Programma praktijkconferentie Governance van Klimaatadaptatie: handelingsperspectieven

Transcriptie

1 Programma praktijkconferentie Governance van Klimaatadaptatie: handelingsperspectieven Governance is een belangrijke succesfactor in het realiseren van klimaatadaptatie. Daarom ontwikkelt en test het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat governance arrangementen die kunnen helpen bij het ontwikkelen en realiseren van adaptatiemaatregelen. Tijdens de werkconferentie staan we stil bij nieuwe vormen van bestuur en beleid, discussiëren we over actuele vraagstukken en gaan we aan de slag met handelingsperspectieven voor een klimaatbestendige toekomst. Neem deel aan één van de rondetafelgesprekken over handelingsperspectieven: over de stad als spontane spons, provinciaal leiderschap voor klimaatadaptatie of coöperatieve samenwerking voor klimaatbestendige watersystemen. Ga in debat met bijvoorbeeld Stefan Kuks over klassieke sturing versus nieuwe (bottom-up) arrangementen. Of verdiep u tijdens de workshops in nieuwe inzichten uit onderzoek en praktijk voor de governance van klimaatadaptatie. Zo kunt u onder andere in gesprek met Julian Wright (Environment Agency, Engeland), Sofie Storbjörk (Linköping University, Zweden) over wat we internationaal van elkaar kunnen leren. We kijken ernaar uit u op 13 maart 2014 in Rotterdam te mogen ontvangen! 9.00 Ontvangst Innovation Dock 9.30 Opening Congresruimte Baai 2 Met Katrien Termeer (hoogleraar Wageningen University), Alexandra van Huffelen (wethouder Duurzaamheid, binnenstad en buitenruimte in Rotterdam) en Roel In t Veld (hoogleraar Universiteit Tilburg) Parallel programma met rondetafelgesprekken, workshops, debatten Verschillende ruimtes in het congrescentrum (aan de overkant van de Innovation Dock) Klik hier voor een beschrijving van alle workshop, debatten en ronde tafelgesprekken. Dit uitgebreide programma is ook als bijlage toegevoegd Lunch Innovation Dock Parallel programma met rondetafelgesprekken, workshops, debatten Verschillende ruimtes in het congrescentrum (aan de overkant van de Innovation Dock) Afsluiting Congresruimte Baai 2 Met Daan van Soest (hoogleraar Universiteit van Tilburg), Gerlach Cerfontaine (hoogleraar Universiteit Utrecht en Maastricht), Stefan Kuks (hoogleraar universiteit Twente en watergraaf Vechtstromen) en Katrien Termeer (hoogleraar Wageningen University, Bestuurskunde) Borrel Innovation Dock 1

2 Locatie Innovation Dock Congrescentrum / Oude Hoofdkantoor Congresruimte Baai 2 kamer (RD02.15) Commissaris- leslokaal H.A.J. Baanderszaal Directiekamer Zaal 3.11 Plenair Rondetafelgesprekken Debatten Workshops Workshops Labexperiment 9.00 Inloop 9.30 Opening Coöperatieve samenwerking klimaatbestendige watersystemen Legitimiteit in het adaptatiebeleid Hoe kan de provincie leiderschap tonen voor klimaatadaptatie? De stad als spontane spons Met het Deltaprogramma de regio aanzetten tot slimme adaptatie Sturingsinstrumenten voor klimaatadaptatie Leren van de buren Coöperatieve samenwerking klimaatbestendige watersystemen Legitimiteit in het adaptatiebeleid Schakelen tussen Rijk en Regio Meerlaagse veiligheid: slim balanceren Klassieke sturing versus nieuwe (bottom-up) arrangementen Implementatie van Climate proof cities Invloed van visualisaties op governance Labexperiment sessie Lunch in Innovation Dock Deltaprogramma en het continueren van regionale vernieuwingsprocessen Klimaatadaptatie als besluitvorming voor de lange termijn Meerlaagse veiligheid: slim balanceren Hoe kan de provincie leiderschap tonen voor klimaatadaptatie? Solidariteit of het profijtbeginsel Policy experiments Governance scenarios's voor zoet water Labexperiment sessie Deltaprogramma en het continueren van regionale vernieuwingsprocessen Klimaatadaptatie als besluitvorming voor de lange termijn Schakelen tussen Rijk en Regio De stad als spontane spons Grensoverschrijdende samenwerking of een nationale aanpak De governance voor een klimaatbestendiger infrastructuur Leren van de buren Afsluiting Workshop Rondetafel Debat Plenair Labexperiment 2

3 Rondetafelgesprekken over handelingsperspectieven Verdieping van handelingsperspectieven voor governancevragen uit de praktijk van klimaatadaptatie. De handelingsperspectieven zijn opgesteld in een traject van duo s wetenschappers en beleidsmakers of bestuurders. Deelnemers aan de rondetafelgesprekken reflecteren vanuit hun eigen praktijk op de handelingsperspectieven. Locatie: H.A.J. Baanderszaal Meerlaagse veiligheid: slim balanceren tussen samenwerken en verplichten Koos Beurskens, Arwin van Buuren, Mathijs van Vliet Er is op het moment veel discussie over meerlaagse veiligheid, maar nog weinig zicht op hoe het geïmplementeerd kan worden. Bij deze ronde tafel gaan we in op de vraag onder welke condities meerlaagse veiligheid is te realiseren. We kijken zowel naar oplossingen uit de formele logica met dwingende sturingsarrangementen als naar oplossingen vanuit de governance-benadering met aandacht voor overleg, win-win en samenwerking. Het uiteindelijke handelingsperspectief combineert deze twee om zo het beste van twee werelden te gebruiken. Schakelen tussen Rijk en Regio Lilian van den Aarsen, Geert Teisman Binnen het Deltaprogramma is veel samengewerkt tussen het rijk en de regio s. Bij het maken van belangrijke besluiten over klimaatadaptatie is een centraal vraagstuk op welk schaalniveau de beslissingen het best genomen kunnen worden. Is de rijksoverheid hier aan zet of de regio? Het antwoord op deze vraag is even eenvoudig als problematisch: in alle gevallen zijn overheden op beide schaalniveaus aan zet, waarbij ook het supranationale niveau van belang is. Daarom zal geschakeld moeten worden tussen rijk en regio, wat niet altijd soepel verloopt. Tijdens deze ronde tafel gaan we dieper in op dit antwoord en laten we zien hoe het schakelen tussen rijk en regio vorm gegeven kan worden. De stad als spontane spons: maatschappelijk initiatief voor waterberging Arnoud Molenaar, Peter van Veelen, Arwin van Buuren Het voorzien in voldoende waterberging in bestaand stedelijk gebied is geen sinecure. De realisatie moet tot stand komen op een complex snijpunt van bevoegdheden en eigendomsverhoudingen. Niet alleen tussen waterschap en gemeente, maar ook tussen publieke en private verantwoordelijkheden. Hoe kunnen burgers en bedrijven een bijdrage leveren? Tijdens deze ronde tafel worden mogelijke strategieën besproken zoals het meekoppelen, mainstreamen en zelforganisatie. Denk bij zelforganisatie aan mogelijke toepassingen zoals maatschappelijk aanbesteden, buurtrechten en blauwe stadsdiensten. Hoe kan de provincie leiderschap tonen voor klimaatadaptatie? Frank van Lamoen, Sander Meijerink De besluitvorming over en uitvoering van maatregelen voor klimaatadaptatie vindt plaats in netwerken. Geen enkele partij is in staat deze maatregelen alleen te realiseren. Tijdens deze ronde tafel zoomen we in op hoe de provincie leiderschap kan tonen en nemen in het netwerk van partijen dat zich met klimaatadaptatie bezighoudt (of zou moeten houden ). Daarbij gaat het vooral over nieuwe vormen van leiderschap, zoals het zo goed mogelijk faciliteren van innovatie, het benutten van urgentie en het verbinden van netwerken. Hoe kunnen provincies (en andere organisaties) deze nieuwe vormen van leiderschap gebruiken om klimaatadaptatie van de grond te krijgen? 3

4 Deltaprogramma en het continueren van regionale vernieuwingsprocessen Peter Driessen, Hetty Klavers, Katrien Termeer, Herbert Bos De regio s hebben een belangrijke rol gespeeld in het Deltaprogramma. Er is veel enthousiasme en dynamiek ontstaan en er zijn verschillende nieuwe ideeën ontwikkeld over anders omgaan met wateren klimaatvraagstukken. De regionale partijen zijn zich meer bewust geworden van hun onderlinge afhankelijkheden en er zijn structurele (niet-vrijblijvende) samenwerkingsnetwerken gecreëerd. De vraag is nu hoe deze regionale vernieuwingsprocessen gecontinueerd kunnen worden? Belangrijke handelingsperspectieven zijn het verbinden van klimaatadaptatie met andere regionale uitdagingen op het gebied van ruimtelijk en sociaaleconomisch beleid, samenwerking tussen regio s onderling, branding en het framen van regionale kwesties in een Haagse context en vice versa. Coöperatieve samenwerking voor klimaatbestendige watersystemen Lambert Verheijen, Katrien Termeer, Maarten Verkerk, Sara de Boer, Evelyne van Dongen In het Deltaplan Hoge Zandgronden wordt gewerkt aan een plan dat moet leiden tot een klimaatbestendige watervoorziening en ruimtelijke inrichting van Noord-Brabant en Limburg. Wanneer er op kleinere schaal samenwerkingsverbanden ontstaan tussen bijvoorbeeld agrariërs, andere bedrijven en de waterbeheerder, kan het watermanagement veel flexibeler en dus adaptiever zijn. Deze ronde tafel gaat in op de vraag onder welke condities en op welke wijze coöperatieve samenwerkingsverbanden in gezet kunnen worden voor adaptief klimaatbestendig waterbeheer? Handelingsperspectieven hebben betrekking op: gezamenlijk leren, monitoren en delen van informatie, bouwen van vertrouwen en het balanceren tussen loslaten en vasthouden. Klimaatadaptatie als besluitvorming voor de lange termijn Art Dewulf, Maarten van der Vlist Een specifieke uitdaging voor klimaatadaptatie is het feit dat het om langetermijnveranderingen en -effecten gaat. Dit brengt ons in een lastig parket: beslissingen die nu genomen moeten worden, moeten rekening houden met lange termijn klimaatverandering en de onzekerheden die daarmee samenhangen. Wat de besluitvorming nog lastiger maakt is dat er nu wellicht investeringen gedaan moeten worden waarvan de baten pas op de langere termijn zichtbaar worden. Deze ronde tafel gaat in op de vraag wat een adaptieve beslissing voor de lange termijn nu eigenlijk is, hoe die er uit ziet, wat dat veronderstelt, en wat er nodig is om aan die veronderstellingen te voldoen? Het handelingsperspectief bevat een aantal vormvereisten voor adaptieve beslissingen, zoals een houdbaarheidsdatum van de beslissing, mogelijkheden tot flexibilisering en monitoring. Legitimiteit in het adaptatiebeleid: zoet water als voorbeeld Ans van den Bosch, Marleen van Rijswick, Monique Berendsen, Willem Oosterberg 2014 is het jaar waarin belangrijke deltabeslissingen worden genomen. Deze deltabeslissingen zullen richtinggevend zijn voor de verdere ontwikkeling van beleid en de besluitvorming om Nederland klimaatbestendig te maken. Legitimiteit is belangrijk om draagvlak in de samenleving voor het klimaatbeleid te verkrijgen en het óók in de fase van de uitvoering te behouden. In deze ronde tafel bediscussiëren we de invulling van het begrip legitimiteit en de wijze waarop bij de verdere ontwikkeling van het adaptatiebeleid legitimiteit zijn cruciale plaats kan krijgen. Aanpassen gaat immers van au! 4

5 Per ronde vinden vier gesprekken plaats. U kunt aan één gesprek per ronde deelnemen. Hieronder staan de gesprekken in een tijdsschema Coöperatieve samenwerking voor klimaatbestendige watersystemen Coöperatieve samenwerking voor klimaatbestendige watersystemen Deltaprogramma en het continueren van regionale vernieuwingsprocessen Deltaprogramma en het continueren van regionale vernieuwingsprocessen Lambert Verheijen en Katrien Termeer Lambert Verheijen en Katrien Termeer Hetty Klavers / Herbert Bos en Peter Driessen / Katrien Termeer Hetty Klavers / Herbert Bos en Peter Driessen / Katrien Termeer Legitimiteit in het adaptatiebeleid: zoet water als voorbeeld Legitimiteit in het adaptatiebeleid: zoet water als voorbeeld Klimaatadaptatie als besluitvorming voor de lange termijn Klimaatadaptatie als besluitvorming voor de lange termijn Ans van den Bosch / Monique Berendsen en Marleen van Rijswick Ans van den Bosch / Monique Berendsen en Marleen van Rijswick Maarten van der Vlist en Art Dewulf Maarten van der Vlist en Art Dewulf Hoe kan de provincie leiderschap tonen voor klimaatadaptatie? Schakelen tussen Rijk en Regio Hoe kan de provincie leiderschap tonen voor klimaatadaptatie? Schakelen tussen Rijk en Regio Frank van Lamoen en Sander Meijerink Lilian van den Aarsen en Geert Teisman Frank van Lamoen en Sander Meijerink Lilian van den Aarsen en Geert Teisman De stad als spontane spons Arnoud Molenaar / Peter van Veelen en Arwin van Buuren Meerlaagse veiligheid: slim balanceren tussen samenwerken en verplichten Koos Beurskens, Arwin van Buuren en Mathijs van Vliet Meerlaagse veiligheid: slim balanceren tussen samenwerken en verplichten Koos Beurskens en Mathijs van Vliet De stad als spontane spons Arnoud Molenaar / Peter van Veelen en Arwin van Buuren 5

6 Workshops Tijdens de workshops staat het gesprek centraal. Hier delen workshopleiders inzichten uit onderzoek of praktijkervaringen die toegepast kunnen worden voor de governance van klimaatadaptatie. Locatie leslokaal (RD02.15) Labexperiment klimaatadaptatie: regulering van private adaptatie onder onzekerheid (Sessie 1) Labexperiment klimaatadaptatie: regulering van private adaptatie onder onzekerheid (Sessie 2) Altijd al een datapunt willen zijn? Tijdens deze sessie kunt u meedoen aan een labexperiment op het gebied van individuele besluitvorming in groepen. U ontvangt 10,- voor uw aanwezigheid en afhankelijk van uw keuzes, maar ook die van anderen, kunt u tijdens dit experiment extra geld verdienen. De resultaten van de labsessies zullen aan het einde van de conferentie gepresenteerd worden. Let op: u mag maar met één van de twee sessies meedoen! Met Daan van Soest (hoogleraar Universiteit van Tilburg), Justin Dijk (PhD-onderzoeker VU) en Jasper Eshuis Locatie Commissariskamer: Sturingsinstrumenten voor klimaatadaptatie (Implementatie Canvas) Wel weten welke maatregelen nodig zijn, maar niet weten hoe je ze moet implementeren? Maak dan kennis met het Implementatie Canvas. Het Implementatie Canvas is een eenvoudig te gebruiken instrument dat helpt implementatiestrategieën te ontwerpen. Met behulp van het Canvas worden de kritieke factoren van implementatie verhelderd en worden er condities en acties aan verbonden. Het Canvas kan op meerdere manieren gebruikt worden. Vanachter je bureau om verschillende implementatiestrategieën te vergelijken, of samen met stakeholders om wederzijdse verwachtingen helder te maken en tot een gezamenlijk implementatiestrategie te komen. Het Canvas helpt meekoppelkansen in beeld te krijgen en te verzilveren. Met Rutger van der Brugge (onderzoeker Deltares), Gerald-Jan Ellen (Programma Manager Delta Governance, Deltares), Heleen Mees (PhD-onderzoeker Universiteit Utrecht) Implementatie van Climate Proof Cities Rotterdam en Den Haag hebben recentelijk klimaatadaptatieplannen gepresenteerd. Wat kunnen we leren van hun ervaringen? Hoe organiseer je adaptatie intern in de overheid? Welke rol spelen de elementen weten, willen en werken? Beide steden volgen een verschillende aanpak. Rotterdam heeft het in een aparte programmadirectie ondergebracht, Den Haag werkt volledig in de lijn. Wat zijn de voor- en nadelen daarvan? Hoe was hun relatie met kennis? Hoe werken de plannen door in zichtbaarheid en uitvoering? Met Arnoud Molenaar (Programma Manager Rotterdam Climate Proof gemeente Rotterdam), Niels Al (planoloog gemeente Den Haag), Christiaan Wallet (teammanager Deltaprogramma nieuwbouw en herstructurering), Ronald Albers (consortiumleider KvK Climate Proof Cities, TNO) Policy experiments For successful adaptation to climate change, new policy solutions need realizing, but with the uncertainty and complexity that surround adaptation, we never know what the impacts of our new way of managing might be. One way of minimizing uncertainty and bringing new actors into the policy process is by conducting policy experiments. 6

7 At this session we will discuss the role of experimentation in the policy development process, with a focus on the learning and how science can help. Theoretical and practical insights will be developed through a panel discussion with a PhD researcher and project manager on a recent experiment. Q&A will be encouraged from the beginning! Met Belinda McFadgen (PhD-onderzoeker VU), Dave Huitema (hoogleraar VU en Open Universiteit) en Robbert Biesbroek (universitair docent Wageningen University, Bestuurskunde) De governance voor een klimaatbestendiger infrastructuur Klimaatverandering vormt een bedreiging voor infrastructurele netwerken. Elk infrastructureel netwerk heeft zijn eigen eigenaar en alle netwerken raken steeds meer met elkaar verbonden. Daarom speelt de vraag: wie is er eindverantwoordelijk wanneer er meerdere infrastructurele netwerken tegelijk beschadigd raken door extreem weer of een overstroming? In klimaatstresstesten is er vaak weinig aandacht voor de governance aspecten van dit vraagstuk. In deze workshop willen we daar verandering in brengen. Aan de hand van een concrete case koppelen we samen met u thema s als toenemende verbondenheid, het eigenaarschapvraagstuk en het onzekerheidsvraagstuk aan de praktijk en discussiëren over vervolgstappen Met Nienke Maas (TNO), Ruben Vogel (TNO) en Gerald-Jan Ellen (Deltares) Locatie Zaal Leren van de buren Governing climate change issues means addressing certain dilemmas. How to view the problems at stake? When to act? At what level of government to act? Such questions defy simple answers. Viewing climate change adaptation as just a water safety issue, may have important advantages over viewing it is a very broad issue. But such a problem definition has disadvantages too, which is why we speak about dilemmas. The question addressed in this workshop is how do other countries go about addressing such dilemmas? And what results do they attain? Eric Massey of the VU in Amsterdam presents insights from comparative work between Sweden, Germany, the UK, and the Netherlands and will suggest certain lessons. Met Julian Wright (senior advisor Environment Agency, Engeland), Sofie Storbjörk (Senior Lecturer Linköping University, Zweden), Eric Massey (onderzoeker VU), Dave Huitema (hoogleraar VU en Open Universiteit) Invloed van visualisaties op governance Wat is de impact van visuele informatie op governance? Aan de hand van een experiment met verschillende vragen, beelden en stellingen ziet u hoe de visualisatie van klimaatinformatie kan bijdragen aan het besluitvormingsproces rondom klimaatadaptatie. Ook krijgt u een demonstratie van een interactief beeldscherm waarmee de interactie tussen mens en kaart mogelijk is. De methode wordt ondersteund door geo-design tools die specifiek zijn ontwikkeld om in workshops voor beleidsmakers van provincies en waterschappen het leer- en onderhandelingsproces te ondersteunen. Deze methode is gebruikt voor het ruimtelijk uitwerken van de scenario s voor de Friese veenweide visie. In deze sessie gaat u zelf aan de slag en ziet u vervolgens het resultaat van de Friese workshops. Met Monique de Groot (Stichting Climate Adaptation Services), Ron Janssen (Vrije Universiteit), Tessa Eikelboom (Vrije Universiteit) Governance scenario s voor zoetwater: what if Scenario-denken heeft een belangrijke plek in het vormgeven van klimaatbestendig zoetwaterbeleid. Zo zien we hoe economische en klimaatscenario s intensief worden gebruikt in het Deltaprogramma. Opvallend is dat er nauwelijks nagedacht wordt over governance scenario s. Tegelijkertijd zijn 7

8 governance scenario s hard nodig om ervoor te zorgen dat keuzes robuust en adaptief, maar ook gedragen, legitiem en effectief zijn. Tijd dus voor een eerste oefening met governance scenario s voor zoetwater! Met Saskia van Broekhoven (PhD-onderzoeker Erasmus Universiteit Rotterdam), Jitske Verkerk (PhD-onderzoeker Erasmus Universiteit Rotterdam) en Arwin van Buuren (Universitair hoofddocent Erasmus Universiteit Rotterdam) Leren van de buren Governing climate change issues means addressing certain dilemmas. How to view the problems at stake? When to act? At what level of government to act? Such questions defy simple answers. Viewing climate change adaptation as just a water safety issue, may have important advantages over viewing it is a very broad issue. But such a problem definition has disadvantages too, which is why we speak about dilemmas. The question addressed in this workshop is how do other countries go about addressing such dilemmas? And what results do they attain? Eric Massey of the VU in Amsterdam presents insights from comparative work between Sweden, Germany, the UK, and the Netherlands and will suggest certain lessons. Met Julian Wright (senior advisor Environment Agency, Engeland), Sofie Storbjörk (Senior Lecturer Linköping University), Eric Massey (onderzoeker VU), Dave Huitema (hoogleraar VU en Open Universiteit) Debatten Wetenschappers en beleidsmensen gaan met elkaar in debat over governance vraagstukken die spelen in klimaatadaptatie. Als deelnemer bent u uitgenodigd mee te debatteren en tot handelingsperspectieven te komen voor úw praktijk. Locatie: Bestuurskamer Met het Deltaprogramma de regio aanzetten tot slimme adaptatie Bart Parmet en Geert Teisman gaan met elkaar en met u in debat over de volgende stappen in het Deltaprogramma. Het Deltaprogramma is een nationaal programma waarin overheden samenwerken en maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven actief participeren. Het Deltaprogramma levert nieuwe concepten in de multi-governance samenwerking en brengt inhoudelijke vernieuwing naar de praktijk. De deltabeslissingen vormen de kaders voor de te nemen maatregelen in de komende decennia. Het Deltaprogramma streeft naar een integrale aanpak. Echter, het Deltafonds kent strikte toepassingsregels: het is bedoeld voor de bekostiging van waterveiligheids- en zoetwatermaatregelen van nationaal belang. Hoe zorgen partijen ervoor dat een brede, integrale aanpak ook daadwerkelijk van de grond komt? Welke governance lessen zijn hier van toepassing? Wat moeten overheden doen en laten? Welke ervaringen uit de eerste fase van het Deltaprogramma moeten we vasthouden? Met Geert Teisman (hoogleraar Erasmus Universiteit Rotterdam) en Bart Parmet (directeur staf Deltacommissaris) Debatleider Henk Smit (Wing) Klassieke sturing versus nieuwe (bottom-up) arrangementen Stefan Kuks gaat in debat met PhD-onderzoekers over de voor- en nadelen van klassieke en nieuwe vormen van sturing. In een Klimaat Actieve Stad worden successen geboekt door een bottom-up aanpak. In de dynamiek van de stad kansen zien, kansen benutten en maatregelen met meerdere 8

9 partijen realiseren is niet alleen een krachtig concept voor klimaatadaptatie, maar werkt ook enthousiasmerend naar andere werkvelden! Hoe ver kunnen we komen met deze aanpak? Waar zitten de grenzen? En wanneer grijpen we liever terug op klassieke sturing? Met Stefan Kuks (Watergraaf WS Vechtstromen, Hoogleraar Universiteit Twente en Klimaatambassadeur), Heleen Mees (PhD-onderzoeker Universiteit Utrecht), Daan Boezeman (PhDonderzoeker Radboud Universiteit) en Martijn Vink (PhD-onderzoeker Wageningen University) Debatleider Henk Smit (Wing) Solidariteit of het profijtbeginsel: wat is nodig voor klimaatadaptief waterbeheer? Hans Oosters, Pier Vellinga, Carl Paauwe en Andrea Keessen gaan met elkaar en met u het debat aan over het profijtbeginsel. De afstand tussen betaling en zeggenschap op het gebied van waterkeringen is vrij groot. Dat geldt inmiddels ook voor het stedelijk waterbeheer. Oost-Nederland betaalt mee aan de zeedijken, de stedeling betaalt fors mee aan het buitengebied. Zou het kunnen zijn dat het huidige omslagstelsel uitnodigt tot minder kosteneffectieve en minder duurzame oplossingen? Moeten we zo doorgaan, om klimaatadaptatie te betalen? Of moet de relatie tussen belang, betaling en zeggenschap juist sterker worden (zoals ten tijde van de ontwikkeling van de waterschappen: wie het water deert, die het water keert) om tot kosteneffectieve en duurzame oplossingen te komen. En zo ja, hoe kunnen we dan het oude profijtbeginsel versterken? Met Hans Oosters (dijkgraaf HH Schieland & Krimpenerwaard), Pier Vellinga (hoogleraar Wageningen UR en VU), Carl Paauwe (Kwartiermaker Stichting Waterbuffer) en Andrea Keessen (universitair docent Universiteit van Utrecht) Debatleider Pieter Leroy (hoogleraar Radboud Universiteit Nijmegen) Grensoverschrijdende samenwerking of een nationale aanpak? Voor het benedenstrooms gelegen Nederland in een delta met vier Europese rivieren is solidariteit met buurlanden van groot belang. Effecten van klimaatverandering stoppen namelijk niet bij fysieke of antropogene grenzen. Met de recente Europese Richtlijn Overstromingsrisico s en het solidariteitsbeginsel probeert de EU de samenwerking voor overstromingsmanagement tussen lidstaten te stimuleren. Echter, watermanagement in Nederland heeft voornamelijk een nationale focus. Dit heeft voordelen, omdat je alles in eigen hand houdt, echter dit zou ook in strijd kunnen zijn met internationale belangen. Bovendien anticipeert Nederland vooral sectoraal op de effecten van klimaatverandering door prioriteit te geven aan waterveiligheid, terwijl bijvoorbeeld Duitsland voor een meer integrale insteek kiest. Is het Nederlandse watermanagement te nationaal en te sectoraal om solidair en effectief te zijn? Of is deze focus juist een verstandige keuze? Met Max Linsen (adviseur internationale afstemming RWS), Thomas Hartmann (assistant professor UU), Tobias Renner (Duits-Nederlands regionaal waterplatform, adviseur Royal Haskoning) Debatleider Pieter Leroy (hoogleraar Radboud Universiteit Nijmegen) 9