nr. 714 van CINDY FRANSSEN datum: 12 juni 2015 aan JO VANDEURZEN Gezondheidsdoelstelling voeding en beweging - Mensen in armoede

Transcriptie

1 SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 714 van CINDY FRANSSEN datum: 12 juni 2015 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Gezondheidsdoelstelling voeding en beweging - Mensen in armoede De aflopende gezondheidsdoelstelling voeding en beweging luidt: Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door een stijging van het aantal mensen dat voldoende fysiek actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht nastreeft. De hoofddoelstelling is opgesplitst in vijf concretere subdoelstellingen. Voor elke subdoelstelling zijn cijfers vooropgesteld waaraan het succes van de doelstelling kan worden afgemeten: - tegen 2015 stijgt het percentage personen dat voldoende fysiek actief is om gezondheidswinst te behalen met 10 procentpunten; - tegen 2015 daalt het percentage sedentaire personen met 10 procentpunten; - tegen 2015 stijgt het percentage moeders dat met borstvoeding start (gemeten op dag 6) van 64% naar 74%; - tegen 2015 eten meer mensen evenwichtig overeenkomstig de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek; - tegen 2015 blijft het percentage personen met een gezond gewicht minstens behouden. Welke projecten in het kader van de gezondheidsdoelstelling voeding en beweging waren specifiek gericht op mensen in armoede? a) Wanneer hadden die hun uitvoering? b) Wie was de initiatiefnemer? c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? d) Werd het project gesubsidieerd door de Vlaamse overheid? Zo ja, voor welk bedrag? projecten op?

2 JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN ANTWOORD op vraag nr. 714 van 12 juni 2015 van CINDY FRANSSEN De realisatie van de gezondheidsdoelstelling voeding en beweging werd opgenomen binnen de reguliere werking van de partnerorganisatie VIGEZ (Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie), maar ook door facultatieve subsidies voor ad hoc projecten. Alle projecten die werden opgestart in kader van het Vlaams actieplan voeding en beweging werden vooraf geadviseerd door de Vlaamse werkgroep voeding en beweging. Het VIGEZ heeft als partnerorganisatie voor voeding en beweging, maar ook voor algemene gezondheidsbevordering, een basiswerking gericht op mensen in armoede. Dit omvat onder andere expertise-opbouw, methodiekontwikkeling, deelname aan verschillende overlegorganen, input geven bij projectvoorstellen. Er werden verschillende methodieken ontwikkeld specifiek gericht naar deze doelgroep, en de algemene toegankelijkheid van methodieken voor groepen met een lage socio-economische status wordt bewaakt. Dit gebeurt door het toepassen van de SONG-scan, de Sociale Ongelijkheid in Gezondheid scan, een instrument om aan de hand van 10 vragen na te gaan of een project de sociale kloof in gezondheid helpt verkleinen. Hieronder kunt u een overzicht terugvinden van alle projecten die specifiek gericht waren op mensen in armoede of kansengroepen in het algemeen. Ook acties naar mensen met een migratie-achtergrond zijn in deze lijst opgenomen, omdat zij een belangrijk risico op armoede vertonen. Als antwoord op deelvraag d) geldt dat alle genoemde projecten werden gesubsidieerd met overheidsmiddelen. Tenzij het gaat om een ad hoc projectsubsidie, is de inschatting van het exacte budget niet mogelijk, omdat dit binnen de basissubsidiëring ( euro in 2014) van VIGEZ werd opgenomen. Overzicht van projecten specifiek gericht op mensen in armoede, kansengroepen in het algemeen of mensen met een migratie-achtergrond: - Winkeloefeningen, module voor een diverse allochtone groep a) Wanneer hadden deze hun uitwerking? De module voor een diverse allochtone groep werd in 2009 uitgewerkt. b) Wie was de initiatiefnemer? VIGEZ. Oorspronkelijk zou eerst een module voor kansarmen uitgewerkt worden, maar omdat er van de dienst Samenlevingsopbouw in Mol een concrete vraag kwam naar een vorming voor een allochtone groep, is hier prioriteit aan gegeven. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Reguliere werking VIGEZ. projecten op? De module werd bij een allochtone groep uitgetest bij de dienst Samenlevingsopbouw in Mol. Een tweede test van deze module is gebeurd door een diëtist in opdracht van Logo Kempen. De module is nagelezen door Logo Limburg. De resultaten van deze evaluatie waren voldoende om de methodiek winkeloefeningen verder te zetten. De module is op aanvraag beschikbaar voor diëtisten die de basistraining winkeloefeningen hebben gevolgd.

3 - Winkelgids a) Wanneer hadden die hun uitvoering? 15 december augustus 2012 b) Wie was de initiatiefnemer? Katholieke Hogeschool Sint-Lieven (met medewerking van VIGEZ) c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Ad hoc subsidie van euro voor de KH Sint Lieven projecten op? Gelet op het beperkte budget voor dit project kon geen evaluatie worden uitgevoerd. De winkelgids is nog te verkrijgen via de website van de KaHO Sint-Lieven ( Het regelmatig updaten wordt nog bekeken met VIGEZ en KaHO. - Winkeloefeningen, module voor kansarmen (= gezond en budgetvriendelijk winkelen) a) Wanneer hadden die hun uitvoering? De module in verband met gezond en budgetvriendelijk winkelen werd in 2011 uitgewerkt. b) Wie was de initiatiefnemer? VIGEZ. Deze nieuwe module is gericht naar lage SESgroepen. Bij de ontwikkeling werd rekening gehouden met bestaande vormingssessies en materialen naar kansengroepen. In de oefeningen wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van de winkelgids. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Reguliere werking VIGEZ projecten op? De sessie werd uitgetest in beschutte werkplaats Arcotec en is bekendgemaakt aan de Logo s en de diëtisten die de training winkeloefeningen reeds gevolgd hebben. In november 2011 werd bij VIGEZ een training winkeloefeningen georganiseerd voor diëtisten. De nadruk lag hierin op de werking naar kansengroepen en allochtonen. - a) Wanneer hadden die hun uitvoering? Deze inventaris werd eind 2009 online beschikbaar. b) Wie was de initiatiefnemer? VIGEZ. Op het terrein zijn reeds verschillende werkvormen ontwikkeld en uitgeprobeerd om met mensen in armoede of specifieke kwetsbare groepen te werken aan betere kansen op gezond leven. Initiatiefnemers komen daarbij uit het brede veld van welzijn, gezondheid en bestuur zoals CAWs, sociale restaurants of inloopteams. De inventaris maakt deze concrete ervaringen toegankelijk en werkt motiverend over de muren van de sectoren heen. Het gaat zowel om educatieve interventies, als om het vergroten van een gezond, aantrekkelijk en betaalbaar aanbod. Alle mogelijke gezondheidsthema s kunnen aan bod komen. In de eerste plaats richt VIGEZ zich op de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen. Elke opgenomen actiefiche werd door de lokale initiatiefnemer goedgekeurd of aangevuld. In totaal kwamen in 2009 een tachtigtal acties online. Vanaf december 2009 kon iedereen zich informeren over lokale praktijken op of via de VIGEZ website. De acties werden op regelmatige basis geactualiseerd. Ondertussen werd deze inventaris offline gehaald, in 2016 zullen de nog actuele initiatieven uit deze inventaris terug opgenomen worden in de actielijst op gezondegemeente.be. Op die manier wordt het enthousiasme vanop het terrein, dat ook nu nog steeds doorgaat, verder gebundeld en aangeboden ter inspiratie. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Reguliere werking VIGEZ. De aanmaak van de website werd uitbesteed aan een budget van 3.811,5. Een projectmedewerker heeft de inhoud voor deze website aangeleverd. projecten op? Er werd geen evaluatie uitgevoerd, omdat het enkel als bedoeling had om de praktijkvoorbeelden te bundelen.

4 - Gezonde Gasten a) Wanneer hadden die hun uitvoering? Dit project werd opgestart in b) Wie was de initiatiefnemer? VIGEZ. Einddoelgroep van dit project zijn kwetsbare jongeren. Omwille van de heterogeniteit van de sectoren die deze doelgroep bereiken, de nood aan een aanpak op maat, en op basis van het advies van de stuurgroep, werd beslist om in eerste instantie een methodiek te ontwikkelen voor de residentiële bijzondere jeugdzorg (onthaal-, observatie- en oriëntatiecentra en organisaties voor Bijzondere Jeugdzorg). De methodiek wordt in 2015 gefinaliseerd op basis van een participatief ontwikkelingsproces met drie pilootorganisaties (november augustus 2015). Nadien wordt uitbreiding van de methodiek voorbereid en uitgevoerd naar alle relevante organisatievormen binnen integrale jeugdhulp. Einddoel is dat de Vlaamse jeugdhulporganisaties via de methodiek Gezonde Gasten een integraal preventief gezondheidsbeleid kunnen opzetten binnen de organisatie, eventueel met behulp van externe procesbegeleiders. De methodiek zal bestaan uit een handleiding/draaiboek voor het opzetten van een integraal gezondheidsbeleid in organisaties binnen integrale jeugdhulp, en zal aangeboden worden in combinatie met een vorming voor procesbegeleiders. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Er is een voltijds medewerker aangeworven voor de uitwerking van dit project. Daarnaast zijn er verplaatsingskosten voorzien voor deze medewerker naar de 3 pilootinstellingen waar het project wordt uitgevoerd en uitgetest. De voorziene werkingsmiddelen in 2015 zijn projecten op? In de uitwerking van het project Gezonde Gasten wordt een uitgebreide evaluatie voorbereid en uitgevoerd in Aanpassing methodiek stappen om de toegankelijkheid voor mensen in armoede te verbeteren (ism Netwerk Tegen Armoede) a) Wanneer hadden die hun uitvoering? Deze aanpassing is opgenomen in de jaarplanning van 2015 van het VIGEZ. b) Wie was de initiatiefnemer? VIGEZ, in samenwerking met het Netwerk Tegen Armoede. De huidige kanalen om stappen te implementeren binnen de Vlaamse bevolking richten zich niet specifiek op kansengroepen. Er is dan ook besloten om samen met de einddoelgroep te bekijken of de methodiek stappen moet aangepast worden om een effectieve implementatie bij kansengroepen te bewerkstelligen (aanpassingen aan strategieën en beleidsadviezen om implementatie en bereik toe te spitsen op kansengroepen). Uit overleg met Netwerk tegen Armoede bleek dat de huidige methodiek een aantal drempels bevat: - Drempel voor continuering: levensproblemen van de einddoelgroep (bv. Deurwaarder) - Kostprijs stappenteller - Digitaal platform: website en online tool (stappendagboekjes bestaan ook op papier) - Bereik papiermaterialen bij juiste doelgroep - Individueel initiatief nodig (vraagt hoog niveau zelfeffectiviteit): nood aan individuele begeleiding en groepsaanpak (sociale aspect) - Hoge extern opgelegde norm ( stappen) niet in een keer haalbaar. Dit kan gemakkelijker afschrikken bij kansengroepen. Nadruk leggen op elke stap telt - Meer-investering om sociale structuur te maken Een voorafgaand literatuur- en actieonderzoek dat alle drempels en succesfactoren in kaart brengt, is noodzakelijk om de methodiek effectief te kunnen aanpassen en zal uitgevoerd worden in Op basis daarvan kunnen strategieën opgesteld worden om de methodiek ook binnen de doelgroep kansengroepen te kunnen inzetten. Eventueel kan de bestaande stappen

5 methodiek aangepast worden voor de doelgroep of kunnen er extra tools ontwikkeld worden. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Reguliere middelen VIGEZ. projecten op? Nog niet van toepassing. - Kleurrijk Gezond a) Wanneer hadden die hun uitvoering? Kleurrijk Gezond werd in 2008 lokaal opgestart in Stad Antwerpen. b) Wie was de initiatiefnemer? Integratiecentrum de8 en VIGEZ zijn de initiatiefnemers. In een vroege fase werden Stad en OCMW Antwerpen betrokken, evenals Logo Antwerpen. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? Dit project werd volledig gefinancierd vanuit de reguliere werking van VIGEZ. Normaliter wordt een vervolg piloot-implementatietraject voorzien in 2015, gefinancierd met adhoc projectmiddelen uit het actieplan en verder uitgewerkt door VIGEZ. Dit onder voorbehoud van goedkeuring door de bevoegde instanties. projecten op? In 2013 werd een uitgebreide evaluatie van Kleurrijk Gezond uitgevoerd. Het opzet van het Kleurrijk Gezond project was om etnisch-culturele minderheden te prikkelen en te informeren rond de thema s gezonde voeding en beweging (einddoelgroep). Daartoe wilde men een positieve attitude creëren, de intentie om gezonder te eten en bewegen opwekken en de zelfeffectiviteit met betrekking hiertoe vergroten. De laagdrempeligheid van deze doelstelling werd versterkt door het materiaal flexibel aanpasbaar te maken naargelang de deelnemers. Uit de kwalitatieve resultaten bleek dat de einddoelgroep erg enthousiast was. Daarnaast was een verhoogde intentie te zien om in de toekomst meer gezonde voeding te consumeren, al gold dit enkel voor bruin brood en fruit. Uit deze evaluatie bleek geen verhoging van de kennis, attitude of zelfeffectiviteit. De resultaten met betrekking tot kennis bleken echter reeds erg goed te zijn bij de pre-test. Ook de attitude was overwegend positief. Voor zelfeffectiviteit werden gemengde resultaten gevonden. Men had wel vertrouwen in de eigen kennis wat niet wil zeggen dat men deze kennis ook echt bezit - maar er werd wel vaak aangegeven dat men het moeilijk vond effectief gezond te eten en om met sociale druk om te gaan. Bij de hier geëvalueerde groepen had het Kleurrijk Gezond programma hier geen significante invloed op. Een tweede doelstelling van het project was dat lesgevers (intermediaire doelgroep) versterkt zouden worden in hun capaciteiten tot het bevorderen van gezond gedrag bij etnisch culturele minderheden. Uit de evaluatie bleek dat deze traingingssessies positief werden beoordeeld. Er was ook een algemene tevredenheid over het materiaal van Kleurrijk gezond. De lesgevers gaven aan dat ze zich gesterkt voelen in hun deskundigheid door deelname aan het project. Een laatste doelstelling was erop gericht om het draagvlak en motivatie om aan gezondheidsbevordering te werken te vergroten bij de organisaties die de einddoelgroep bereiken. Uit de evaluatie bleek een grote interesse om rond dit thema te werken. Zij gaven aan dat er nood is aan correcte informatie en zien het project als een eerste stap. Op basis van de evaluatieresultaten kan ook het geven van meerdere sessies aan eenzelfde groep overwogen worden. Tot nu toe bestond het Kleurrijk Gezond programma uit een eenmalige, prikkelende infosessie. De interesse lijkt te bestaan, de praktische materialen (voldoende inhoud via verschillende powerpoint-presentaties en interactieve oefeningen) zijn ter beschikking, maar bv. de haalbaarheid voor de organisaties zou verder onderzocht moeten worden.

6 - Weet en Eet Gezond voor BuSO en Bijzondere Jeugdzorg a) Wanneer hadden die hun uitvoering? 15 december 2011 tot en met 30 juni 2013 b) Wie was de initiatiefnemer? TIEVO en het Grote Plein. In dit adhoc project werden twee methodieken ontwikkeld. VIGEZ nam ook deel aan de stuurgroepen die de ontwikkeling van deze methodieken begeleiden. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? euro projecten op? Het opzet van dit project bestond uit sensibilisering van de leerlingen via een spelvorm, gekoppeld aan een vorming en handleiding voor de begeleiders om via een beleidsmatige aanpak aan de slag te gaan. Het uitgangspunt was de actieve voedingsdriehoek, nadruk lag op voeding en in beperkte mate op beweging. De Universiteit Gent voerde de evaluatie uit en onderzocht daarbij (via een pre-postmeting met controlegroep): - de appreciatie en haalbaarheid van de projectmaterialen - het gebruik en/of de effectiviteit van de methodiek bij: o de doelgroep (leerlingen BuSO): effectevaluatie op gedragsdeterminanten van gezonde voeding en beweging (attitude, kennis en eigen-effectiviteit). Hiervoor werd gebruik gemaakt van een aangepaste, gevalideerde vragenlijst. o bij leerkrachten BuSO: procesevaluatie, nl. intentie tot gebruik van de beschikbare projectmaterialen - op beleidsniveau: procesevaluatie, namelijk de intentie van deelnemers aan de studiedag (directies) tot verandering in gezondheidsbeleid Resultaten: - bij de doelgroep: beperkte interventie-effecten voor kennis en attitude ten aanzien van voeding, maar geen verandering in eigen-effectiviteit ten aanzien van voeding en beweging. - bij de leerkrachten BuSO (132 respondenten): de meerderheid (ongeveer 90%) is bereid tot gebruik van de projectmaterialen. - bij de directies (19 respondenten): 11 deelnemers gaven aan zeker aanpassingen te zullen doorvoeren in het gezondheidsbeleid van de school. Opmerkingen bij deze evaluatie: - de mate van implementatie van de projectmaterialen is niet gekend - hoge drop-out tussen pre- en postmeting. Conclusie: De bewegingscomponent is minder sterk uitgebouwd en de evaluatie van Universiteit Gent wijst niet op effecten voor dat thema, waardoor aanpassingen/ versterkingen aangewezen zijn. Weet en Eet Gezond wordt nog steeds aangeboden voor gebruik. - Bewegen op Voorschrift (BOV) a) Wanneer hadden die hun uitvoering? De eerste BOV- methodiek kende een eerste werking via de Wijkgezondheidscentra (WGC). Dit project werd in 2012 uitgebreid met een werking via huisartsen met budget uit het Vlaams actieplan voeding en beweging. In 2014 werd dit gecontinueerd met als doel om de randvoorwaarden voor verdere implementatie in kaart te brengen. b) Wie was de initiatiefnemer? RISO Vlaams-Brabant. Het 'Bewegen Op Voorschrift' project motiveert, oriënteert en begeleidt mensen die als beweegarm worden gediagnosticeerd door een arts (huisarts of arts van het WGC) naar meer bewegen in het dagelijkse leven. BOV wordt als proefproject bestendigd in Leuven. Dit project werd met ad hoc middelen gefinancierd. c) Welk budget was nodig voor de uitvoering van het project? De initiële methodiek (met een werking uitsluitend via het wijkgezondheidscentrum) werd ontwikkeld door het RISO Vlaams Brabant met middelen buiten het actieplan. Voor de uitbreiding naar huisartsen werd een budget van euro voorzien. Voor het in kaart brengen van de randvoorwaarden voor de verdere implementatie werd euro voorzien.

7 projecten op? De methodiek Bewegen op voorschrift werd inderdaad geëvalueerd. Dit waren de belangrijkste conclusies: 1. De doelgroepverbreding binnen BOV kan beschouwd worden als gerealiseerd. - 82,3% van de deelnemers kent BOV via de huisarts; - 2 op 3 deelnemers zijn vrouwen; - de gemiddelde leeftijd is 46 tot 65 jaar; - 14,4 % van de deelnemers is niet-belg en 24,2% van niet-belgische origine; - de grootste groep deelnemers heeft een diploma hoger middelbaar onderwijs; - inzake tewerkstelling wordt een hoog percentage werkenden bereikt alsook een belangrijk aandeel arbeidsongeschikten (26,3%) en werklozen/werkzoekenden (18,3%) - BOV bereikt een ruimere groep dan enkel maatschappelijk kwetsbare groepen (MKG) zonder dat deze groep daarbij uit het oog wordt verloren (36,8% VT/omnio). 2. De verbreding van de primaire doorverwijsgroep c.q. huisartsen kan beschouwd worden als gerealiseerd. 110 huisartsen in Leuven of de ruime omgeving hebben één of meerdere patiënten doorverwezen. Daarbij kan in de toekomst wel geïnvesteerd worden in verdere bewustmaking gelet op het feit dat het aantal doorverwijzingen van artsen verbonden aan een WGC nog steeds groter is. De belangrijkste redenen om door te verwijzen spelen actief in op de risicofactoren die gekoppeld zijn aan hedendaagse gezondheidsproblemen. 3. Wat betreft het belang van het voorschrift kunnen we op dit moment enkel met zekerheid zeggen dat het werkt voor diegenen die aangekomen zijn bij BOV na de doorverwijzing van de huisarts. Een steekproef wijst uit dat 2/3de aankomt. Wat betreft de vraag of alle patiënten de weg naar de centrale locatie vinden, kunnen we stellen dat zowel patiënten uit de wijkgezondheidscentra als patiënten van externe artsen de weg naar de centrale BOV-locatie in de wachtpost van de Leuvense huisartsen vinden. De keuze voor de wachtpost is zeker positief vanuit het standpunt van de artsen. Voor BOV-coaches is een eigen ingericht lokaal met beweeg- en testingmogelijkheden een meerwaarde. 4. Wat betreft de kwaliteit van de BOV-coaching: het zoeken naar het vergroten van dagelijkse beweegactiviteiten is de basis van de coaching. Vervolgens wordt met de mensen besproken welke acties ze nodig hebben om te gaan bewegen en om bewegen vol te houden: individueel zelfstandig bewegen; bewegen in groep (BOV-groep, buurtsport, vereniging, reguliere sportclub); intense coaching via andere, te betalen coach; motivationele training of gewoon advies. Op basis van deze evaluaties kunnen we volgende zaken vaststellen: 33 % van de deelnemers kiest enkel voor een individueel beweegplan, 67% dus voor een combinatie. Bewegen in groep werkt voor hen zeer motiverend. Ook merken we in de praktijk dat een groot deel van de coachings niet rechtlijnig 6 maanden duurt. Vaak is er tijdelijke uitval, waarbij mensen later zelf of na aanmaning, de draad terug oppikken. Dit wil zeggen dat de duur van een coaching soms meer dan een jaar is. De duur van een coaching bedraagt 1 u (voor advies) tot 10u, met een gemiddelde van 3,5 à 4u. Voor maatschappelijk kwetsbaren wordt eerder 5 à 6u gerekend voor een succesvolle coaching. 5. Als we tenslotte naar de effecten van BOV op de deelnemers kijken, kunnen we heel wat positieve vaststellingen doen als we intakes en evaluaties vergelijken. Deelnemers voelen hun algemene gezondheid vooruitgaan. Waar het overgrote deel van de mensen bij de intakes nauwelijks licht actief is, zien we bij de evaluaties dat er een significante stijging is binnen de categorieën licht en matig fysieke activiteit. Enkelen zijn zelfs intens fysiek actief. Het energiepeil van de deelnemers is gestegen, hun stressniveau of BMI zijn niet

8 gedaald (binnen deze tijdsspanne). Tenslotte zien we in mindere of meerdere mate effecten op het algemeen beter voelen, minder TV kijken, meer naar buiten komen, minder roken, minder snoepen en gezonder eten, beter voelen bij het opstaan, betere houding en enigszins problemen beter aankunnen.