maar handboek-bundels zullen noemen, ligt het initiatief meestal bij een uitgeverij die een of twee specialisten ofwel gevestigde all-round wetenschappers vraagt een bundel samen te stellen die net als een handboek aan studenten en andere niet-specialisten een introductie kan dienen voor een meer of minder breed afgebakend wetenschapsdomein. Het voordeel van artikelen in dit soort bundels is dat ze in kort bestek een overzicht kunnen geven van de standaardkennis (inclusief de historiografie) over een relatief breed afgebakend onderwerp van een nog veel breder onderzoeksterrein. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan een artikel dat in kort bestek een overzicht geeft van de belangrijkste aspecten van de Duitse cinema in de jaren Zo n artikel kan gepubliceerd zijn in een handboek-bundel over Europese cinema van 1895 tot heden, maar ook bijvoorbeeld in een bundel over de Duitse cultuur in het Interbellum. Naast de genoemde typen literatuur zijn er nog verschillende andere soorten publicaties die voor wetenschappelijk onderzoek relevant zijn. Je kunt hierbij onder andere denken aan ENCYCLOPEDIEËN, BIBLIOGRAFIEËN en RECENSIES. In encyclopedieën kun je niet alleen de standaardkennis over een bepaald onderwerp opzoeken, maar vaak ook een lijstje van belangrijke studies over dit onderwerp vinden. Bibliografieën gebruik je uitsluitend om literatuur te vinden. Recensies gebruik je om je oordeel over handboeken, monografieën en bundels aan te scherpen: zowel tijdens het zoekproces als tijdens de verwerking van de literatuur. Ten slotte zijn er POPULARISERENDE BOEKEN EN ARTIKELEN, waarin wetenschappers bepaalde onderwerpen behandelen voor een breed publiek. Het is belangrijk dat je deze publicaties leert onderscheiden van oorspronkelijk onderzoek. Soms kunnen populariserende publicaties juist omdat ze niet altijd even genuanceerd hoeven te zijn - echter wel degelijk een rol spelen in de discussie over een bepaald vraagstuk. 12 Universiteit Utrecht

13 2. Effectief lezen Readers In veel cursussen wordt gebruik gemaakt van zogenaamde readers. Hierin heeft de docent een verzameling van wetenschappelijke teksten opgenomen om te bestuderen. Meestal gaat het hier om artikelen uit wetenschappelijke tijdschriften of bundels, maar soms ook om hoofdstukken uit monografieën of handboeken. Stel jezelf bij het lezen van teksten in readers altijd de vraag met wat voor type publicatie je te maken hebt. (En verwijs in je eigen teksten nooit naar tekst X in de reader, maar altijd naar de oorspronkelijke titelbeschrijving die in de reader is opgenomen.) 2.2. Verkennend lezen Als je een wetenschappelijke tekst in zo weinig mogelijk tijd zo goed mogelijk wilt begrijpen, kun je de tekst meestal het best in twee fasen lezen. In de eerste, verkennende fase probeer je zo snel mogelijk een goede eerste indruk te krijgen van de kern van de tekst en de structuur waarin de tekst is opgebouwd. Wanneer je daarna de tekst grondig gaat doorlezen, heb je van meet af aan een redelijk goed beeld van wat je in de tekst kunt verwachten. Daardoor zul je de verschillende gedachtenstappen in de tekst meestal veel gemakkelijker kunnen volgen, begrijpen en onthouden, en na lezing van de tekst veel minder moeite hebben om de belangrijkste informatie en argumenten bondig samen te vatten. Bij het verkennend lezen van een boek of artikel ga je als volgt te werk: Noteer de bibliografische gegevens Noteer de naam van de auteur, de titel van het artikel of boek, enz. volgens de regels die je vindt in hoofdstuk 5. (Of neem de bibliografische gegevens over uit de studiehandleiding of de inhoudsopgave van de reader.) Lees de titel, de inleiding en de conclusie Probeer op basis hiervan vast te stellen: het onderwerp, inclusief afbakening naar tijd en plaats de vraagstelling de hoofdgedachte / hoofdthese Titel De titel van wetenschappelijke boeken of artikelen biedt vaak belangrijke informatie over het onderwerp en eventueel de hoofdgedachte van de tekst. Vaak bestaat de titel uit een hoofdtitel en ondertitel. De hoofdtitel is dan meestal bedoeld om de lezer te pakken, terwijl de ondertitel een bondige beschrijving biedt van het onderwerp en soms ook al een belangrijke aanwijzing geeft voor de hoofdgedachte. In veel titels vind je formuleringen als media and youth culture in 1960s Britain. Het woord and geeft bijna altijd aan dat het boek of artikel gaat over het verband tussen media en jeugdcultuur of de betekenis van media in jeugdcultuur. Inleiding De inleiding van wetenschappelijke boeken en artikelen bevat doorgaans: een pakkende opening, de formulering en afbakening van het onderwerp, een reflectie op eerder verricht onderzoek rond dit onderwerp, de vraagstelling van het Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 13

14 Handleiding Academische Vaardigheden onderzoek, de hoofdgedachte of hoofdthese, de belangrijkste argumenten of aspecten om deze hoofdthese te onderbouwen, uitspraken over de relevantie van het onderzoek, alsook de belangrijkste theoretische uitgangspunten en de gevolgde methode. Het komt geregeld voor dat de vraagstelling niet expliciet is geformuleerd, maar meer impliciet uit de inleiding kan worden afgeleid. Soms is de tekst meer beschrijvend dan betogend van karakter en is er van een vraagstelling of hoofdthese dus geen sprake. Wanneer de inleiding van een artikel of boek niet door middel van een kopje is aangegeven, moet je zelf bepalen waar die begint en waar die ophoudt. Onderstreep de zinnen of passages waarin (wellicht) het onderwerp, de vraagstelling of de hoofdgedachte van de tekst te vinden is. Conclusie In de conclusie van het boek of artikel vind je vaak opnieuw een bondige omschrijving van het onderwerp, de vraagstelling en vooral een bondige samenvatting van de hoofdgedachte of hoofdthese van de tekst. Dikwijls geeft de auteur eerst een samenvatting van de geboden informatie en daarna pas de werkelijke conclusie waar hij of zij het hele stuk naartoe heeft gewerkt. Het komt voor dat de hoofdgedachte niet in één of twee zinnen expliciet is geformuleerd, maar meer impliciet uit de conclusie kan worden afgeleid. Ook hier geldt: soms is de tekst meer beschrijvend dan betogend van karakter en is er van een hoofdthese in de conclusie dus geen sprake. Wanneer de conclusie van een artikel of boek niet door middel van een kopje is aangegeven, moet je zelf bepalen waar die begint. Onderstreep de zinnen of passages waarin (wellicht) het onderwerp, de vraagstelling of de hoofdgedachte van de tekst te vinden is. Lees ook de flaptekst en de inhoudsopgave c.q. de paragraaftitels Bij een boek biedt de flaptekst vaak een beknopte samenvatting van het onderwerp, de vraagstelling en de hoofdthese van de studie. Als dit zo is ben je al een heel eind op weg. Soms is een dergelijke samenvatting opgenomen vóór de titelpagina. De inhoudsopgave van een boek biedt vaak belangrijke informatie over de deelonderwerpen van de studie. Dit kan je helpen om een scherper beeld te krijgen van het onderwerp en eventueel ook de hoofdgedachte van de tekst. Bij een artikel is het verstandig om de paragraaftitels te bekijken. Deze bieden vaak belangrijke informatie over de deelonderwerpen van de publicatie. Dit kan je helpen om een scherper beeld te krijgen van het onderwerp en eventueel ook de hoofdgedachte van de tekst. Formuleer het onderwerp, de vraagstelling en de hoofdgedachte voluit Probeer op basis van de bovengenoemde tekstgedeelten in drie kernachtige zinnen te formuleren wat volgens jou het onderwerp, de vraagstelling en de hoofdgedachte van het boek of artikel is. Ligt de informatie die hierover in verschillende tekstgedeelten te vinden is, op één lijn? Zo nee, bepaal dan zelf welke uitspraken of passages volgens jouw eerste indruk het beste de lading dekken. 14 Universiteit Utrecht

15 2. Effectief lezen Bepaal de tekstsoort en het beoogde publiek Op basis van bovengenoemde onderdelen kun je behalve het onderwerp, de vraagstelling en de hoofdgedachte meestal ook gemakkelijk een beeld vormen van de tekstsoort en het beoogde publiek. Is de tekst een verslag, een beschrijving, een overzicht, een betoog of een andere wetenschappelijke tekstsoort? Wat is het doel van de schrijver? Lezers informeren en dus bepaalde kennis overbrengen? Dan heb je waarschijnlijk te maken met een verslag, een beschrijving of een overzicht. Gaat het er om lezers van iets te overtuigen? En worden daarbij verschillende argumenten gebruikt? Denk dan aan een betoog. In de praktijk zijn teksten bijna nooit voor honderd procent beschrijvend of betogend. Maar probeer aan te geven welke karakteristiek dominant is in de tekst die je bekijkt. Denk vervolgens na over de vraag voor wie de tekst bedoeld is. Voor een algemeen publiek, voor de geïnteresseerde leek of voor vakgenoten die al dan niet beschikken over specialistische kennis van het behandelde onderwerp? Bekijk het middendeel van de tekst en lees hier en daar een openings- of slotalinea Probeer op basis hiervan en op basis van de hoofdstukindeling of paragraaftitels - een beeld te vormen van: De tekststructuur De deelonderwerpen De argumentatiestructuur Hoe is de tekst opgebouwd? Welke verschillende deelonderwerpen worden er in de tekst onder meer behandeld? Wat is op het eerste gezicht waarschijnlijk het verband tussen de verschillende hoofdstukken en/of paragrafen? Hoe verhouden de deelonderwerpen zich waarschijnlijk tot de hoofdgedachte van de tekst? Is er op het eerste gezicht al een argumentatiestructuur te ontdekken? Activeer je voorkennis, noteer vragen en motiveer jezelf Bedenk ten slotte wat je tot nu toe van het onderwerp afweet. Wat verwacht je dat deze tekst aan jouw kennis en inzicht zal toevoegen? Welke vragen hebben de inleiding en de conclusie tot nu toe bij je opgeroepen? Waar ben je het meest nieuwsgierig naar? Noteer dit kort in steekwoorden Begrijpend lezen Wanneer je een tekst goed wilt begrijpen en de erin vervatte informatie en inzichten zo goed mogelijk in je wilt opnemen om deze vervolgens zelf te kunnen overdragen en gebruiken, dan kun je niet volstaan met een verkennende lezing. Je zult de tekst dan nauwkeurig, zin voor zin, onder de loep moeten nemen. Bij begrijpend lezen gaat het erom dat je elk onderdeel van de tekst, elke stap in het betoog volledig begrijpt en in je eigen woorden kunt reproduceren. Je kunt je dus niet louter richten op de aspecten van de tekst die je zelf interessant of relevant vindt, maar je moet ook alle andere informatie en argumenten in je opnemen en kunnen weergeven. Zoals gezegd biedt de fase van het verkennend lezen een nuttig en zeker in het begin van je studie vaak noodzakelijk hulpmiddel om te zorgen dat je tijdens de fase van het begrijpend lezen snel tot de kern van de tekst kunt doordringen en zoveel mogelijk van de tekst opsteekt. Je hebt dan tenminste een Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 15

16 Handleiding Academische Vaardigheden idee waar de auteur ongeveer naartoe wil en zult daardoor de verschillende gedachtenstappen in de tekst meestal veel gemakkelijker kunnen volgen, begrijpen en onthouden en na lezing van de tekst veel minder moeite hebben om de belangrijkste informatie en argumenten bondig samen te vatten. In de fase van het begrijpend lezen lees je de tekst van zin tot zin. Je besteedt daarbij speciale aandacht aan de volgende punten: Stel bij elke paragraaf en elke alinea het onderwerp en de hoofdgedachte vast Een goed wetenschappelijk artikel of hoofdstuk uit een boek is gestructureerd in paragrafen die elk een deel van het overkoepelende onderwerp behandelen en een hoofdgedachte bevatten die een bijdrage levert aan de overkoepelende hoofdgedachte van de tekst. Een goede paragraaf is op zijn beurt weer opgebouwd uit alinea s die elk een aspect of klein deelonderwerp behandelen van de paragraaf en/of een duidelijk herkenbare gedachtenstap in de argumentatie introduceren en uitwerken. Om een tekst grondig te lezen hoef je niets meer, maar ook niets minder, te doen dan per paragraaf en per alinea te proberen de essentie ervan voor jezelf samen te vatten, te begrijpen wat de logische relatie is met het voorgaande en het volgende, en vast te stellen waarom dit volgens de auteur een bijdrage levert aan het overkoepelende geheel. Wees alert op openings- en slotalinea s en kernzinnen Om de essentie van paragrafen en alinea s te achterhalen, moet je extra aandacht besteden aan speciale gedeelten van de tekst. Voor de essentie van paragrafen moet je extra alert zijn op de inhoud van de openings- en slotalinea s: vaak wordt daar het meest expliciet de kern van de paragraaf beschreven. Voor de essentie van alinea s moet je vooral zoeken naar de kernzin van de alinea. Zoals je weet van de middelbare school staat deze vaak op de eerste, tweede of laatste plaats van de alinea. Zoek naar signaalwoorden en signaalzinnen Om te herkennen wat de logische relatie is tussen afzonderlijke alinea s, is het belangrijk om alert te zijn op signaalwoorden en signaalzinnen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan bekende signaalwoorden als: ook, tevens, bovendien, daarnaast, alsook, niet alleen.. maar ook, ten eerste, ten tweede, behalve (nevenschikkende relatie); maar, echter, niettemin, toch, desondanks, enerzijds... anderzijds, met uitzondering van, anders dan, in tegenstelling tot, hoewel, behalve (tegenstellende relatie); bijvoorbeeld, zo, zoals, evenals (toelichting); aanvankelijk, eerst, voordat, om te beginnen, nadat, daarna, vervolgens, toen, ten slotte (chronologische relatie); doordat, omdat, want, omdat, aangezien, immers, namelijk, daardoor, daarom, dus, dan ook, ten slotte (causale relatie); om te, door te, opdat, door middel van, daarmee (doel/middel); kortom, met andere woorden (samenvatting). Niet elke alinea en elke paragraaf is voorbeeldig opgezet Wees tijdens het lezen ervan bewust dat niet alle alinea s een duidelijk afgebakend deel van het betoog of overzicht behandelen en ook tussenkopjes van paragrafen niet altijd garant staan voor scherp afgebakende tekstgedeelten. Niet alle alinea s hebben bovendien een kernzin en niet alle paragrafen hebben een expliciete openings- en slotalinea. Soms is dat een teken van de gebrekkige kwaliteit van de tekst, maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. 16 Universiteit Utrecht

17 2. Effectief lezen Stel je eigen oordeel uit Om een wetenschappelijke tekst goed te begrijpen, is het verstandig om je eigen oordeel over de kwaliteit van de informatie en argumenten in de tekst zo veel mogelijk uit te stellen. Probeer de tekst in eerste instantie zoveel mogelijk vanuit het perspectief van de auteur te lezen: Wat wil de auteur precies in deze alinea betogen? Waarom is dit volgens de auteur een onderbouwing van zijn hoofdthese? Het gaat er in deze fase niet om of je het met de auteur eens bent en of je zijn of haar argumenten overtuigend vindt. Pas in de fase van het kritisch lezen kom je hieraan toe, en je komt dan des te sterker uit de verf wanneer je heel precies hebt vastgesteld wat de auteur zelf wil betogen. Markeren van kernwoorden, kernzinnen en kernpassages Markeer door middel van strepen in de kantlijn of onderstrepingen de kernwoorden, kernzinnen en eventuele kernpassages in een tekst. Markeer nooit meer dan plm. 10 % van de tekst. Ontwikkel een eigen tekensysteem waarmee je zo efficiënt mogelijk uitsluitend de essentiële bouwstenen van een tekst kunt aangeven. Aantekeningen maken Noteer tijdens het lezen de structuur en de belangrijkste onderwerpen en argumenten van de tekst. Dat bespaart je bij het verwerken van de tekst enorm veel tijd, terwijl je de tekst een stuk beter volgt en daardoor meteen beter begrijpt. Zoek onbekende kernwoorden op in het woordenboek en puzzel op moeilijk begrijpbare kernzinnen Uit de bovenstaande strategie kun je afleiden dat het niet altijd nodig is om woorden die je niet kent in een woordenboek op te zoeken of elke zin die je niet begrijpt meerdere keren te herlezen tot je precies snapt wat er wordt bedoeld. Het is immers in principe voldoende als je de kern van de alinea s en paragrafen begrijpt en in staat bent deze in heldere verwoordingen te reproduceren. Dat betekent dus wél dat je alle onbekende woorden moet opzoeken waarvan je het verwacht dat ze betrekking hebben op de kern van de tekst en waarvan je de betekenis niet uit de context kunt afleiden. Complexe of abstracte zinnen die je niet dadelijk begrijpt, maar waarvan je vermoedt dat ze de kern van alinea s of paragrafen behandelen, mag je dus niet zomaar overslaan, maar moet je met geduld herlezen, aanstrepen en eventueel door medestudenten of je docent laten verhelderen tot je snapt wat de auteur daar precies bedoelt. Activeer je voorkennis en zoek eventueel aanvullende informatie Je begrip van een tekst is in hoge mate afhankelijk van je voorkennis van het onderwerp en de wetenschappelijke discussie die over dat onderwerp bestaat. Probeer die voorkennis altijd zoveel mogelijk te activeren: dat maakt het lezen altijd interessanter en zinvoller. Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 17

18 Handleiding Academische Vaardigheden In het begin van je studie moet je er soms in berusten dat je een tekst niet in al zijn details kunt begrijpen, omdat je eenvoudig de noodzakelijke achtergrondinformatie mist en niemand van je kan verwachten dat je daarover reeds beschikt. Soms moet je echter vaststellen dat je belangrijke achtergrondkennis mist die men wel degelijk van je zou mogen verwachten. Het gaat dan bijvoorbeeld om kennis uit cursussen die je reeds hebt afgesloten, maar ook algemene kennis. Wees in dergelijke gevallen niet passief en raadpleeg regelmatig een encyclopedie, een handboek of een internetsite om je algemene kennis te vergroten. Formuleer een antwoord op je eigen vragen Bekijk de vragen die je tijdens het verkennend lezen had geformuleerd en ga na of je ze op basis van de lezing van de hele tekst kunt beantwoorden. Koppel terug naar het centrale onderwerp, vraagstelling en conclusie van de tekst Herlees je notities, herlees de passages die je hebt onderstreept en vergelijk deze met de drie zinnen die na het verkennende lezen hebt geformuleerd. Pas deze zinnen zonodig aan en probeer de kern van de tekst in maximaal één alinea samen te vatten. Op basis van deze leesstrategie kun je vervolgens een goed gestructureerde en informatieve samenvatting schrijven. Zie daarvoor hoofdstuk Kritisch lezen Bij het kritisch lezen staat de oordeelsvorming centraal. Het gaat nu niet langer uitsluitend om het begrijpen en kunnen reproduceren van de informatie die in wetenschappelijke literatuur wordt aangeboden. Nu gaat het om de vraag of de tekst die je leest een al dan niet overtuigende en belangrijke bijdrage vormt aan het wetenschappelijk debat. Je moet de tekst daarom kritisch benaderen en uitgaande van een beknopte samenvatting een bondig en goed onderbouwd oordeel kunnen formuleren over de wetenschappelijke kwaliteit van de tekst. Om dit te kunnen doen moet je als lezer natuurlijk wel flink beslagen ten ijs komen. Want elke kritiek en elk oordeel moet stoelen op argumenten die niet alleen voor jezelf maar ook voor andere lezers overtuigend zijn. Daarbij moet je denken aan twee typen argumenten: interne en externe. Bij het eerste type gaat het om het blootleggen van inconsistenties en onvolkomenheden in de tekst zelf. In dat geval leg je als lezer de vinger op gebreken, of laten we het in meer academische termen uitdrukken: op onovertuigende aspecten van een tekst. Dan kan het gaan om redeneringen die niet logisch zijn, of om stellingen die niet met voldoende bewijzen of argumenten worden onderbouwd. Maar het kan simpelweg ook gaan om fouten, bijvoorbeeld in de gehanteerde chronologie (iets wat vaker voorkomt dan je denkt). Voor het tweede type argumenten, de externe, moet je als lezer beschikken over kennis die je niet in de tekst zelf aantreft. Bij kritisch lezen is dat juist de crux: je moet afwegen of een tekst een juiste voorstelling van zaken geeft, en daartoe heb je een bredere kennis nodig dan die de tekst je biedt. Zo kun je alleen maar een overtuigend oordeel vellen over de waarde van een tekst binnen een wetenschappelijk debat als je zelf het een en ander van dat debat weet. Kritisch lezen doet dus een beroep op externe kennis, bijvoorbeeld op wat je als student al eerder in je studie hebt geleerd - je voorkennis - of dwingt je 18 Universiteit Utrecht

19 2. Effectief lezen deze kennis bij te spijkeren, om zo een bepaalde tekst makkelijker kritisch te kunnen benaderen. Bij het kritisch lezen van een boek of artikel kun je de volgende vragen als richtsnoer nemen: Oriëntatie Wie is de auteur? Geldt hij als een (inter)nationale expert? Heeft hij al eerder op dit terrein gepubliceerd? Bij welke uitgeverij / in welk tijdschrift / in welke bundel is de tekst verschenen? Is dit een prestigieuze publicatie? Voor welk publiek is de tekst bedoeld? Wat zegt dat over de betrouwbaarheid van de informatie? Hoe recent is de tekst? Kan de informatie verouderd zijn? Is het onderwerp feitelijk of controversieel? Zijn er al recensies over deze tekst verschenen? Wat is de teneur hiervan? Overtuigingskracht van de informatie en argumenten Op welke bronnen baseert de auteur zich? Op recent onderzoek? Op meerdere bronnen of maar één? Zijn de bronnen betrouwbaar? Is hij duidelijk in zijn bronverwijzing? Is er een deugdelijk notenapparaat? Laat de auteur alle mogelijke visies aan bod komen? Legt de auteur niet te veel de nadruk op één visie? Gaat de auteur in discussie met andere wetenschappers die eerder over dit onderwerp hebben geschreven? Hoe positioneert hij zich ten opzichte van de 'status questionis'? Maakt hij duidelijk in welk opzicht zijn onderzoek vernieuwend is? Wat is het standpunt of de stelling van de schrijver? Wordt dit expliciet geformuleerd? Wordt het voldoende beargumenteerd? Spelen verzwegen argumenten een rol? Zijn de argumenten feitelijk of niet-feitelijk? Zijn de feitelijke argumenten waar of aannemelijk? Zijn de niet feitelijke argumenten voldoende ondersteund met argumenten? Worden er voldoende tegenargumenten besproken en worden deze voldoende weerlegd? Bestaan er betere argumenten? Volgt de slotconclusie voldoende uit de argumentatie en komt deze overeen met de uitspraak in de inleiding? Vergelijken met eigen voorkennis van de literatuur Wat voegt dit boek of artikel toe aan de oudere publicaties die jij over dit onderwerp hebt gelezen? Geeft de auteur een juiste voorstelling van de inhoud van deze publicaties en van de meerwaarde van zijn eigen tekst? Als je geen of weinig voorkennis van andere publicaties bezit, ben je tamelijk afhankelijk van de objectieve en subjectieve informatie van een auteur. Het zal je zeker overkomen dat je bij het lezen van een tekst merkt dat er iets niet in orde is. Maar wat er nu precies niet klopt ontgaat je. In zo n geval is er maar één oplossing: je moet je voorkennis opbouwen door andere publicaties te raadplegen over hetzelfde onderwerp. Formuleren van een kritisch oordeel Geef je oordeel over de tekst. Besteed zowel aandacht aan positieve als aan negatieve kanten. Theater-, Film- en Televisiewetenschappen 19

20 Handleiding Academische Vaardigheden Onderbouw je oordeel met argumenten en werk deze nauwkeurig uit. Positioneer de tekst in het kader van het relevante wetenschappelijke debat. Geef aan welke aspecten nadere uitwerking / onderzoek behoeven, en hoe het debat aldus kan worden voortgezet. Formuleer zo mogelijk hypothesen voor toekomstig onderzoek. 20 Universiteit Utrecht