Hogeschool der Kunsten Den Haag

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hogeschool der Kunsten Den Haag"

Transcriptie

1 Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag Instellingstoets kwaliteitszorg 18 februari 2014

2

3 Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag Instellingstoets kwaliteitszorg 18 februari 2014 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 3

4 Inhoud

5 Samenvattend advies 6 1 Verantwoording Samenstelling van de auditcommissie Werkwijze van de commissie Werkwijze van de commissie in het algemeen Werkwijze van de commissie met betrekking tot de audittrails Opbouw van het adviesrapport en opzet van de hoofdstukken 14 2 Beschrijving van de instelling Algemene gegevens Profiel van de instelling Accreditatieportret Kengetallen per Beoordeling per standaard Standaard 1: Visie op de kwaliteit van het onderwijs Standaard 2: Beleid Standaard 3: Resultaten Standaard 4: Verbeterbeleid Standaard 5: Organisatie- en beslissingsstructuur Eindconclusie 33 4 Adviezen ter verbetering 34 5 Overzicht van het advies 36 Bijlage 1: Samenstelling van de commissie 38 Bijlage 2: Programma s van de locatiebezoeken 40 Bijlage 3: Overzicht van de bestudeerde documenten 46 Bijlage 4: Lijst met afkortingen 50 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 5

6 Samenvattend advies

7 De commissie die de instellingstoets kwaliteitszorg bij de Hogeschool der Kunsten Den Haag (HdK) heeft uitgevoerd, is tot de conclusie gekomen dat de instelling in control is over de kwaliteit van haar onderwijs. De Hogeschool der Kunsten Den Haag voldoet aan de vijf standaarden van het beoordelingskader van NVAO voor de instellingstoets. Hieronder worden de bevindingen en overwegingen kort weergegeven. Standaard 1: Visie De HdK is in 1990 ontstaan uit een fusie van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) en het Koninklijk Conservatorium (KC) Den Haag. De zelfstandigheid van deze beide faculteiten is heel groot. Hoewel er bij de toen zelfstandige instellingen weinig intrinsieke noodzaak tot fusie bestond en het vooral de externe druk van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) was die ze tot een dergelijke actie deed besluiten, vonden ze elkaar op een door beide instellingen gedeelde visie op hoogwaardige kwaliteit. Sindsdien is die kwaliteitsvisie verder geprononceerd en tot gemeenschappelijk uitgangspunt uitgegroeid. Ze bestaat uit de volgende vier doelstellingen: 1. Het aan studenten bieden van een hogere beroepsopleiding en voorbereidende beroepsopleiding op een zo hoog mogelijk internationaal georiënteerd niveau ter voorbereiding op het scheppend, uitvoerend, docerend, bestuderend en/of registrerend beoefenen der kunsten; het betreft de domeinen beeldende kunsten, vormgeving, muziek en dans. 2. Het doen van onderzoek. 3. Het bijdragen aan de ontwikkeling van de studenten. 4. Het bijdragen aan de ontwikkeling en beoefening der kunsten. De KABK en het KC hebben deze visie vertaald naar een eigen specifieke onderwijsvisie. Beide faculteiten hebben excellentie (doelstelling 1) altijd hoog in het vaandel gehad. Daar waar excellentie is gediend door ruimte te bieden voor gezamenlijke initiatieven worden deze door het College van Bestuur (CvB) gestimuleerd. Dat blijkt onder andere uit de strenge selectie van aankomende studenten, en ook uit de eigen School voor Jong Talent. Ook de internationale oriëntatie van de instelling is duidelijk zichtbaar. Excellentie wordt nagestreefd door de disciplines in een zo breed mogelijke context aan te bieden. De commissie heeft niet alleen binnen de faculteiten (vooral bij KABK), maar ook daartussen mooie voorbeelden van cross-overs gezien. Een in het oog springend voorbeeld daarvan is de Interfaculteit ArtScience waarin studenten en docenten interdisciplinair onderzoek doen in de kunsten. Deze Interfaculteit is tevens een mooi voorbeeld van de wijze waarop onderzoek een plaats heeft gekregen in de instelling (doelstelling 2). Een ander voorbeeld is de samenwerking met de Universiteit Leiden. De commissie heeft een veelheid van definities en vormen van onderzoek gezien en raadt de instelling aan in de toekomst helderder te verwoorden wat onder onderzoek wordt verstaan. De derde en vierde doelstelling, het bijdragen aan de ontwikkeling van de studenten en aan de ontwikkeling en beoefening der kunsten, worden ook aantoonbaar gedragen binnen alle lagen van de organisatie. Dit blijkt onder andere uit de nauwe banden die beide faculteiten hebben met het werkveld. De ambitie is een school zonder muren te zijn en de instelling doet er alles aan om dit te realiseren. De commissie stelt vast dat er sprake is van een gemeenschappelijke visie die bijdraagt aan het stimuleren van een kwaliteitscultuur, die onder andere gekenmerkt wordt door een toenemende openheid en door een focus op de inhoud: eerst de inhoud, dan de organisatie. Standaard 2: Beleid Het uitgangspunt van de HdK is gemeenschappelijk beleid te maken waar dit een meerwaarde heeft en de faculteiten zoveel mogelijk vrijheid te geven om eigen beleid te maken c.q. gemeenschappelijk beleid te operationaliseren. Het beleid komt tot stand in overleg tussen de leden van het CvB en, afhankelijk van het onderwerp, leden van de staf en/of opleidingscoördinatoren. De commissie heeft gemerkt dat veel verbeteringen op organische wijze zijn ontstaan. Soms wordt het beleid eerst doorgevoerd en wordt het daarna op schrift gesteld. Het feit dat het meeste beleid zijn oorsprong op de werkvloer heeft, betekent dat het meestal gedragen is in alle lagen van de organisatie. De commissie vindt dit positief. Ook de CMR en DMR s worden betrokken bij het beleid, maar moeten hier soms wel expliciet om vragen. Dit is nog wel een aandachtspunt. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 7

8 De inhoudelijke verbinding tussen KABK en KC ligt vooral op de terreinen van talentontwikkeling (school voor jong talent), onderzoek (incl. lectoraten), selectie van studenten en professionalisering. Op deze terreinen is het beleid op instellingsniveau het meest uitgewerkt. Ook voor beleidsterreinen zoals financiën en personeelszaken kiest het CvB voor een hogeschoolbreed beleid. In de implementatie van het beleid zijn verschillen waar te nemen tussen KABK en KC. Zo is de KABK eerder begonnen met de invoering van het geformaliseerde kwaliteitszorgsysteem. Zoals blijkt uit standaard 1 is het doen van onderzoek één van de doelstellingen van de HdK. Onderzoek speelt, zo blijkt uit documentatie en gesprekken, inderdaad een belangrijke rol in de opleidingen, al moet daarbij worden aangetekend dat het begrip vooralsnog weinig expliciet is gemaakt: het varieert van theorie-onderwijs en nadere reflectie tot de meer specifieke vormen van onderzoek, zoals die gestalte krijgen in de samenwerking met de Universiteit Leiden, de kenniskringen van de vier lectoraten en het PhD-onderzoek van de docenten. De commissie stelt niettemin vast dat de instelling onderzoek serieus neemt en vindt dit positief, maar merkt tegelijk op dat de onderzoeksdoelstelling instellingsbreed nadere explicitering verdient. De KABK en het KC hebben een gemeenschappelijk personeelsbeleid. Er is een hogeschoolbrede stimuleringsregeling promotietrajecten waar veel gebruik van wordt gemaakt. De instelling heeft sinds kort een Ontwikkelplan en Professionaliseringsplan. De commissie is van mening dat het professionaliseringsplan nog mager is, maar stelt vast dat personeel in de praktijk veel ruimte krijgt voor professionalisering en dat die ruimte ook benut wordt. De commissie vindt dit positief. Ook oordeelt de commissie positief over het feit dat er functioneringsgesprekken worden gehouden. De instelling heeft een robuust huisvestingsbeleid. De KABK heeft onlangs een grote uitbreiding en verbouwing van het gebouw aan de Prinsessegracht ondergaan en het KC kan een verhuizing naar het Spuiforum tegemoet zien. Beide locaties lenen zich goed voor het onderwijs dat wordt aangeboden. Op het gebied van toetsbeleid staat weinig op papier, maar de commissie stelt vast dat wat er op papier staat op consistente wijze wordt uitgevoerd. De KABK en het KC hanteren een systeem van individuele en collectieve beoordelingen. Daarnaast worden de studenten voortdurend informeel beoordeeld (zowel door docenten als door elkaar en door het werkveld), zodat zij op elk moment weten waar zij staan. De commissie oordeelt positief over deze manier van toetsen en beoordelen en is van mening dat het goed past bij het kunstonderwijs. Met betrekking tot studeren met een functiebeperking wordt gezocht naar maatwerk. De commissie stelt vast dat de HdK beleid heeft geformuleerd op het gebied van studeren met een functiebeperking maar dat de instelling problemen ervaart bij de uitvoering ervan. De studenten spreken niet gemakkelijk over hun handicap, waardoor de benodigde hulp vaak moeizaam tot stand komt en mogelijk ook niet alle studenten adequaat en tijdig geholpen worden. Om dit te verbeteren moet wellicht de aanwezige decanaatcapaciteit worden uitgebreid. Belangrijker nog is om een klimaat van openheid over tekorten en falen te stimuleren. Het CvB is zich ervan bewust dat de instellingscultuur die voortdurend excellentie stimuleert, hier haar keerzijde vindt. De commissie beveelt aan de kennis over studeren met beperkingen in de instelling te bevorderen. Zij heeft gemerkt dat er een groeiende openheid is en stelt ook vast dat er wel hulp is als studenten daarom vragen, maar pleit ervoor de openheid nog verder te stimuleren. Zij raadt de faculteiten aan ook bij elkaar te kijken hoe een en ander is uitgewerkt. Een instellings- of faculteitsbrede cursus over de studiekeuze en persoonlijke problematiek die studenten, zeker bij de start van hun opleiding, kunnen ervaren, zou veel van de onzekerheid kunnen afvangen. Standaard 3: Resultaten De commissie stelt vast dat evalueren en feedback geven een belangrijk onderdeel zijn van de kwaliteitscultuur binnen de instelling. Studenten worden voortdurend in de gelegenheid gesteld om feedback te geven over de kwaliteit van de opleiding: informeel tijdens en tussen de lessen en formeel via vakevaluaties, via de DMR en de CMR en via de NSE. Het CvB gaf aan dat de één op één relatie van studenten met docenten een zekere kwetsbaarheid met zich meebrengt en zet hier beleid op. Zo krijgen studenten steeds vaker les van meerdere docenten en zijn ook bij het KC onderwijsvormen in groepsverband meer gebruikelijk dan voorheen. Het zou kunnen zijn dat studenten die meer verschillende onderwijssituaties meemaken minder persoonsafhankelijk zijn en kritischer worden. De commissie juicht dit toe. De instelling beschikt over verschillende instrumenten om de kwaliteit van het onderwijs te meten. Tot voor kort nam zij deel aan de landelijke NSE, maar zij maakt nu gebruik van een eigen instrument dat is afgestemd op het kunstonderwijs. 8 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

9 Verder neemt de instelling deel aan de Kunstenmonitor, aangevuld met een eigen alumni-onderzoek. De commissie vindt het positief dat de instelling kritisch kijkt naar de landelijke evaluaties en deze desgewenst aanpast aan de eigen organisatie. Naast deze instrumenten wordt gebruik gemaakt van vakevaluaties en voert de instelling met enige regelmaat een medewerkerstevredenheids-onderzoek uit. De instelling heeft goed zicht op de uitkomsten van deze onderzoeken die regelmatig in diverse gremia worden besproken. Ook los van de formele meetinstrumenten vinden veel gesprekken plaats over de kwaliteit van het onderwijs, bijvoorbeeld door de directeur KABK met de klassenvertegenwoordigers en door de leden van het CvB/ faculteitsdirecteuren met studieleiders en docenten. Doordat de lijnen kort zijn, worden eventuele problemen meestal snel gesignaleerd en opgepakt. De instelling maakt gebruik van een jaarkalender Planning & Control. Ook wordt er gewerkt met jaarplannen en jaarverslagen. De jaarkalender laat zien welke activiteiten in het vorige, het lopende en het volgende begrotingsjaar zijn ondernomen c.q. worden uitgevoerd of zijn gepland. Hoewel de verschillende documenten bij KABK en KC op verschillende manieren zijn uitgewerkt, is de commissie van mening dat ze de transparantie en systematiek van het kwaliteitszorgproces bij beide faculteiten bevorderen. Standaard 4: Verbeterbeleid Tijdens de twee locatiebezoeken heeft de commissie diverse voorbeelden gezien van verbeterbeleid. Een goed voorbeeld dat de cross-over tussen de twee faculteiten laat zien is de Interfaculteit ArtScience. Ook zijn er andere voorbeelden van cross-overs, zowel binnen als tussen de faculteiten. Hiermee zijn stappen gezet in de richting van een grotere samenhang. Ook op bestuurlijk niveau zijn voorbeelden van verbeterbeleid zichtbaar. Zowel bij de KABK als bij het KC zijn de afgelopen jaren veel nieuwe hoofddocenten resp. coördinatoren aangesteld. Hoewel het proces van verbetering bij beide faculteiten heel verschillend is verlopen, hebben beide processen tot een goed resultaat geleid. Omdat de directeuren van de faculteiten tevens lid van het CvB zijn heeft het CvB voortdurend zicht gehad op de verbeterprocessen. Op het gebied van toetsbeleid kan eveneens verbeterbeleid worden vastgesteld. Bij de KABK is het toetsbeleid inmiddels geïmplementeerd en bij het KC is men volop aan het experimenteren met de verbetering ervan, zodat ook daar duidelijk sprake is van een betere borging van de kwaliteit van toetsing. De manier waarop verbeterbeleid wordt doorgevoerd verschilt tussen de twee faculteiten en is grotendeels afhankelijk van de leiderschapsstijl van de directeuren. De commissie vindt dat de voorbeelden van verbeterbeleid die zij gezien heeft getuigen van innovatief vermogen van de organisatie en heeft er dan ook vertrouwen in dat de organisatie in de toekomst in staat zal zijn zich voortdurend te verbeteren. Standaard 5: Organisatie- en beslissingsstructuur De directeuren van de KABK en het KC vormen samen het CvB en hebben hierdoor dus een dubbelrol in de organisatie. De commissie had hier aanvankelijk vraagtekens bij, maar gelet op de nadruk op identiteit van de decentrale faculteiten, de betekenis hiervan voor de kwaliteit van het onderwijs en de wijze waarop het CvB invulling geeft aan haar (dubbel) rollen, vindt de commissie deze structuurinvulling functioneel. Hoewel de nadruk nog steeds ligt op twee onafhankelijk sterke faculteiten ontwikkelen zich door het samengaan steeds verder synergieën. Dit uit zich onder andere door de oprichting van de interfaculteit ArtScience, de samenwerking met de Universiteit Leiden en de voorgenomen fusie met Codarts in Rotterdam. De vorm van een interfaculteit voor het onderbrengen van samenwerkingsproducten blijkt goed te werken. Er is in de loop van de tijd een palet aan mogelijkheden ontstaan dat weliswaar nog niet volledig wordt benut, maar waarvan de commissie wel mooie voorbeelden ziet. Tot op heden heeft het door de HdK gekozen bestuursmodel gewerkt. Ook zijn de bevoegdheden van de faculteiten en het verdeelmodel van de instelling helder en consistent geformuleerd. Het is evenwel denkbaar dat binnen de juridische entiteit van de hogeschool risico s realiteit worden die bestaande afspraken doorkruisen dan wel dat conflicten ontstaan vanuit de dubbelrol die beide CvB leden opnemen. In dergelijke gevallen is een goede verbinding tussen CvB en RvT essentieel. De RvT is zich hiervan bewust en zet zich in om de risico s te beheersen. Daarnaast meent de commissie dat de RvT een inhoudelijk meer stimulerende rol zou kunnen aannemen. Uit de bestudeerde documenten en het gesprek met de RvT maakte de commissie op dat weinig sprake is van betrokkenheid bij inhoudelijke onderwerpen. Voorts is het bij de voorgenomen fusie met Codarts van belang vooral kritisch te kijken naar de mate waarin het nieuwe CvB in staat zal zijn haar bestuurlijk kwaliteitsniveau te handhaven. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 9

10 Tot slot vindt de commissie dat er enige versterking kan plaatsvinden op het gebied van medezeggenschap. De medezeggenschapsorganen zijn er wel, maar de commissie heeft de indruk dat deze nauwer en systematischer kunnen worden betrokken bij het nemen van strategische beslissingen. De huidige structuur functioneert voldoende, maar zou in de toekomst versterkt kunnen worden. Den Haag, 18 februari 2014 Namens de commissie ter beoordeling van de Hogeschool der Kunsten Den Haag Drs. Marianne Dunnewijk (voorzitter) Drs. Tineke Kleene (secretaris) 10 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

11 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 11

12 Hoofdstuk 1 Verantwoording

13 1.1 Samenstelling van de auditcommissie De auditcommissie is als volgt samengesteld: > > Drs. Marianne Dunnewijk, voorzitter > > Prof. dr. Hans Adriaansens, commissielid > > Prof. dr. Willem Elias, commissielid > > Anton Schuurmans, studentlid De auditcommissie voldoet aan de eisen van NVAO zoals die in het Beoordelingskader staan omschreven. De commissie beschikt over bestuurlijke deskundigheid, onderwijsdeskundigheid en auditdeskundigheid en is op de hoogte van ontwikkelingen in het hoger onderwijs in binnen- en buitenland. Dit blijkt uit de cv s van de commissieleden, die in bijlage 1 zijn opgenomen. Alle commissieleden hebben een onafhankelijkheidsverklaring ingevuld en ondertekend. De auditcommissie is bijgestaan door Nancy Van San, procescoördinator NVAO, en Tineke Kleene, extern secretaris. 1.2 Werkwijze van de commissie De commissie heeft haar werkzaamheden uitgevoerd in de periode september december Het eerste bezoek (21 en 22 oktober 2013) was bedoeld voor het voeren van verkennende gesprekken met vertegenwoordigers van de instelling. Het tweede bezoek (9-11 december 2013) was bestemd voor verdere verdieping van het onderzoek door middel van enkele audittrails. In de aanloopfase naar de instellingstoets hebben de voorzitter van het auditteam en de procescoördinator van NVAO het toetsingsproces nader uitgewerkt in termen van planning van het hele proces en samenstelling van het auditteam. De samenstelling van de gespreksgroepen is in overleg met de instelling gebeurd. Het resultaat van de voorbereidende werkzaamheden was de vaststelling van de data voor beide locatiebezoeken en de vaststelling van het definitieve programma van het eerste bezoek Werkwijze van de commissie in het algemeen Bestuurlijk overleg Op 13 februari 2013 vond een bestuurlijk overleg plaats tussen de NVAO en de Hogeschool der Kunsten Den Haag over de opzet van de instellingstoets Kwaliteitszorg. Kritische Zelfreflectie Op 11 september 2013 heeft de auditcommissie de Kritische Zelfreflectie van de HdK ontvangen. De commissieleden hebben het document ter voorbereiding op de eerste commissievergadering bestudeerd en van schriftelijk commentaar voorzien aan de hand van het toepasselijke beoordelingskader. Voorbereidende vergadering Tijdens de eerste voorbereidende vergadering op 27 september 2013 heeft de commissie de kritische reflectie en de documenten die waren bijgevoegd besproken. Daarnaast zijn vragen en discussiepunten geïnventariseerd alsook de eerste voorstellen gedaan voor audit trails. Verder is het programma van het eerste bezoek aan de instelling besproken. Na afloop van deze voorbereidende bijeenkomst heeft de secretaris de vragen aan de verschillende gespreksgroepen uitgewerkt en verspreid aan de leden van het auditteam. Op basis van de bespreking zijn de volgende documenten van de HdK ter inzage gevraagd: 1. Documentatie over alumnibeleid (indien beschikbaar) 2. Personeelsbeleidsplan 3. Ontwikkelplan op hogeschoolniveau 4. Ontwikkelplannen op afdelings-/sectieniveau 5. Resultaten van de onderzoeken van ICLON onder alumni 6. Document waarin de academiebrede uitgangspunten voor specifieke onderdelen van curricula zijn vastgelegd 7. Notitie over de positie van theorie en onderzoek 8. Document waarin de nadere voorstellen zijn geformuleerd voor de verdere versterking van het theorieonderwijs en de onderzoeksvaardigheden 9. Jaarplan KABK 10. Jaarplan KC 11. Het KC-brede (en ook KABK-brede) verbeterprogramma 12. Jaarkalender met planning- en control cyclus 13. Verbeterprogramma s kwaliteitszorg 14. Jaarverslagen van de examencommissies NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 13

14 15. Alle relevante documenten op centraal niveau 16. Representatieve steekproef van onderzoeksresultaten 17. Informatie over de inspiratiebijeenkomsten 18. Enkele voorbeelden van jaarplannen en jaarverslagen per afdeling In bijlage 3 van dit rapport is een overzicht opgenomen van alle documenten die tijdens het eerste bezoek ter inzage lagen. Adviesrapport De secretaris heeft de bevindingen, overwegingen en oordelen van de commissie verwerkt in een eerste concept van het uit te brengen rapport. Na uitwisseling van voorstellen voor wijzigingen en aanvullingen heeft de commissie op 8 januari 2014 het onderhavige adviesrapport vastgesteld. De bezoeken aan de instelling zijn van groot belang geweest voor de totstandkoming van een weloverwogen en goed onderbouwd advies. Het adviesrapport is op 21 januari 2014 aan de instelling voorgelegd voor een check op feitelijke onjuistheden. Naar aanleiding van de reactie van de instelling op 5 februari 2014 heeft de voorzitter van de commissie ingestemd met een aantal tekstuele wijzigingen Werkwijze van de commissie met betrekking tot de audittrails Tijdens het tweede bezoek aan de instelling op 9-11 december 2013 heeft de commissie twee audittrails uitgevoerd. Tijdens deze audittrails heeft de commissie de volgende diepteonderzoeken gedaan: Trail 1: Toetsbeleid bij de KABK locatie KABK De PDCA-cyclus van het toetsbeleid is bestudeerd. Bij de uitvoering van de trail is de focus uitgegaan naar drie belangrijke aandachtspunten: onderzoek, beroepsvoorbereiding en helderheid van communicatie voor zowel zender als ontvanger. De twee eerste onderwerpen zijn speerpunten van de instelling. In hoeverre maken deze speerpunten onderdeel uit van het toetsbeleid? De trail is verticaal uitgezet naar de verschillende besturingsniveaus. Belangrijke gesprekspartners waren betrokken studenten en docenten, leden van toets- en examen commissie, coördinatoren en directie onderwijs. De commissie heeft voor deze trail de volgende documentatie ter inzage gevraagd: relevante beleidsstukken, formulieren en een aantal studentendossiers als voorbeeld. Op basis van aangeleverde namenlijsten heeft de commissie een groep studenten geselecteerd. Van deze studenten heeft zij de (al dan niet geanonimiseerde) studentendossiers ingezien en heeft zij in aparte sessies gesproken met de bij de toetsing betrokken docenten enerzijds en coördinatoren anderzijds. Trail 2: Personeelsbeleid bij het KC locatie KC De focus binnen deze trail lag op de bewaking van de formatie (korte/lange aanstellingen; leeftijdsopbouw), de kwaliteit van de functioneringsgesprekken en de communicatie aangaande het personeelsbeleid. De trail is verticaal uitgezet naar de verschillende besturingsniveaus. Belangrijke gesprekspartners waren de coördinatoren, de stafmedewerker personeel, de personeelsconsulent(en), het onderwijzend personeel en de medezeggenschapsraad. De commissie heeft voor deze trail de volgende documentatie ter inzage gevraagd: relevante beleidsstukken, formulieren en (al dan niet geanonimiseerde) verslagen van functioneringsgesprekken. Op basis van aangeleverde namenlijsten heeft de commissie een groep docenten geselecteerd (mix aanstelling groter en kleiner dan 0.4 FTE). Zij heeft in een aparte sessie gesproken met de bij deze docenten betrokken coördinatoren en directie. 1.3 Opbouw van het adviesrapport en opzet van de hoofdstukken Hoofdstuk 2 bevat algemene informatie over de Hogeschool der Kunsten Den Haag plus een aantal kengetallen. Vervolgens geeft de commissie in hoofdstuk 3 haar oordeel over de kwaliteitszorg van de instelling per standaard van het beoordelingskader. Bij elke standaard worden de bevindingen opgesomd en vervolgens de overwegingen van de commissie gegeven. De bevindingen naar aanleiding van de audittrails dienen hierbij steeds als casuïstische evidentie voor de wijze waarop het kwaliteitszorgsysteem als geheel functioneert binnen de HdK. Het gaat daarbij dus niet om een beoordeling van de in de audittrails betrokken opleidingen of programma s, maar om bepaalde aspecten daarvan op basis waarvan de commissie is kunnen nagaan of de instelling in control is. 14 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

15 In hoofdstuk 4 zijn adviezen ter verbetering van het kwaliteitszorgsysteem opgenomen. Het rapport sluit af met een samenvattende tabel van de oordelen over de kwaliteitszorg van de instelling. Het rapport bevat verder vier bijlagen met: 1. Informatie over de samenstelling van de commissie. 2. Het programma van de locatiebezoeken. 3. Een overzicht van de bestudeerde documenten. 4. Een lijst met afkortingen. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 15

16 Hoofdstuk 2 Beschrijving van de instelling

17 2.1 Algemene gegevens 2.2 Profiel van de instelling 3 Land Nederland Instelling Hogeschool der Kunsten Den Haag Locaties Locatie 1: Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten / Centraal Bureau, Prinsessegracht 4, Den Haag Locatie 2: Koninklijk Conservatorium, Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag Status van de instelling Bekostigd Opleidingen Bachelor Docent Muziek Bachelor Muziek Bachelor Vormgeving Bachelor Autonome Beeldende Kunst Bachelor Dans Master HBO-master Opera Master Type and Media Master Interior Architecture Master HBO-master Sonologie Master HBO-master Muziek (met onder andere de afstudeerrichtingen ArtScience en Artistic Research) De Hogeschool der Kunsten Den Haag is in 1990 ontstaan door het samengaan van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) en het Koninklijk Conservatorium (KC). Zij vormt sindsdien een verticale, monosectorale instelling voor hoger onderwijs op het gebied van beeldende kunst en vormgeving, muziek en dans en heeft volgens het jaarverslag 2012 een sterk internationale inslag. De geschiedenis van de Koninklijke Academie gaat terug tot 1682 ze is de oudste kunstacademie van Nederland en één van de oudste van Europa en die van het Conservatorium tot Direct bij de start van de Hogeschool der Kunsten Den Haag werd, om het innovatieve karakter van de nieuwe instelling te onderstrepen, een gezamenlijke Interfaculteit voor Beeld en Geluid (nu ArtScience) opgericht. De in de jaren 70 ingerichte eigen School voor Jong Talent met uitermate talentvolle leerlingen muziek en dans in de leeftijd van 10 tot 18 jaar, is kort na 2000 uitgebreid met beeldende kunst. Sinds 2001 werkt de Hogeschool nauw samen met de Universiteit Leiden. Dankzij de in gezamenlijkheid opgerichte Academie der Kunsten, onderdeel van de Faculteit der Geesteswetenschappen, is de Hogeschool in de positie om promotietrajecten in de beeldende kunsten en de muziek te realiseren. In juli 2010 is de destijds geldende naam Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans gewijzigd in Hogeschool der Kunsten Den Haag / University of the Arts, The Hague. De Hogeschool der Kunsten Den Haag bestaat uit twee faculteiten en twee interfaculteiten: > > Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving (Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten / KABK). > > Faculteit Muziek en Dans (Koninklijk Conservatorium). > > Interfaculteit ArtScience. > > Interfaculteit School voor Jong Talent. 3 D a A o d o e I Z d t R P h s L O g 2 o O 8 w H c d D > > > > > NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 17

18 Organogram Hogeschool der Kunsten Den Haag Raad van Toezicht Academie der Kunsten Universiteit Leiden College van Bestuur P&O Financiën Bestuurssecretariaat Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving (Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten/ KABK) Faculteit Muziek en Dans (Koninklijk Conservatorium) Interfaculteit School voor Jong Talent Interfaculteit ArtScience De Hogeschool geeft haar missie vorm in een breed scala van educatieve en artistieke activiteiten. Ze verzorgt onderwijs, organiseert projecten, uitvoeringen en exposities, is actief in internationale samenwerking en uitwisseling, brengt interdisciplinair onderwijs van de grond en heeft onderzoek tot kernactiviteit gemaakt. Specifieke kenmerken waarmee de Hogeschool zich onderscheidt binnen het hoger onderwijs zijn volgens het Jaarverslag 2012: > > Het streven naar een hoog technisch en artistiek niveau, gerelateerd aan internationale maatstaven. > > Vernieuwing en experiment vanuit traditie. > > Het samengaan van onderwijs, onderzoek en productie. Sinds enige tijd voert de HdK besprekingen met Codarts Rotterdam met het voornemen om te komen tot een hogescholenfusie. Deze krijgt naar verwachting in de loop van 2014 zijn beslag. De voorbereidingen concentreren zich volgens de Kritische Zelfreflectie op de kansen en mogelijkheden voor integratie van het gemeenschappelijk onderwijsaanbod op het gebied van muziek en dans, en op een bijpassend bestuursmodel Accreditatieportret Uit het accreditatieportret dat NVAO van de instelling heeft gemaakt over de periode blijkt dat in de desbetreffende periode in totaal negen aanvragen door de HdK zijn ingediend bij NVAO: vijf bacheloropleidingen en vier masteropleidingen. Alle aanvragen hebben tot nu geresulteerd in een positief accreditatiebesluit. Drie bacheloropleidingen zijn in juli (dans) en oktober (vormgeving en autonome beeldende kunst) 2013 gevisiteerd. De uitkomsten van deze visitaties waren ten tijde van schrijven van dit rapport nog niet bekend. Ook een van de masteropleidingen (Type and Media) is in oktober 2013 gevisiteerd en ook daarvan is de uitkomst nog niet bekend. De visitatierapporten van de bacheloropleidingen Autonome Beeldende Kunst en Vormgeving en van de masteropleiding Type and Media waren ten tijde van het schrijven van dit rapport in behandeling bij de NVAO. Het accreditatieportret van de HdK laat zien dat er voor geen van de opleidingen een onvoldoende is toegekend, zowel in het oude als in het nieuwe stelsel. 18 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

19 Een analyse van de accreditaties in het oude stelsel laat het volgende zien: > > De bacheloropleiding Muziek scoorde drie maal de score excellent (personeel/eisen hbo, kwaliteit personeel en gerealiseerd niveau) en de opleiding Dans één maal (gerealiseerd niveau). > > Alle masteropleidingen scoorden excellent voor het gerealiseerde niveau. Daarnaast scoorden de opleidingen Sonologie en Muziek excellent voor beoordeling en toetsing, en scoorden Opera en Type and Media excellent voor eisen hbo (personeel). Type and Media scoorde daarnaast nog excellent voor kwaliteit personeel en twee maal excellent voor bijzondere kwaliteit (de facetten 3.3 en 6.1). Daarmee is deze opleiding koploper met vijf maal de score excellent. De opleiding Sonologie ten slotte scoorde excellent voor materiële voorzieningen. > > Het facet dat het vaakst excellent scoorde is het gerealiseerde niveau. > > In totaal werd voor alle opleidingen 16 keer de score excellent toegekend, 131 keer de score goed en 98 keer de score voldoende. Een analyse van de visitatierapporten/accreditaties in het nieuwe stelsel laat het volgende zien: 2.3 Kengetallen per Studentenaantallen Ba Autonome Beeldende Kunst Koninklijke Academie Autonome Beeldende Kunst van Beeldende ArtScience Kunsten (KABK) Ba Vormgeving Fotografie Grafisch Ontwerpen Interactive Media Design Textiel en Mode Interieur- en meubelontwerpen Ma Type and Media Ma Interior Architecture Totaal aantal studenten (sept. 2012) Ba studenten (sept. 2012) Ma studenten (sept. 2012) Waarvan internationale studenten (sept. 2012) (23%) > > De masters Sonologie, Muziek en Opera scoorden voor alle standaarden een excellent. > > Voor de masters Sonologie en Muziek is het bijzonder kwaliteitskenmerk Internationalisering toegekend. > > Het eindoordeel van de bachelor Autonome Beeldende Kunst is goed en dat van de bachelor Vormgeving en de master Type and Media beide excellent. De HdK heeft de periode waarover het accreditatieportret is gemaakt geen Toetsen Nieuwe Opleiding (TNO s) aangevraagd. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 19

20 Studentenaantallen Koninklijk Conservatorium (KC) Bachelor Muziek Klassieke Muziek Jazz Oude Muziek en Historische Uitvoeringspraktijk Directie Theorie der Muziek Kerkmuziek en orgel Compositie Art of Sound Sonologie Zang Bachelor Docent Muziek Bachelor Dans School voor Jong Talent HBO 1) Studentenaantallen Totaal aantal studenten totaal (sept. 2012) Ba studenten (sept. 2012) Ma studenten (sept. 2012) Waarvan internationale studenten (sept. 2012) Opleidingen Totaal aantal opleidingen Bacheloropleidingen (sept. 2012) Masteropleidingen (sept. 2012) Engelstalige opleidingen (sept. 2012) Verleende diploma s Ba (sept. 2012) Ma (sept. 2012) (39%) ) Financiën Totaal budget (2012) 32,7 mln Master Muziek Klassieke Muziek Jazz Oude Muziek en Historische Uitvoeringspraktijk Directie Theorie der Muziek Kerkmuziek en orgel Compositie Zang Muziektheater T.I.M.E. ArtScience Onderzoek in de Kunsten Muziekpedagogiek Music Master New Audiences and Innovative Practice Lectoren (sept. 2012) Janneke Wesseling: Kunst Theorie en Praktijk (sinds ) Henk Borgdorff: Onderzoek in de Kunsten (sinds ) Jan Jongert: Inside flows (sinds ) Yolande Kolstee: Innovatieve visualisatietechnieken in het kunstonderwijs (sinds ) 4 Master Sonologie 16 Master Opera 4 Totaal aantal studenten (sept. 2012) Ba studenten (sept. 2012) Ma studenten (sept. 2012) Waarvan internationale studenten (sept. 2012) (60%) 1) Het betreft hier het totaal aantal studenten van de Dansvakopleiding. De Bachelor Dans is zowel in jaren als studiepunten verspreid over negen à tien jaar, waarvan de eerste zeven à acht jaar samenvallen met het regulier primair en voortgezet onderwijs. 2) In principe zijn alle opleidingen tweetalig, met uitzondering van de opleiding Docent Muziek en jaarklassen waar uitsluitend Nederlandse studenten aan deelnemen. 20 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

21 Personeel aantallen 3) OP OOP AOP Dir Totaal Centraal Bureau incl.adk ) 18 Interfaculteit ArtScience Koninklijk Conservatorium ) 302 Koninklijke Academie School voor Jong Talent Totaal Hogeschool Personeel FTE Centraal Bureau incl. AdK 1,11 1,42 7,54 1,30 11,37 Interfaculteit ArtScience 3,78 0,50 0,00 0,00 4,28 Koninklijk Conservatorium 80,36 17,34 35,34 3,70 136,74 Koninklijke Academie 45,46 23,11 19,93 0,60 89,11 School voor Jong Talent 26,78 0,00 1,47 1,00 29,25 Totaal Hogeschool 157,49 42,38 64,28 6,60 270,75 3) OP = Onderwijzend Personeel OOP = Onderwijs Ondersteunend Personeel AOP = Algemeen Ondersteunend Personeel Dir = Directie 4) In werkelijkheid betreft het drie functionarissen: voorzitter CvB, vicevoorzitter CvB en directeur Academie der Kunsten. Vanwege de dubbelfunctie lid CvB/faculteitsdirecteur zijn de twee CvB-leden getalsmatig gerubriceerd onder Directie KC resp. Directie KABK. Daarentegen is hun deeltijdfunctie als CvB-lid in de fte-tabel wel aan het Centraal Bureau toegerekend. 5) Het betreft de directeur van het KC, de twee adjunct-directeuren en de directeur van de Dansvakopleiding. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 21

22 Hoofdstuk 3 Beoordeling per standaard

23 3.1 Standaard 1: Visie op de kwaliteit van het onderwijs De instelling beschikt over een breed gedragen visie op de kwaliteit van haar onderwijs en op het ontwikkelen van een kwaliteitscultuur. A. Bevindingen De HdK heeft haar missie verwoord in vier algemene doelstellingen die zijn vastgelegd in het profileringsdocument Nergens anders dan in Den Haag (2012): 1. Het aan studenten bieden van een hogere beroepsopleiding en voorbereidende beroepsopleiding op een zo hoog mogelijk internationaal georiënteerd niveau ter voorbereiding op het scheppend, uitvoerend, docerend, bestuderend en/of registrerend beoefenen der kunsten; het betreft de domeinen beeldende kunsten, vormgeving, muziek en dans. 2. Het doen van onderzoek. 3. Het bijdragen aan de ontwikkeling van de studenten. 4. Het bijdragen aan de ontwikkeling en beoefening der kunsten. Zowel de KABK als het KC heeft de visie van de HdK vertaald naar een eigen specifieke onderwijsvisie. Deze uitwerkingen zijn eveneens te vinden in Nergens anders dan in Den Haag. Behalve een gemeenschappelijke visie op de kwaliteit van het onderwijs, geeft dit document inzicht in het gedachtegoed van de HdK en haar beide faculteiten. De KABK heeft de visie verder uitgewerkt in de notitie Missie en Visie van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, die in 2007 geschreven is en in 2010 en 2013 is geactualiseerd. Tijdens het eerste bezoek aan de instelling heeft de commissie met verschillende gremia gesproken over de betekenis van deze vier doelstellingen. Daarbij is vooral gekeken naar de vraag in hoeverre de in de Kritische Zelfreflectie en achterliggende documenten gepresenteerde visie op kwaliteit een gemeenschappelijke visie is van beide faculteiten en in hoeverre deze visie ruimte laat voor een specifieke invulling per faculteit. Ook heeft de commissie geprobeerd een antwoord te vinden op de vraag in hoeverre de visie gedragen wordt door de twee faculteiten, in hoeverre de visie leeft in de verschillende lagen van de organisatie en of de visie in deze verschillende lagen dezelfde betekenis heeft. In de gesprekken die de commissie tijdens het eerste bezoek heeft gevoerd, werd door de verschillende gremia nader invul- ling gegeven aan bovengenoemde doelstellingen. De algemene opvatting binnen de instelling is dat kwaliteit in de genen van het kunstonderwijs zit en dat het voor alle betrokkenen niet meer dan logisch is dat alle studenten en docenten gaan voor een zo hoog mogelijk niveau (1), ook in vergelijking met andere landen. Onder niveau wordt daarbij verstaan het niveau waarop de kunsten beoefend worden. Beide faculteiten hebben excellentie (1) altijd hoog in het vaandel gehad. Dat blijkt onder andere uit de strenge selectie van aankomende studenten, en ook uit de eigen School voor Jong Talent. Ook de internationale oriëntatie van de instelling komt op diverse manieren naar voren. De instelling wil niet alleen nationaal, maar ook internationaal op hoog niveau staan en richt zich dan ook niet alleen op Nederland maar nadrukkelijk ook op het buitenland voor de werving van studenten. De studentenpopulatie van het KC bestaat voor meer dan de helft uit buitenlandse studenten. Onderzoek (2) maakt deel uit van de missie, maar de opvattingen van wat onderzoek in de kunsten zou moeten zijn lopen sterk uiteen. Lectoren, docenten en studenten geven verschillende omschrijvingen van de visie op kwalitatief goed onderzoek in de kunsten. Dit onderdeel van de visie is nog niet helemaal uitgekristalliseerd. De instelling zit wat dit betreft volgens de commissie nog in de oriënterende en ontdekkende fase. Zelf vindt ze de diversiteit in de benadering van het onderzoek een wenselijke situatie en wil ze ruimte geven voor de verschillende invullingen. Het bijdragen aan de ontwikkeling van de studenten (3) en het bijdragen aan de ontwikkeling en beoefening der kunsten (4) zijn in de visie van de instelling communicerende vaten. De instelling vindt het belangrijk dat er een duidelijke verbinding is tussen de instelling en de beroepspraktijk. Sterker nog: de instelling wil een instelling zonder muren zijn, waarbij er voor de studenten nauwelijks verschil is tussen opleiding en werkveld. Tegelijk blijkt uit de gesprekken dat de instelling bewust kiest voor een groot theoretisch aanbod. Zij vindt het belangrijk dat studenten hun eigen weg uitstippelen, maar biedt hiertoe wel enkele kaders, zodat er wel veel vrijheid is, maar niet teveel. Uit het gesprek met de studenten blijkt dat studenten (KABK) dit mee laten wegen in hun keuze voor een studie in Den Haag. De ontwikkeling van de studenten waar de instelling een bijdrage aan wil leveren beperkt zich overigens niet tot de artistieke ontwikkeling, maar de instelling wil ook een bijdrage leveren aan de sociaal-culturele en maatschappelijke ontwikkeling van studenten. NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 23

24 B. Overwegingen De zelfstandigheid van de KABK en het KC is heel groot. Hoewel er bij de toen zelfstandige instellingen weinig intrinsieke noodzaak tot fusie bestond en het vooral de externe druk van OC&W was die ze tot een dergelijke actie deed besluiten, vonden ze elkaar op een door beide instellingen gedeelde visie op hoogwaardige kwaliteit. Sindsdien is die kwaliteitsvisie verder geprononceerd en tot gemeenschappelijk uitgangspunt uitgegroeid. De commissie heeft vastgesteld dat zich na jaren van gefuseerd zijn langzaam een HdKidentiteit begint te ontwikkelen. Excellentie (doelstelling 1) in de verschillende disciplines wordt nagestreefd door de discipline in een zo breed mogelijke context aan te bieden. Daarvan heeft de commissie niet alleen binnen de faculteiten (vooral bij de KABK), maar ook daartussen mooie voorbeelden gezien. Een in het oog springend voorbeeld van een dergelijke cross-over is de Interfaculteit waarin studenten en docenten interdisciplinair onderzoek doen in de kunsten. De Interfaculteit is daarmee ook een mooi voorbeeld van de wijze waarop onderzoek een plaats heeft gekregen de instelling (doelstelling 2). Een ander voorbeeld daarvan is de samenwerking met de Universiteit Leiden. De instelling is echter nog op zoek naar de gemeenschappelijk gedragen visie op de kwaliteit van wat artistic research is. Er is nog geen sprake van een heldere, gemeenschappelijke visie op onderzoek. De commissie heeft een veelheid van definities en vormen van onderzoek gezien en raadt de instelling aan in de toekomst helderder te verwoorden wat onder onderzoek wordt verstaan en welke vormen van onderzoek kunnen worden onderscheiden. De derde en vierde doelstelling, het bijdragen aan de ontwikkeling van de studenten en aan de ontwikkeling en beoefening der kunsten, worden ook aantoonbaar gedragen binnen alle lagen van de organisatie. Dit blijkt onder andere uit de nauwe banden die beide faculteiten hebben met het werkveld, waardoor de studenten door de school en het werkveld worden opgeleid. Studenten worden vanaf het begin van hun opleiding gestimuleerd het werkveld op te zoeken en het werkveld komt op allerlei verschillende manieren de school binnen. Studenten (KABK) lijken onder andere voor Den Haag te kiezen vanwege het feit dat de opleidingen veel inhoud aanbieden, terwijl andere kunsthogescholen de studenten meer vrijheid geven. Deze profilering zou de instelling volgens de commissie nog explicieter mee kunnen nemen in haar visie. De ambitie is een school zonder muren te zijn en de instelling doet er alles aan om dit te realiseren. De visie van de HdK bevat volgens de commissie relevante aspecten voor de kwaliteit van het onderwijs. Uit de gevoerde gesprekken leidt de commissie af dat de meeste elementen uit de vier doelstellingen bekend zijn in de diverse gremia waarmee zij heeft gesproken en dat zij voor deze gremia ook een duidelijke, gemeenschappelijk gedragen, betekenis hebben. De commissie concludeert dat er sprake is van een gemeenschappelijke visie die bijdraagt aan het stimuleren van een kwaliteitscultuur en onder andere gekenmerkt wordt door een toenemende openheid en door een focus op de inhoud: eerst de inhoud, dan de organisatie. De visies van de KABK en het KC hebben zowel gemeenschappelijke elementen als elementen die specifiek zijn voor elk van de faculteiten. De commissie is van mening dat dit goed past bij de besturingsfilosofie van de instelling: apart waar het kan en samen waar dit een meerwaarde heeft. C. Oordeel De commissie is van oordeel dat de Hogeschool der Kunsten Den Haag voldoet aan standaard 1, Visie op de kwaliteit van het onderwijs. 3.2 Standaard 2: Beleid De instelling beschikt over adequaat beleid om de visie op de kwaliteit van haar onderwijs te realiseren. Dit omvat in elk geval: beleid op het gebied van onderwijs, personeel, voorzieningen, toegankelijkheid en studeerbaarheid voor studenten met een functiebeperking, verankering van onderzoek in het onderwijs, evenals de verwevenheid tussen onderwijs en het (internationale) beroepenveld en vakgebied. A. Bevindingen Uit de gesprekken die de commissie tijdens het eerste bezoek heeft gevoerd met het CvB blijkt dat het uitgangspunt voor beleid is gemeenschappelijk beleid te maken waar dit een meerwaarde heeft en de faculteiten daarnaast zoveel mogelijk vrijheid te geven om eigen beleid te maken. Het CvB heeft ervoor gekozen de faculteiten op het gebied van de onderwijskundige aanpak en de onderwijskundige processen zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren. Voor een aantal andere beleidsterreinen, waaronder financiën en personeelszaken en ook kwaliteitszorg, kiest het CvB voor een hogeschoolbreed beleid of hogeschoolbrede oplossingen, waarbij de faculteiten zelf de verantwoordelijkheid dragen voor de operationele 24 NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag

25 uitvoering van het beleid. De algemene beleidskaders zijn vastgelegd in instellingsbrede protocollen en reglementen. De mate waarin de KABK en het KC gevorderd zijn met de implementatie van het beleid loopt uiteen. Zo is de KABK eerder gestart met het uitvoeren van evaluaties en is hierdoor dus verder dan het KC met de implementatie van het beleid op het gebied van kwaliteitszorg. Het CvB geeft aan dat de inhoudelijke verbinding tussen KABK en KC (en hiermee de basis voor gemeenschappelijk beleid) vooral ligt op de terreinen van talentontwikkeling (school voor jong talent), onderzoek (incl. lectoraten), selectie van studenten en professionalisering. Op deze terreinen is het beleid op instellingsniveau het meest uitgewerkt. Op de andere terreinen is er in de meeste gevallen ook wel sprake van beleid op instellingsniveau, maar voor de faculteiten is de doorvertaling van dat beleid op faculteitsniveau leidend. Het beleid komt tot stand in overleg tussen de leden van het CvB en, afhankelijk van het onderwerp, leden van de staf en/of opleidingscoördinatoren. Ook de CMR en DMR s worden hier doorgaans bij betrokken, maar moeten hier, zoals blijkt uit het gesprek met de staf, soms wel expliciet om vragen. Het College van Bestuur laat zich volgens de Kritische Zelfreflectie bij de keuze van het strategische beleid niet alleen voeden door de wet- en regelgeving van het hoger onderwijs, maar toetst zijn eigen inzichten en opvattingen ook aan de meningen van de diverse geledingen binnen en buiten de Hogeschool. Daarnaast betrekt het CvB de uitkomsten van diverse managementrapportages en evaluatie- en onderzoeksrapporten bij de formele besluitvorming. Personeel De KABK en het KC hebben een gemeenschappelijk personeelsbeleid dat is vastgelegd in een Personeelsbeleidsplan (mei 2013). In dit plan wordt onder andere aandacht besteed aan de werving en selectie van docenten, het beleid met betrekking tot professionalisering en het systeem van functioneringsgesprekken. In 2011 is een stimuleringsregeling promotietrajecten opgezet. De regeling voorziet in een financiële ondersteuning van docenten ten behoeve van een promotietraject in de kunsten. 17 docenten van de Hogeschool bereiden inmiddels een promotie voor; vijf van hen werden hierbij in 2012 door de Hogeschool gefaciliteerd in tijd en/of geld conform de stimuleringsregeling. De instelling beschikt over een Ontwikkelplan en Professionaliseringsplan (concept september 2013). De thema s die daarin centraal staan zijn gerelateerd aan de ambitie van de instelling met betrekking tot onderwijskwaliteit, studiesucces, internationalisering, onderzoek en interne organisatie. In het professionaliseringsplan wordt voor elk van deze thema s beschreven om welk type professionalisering het gaat. Docenten hebben 10% van hun aanstelling beschikbaar voor scholing. Uit gesprekken met docenten blijkt dat hier ook daadwerkelijk gebruik van wordt gemaakt, niet alleen voor inhoudelijke scholing, maar ook voor scholing op didactisch gebied en op het gebied van onderzoek. Met alle docenten met een aanstelling > 0.4 FTE wordt jaarlijks een functioneringsgesprek gevoerd. Met medewerkers die een aanstelling < 0,4 fte hebben, vindt het functioneringsgesprek tweejaarlijks plaats. Uit de trail Personeelsbeleid komt naar voren dat de docenten deze gesprekken als waardevol ervaren. Voorzieningen Momenteel beschikt de instelling over twee gebouwen: Het gebouw van de KABK aan de Prinsessegracht en het gebouw van het KC aan de Juliana van Stolberglaan. De commissie heeft tijdens de twee locatiebezoeken op beide locaties een rondleiding gekregen. Van beide locaties lag een Voorzieningenplan ter inzage tijdens het eerste locatiebezoek. In deze voorzieningenplannen beschrijft de instelling de op beide locaties aanwezige voorzieningen, variërend van een bibliotheek, apparatuur, ontwerpstudio s en ateliers voor de studenten van de KABK en studio s, concertzalen, muziekinstrumenten en studieruimtes voor studenten van het KC. De KABK beschikt onder andere over vijftien werkplaatsen. Studenten kunnen hier binnen de openingstijden van de Academie ongelimiteerd gebruik van maken. Uit het voorzieningenplan van het KC blijkt dat de afgelopen jaren een aantal grote onderhoudsprojecten in het pand van het KC aan de Juliana van Stolberglaan is gerealiseerd. In afwachting van de voltooiing van de nieuwbouw van het Spuiforum de toekomstige huisvesting van het KC zal het onderhoud volgens het plan in de komende jaren op een dusdanig niveau worden uitgevoerd dat de kwaliteit van het onderwijs gegarandeerd blijft. Het beschikbare (onderwijsgebonden) geld wordt over de faculteiten verdeeld volgens een verdeelmodel dat parallel loopt aan de bekostiging, conform studentenaantallen en de geldende vaste voet (die verschilt per faculteit). Elk CvB-lid NVAO Adviesrapport Hogeschool der Kunsten Den Haag 25

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. Radboud Universiteit Nijmegen. Nijmegen 11 oktober 2016

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. Radboud Universiteit Nijmegen. Nijmegen 11 oktober 2016 nuao r nederlands - ulaamse accreditatieorganisatie Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg datum 24 oktober 2017 onderwerp Besluit instellingstoets kwaliteitszorg van de Radboud

Nadere informatie

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. : Saxion Hogeschool : Enschede, Deventer en Apeldoorn : 3 maart 2017

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. : Saxion Hogeschool : Enschede, Deventer en Apeldoorn : 3 maart 2017 nuao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Datum 12 april 2018 Onderwerp Besluit Instellingstoets Kwaliteitszorg van de Saxion

Nadere informatie

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg wao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Datum 6 april 2018 Onderwerp Besluit Instellingstoets Kwaliteitszorg van de Erasmus Universiteit

Nadere informatie

1 Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. Universiteit Utrecht Utrecht 19 december 2016

1 Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg. Universiteit Utrecht Utrecht 19 december 2016 nuao F nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie 1 Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg datum 19 maart 2018 onderwerp Besluit instellingstoets kwaliteitszorg van de Universiteit

Nadere informatie

Training examencommissies

Training examencommissies Training examencommissies N.a.v. midterm review instellingstoets kwaliteitszorg 5 maart 2015 Linda Verbeek 1 Voorstellen Drs Scheikunde (UU) MSc Onderwijskundig ontwerp en advisering (UU) Nu: Beleidsmedewerker

Nadere informatie

Adviesrapport. Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Adviesrapport. Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Adviesrapport Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Instellingstoets kwaliteitszorg 20 december 2013 Adviesrapport Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Instellingstoets kwaliteitszorg 20 december 2013

Nadere informatie

Breakout sessie 2-5. Stelsel 3.0 Accreditatie op Maat: Opleidingsbeoordeling. Introductie

Breakout sessie 2-5. Stelsel 3.0 Accreditatie op Maat: Opleidingsbeoordeling. Introductie Breakout sessie 2-5 Stelsel 3.0 Accreditatie op Maat: Opleidingsbeoordeling De voorstellen beschreven in deze notitie dienen als uitwerking van (aangekondigde) wetswijzigingen. Op basis van deze wetswijzigingen

Nadere informatie

Toetsingskader Raad van Toezicht

Toetsingskader Raad van Toezicht Toetsingskader Raad van Toezicht Taak en werkwijze De Raad van Toezicht houdt toezicht op het College van Bestuur en op de directeuren van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en het Koninklijk

Nadere informatie

Kwaliteitscode - Vlaanderen 2015-2017

Kwaliteitscode - Vlaanderen 2015-2017 Kwaliteitscode - Vlaanderen 2015-2017 Situering van de Kwaliteitscode Afstemming op Europese referentiekaders De regie-pilots De uitgebreide instellingsreview In de periode 2015-2017 krijgen de universiteiten

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool

Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool nvao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool datum 29 december

Nadere informatie

Deze brochure schetst de onderwijsvisie van onze universiteit op hoofdlijnen. De doelen die horen bij die visie kunnen we alleen samen bereiken.

Deze brochure schetst de onderwijsvisie van onze universiteit op hoofdlijnen. De doelen die horen bij die visie kunnen we alleen samen bereiken. ONDERWIJSVISIE OP HO OFDLIJNEN Geachte collega s, 1 Deze brochure schetst de onderwijsvisie van onze universiteit op hoofdlijnen. De doelen die horen bij die visie kunnen we alleen samen bereiken. We

Nadere informatie

Handreiking aanvraag Toets Nieuwe Opleiding Nederland

Handreiking aanvraag Toets Nieuwe Opleiding Nederland Handreiking aanvraag Toets Nieuwe Opleiding Nederland 17 december 2015 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Wanneer een Toets Nieuwe Opleiding? 4 3 Werkwijze Toets Nieuwe Opleiding 5 4 Aanvraagdossier ten behoeve van

Nadere informatie

STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES. Hogeschool der Kunsten Den Haag

STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES. Hogeschool der Kunsten Den Haag STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES Hogeschool der Kunsten Den Haag Statuut opleidingscommissies Inhoud 1. Inleiding 2. De taken van de commissie 3. De samenstelling van de commissie 4. Inbedding van de commissie

Nadere informatie

Dossier. Accreditatie. Studeren met een functiebeperking in de accreditatie van het hoger onderwijs

Dossier. Accreditatie. Studeren met een functiebeperking in de accreditatie van het hoger onderwijs Dossier Accreditatie Studeren met een functiebeperking in de accreditatie van het hoger onderwijs Lex Jansen handicap en + Anita studie, van Dossier Boxtel Accreditatie, december 2011 1 Samenvatting Het

Nadere informatie

Samenvatting Medewerkersonderzoek Hogeschool der Kunsten 2012. 1. Hogeschool der Kunsten

Samenvatting Medewerkersonderzoek Hogeschool der Kunsten 2012. 1. Hogeschool der Kunsten Samenvatting Medewerkersonderzoek Hogeschool der Kunsten 2012 1. Hogeschool der Kunsten Eind 2012 is in de Hogeschool der Kunsten Den Haag een medewerkersonderzoek uitgevoerd. Voor het Koninklijk Conservatorium

Nadere informatie

Handreiking bij het beoordelingskader voor het bijzonder kenmerk Kleinschalig en intensief onderwijs

Handreiking bij het beoordelingskader voor het bijzonder kenmerk Kleinschalig en intensief onderwijs Handreiking bij het beoordelingskader voor het bijzonder kenmerk Kleinschalig en intensief onderwijs 12 november 2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Handreiking voor specifieke invulling van de standaarden

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag om accreditatie van de opleiding hbo-bachelor Chemie van de Hogeschool Drenthe

Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag om accreditatie van de opleiding hbo-bachelor Chemie van de Hogeschool Drenthe College van Bestuur Hogeschool Drenthe Postbus 2080 7801 CB EMMEN Besluit Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag om accreditatie van de opleiding hbo-bachelor Chemie van de Hogeschool

Nadere informatie

Doelstellingen Onderwerp niet behandeld tijdens de verkorte procedure na tijdelijke erkenning.

Doelstellingen Onderwerp niet behandeld tijdens de verkorte procedure na tijdelijke erkenning. Ontwerp van accreditatierapport en -besluit met een positieve beoordeling van de accreditatieaanvraag voor de opleiding Master of Science in de architectuur (master) van de Universiteit Antwerpen (na tijdelijke

Nadere informatie

Instellingstoets kwaliteitszorg (ITK)

Instellingstoets kwaliteitszorg (ITK) Instellingstoets kwaliteitszorg (ITK) De instellingstoets kwaliteitszorg (ITK) is een periodieke, externe en onafhankelijke beoordeling van de interne kwaliteitszorg van een instelling. Interne kwaliteitszorg

Nadere informatie

Uw brief van Ons kenmerk Contactpersoon Zoetermeer HBO/AS/2002/4056

Uw brief van Ons kenmerk Contactpersoon Zoetermeer HBO/AS/2002/4056 OC enw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen Europaweg 4 Postbus 25000 2700 LZ Zoetermeer Telefoon (079)

Nadere informatie

Protocol TNO Educatieve Master

Protocol TNO Educatieve Master Protocol TNO Educatieve Master NVAO 14 maart 2016 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Werkwijze toets nieuwe opleiding educatieve master (womaster) 4 3 Toelichting op het beoordelingskader beperkte toets nieuwe opleiding

Nadere informatie

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Communicatie van de NHL Hogeschool

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Communicatie van de NHL Hogeschool ,nuao r nederlands - viaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Communicatie van de NHL Hogeschool datum 29 september 2017 onderwerp

Nadere informatie

Hoe kan IR de Instellingstoets Kwaliteitszorg verbeteren? Alexander Babeliowsky Kennissessie DAIR-seminar 1 november 2017

Hoe kan IR de Instellingstoets Kwaliteitszorg verbeteren? Alexander Babeliowsky Kennissessie DAIR-seminar 1 november 2017 Hoe kan IR de Instellingstoets Kwaliteitszorg verbeteren? Alexander Babeliowsky Kennissessie DAIR-seminar 1 november 2017 Even voorstellen. Achtergrond Bedrijfskunde (UvA) en postinitieeel managementconsultancy

Nadere informatie

esluit Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Open Universiteit Nederland : 16 januari 2015

esluit Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Open Universiteit Nederland : 16 januari 2015 nuao r nederlands - vlaam se accred itatieo rg an isatie esluit Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Open Universiteit Nederland Datum 23 januari 2017 Onderwerp Besluit Instellingstoets

Nadere informatie

Teamscan op accreditatiewaardigheid

Teamscan op accreditatiewaardigheid Teamscan op accreditatiewaardigheid De Teamscan accreditatiewaardigheid (in vervolg: scan) geeft inzicht in hoe het opleidingsteam ervoor staat met betrekking tot de opleidingsaccreditatie. De scan bestaat

Nadere informatie

VWO (R.K. Lyceum St. Dominicus College, Nijmegen, diploma behaald)

VWO (R.K. Lyceum St. Dominicus College, Nijmegen, diploma behaald) CURRICULUM VITAE IRIS VAN DE KAMP PERSONALIA Naam Roepnaam Adres I.N. van de Kamp Iris Trompstraat 14 7311 HV Apeldoorn Telefoon Email Geb. datum 06 47214907 info@irisvandekamp.nl 28111971 OPLEIDINGEN

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag Toets nieuwe opleiding hbo-bachelor Game Architecture and Design van de NHTV

Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag Toets nieuwe opleiding hbo-bachelor Game Architecture and Design van de NHTV College van bestuur NHTV Internationale Hogeschool Breda Postbus 3917 4800 DX BREDA Besluit Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag Toets nieuwe opleiding hbo-bachelor Game Architecture

Nadere informatie

Toetsingskader Raad van Toezicht

Toetsingskader Raad van Toezicht Toetsingskader Raad van Toezicht Taak en werkwijze De Raad van Toezicht houdt toezicht op het College van Bestuur en op de directeuren van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en het Koninklijk

Nadere informatie

samenvatting 1. Context, opdracht en aanpak

samenvatting 1. Context, opdracht en aanpak samenvatting 1. Context, opdracht en aanpak In de afgelopen jaren zijn steeds meer opleidingen in het Nederlands hoger onderwijs geheel of gedeeltelijk Engelstalig geworden. Deze ontwikkeling is het sterkst

Nadere informatie

27 november oktober januari april 2015

27 november oktober januari april 2015 sïwao w nederlands - ulaamse accreditatieorganisatie es luit Besluit strekkende tot een positieve beoordeling van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-master Onderwijskunde van de Hogeschool

Nadere informatie

Kader Instellingsreview. - Vlaanderen

Kader Instellingsreview. - Vlaanderen Kader Instellingsreview - Vlaanderen 2015-2017 20 maart 2015 pagina 2 Inhoud 1 Opzet 4 2 Beoordelingskader 5 3 Beoordelingsschaal en beslisregel 6 3.1 Beoordelingsschaal voor de standaarden 6 3.2 Beslisregels

Nadere informatie

Lid Raad van Toezicht Met een achtergrond in het agrarisch bedrijfsleven en afkomstig uit Noord-Nederland

Lid Raad van Toezicht Met een achtergrond in het agrarisch bedrijfsleven en afkomstig uit Noord-Nederland Profiel Lid Raad van Toezicht Met een achtergrond in het agrarisch bedrijfsleven en afkomstig uit Noord-Nederland 9 november 2016 Opdrachtgever Van Hall Larenstein University of Applied Sciences Voor meer

Nadere informatie

Academy of Creative and Performing Arts (ACPA)

Academy of Creative and Performing Arts (ACPA) Academy of Creative and Performing Arts (ACPA) Combineer wetenschap met kunst Bij ons leer je de wereld kennen Het ACPA-programma is fantastisch, zoiets vind je nergens anders Pieter Rohrbach volgde het

Nadere informatie

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg

Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg ,nuao w nederlands-vlaam se accreditatieorganisatie >es Besluit tot het verlenen van een instellingstoets kwaliteitszorg Gegevens Instelling Locaties datum Datum aanvraag 26 april 2016 Datum locatiebezoeken

Nadere informatie

luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool

luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool m a o v nederlands - ulaamse accreditatieorganisatie luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool datum 31

Nadere informatie

NVAO NEDERLAND RICHTLIJN PANELSAMENSTELLING

NVAO NEDERLAND RICHTLIJN PANELSAMENSTELLING NVAO NEDERLAND RICHTLIJN PANELSAMENSTELLING FEBRUARI 2019 NVAO NEDERLAND Richtlijn panelsamenstelling RICHTLIJN BEHOREND BIJ BEOORDELINGSKADER ACCREDITATIE HOGER ONDERWIJS NEDERLAND 2018 FEBRUARI 2019

Nadere informatie

Reglement. Accreditatie voor Permanente Educatie. I A P E Instituut Accreditatie voor Permanente Educatie. juni 2008

Reglement. Accreditatie voor Permanente Educatie. I A P E Instituut Accreditatie voor Permanente Educatie. juni 2008 I A P E Instituut Accreditatie voor Permanente Educatie Reglement Accreditatie voor Permanente Educatie juni 2008 1/11 Inhoud 1 Opbouw van het accreditatie-traject 2 Inhoudelijke toetsing 2.1 Opzet 2.2

Nadere informatie

Professionele Masters. Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters

Professionele Masters. Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Professionele Masters Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Professionele Masters Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Inhoud 5 Voorwoord 7 Inleiding 8 Professionele

Nadere informatie

Profiel. Opleidingsmanager HBO-Rechten. 10 mei Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht

Profiel. Opleidingsmanager HBO-Rechten. 10 mei Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht Profiel Opleidingsmanager HBO-Rechten 10 mei 2017 Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht Voor meer informatie over de functie Jeannette van der Vorm, adviseur Leeuwendaal

Nadere informatie

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-master Social Work van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-master Social Work van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ,nvao F nederlands - ulaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-master Social Work van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen datum 31 juli

Nadere informatie

Almere augustus juli 2017

Almere augustus juli 2017 ,nvao r nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie es t. Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag Toets Nieuwe Opleiding van de Associate degree-opleiding Pedagogisch Educatief Medewerker

Nadere informatie

Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017

Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017 Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017 Inleiding Het onderwijs verandert. En het toezicht verandert mee. Vanaf 1 augustus 2017 houden

Nadere informatie

Studieomvang (EC) : 120 Datum macrodoelmatigheidsbesluit : 20 december 2017 Datum aanvraag : 21 december 2017

Studieomvang (EC) : 120 Datum macrodoelmatigheidsbesluit : 20 december 2017 Datum aanvraag : 21 december 2017 »nvao r nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie lesluit datum 29 juni 2018 onderwerp Besluit Toets nieuwe opleiding Associate-degree Systeemspecialist Automotive van de Hanzehogeschool Groningen (006369)

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

Welkom. Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013

Welkom. Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013 Welkom Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013 Expertisecentrum handicap + studie Lex Jansen www.handicap-studie.nl

Nadere informatie

TOETSINGSREGELING LECTORATEN

TOETSINGSREGELING LECTORATEN TOETSINGSREGELING LECTORATEN Den Haag, oktober 2007 2 Algemene voorwaarden Artikel 1 1. De toetsing van aanvragen voor lectoraten geschiedt voor zover het betreft bekostigde instellingen als bedoeld in

Nadere informatie

JAARPLAN ROTTERDAMCOLLEGE ALEYDA VAN RAEPHORSTLAAN CR ROTTERDAM

JAARPLAN ROTTERDAMCOLLEGE ALEYDA VAN RAEPHORSTLAAN CR ROTTERDAM JAARPLAN 2018-2019 ROTTERDAMCOLLEGE ALEYDA VAN RAEPHORSTLAAN 243 3054 CR ROTTERDAM 010-4223517 DIRECTIE@ROTTERDAMCOLLEGE.NL INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding... 3 2. Schoolplan en jaarplan... 4 3. Planning...

Nadere informatie

Toetsing realisatie voorwaarden. nieuwe opleiding. hbo-master Strategy & Leadership. AOG TSM Master School. 15 oktober 2018

Toetsing realisatie voorwaarden. nieuwe opleiding. hbo-master Strategy & Leadership. AOG TSM Master School. 15 oktober 2018 Toetsing realisatie voorwaarden nieuwe opleiding hbo-master Strategy & Leadership AOG TSM Master School 15 oktober 2018 NVAO Toets voorwaarden nieuwe opleiding Adviesrapport Inhoud 1 Beschrijving van de

Nadere informatie

Een symbiose van onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg

Een symbiose van onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg I nleiding Een symbiose van onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg Onderwijskwaliteit en kwaliteitszorg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in het primair onderwijs (PO). Onderwijskwaliteit staat voor

Nadere informatie

Instrument. Avans-audit op onderwijskwaliteit. Versie: februari 2018 (concept) Auteur: LIC - team Kwaliteit - Lianne Huijssoon

Instrument. Avans-audit op onderwijskwaliteit. Versie: februari 2018 (concept) Auteur: LIC - team Kwaliteit - Lianne Huijssoon 1 Instrument Avans-audit op onderwijskwaliteit Versie: februari 2018 (concept) Auteur: LIC - team Kwaliteit - Lianne Huijssoon 2 Inhoud 1 De context... 4 2 De inhoud... 5 3 De uitvoering... 6 3.1 De voorbereiding...

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de wo-master Executive MBA

Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de wo-master Executive MBA ,nvao r nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de wo-master Executive MBA datum 31 mei 2018 onderwerp Besluit

Nadere informatie

Toetsing realisatie voorwaarde(n) nieuwe opleiding. wo-ma Master in Managing Information and. Sustainable Change. Radboud Universiteit Nijmegen

Toetsing realisatie voorwaarde(n) nieuwe opleiding. wo-ma Master in Managing Information and. Sustainable Change. Radboud Universiteit Nijmegen Toetsing realisatie voorwaarde(n) nieuwe opleiding wo-ma Master in Managing Information and Sustainable Change Radboud Universiteit Nijmegen 12 juni 2017 NVAO Toets voorwaarde(n) nieuwe opleiding Adviesrapport

Nadere informatie

Examenreglement 2014-2015

Examenreglement 2014-2015 Examenreglement 2014-2015 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Algemeen 3 Hoofdstuk 2 Toelating tot opleidingen en cursussen 4 Hoofdstuk 3 Onderwijsprogramma 5 Hoofdstuk 4 Getuigschrift 7 Hoofdstuk 5 Doel en vorm

Nadere informatie

NVAO VERTROUWEN IN KWALITEIT. SAMENWERKINGSPROTOCOL INSPECTIE VAN HET ONDERWIJS, NVAO en CDHO

NVAO VERTROUWEN IN KWALITEIT. SAMENWERKINGSPROTOCOL INSPECTIE VAN HET ONDERWIJS, NVAO en CDHO C01*10 Hoger Onderwijs NVAO VERTROUWEN IN KWALITEIT Inspectie van het Onderwijs M inisterie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap SAMENWERKINGSPROTOCOL INSPECTIE VAN HET ONDERWIJS, NVAO en CDHO Inleiding

Nadere informatie

Jaarplan SOPOH 2014-2018. Personeel. Onderwijs. Organisatie. Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit.

Jaarplan SOPOH 2014-2018. Personeel. Onderwijs. Organisatie. Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit. SOPOH Jaarplan 2014-2018 Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit Personeel Onderwijs Organisatie Huisvesting Pr-Marketing Financiën 1 Voorwoord Stichting Openbaar Primair

Nadere informatie

Taken en competenties gecertificeerde secretarissen en coördinatoren

Taken en competenties gecertificeerde secretarissen en coördinatoren Taken en competenties gecertificeerde secretarissen en coördinatoren NVAO 17 augustus 2010 Inhoud 1 Certificering 3 2 Taken en competenties 3 2.1 Rapport 3 2.2 Procesgang 4 2.3 Vaardigheden 5 3 Gedragscode

Nadere informatie

STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES

STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES Hogeschool der Kunsten Den Haag University of the Arts The Hague Koninklijk Conservatorium Royal Conservatoire Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Royal Academy of Art STATUUT OPLEIDINGSCOMMISSIES

Nadere informatie

Functiebeschrijving Manager Kwaliteitsbeleid

Functiebeschrijving Manager Kwaliteitsbeleid Functiebeschrijving Manager Kwaliteitsbeleid Binnen O2A5 staat een belangrijke verandering voor de deur, namelijk de invoering van zgn. onderwijsteams. Voor een succesvolle implementatie van deze organisatieverandering

Nadere informatie

Instellingstoets: vloek of zegen?

Instellingstoets: vloek of zegen? Instellingstoets: vloek of zegen? VLOHRA-congres Hogescholen in beweging 10 februari 2014 De Hanzehogeschool Groningen Achtergrond De oudste (1798) multisectorale hogeschool van Nederland Centrale waarden:

Nadere informatie

Standpunt van de VLIR betreffende de visitatie van het onderwijs aan de universitaire instellingen in Vlaanderen

Standpunt van de VLIR betreffende de visitatie van het onderwijs aan de universitaire instellingen in Vlaanderen Standpunt van de VLIR betreffende de visitatie van het onderwijs aan de universitaire instellingen in Vlaanderen Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België Yvette Michotte 27 februari 2016 10-3-2016

Nadere informatie

Taken en competenties getrainde secretarissen en coördinatoren

Taken en competenties getrainde secretarissen en coördinatoren Taken en competenties getrainde secretarissen en coördinatoren Februari 2015 Inhoud 1 Training 3 2 Taken en competenties 3 2.1 Rapport 3 2.2 Procesgang 4 2.3 Vaardigheden 4 3 Gedragscode voor opleidingsbeoordelingen

Nadere informatie

Raad van Toezicht De Haagse Hogeschool Toezichtkader

Raad van Toezicht De Haagse Hogeschool Toezichtkader 1 Raad van Toezicht De Haagse Hogeschool 2 INLEIDING 3 De Raad van Toezicht van De Haagse Hogeschool formuleert in dit de inhoudelijke uitgangspunten van zijn toezicht en de manier waarop hij daaraan invulling

Nadere informatie

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor. Christelijke Hogeschool Ede

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor. Christelijke Hogeschool Ede swqo r nederlands - Vlaamse accreditatieorganisatie luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Christelijke Hogeschool Ede

Nadere informatie

Beoordeling kwaliteitsafspraken hoger onderwijs Protocol

Beoordeling kwaliteitsafspraken hoger onderwijs Protocol Beoordeling kwaliteitsafspraken hoger onderwijs 2019-2024 Protocol NVAO Afdeling Nederland Mei 2018 Dit protocol bevat de eisen behorend bij een NVAO beoordelingsprocedure die losstaat van het NVAO beoordelingskader.

Nadere informatie

Beoordelingskader Beoordelingskader voor de beperkte toets nieuwe opleiding van de NVAO (Stcrt. 2014, nr 36791).

Beoordelingskader Beoordelingskader voor de beperkte toets nieuwe opleiding van de NVAO (Stcrt. 2014, nr 36791). nvao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-master Expertleerkracht Primair Onderwijs van de Hogeschool

Nadere informatie

Kwaliteit is van Iedereen ( ). Avans Integrale Kwaliteitszorg Raamwerk (2006).

Kwaliteit is van Iedereen ( ). Avans Integrale Kwaliteitszorg Raamwerk (2006). Conceptvragenlijst functioneren kwaliteitssysteem Versie diensteenheden Beschrijving opdrachtgever Paul Rupp, voorzitter Regiegroep IKZ opdrachtnemer Marco Cornelissen en Amber Verrycken link met andere

Nadere informatie

Beoordelingen opleidingsschool en academische kop Sjoerd de Jong (OCW) Irma Franssen (NVAO) 10 juni 2014

Beoordelingen opleidingsschool en academische kop Sjoerd de Jong (OCW) Irma Franssen (NVAO) 10 juni 2014 Beoordelingen opleidingsschool en academische kop 2013 Sjoerd de Jong (OCW) Irma Franssen (NVAO) 10 juni 2014 Over de NVAO Binationale accreditatieorganisatie (Nederland en Vlaanderen); Oordeel over hoger

Nadere informatie

Nadere uitwerking beoordeling educatieve minoren behorende bij wo-bacheloropleidingen

Nadere uitwerking beoordeling educatieve minoren behorende bij wo-bacheloropleidingen Nadere uitwerking beoordeling educatieve minoren behorende bij wo-bacheloropleidingen 15 juli 2013 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Werkwijze huidige beoordelingsronde 4 3 Beoordeling educatieve minoren met toelichting

Nadere informatie

Onderzoek aan de Hogeschool der Kunsten Den Haag

Onderzoek aan de Hogeschool der Kunsten Den Haag Onderzoek aan de Hogeschool der Kunsten Den Haag Onderzoek is een van de belangrijke pijlers van het Hogeschool der Kunsten Den Haag. Het aspect van onderzoek richt zich binnen de onderwijsprogramma s

Nadere informatie

PEER REVIEWS. Managementgroep Interactum September 2014

PEER REVIEWS. Managementgroep Interactum September 2014 PEER REVIEWS Managementgroep Interactum September 2014 Met peer review wordt een systeem bedoeld waarbij de betreffende opleidingen structureel gebruik maken van elkaars deskundigheid en elkaars critical

Nadere informatie

Beoordelingskader Bijzonder (Kwaliteits)Kenmerk Ondernemen

Beoordelingskader Bijzonder (Kwaliteits)Kenmerk Ondernemen Beoordelingskader Bijzonder (Kwaliteits)Kenmerk Ondernemen september 2013 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Beoordeling van het bijzonder kenmerk ondernemen 5 3 Beoordeling standaarden 10 pagina 2 1 Inleiding Vanuit

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN. Kwaliteitsonderzoek bij. SKJ New Challenge Foundation

RAPPORT VAN BEVINDINGEN. Kwaliteitsonderzoek bij. SKJ New Challenge Foundation RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek bij SKJ New Challenge Foundation Plaats : Oranjestad, St. Eustatius BRIN-nummer : 30LC Datum schoolbezoek : 16 september 2013 Rapport vastgesteld te Tilburg

Nadere informatie

: 19 maart 2013 : 21 en 22 mei 2013 : 25 oktober 2013 : 18 december 2013 : 14 april 2014 : 30 juni 2014

: 19 maart 2013 : 21 en 22 mei 2013 : 25 oktober 2013 : 18 december 2013 : 14 april 2014 : 30 juni 2014 9nvao w n e d e rla n d s- vlaam se a c c re d ita tie o rg a n isa tie S I y 0 1 Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie (na herstel) aan de opleiding wo-bachelor Archeologie en Prehistorie

Nadere informatie

Draaiboek Uitgebreide Instellingsreview. - Vlaanderen

Draaiboek Uitgebreide Instellingsreview. - Vlaanderen Draaiboek Uitgebreide Instellingsreview - Vlaanderen 2015-2017 14 december 2015 Inhoud 1 Inleiding 2 2 Werkwijze instellingsreview 3 2.1 Samenstelling van de reviewcommissie 3 2.2 Planning bestuurlijk

Nadere informatie

Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015

Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015 - Missie/Visie - Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015 Op AMS staat de leerling centraal. Dat betekent dat alles wat we doen er op gericht is om iedere leerling zo goed mogelijk

Nadere informatie

CONVENANT ASSOCIATE DEGREE

CONVENANT ASSOCIATE DEGREE CONVENANT ASSOCIATE DEGREE 3 juli 2018 Partijen: 1. de vereniging MBO Raad, statutair gevestigd en kantoorhoudend te (3447 GM) Woerden aan het adres Houttuinlaan 6, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de

Nadere informatie

arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo stimuleringsregeling professionalisering Instrumentontwikkeling en voorlichting gericht op de medewerker

arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo stimuleringsregeling professionalisering Instrumentontwikkeling en voorlichting gericht op de medewerker arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo stimuleringsregeling professionalisering Instrumentontwikkeling en voorlichting gericht op de medewerker Zestor is opgericht door sociale partners in het hbo: initiatief

Nadere informatie

Gerrit Rietveld Academie

Gerrit Rietveld Academie Adviesrapport Gerrit Rietveld Academie Instellingstoets kwaliteitszorg 8 maart 2013 2 NVAO Adviesrapport Gerrit Rietveld Academie Adviesrapport Gerrit Rietveld Academie Instellingstoets kwaliteitszorg

Nadere informatie

BIJLAGE 1: UITKOMST ONDERZOEK NEWSCHOOL.NU TE HARDERWIJK

BIJLAGE 1: UITKOMST ONDERZOEK NEWSCHOOL.NU TE HARDERWIJK BIJLAGE 1: UITKOMST ONDERZOEK NEWSCHOOL.NU TE HARDERWIJK INHOUD Uitkomst onderzoek Newschool.nu te Harderwijk 3 2 en oordelen per onderliggende onderzoeksvraag 4 3 Samenvattend oordeel 10 Bijlage 1A: Overzicht

Nadere informatie

NOTITIE. Beschrijving. 1. Documentenscan ivm accreditatiewaardigheid. Leer- en Innovatie Centrum Breda, 's-hertogenbosch, Tilburg.

NOTITIE. Beschrijving. 1. Documentenscan ivm accreditatiewaardigheid. Leer- en Innovatie Centrum Breda, 's-hertogenbosch, Tilburg. Leer- en Innovatie Centrum Breda, 's-hertogenbosch, Tilburg NOTITIE ons kenmerk onderwerp Toelichting Documentenscan ivm accreditatiewaardigheid van LIC contactpersoon Jolanda van Bentum & Leendert Dörr

Nadere informatie

Audit- en beleidsevaluatieprogramma 2017

Audit- en beleidsevaluatieprogramma 2017 Audit- en beleidsevaluatieprogramma 2017 Beschrijving opdrachtgever College van Bestuur opdrachtnemer BE&C auteur BE&C, Cors Punt documenttype Instrument beleidscyclus Evaluatie thema (sub-thema)

Nadere informatie

RAPPORT Onderzoek in het kader van het vierjaarlijks bezoek bij Rotterdamse Montessorischool

RAPPORT Onderzoek in het kader van het vierjaarlijks bezoek bij Rotterdamse Montessorischool RAPPORT Onderzoek in het kader van het vierjaarlijks bezoek bij Rotterdamse Montessorischool Plaats : Rotterdam BRIN-nummer : 08CK Onderzoeksnummer : 124361 Datum schoolbezoek : 22 november 2011 Rapport

Nadere informatie

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding wo-bachelor

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding wo-bachelor nvao w n e d e rla n d s- vlaam se a c c re d ita tie o rg a n is a tie ; fluit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding wo-bachelor Aarde en Economie van de Vrije Universiteit

Nadere informatie

Toetsing realisatie voorwaarden. AD-programma. Land- en Watermanagement. Hogeschool Van Hall Larenstein. 8 augustus 2017

Toetsing realisatie voorwaarden. AD-programma. Land- en Watermanagement. Hogeschool Van Hall Larenstein. 8 augustus 2017 Toetsing realisatie voorwaarden AD-programma Land- en Watermanagement Hogeschool Van Hall Larenstein 8 augustus 2017 NVAO Toets voorwaarden nieuwe opleiding Adviesrapport Inhoud 1 Beschrijving van de opleiding

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN VIERJAARLIJKS BEZOEK. obs De Horn

RAPPORT VAN BEVINDINGEN VIERJAARLIJKS BEZOEK. obs De Horn RAPPORT VAN BEVINDINGEN VIERJAARLIJKS BEZOEK obs De Horn Plaats : Wijk bij Duurstede BRIN nummer : 23DF C1 Onderzoeksnummer : 270557 Datum onderzoek : 28 januari 2014 Datum vaststelling : 17 maart 2014

Nadere informatie

: 120. : 30 november 2017

: 120. : 30 november 2017 m ao r nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot een oordeel positief van een aanvraag toets nieuwe associate degree-opleiding Ondernemend in de Zorg van de Christelijke Hogeschool

Nadere informatie

Niets uit dit profiel mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Leeuwendaal gereproduceerd worden

Niets uit dit profiel mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Leeuwendaal gereproduceerd worden Profiel Lid Raad van Toezicht met onderwijs profiel 18 december 2015 Opdrachtgever Hogeschool Van Hall Larenstein Voor meer informatie over de functie Jeannette van der Vorm, senior adviseur Leeuwendaal

Nadere informatie

Uw brief van Ons kenmerk Contactpersoon Zoetermeer. 24 februari 2003 SFB/2003/8253 18 juni 2003

Uw brief van Ons kenmerk Contactpersoon Zoetermeer. 24 februari 2003 SFB/2003/8253 18 juni 2003 OC enw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen Europaweg 4 Postbus 25000 2700 LZ Zoetermeer Telefoon (079)

Nadere informatie

Bevoegdheden en verantwoordelijkheden Raad van Toezicht.

Bevoegdheden en verantwoordelijkheden Raad van Toezicht. 6. Raad van Toezicht 14-04-2014 Versie 6.02 Huishoudelijk reglement Raad van Toezicht Status Definitief Artikel 1: Positionering Raad van Toezicht Ingevolge de statuten bestuurt het College van Bestuur

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 31 288 Hoger Onderwijs-, Onderzoek- en Wetenschapsbeleid Nr. 679 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 2 januari 2019 De vaste commissie voor

Nadere informatie

Toetsingskaders opleidingsschool en academische kop 2013

Toetsingskaders opleidingsschool en academische kop 2013 Toetsingskaders opleidingsschool en academische kop 2013 NVAO 10 juni 2013 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Definitie 6 3 Toetsingskaders 7 4 Werkwijze 12 pagina 2 1 Inleiding 1.1 Vooraf Beoordeling kwaliteit opleidingsschool

Nadere informatie

Beoordelingskader Beoordelingskader voor de beperkte opleidingsbeoordeling van de NVAO (Stcrt. 2014, nr 36791).

Beoordelingskader Beoordelingskader voor de beperkte opleidingsbeoordeling van de NVAO (Stcrt. 2014, nr 36791). m ao * nederiands-viaam se accreditatie organisatie Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Nadere informatie

Den Haag, 26 augustus namens de KNAW-commissie Gedragswetenschappen, 1 De instelling heeft op 4 september 2015 ingestemd met het advies.

Den Haag, 26 augustus namens de KNAW-commissie Gedragswetenschappen, 1 De instelling heeft op 4 september 2015 ingestemd met het advies. Beoordeling van het herstelplan van de Vrije Universiteit Amsterdam met betrekking tot de onderzoeksgerichte wo-masteropleiding Clinical and Developmental Psychopathology (research) van de Vrije Universiteit

Nadere informatie

Beoordeling Transnationaal Onderwijs Protocol

Beoordeling Transnationaal Onderwijs Protocol Beoordeling Transnationaal Onderwijs Protocol NVAO Afdeling Nederland April 2018 Dit protocol bevat de eisen behorend bij een NVAO beoordelingsprocedure die losstaat van het NVAO beoordelingskader. Het

Nadere informatie

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen.

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Competentie 1: Creërend vermogen De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Concepten voor een ontwerp te ontwikkelen

Nadere informatie

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor

Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor nvao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Docent Muziek van de Fontys Hogescholen datum 28 februari 2017

Nadere informatie

Normkader: Onderwijsmonitor 2017 (opleidingen)

Normkader: Onderwijsmonitor 2017 (opleidingen) 00 Executive summary Geef een samenvatting op basis van de signalen uit de monitor en geef op hoofdlijnen aan welke acties er gepland zijn. 0 Inleiding Dit kader bestaat uit zeven paragrafen waarin de

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een oordeel voldoende van een aanvraag toets nieuw

Besluit strekkende tot een oordeel voldoende van een aanvraag toets nieuw ,r\vao w nederlands-vlaam se accreditatieorganisatie es uit Besluit strekkende tot een oordeel voldoende van een aanvraag toets nieuw Associate degreeprogramma Pedagogische Educatief Medewerker van de

Nadere informatie

Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs

Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs 2 december 2008 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Beoordelingskader 4 pagina 2 1 Inleiding Dit beoordelingskader bevat een aantal facetten

Nadere informatie

Kwaliteitsdefinitie. Analyse. Draaiboek voor evaluatie van de studie archeologie

Kwaliteitsdefinitie. Analyse. Draaiboek voor evaluatie van de studie archeologie Versie april 2008 1 Draaiboek voor evaluatie van de studie archeologie Afkortingen: OLC : opleidingscommissie OS : onderwijssecretaris (Olga Yates / Jaap Hoff) PO : portefeuillehouder onderwijs (Corinne

Nadere informatie