Aanpak van radicalisering binnen de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. actieplan

Transcriptie

1 Aanpak van radicalisering binnen de hulpen dienstverlening aan gedetineerden actieplan Versie 11 mei 2016

2 1 Inhoud 1. Situering Omgevingsanalyse Definitie, beïnvloedende factoren en gevangeniscontext Aanpak Directoraat-Generaal Penitentiaire Instellingen (DG EPI) Vlaamse aanpak in de gevangenissen Vertrekken vanuit eigen sterktes In samenwerking met DG EPI Preventie en disengagement Acties Expertise en samenwerking... 8 Actie 1: Diensten met expertise op vlak van radicalisering worden gecontacteerd en bevraagd m.o.o. expertisedeling Actie 2: We inventariseren alle bruikbare informatie ter ondersteuning van het beleid en delen deze met de betrokken actoren Actie 3: We organiseren opleiding binnen de hulpen dienstverlening...10 Actie 4: Er worden samenwerkingsafspraken gemaakt ivm radicalisering met de actoren die reeds actief zijn binnen de hulpen dienstverlening, zowel op lokaal als bovenlokaal niveau Actie 5: We stimuleren een nauwe samenwerking met DG EPI, zowel op lokaal als op bovenlokaal niveau Actie 6: De hulpen dienstverlening smeedt (ver)nieuw(d)e samenwerkingsverbanden, zowel op lokaal als bovenlokaal niveau Aanbod...12 Actie 7: In elke gevangenis worden preventieve initiatieven genomen Actie 8: Er worden geïndividualiseerde trajecten opgezet met geradicaliseerde gedetineerden met oog op disengagement en re-integratie....13

3 2 1. Situering Op 16 januari 2015 werd het actieplan preventie van radicaliseringsprocessen die kunnen leiden tot extremisme en terrorisme 1 door de Vlaamse Regering goedgekeurd. In dit actieplan wordt verwezen naar de hulpen dienstverlening aan gedetineerden: Actie 10.3: De aanpak van radicalisering wordt opgenomen in het strategisch plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Op 17 juli 2015 werd het Vlaams Strategisch Plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden door de Vlaamse Regering goedgekeurd. 2 Zoals bovenstaand actieplan verwachtte werd het thema gewelddadig extremisme opgenomen: Doelstelling 13: In 2015 maken we een plan van aanpak in het kader van gewelddadig extremisme in overleg met het directoraat-generaal penitentiaire inrichtingen en afgestemd met het Vlaams platform radicalisering. Deze doelstelling omvat twee acties: 1. We verhogen de expertise betreffende deze thematiek. 2. We maken een plan van aanpak waarin de luiken preventie en de specifieke bejegening van gewelddadige extremisten geconcretiseerd wordt. We zorgen dat de lokale medewerkers ondersteund worden in het omgaan met deze problematiek. Voorliggend actieplan realiseert de tweede actie, maar neemt ook de eerste mee. Net zoals het algemene hulpen dienstverleningsbeleid voor gedetineerden per gevangenis geconcretiseerd wordt, zullen ook bepaalde aspecten uit dit actieplan per gevangenis een specifieke invulling krijgen. 1 Vlaamse Regering, Actieplan ter preventie van radicaliseringsprocessen die kunnen leiden tot extremisme en terrorisme, 16 januari 2015, 2 Vlaamse Regering, Strategisch Plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden , 17 juli 2015,

4 3 2. Omgevingsanalyse Deze omgevingsanalyse tracht niet het volledige fenomeen radicalisering te beschrijven. Uit relevante literatuur, actieplannen, opleidingen en gesprekken met experten zijn elementen gefilterd die richting geven aan de Vlaamse aanpak van radicalisering in de gevangenissen Definitie, beïnvloedende factoren en gevangeniscontext De Raad van Europa formuleert volgende definitie: Radicalisering staat voor een dynamisch proces waarbij een individu in stijgende mate gewelddadig extremisme accepteert en ondersteunt. De redenen achter dit proces kunnen ideologisch, politiek, religieus, sociaal, economisch of persoonlijk zijn. 3 Radicalisering op zich hoeft geen probleem te zijn, maar het brengt een ernstig risico tot gewelddadig extremisme en terrorisme mee. Gewelddadig extremisme wordt door de Raad van Europa als volgt gedefinieerd: Gewelddadig extremisme bestaat uit het bevorderen, ondersteunen of het plegen van daden die kunnen leiden tot terrorisme en die gebaseerd zijn op een ideologie die tegen de fundamentele democratische beginselen en waarden ingaat of waarin raciale, nationale, etnische of religieuze suprematie centraal staat. Tot een aanpak komen, betekent zicht krijgen op de ontstaansredenen. Motief vzw formuleert hieromtrent: Er is duidelijk sprake van een maatschappelijke voedingsbodem die verzet oproept bij jongeren ten aanzien van de samenleving waarin ze opgegroeid zijn: ervaringen van discriminatie, uitsluiting, vernedering en onrecht, het gebrek aan toekomstperspectieven, enz. Wanneer deze jongeren niet serieus genomen worden, leidt dit tot meer frustraties en vervreemding 4. De politieschool geeft in haar opleiding aan dat geen enkel onderzoek tot nu toe specifieke profieleigenschappen kan aanduiden van wie radicaliseert. Het gaat om een proces waarbij een aantal risicofactoren een rol spelen zoals de zoektocht naar identiteit, het verlies van sociale banden, persoonlijke ervaringen en/of een gevoel van discriminatie, zich als slachtoffer beschouwen, groepsdynamieken en rekrutering, visie op de politieke conflicten/economische situatie Gedetineerden zijn voor hun detentie vaak al blootgesteld aan deze risicofactoren en de gevangeniscontext op zich kan de gevoelens van onrecht verder versterken. Onderzoek van Liebling 5 (2015) geeft aan dat vooral gevangenissen waar gedetineerden gebrek aan hoop, zingeving, rechtvaardige behandeling en erkenning voelen, kunnen zorgen voor bijkomende frustraties. Ze 3 Guidelines for prison and probation services regarding radicalisation and violent extremism, Council of Europe, 2 maart 2016, CP%20(2015)%202%20Rev%203_E%20Guidelines%2023%20September.pdf. 4 Motief vzw, De impact van het radicaliseringsdebat op jongeren, nav de studiedag op 5 februari 2015, 5 "Prisons and the Problem of Trust: The experiences of long term prisoners in contrasting high security prisons". Professor Alison Liebling, Cambridge University,

5 4 spreekt over een low trust environment waardoor gedetineerden extra vatbaar worden voor het radicale gedachtegoed. Deze aspecten in overweging genomen kunnen we concluderen dat het risico op radicalisering in gevangenissen reëel is. Deze inrichtingen mogen niet de plaats worden waar nieuwe terroristische plannen ontstaan. Het thema vraagt bijgevolg een weloverwogen aanpak. Gezien de actualiteit en het aantal gedetineerden in de gevangenissen ligt de focus op moslimextremisme. Maar de (preventieve) aanpak kadert in een ruimere uitdaging, ook voor de hulpen dienstverlening aan gedetineerden, om te vermijden dat detentie leidt tot (verdere) disconnectie met de samenleving en sympathiseren met, oproepen tot of deelnemen aan gewelddadig extremisme Aanpak Directoraat-Generaal Penitentiaire Instellingen (DG EPI) De hulpen dienstverlening in de gevangenissen opereert op het terrein van Justitie. De aanpak van DG EPI bepaalt bijgevolg in grote mate de uitgangspositie voor de hulpen dienstverlenende actoren. Het actieplan radicalisering van de FOD Justitie zet in op 10 actiepunten 6 : - betere levensomstandigheden in de penitentiaire instellingen; - een sterkere informatiepositie; - efficiënte overleg- en coördinatiestructuren; - de digitalisering en automatisering van de informatiestroom; - een betere detectie van radicalisering; - een weloverwogen plaatsingspolitiek; - een geïndividualiseerde aanpak waar nodig; - een systematische betrokkenheid van vertegenwoordigers van de erediensten; - de-radicaliserings en disengagement programma s - versterkte samenwerkingsverbanden met het lokale niveau, de deelstaten en Europa DG EPI opende op 11 april 2016 afdelingen in Ittre en Hasselt voor gedetineerden die een ernstig risico vormen op het vlak van radicalisering (actief of passief) en/of zich (verder) engageren in een gewapende strijd vanuit ideologische motieven. Toch is het uitgangspunt een tweesporenbeleid. In de mate van het mogelijke worden gedetineerden geïntegreerd binnen gewone afdelingen. Naast de inrichtingen waar een specifieke afdeling komt, worden er satellietteams geïnstalleerd in Gent, Brugge, Andenne, Lantin en Sint-Gillis. Deze teams bestaan uit een PSD-tandem en 2 directeurs die een gespecialiseerde opleiding volgden. Leden van de psychosociale dienst zullen screenings verrichten met behulp van de VERA-2, een instrument voor risicoanalyses van personen met een geradicaliseerd profiel. 6 FOD Justitie, actieplan radicalisering in gevangenissen, 11 maart 2015,

6 5 DG EPI streeft naar detentietrajecten op maat van elke gedetineerde rekening houdend met de specifieke risico s en noden. Men vindt het belangrijk dat deze groep toegang heeft tot een aanbod van penitentiaire arbeid, opleiding, socio-culturele activiteiten, sport en ontspanning. Ze willen inzetten op een project deradicalisering met oog op containment, preventie van radicalisering en rekrutering en vervolgens disengagement en deradicalisering (dit laatste o.m. door de extra inzet van islamconsulenten). Tegelijk worden er garanties ingebouwd om de negatieve impact van deze groep op de andere gedetineerden te voorkomen of te beperken. Deze uitgangspositie opent mogelijkheden om ook rond dit thema samenwerking aan te gaan.

7 Vlaamse aanpak in de gevangenissen Vertrekken vanuit eigen sterktes Het radicaliseringsbeleid in de gevangenissen is sterk afhankelijk van de detentiecontext en vraagt daarom een specifieke aanpak. De meest vergelijkbare situatie in Vlaanderen zijn de jeugdinstellingen van Jongerenwelzijn, waar men vooral wil vertrekken van de reguliere hulpverlening en bijkomend een radicaliseringsfilter wil inbouwen. Zij verwijzen naar vorming met extra begeleidingsaanbod, coaching en expertisevorming. Ook de hulpen dienstverlening aan gedetineerden vertrekt vanuit de eigen sterktes, namelijk een divers en toegankelijk aanbod. Dit aanbod reikt kansen aan tot ontplooiing, positieve identiteitsontwikkeling, herstel en re-integratie. De uitdaging ligt in het zo toegankelijk mogelijk maken van dit aanbod voor gedetineerden met radicale overwegingen. Aanvullend kunnen per gevangenis meer gerichte initiatieven genomen worden met oog op preventie of disengagement. We benadrukken echter dat er vandaag nog geen expertise of ervaring met betrekking tot radicalisering bestaat binnen de hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Expertise inwinnen, medewerkers opleiden en nieuwe samenwerkingsverbanden smeden zijn bijgevolg noodzakelijke eerste stappen In samenwerking met DG EPI Een radicaliseringsbeleid in de gevangenissen betekent in hoofdzaak inzetten op het leefklimaat in de gevangenis, waarop vooral DG EPI impact heeft. Niet alleen bepalen zij het regime, de sfeer in de gevangenissen wordt voornamelijk bepaald door de contacten tussen bewakend personeel en de gedetineerden. Een bedreiging vormt de geplande besparingsopdracht van DG EPI die niet alleen hun eigen activiteiten kan doen inkrimpen, maar tegelijk een beperkend effect op het hulpen dienstverleningsaanbod kan hebben. Dit zou nefast zijn voor het radicaliseringsbeleid. We pleiten voor een aanpak op organisatieniveau, waarin zowel DG EPI als de hulpen dienstverlening haar opdracht heeft, maar waarbij een aantal aspecten gezamenlijk aangepakt worden, zoals: Belemmeren dat radicaal geïnspireerde informatie tot bij de gedetineerden komt en ervoor zorgen dat positieve beïnvloedende informatie hen wel bereikt. Zicht houden op de dynamica tussen groepen in de gevangenis waar mogelijke beïnvloeding plaatsvindt. Stimuleren van een respectvolle relatie tussen de medewerkers en de gedetineerden in de gevangenis. Iedere functie, van beambte tot hulpverlener, kan een relatie opbouwen met gedetineerden waarbinnen open communicatie mogelijk wordt. Zorgen voor doorstroom van informatie over radicalisering aan alle medewerkers, bijvoorbeeld om signalen van radicalisering te herkennen. Voor deze punten gaan we in overleg met DG EPI en zijn we vragende partij voor gezamenlijke acties. Dit actieplan formuleert verder enkel acties die de hulpen dienstverlening in eigen hand heeft.

8 Preventie en disengagement Vanuit de ervaring van de organisatie van hulpen dienstverlening en gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, stellen we vast dat aansluiten bij het reguliere aanbod een grote preventieve kracht bezit ten aanzien van radicalisering. De mate waarin de mogelijkheden voor gedetineerden tot het aansluiten bij het aanbod van hulpen dienstverlening gegarandeerd blijft, is voor de Vlaamse partners dan ook cruciaal in het debat over radicalisering. Inhoudelijk kunnen preventieve doelen gaan van het bestaande aanbod beter bekend en toegankelijk maken, tot het bijbrengen van nieuwe inzichten en het meer weerbaar maken van de gedetineerden tegen beïnvloeding van geradicaliseerden. Wanneer effectief radicalisering gedetecteerd wordt, moeten er bijkomende stappen gezet worden. Bilal Benyaich 7 stelt dat een aanpak naar iemand die geradicaliseerd is maar kans op slagen heeft indien er wordt ingezet op drie essentiële pijlers: religieuze omkadering, psychosociale begeleiding en het betrekken van de directe omgeving van de gedetineerde. Hierop verder bouwend kunnen we stellen dat de haalbaarheid van een aanpak afhankelijk is van: - De aanwezigheid van een moslimconsulent en zijn profiel, meer bepaald iemand waar de gedetineerde mee in dialoog wil gaan (afhankelijk van strekking, achtergrond, mate van betrokkenheid bij de Westerse samenleving). - De kans op resultaat door de begeleiding is onder andere afhankelijk van de fase van het radicaliseringsproces waarin de persoon zich bevindt. Hoe verder iemand geradicaliseerd is en verbonden is met het netwerk, hoe kleiner de kans op succes. - De aanwezigheid van personen die nog invloed hebben op de geradicaliseerde. Het gaat om personen waarmee er nog een vertrouwensband bestaat (vb. een familielid of goede vriend). Dit geeft enkele conclusies voor de hulpen dienstverlening in de gevangenissen: Er moet sterk samengewerkt worden met de moslimconsulenten die door DG EPI worden ingezet. Aan de slag gaan met geradicaliseerde personen vraagt een sterk geïndividualiseerde aanpak, rekening houden met bovenstaande aspecten. Per geradicaliseerde gedetineerde moet worden nagegaan welk traject effect kan hebben, wie betrokken kan worden en wat een realiseerbaar doel kan zijn. Een gestandaardiseerd deradicaliseringsprogramma bestaat niet. Voor gedetineerden die reeds ver in het radicaliseringsproces gevorderd zijn en geëngageerd zijn of dwepen met gewelddadig extremisme is het doel van de aanpak in eerste instantie gericht op disengagement. Hiermee trachten we de geradicaliseerde zover te krijgen om niet voor (nieuwe) strafbare feiten zoals terroristische daden of rekrutering te kiezen. De haalbaarheid om een geradicaliseerde tot een volledige deradicalisering te brengen, waarbij hij zijn gedachtegoed volledig loslaat, wordt door experten in vraag gesteld. 7 BILAL BENYAICH, #radicalisme#extremisme#terrorisme, essay, Van Halewyck, maart 2015, hfst Wat de federale overheid (niet) moet doen.

9 8 Een grote uitdaging zit in het feit dat we met bepaalde gedetineerden moeilijk of geen connectie krijgen. Een problematiek die duidelijk is bij gedetineerden die kiezen voor strafeinde. Maar ook anderen blijven onder de radar. Als aspect om hierin progressie te maken, zullen we ook het diversiteitsbeleid binnen de hulpen dienstverlening onder de loep moeten nemen. 3. Acties Het actieplan omvat twee delen. Een eerste deel Expertise en samenwerking omvat de randvoorwaarden die noodzakelijk zijn om tot een resultaatsgerichte aanpak te kunnen komen. Het tweede deel Aanbod beschrijft vervolgens de acties die naar gedetineerden zelf gericht zijn. Voor deze acties is de beleidscoördinator initiatiefnemer Expertise en samenwerking Onderstaande doelstellingen zijn gericht op het opbouwen van expertise rond het thema radicalisering en het tot stand brengen van samenwerkingsrelaties. Deze samenwerking kan gericht zijn op de uitbouw van het beleid, de ondersteuning van medewerkers of het aanbod naar gedetineerden. Actie 1: Diensten met expertise op vlak van radicalisering worden gecontacteerd en bevraagd m.o.o. expertisedeling. Er werd in overleg gegaan met volgende diensten: Bovenlokaal: - Binnen WVG: jongerenwelzijn en de justitiehuizen - Binnenlands bestuur: Marjan Cochez; integratie en inburgering - Binnen DG EPI: cel Extremisme, OCPP (opleidingscentrum) - Payoke gezien hun expertise ovv mensenhandel en radicalisering Lokaal (in Hasselt gezien de komst van specifieke afdeling): - Agentschap integratie en inburgering Limburg - dienst diversiteit stad Hasselt (+ straathoekwerk) - Politieschool Limburg (PLOT) - Task force terreurdreiging stad Hasselt - Connectie met lokale netwerken / lokale bestuur rond de satellietgevangenissen - Expertise rond werken met familieleden van geradicaliseerden - Expertise in Nederland - Expertise in Europa (connectie met het Radicalisation Awareness Network van de Europese commissie - Expertise rond sektes - Academische wereld - Europris werkgroep radicalisation in prison

10 9

11 10 Actie 2: We inventariseren alle bruikbare informatie ter ondersteuning van het beleid en delen deze met de betrokken actoren. - Er is een bibliografie aangelegd die continu wordt aangevuld. - Er is overleg tussen de beleidscoördinatoren van de satellietgevangenissen met oog op uitwisseling en afstemming - Wijze van informatiedoorstroom bepalen: vb. via gemengde commissie, bovenlokale werkgroep, lokale beleidsteams Actie 3: We organiseren opleiding binnen de hulpen dienstverlening. - Toelichting van Marjan Cochez (aanspreekfiguur radicalisering binnen Vlaamse Overheid op de beleidsgroep van de beleidscoördinatoren op 11/12/ Gezien de specifieke afdeling in Hasselt werd een eerste basisopleiding georganiseerd voor de hulpen dienstverleners op 25 februari 2016 in samenwerking met de politieschool. - Er wordt een opleidingsdag uitgewerkt voor de hulpen dienstverleners van de satellietgevangenissen. Deze is voorzien op 30 mei Aanvullend opleidingsplan uitwerken Actie 4: Er worden samenwerkingsafspraken gemaakt ivm radicalisering met de actoren die reeds actief zijn binnen de hulpen dienstverlening, zowel op lokaal als bovenlokaal niveau. - Lokale aftoetsing binnen het beleidsteam van Hasselt met gezamenlijke doelstelling in het actieplan Er was een overleg met het AWW op 16/02/2016 om de eerste ideeën over de aanpak van dit thema af te toetsen. - Bespreking actieplan op de gemengde commissie

12 11 - Bespreking op de lokale beleidsteams in de satellietgevangenissen Actie 5: We stimuleren een nauwe samenwerking met DG EPI, zowel op lokaal als op bovenlokaal niveau. - Overleg tussen de kabinetten en administraties van Welzijn en Justitie - Betrokkenheid in Hasselt van de beleidscoördinator bij de uitbouw van het regime op de specifieke afdeling - Afsprakenkader rond informatie-uitwisseling voor de betrokkenen in de gevangenissen. - Samenwerking met de moslimconsulenten in de gevangenissen - Bespreken van de aspecten uit Actie 6: De hulpen dienstverlening smeedt (ver)nieuw(d)e samenwerkingsverbanden, zowel op lokaal als bovenlokaal niveau. - Het Agentschap Integratie en Inburgering neemt deel aan de gemengde Commissie en biedt waar mogelijk lokale gevangenissen ondersteuning aan rond diversiteit. Het agentschap stelt ook haar netwerk en expertise ter beschikking binnen de uitvoering van dit actieplan. - Samenwerking met de politieschool in Limburg met oog op opleiding van hulpen dienstverleners. - Deelname aan task force van de stad Hasselt. - Verdere samenwerkingsverbanden met oog op opleiding - Samenwerking met organisaties ikv preventie en weerbaarheid - Samenwerking met organisaties ikv disengagement - Samenwerking met diensten die instaan voor familiale ondersteuning - Samenwerking met lokale radicaliseringsambtenaren ifv concrete dossier.

13 Aanbod De volgende doelstellingen zijn rechtstreeks voelbaar bij de gedetineerden. Actie 7: In de gevangenissen met een doelgroep van geradicaliseerde gedetineerden worden specifieke initiatieven genomen. Voorbeelden: - Toegankelijker maken van het bestaande hulpen dienstverleningsaanbod / meer laagdrempelig - Toelichting bij actualiteit m.b.t. extremisme en terrorisme en de achtergronden - Aanbod gericht op noden van de doelgroep die het meest vatbaar is rond radicalisering - Weerbaarheidstraining, gespreksgroepen, thema-avonden - Het thema radicalisering bespreekbaar maken in de individuele trajecten - Inzetten op de familiale netwerken van gedetineerden - Er zijn afspraken in Hasselt om bij de opstart van de specifieke afdeling met deze gedetineerden te bespreken welk aanbod interessant is. De beleidsteams van de satellietgevangenissen bespreken het thema en bepalen of en welke acties mogelijk zijn gegeven het profiel van de populatie. De beleidscoördinatoren van deze gevangenissen komen onderling samen ter voorbereiding hiervan.

14 13 Actie 8: Er worden geïndividualiseerde trajecten opgezet met geradicaliseerde gedetineerden met oog op disengagement en re-integratie. Randvoorwaarden: (zie ) - De opleiding heeft ervoor gezorgd dat medewerkers in staat zijn om radicalisering te detecteren en bespreekbaar te maken. - Er moet een minimale openheid bij de gedetineerde zijn om in gesprek te gaan met een hulpen dienstverlener. - Er zijn geen aanwijzingen dat de veiligheid van de hulpverlener in het gedrang komt. - Het werken naar disengagement kan enkel in samenwerking met een moslimconsulent die het theologische debat aangaat of als de gedetineerde heeft beslist om zich te distantiëren van het netwerk en bijstand zoekt om dit te doen. Zie expertise en samenwerking: - Moslimconsulenten - Familieondersteuning Om deze doelstelling te realiseren wordt een project opgezet. Dit project wordt afgestemd met de justitiehuizen (ifv traject na detentie).