SaLVO. Samenhangend en Actief Leren In het Voortgezet Onderwijs. St. Bonifatiuscollege, Utrecht Antoon Boks,

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "SaLVO. Samenhangend en Actief Leren In het Voortgezet Onderwijs. St. Bonifatiuscollege, Utrecht Antoon Boks,"

Transcriptie

1 SaLVO Samenhangend en Actief Leren In het Voortgezet Onderwijs Kees Hooyman, St. Bonifatiuscollege, Utrecht Antoon Boks, Thorbecke SG, Zwolle Ad Mooldijk, Henk van der Kooij, FISME, Utrecht Klaas Mars, Wim Sonneveld, Jos Kisteman GSRandstad, Rotterdam

2 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning SaLVO Samenhangend en Actief Leren Voortgezet Onderwijs 1. Introductie SaLVO 2. Samenhang 3. Didactiek in de klas 4. Materiaal 5. Resultaten 6. SaLVO in de bovenbouw 7. Ondersteuningsaanbod

3 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning SaLVO Samenhangend en Actief Leren Voortgezet Onderwijs Vaardigheden SaLVO (kerndocument) Rekenen met verhoudingen Vermenigvuldigingsfactor, groeifactor Verhoudingstabel (ook procenten) Evenredigheid, constante verhouding Omgekeerd evenredig, constant product Formules herkennen als evenredigheden Andere soorten evenredigheid (machten) Exponentieel en goniometrisch Verbanden zoeken bij metingen

4 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning SaLVO Samenhangend en Actief Leren Voortgezet Onderwijs Advies werkgroep afstemming wiskundenatuurkunde Algebraïsche vaardigheden Evenredigheid Vectoren Grafieken en diagrammen De afgeleide Modelleren Maar: afstemming alleen is onvoldoende

5 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning SaLVO Samenhangend en Actief Leren Voortgezet Onderwijs Rekenvaardigheden wordt steeds meer als een probleem herkend. Vanuit het ministerie wordt aangedrongen op het vergroten van samenhang. Als er twee vakken zijn waarbij samenhang en rekenvaardigheden hand in hand gaan dan zijn dat wiskunde en natuurkunde! Wat is dan eigenlijk het probleem?

6 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning SaLVO Samenhangend en Actief Leren Voortgezet Onderwijs De rekenvaardigheden bij SaLVO zijn niet nieuw, de aanpak is gedeeltelijk ook bij andere methoden aanwezig. Afstemming ontstaat door volgorde en onderwerpkeuze. Herkenbare methodiek versterkt de afstemming. Samenhang en didactiek moeten de transfer versterken.

7 2. Waarom samenhang? Wat is nu eigenlijk het probleem dat we willen aanpakken? Leerlingen herkennen de overeenkomsten onvoldoende. Leerlingen richten zich sterk op de notatie, leren algoritmen uit het hoofd. Bijvoorbeeld: teken de grafiek die hoort bij x² + 3 = y Vaardigheden verdwijnen snel.

8 Waarom samenhang? Gezamenlijk aanpakken: Het is aannemelijk dat leren het meest wordt gestimuleerd als het is ingebed in (bij voorkeur interdisciplinaire) inhoudelijke thema s. (Robert Marzano) De maatschappij vraagt om mensen die zelfstandig nieuwe kennis verwerven en in teamverband (interdisciplinair) kunnen werken.

9 Waarom samenhang? Transfer van vaardigheden Transfer betekent het toepassen van een vaardigheid in een andere context, met een andere notatie op een ander tijdstip. Niet de notatie herkennen, ook begrijpen wat er aan de hand is. De vaardigheid is gekoppeld aan een compleet plaatje van het hoe en waarom.

10 3. Didactiek; Voorbeelden plaatje Rekenen met procenten In de uitverkoop krijg je 20% korting. Een jas kost nu nog maar 120,. Wat was de oorspronkelijke prijs? Percentage 100 % Prijs 120,

11 Voorbeelden plaatje Rekenen met procenten In de uitverkoop krijg je 20% korting. Een jas kost nu nog maar 120,. Wat was de oorspronkelijke prijs? Percentage 100 % 80 % Prijs 120, Een tabel geeft vooral overzicht. Hoe berekenen leerlingen nu de prijs?

12 Voorbeelden plaatje Rekenen met procenten In de uitverkoop krijg je 20% korting. Een jas kost nu nog maar 120,. Wat was de oorspronkelijke prijs? Percentage 100 % 80 % Prijs 150, 120, Berekenen: rekenen met 1%, delen, vermenigvuldigen of zelfs kruisproduct

13 Voorbeelden plaatje Massaverhoudingen Men verhit 35 gram ijzerpoeder met 16 gram zwavelpoeder. Verhouding ijzer : zwavel = 7 : 4 Welke stoffen ontstaan er? IJzer 7 Zwavel 4

14 Voorbeelden plaatje Massaverhoudingen Men verhit 35 gram ijzerpoeder met 16 gram zwavelpoeder. Verhouding ijzer : zwavel = 7 : 4 Welke stoffen ontstaan er? IJzer 7 35 gram Zwavel = 20 g, dat is niet aanwezig.

15 Voorbeelden plaatje Massaverhoudingen Men verhit 35 gram ijzerpoeder met 16 gram zwavelpoeder. Verhouding ijzer : zwavel = 7 : 4 Welke stoffen ontstaan er? IJzer 7 Zwavel 4 16 gram 4 7 = 28 g, er blijft 7 gram over.

16 Voorbeelden plaatje Massaverhoudingen Men verhit 35 gram ijzerpoeder met 16 gram zwavelpoeder. Verhouding ijzer : zwavel = 7 : 4 Welke stoffen ontstaan er? IJzer 7 28 gram Zwavel 4 16 gram IJzersulfide gram

17 Voorbeelden plaatje lengte (cm) T (s) 12,5 1,35 25,0 2,67 40,0 4,27 50,0 5,29 51,5 5,69 64,5 6,93 99,5 10,62 Herkennen van verbanden Is de trillingstijd evenredig met de lengte van de staaf? Herkennen aan de getallen in de tabel: horizontaal en verticaal vermenigvuldigen.

18 Voorbeelden plaatje lengte (cm) T (s) 12,5 1,35 25,0 2,67 40,0 4,27 50,0 5,29 51,5 5,69 64,5 6,93 99,5 10,62 Herkennen aan de grafiek: een rechte lijn door de oorsprong Constante verhouding T/l = 0,11 Formule: T = 0,11 lengte

19 Voorbeelden plaatje Formules en evenredigheid In vrijwel elke formule is een evenredig verband te herkennen: s v t F C u I R De kracht is evenredig met de sterkte van de veer en met de uitrekking. Ook omgekeerd evenredig: als je sneller fietst dan wordt de tijd korter. U

20 Voorbeelden plaatje Formules en evenredigheid In de natuurkundeboeken worden formules meestal geschreven als: v s t C F u Het begrip constante verhouding werkt bij de meeste leerlingen niet echt lekker. Omgekeerd evenredig niet herkenbaar. R U I

21 Samenhang vorm geven Conceptontwikkeling Niet alleen toepassen, ook begrijpen wat er aan de hand is. Bij conceptontwikkeling past leren door zelf te ontdekken. Instapvraag als klassikale activiteit.

22 Voorbeeld instapactiviteit Paella In een kookboek staat een recept voor Paella voor 4 personen, maar je wilt voor 10 personen koken. Hoe moet je de lijst aanpassen? Paella Catalana voor 4 personen 300 g risottorijst 200 g cherrytomaatjes 150 g doperwten 150 g gekookte mosselen 100 g surimi 6 eetlepels olijfolie 1 kippenbouillontablet 2 teentjes knoflook 1 gedroogd pepertje 1 grote ui zout, peper 1 envelopje saffraan Kooktijd: ca 40 minuten Voor 10 personen

23 Vervolg: reflectie Alle getallen met hetzelfde getal vermenigvuldigen = getallen veranderen in dezelfde verhouding. nieuwe waarde oude waarde vermenigvuldigingsfactor k Geldt het ook bij verkleinen? Geldt het ook bij procenten?

24 Voorbeeld instapactiviteit Experiment omtrek en diameter Elk groepje meet de omtrek en de diameter. diameter(mm) omtrek(mm) Is de omtrek nu evenredig met de diameter? Hoe onderzoek je dat?

25 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning Vervolg: reflectie De verhouding vind je met de verticale vermenigvuldigingsfactor diameter(mm) omtrek(mm) verhouding 3,15 3,18 3,05 3,14 3,17 Wat is de betekenis van de verhouding? Koppelen aan de grafiek en de formule.

26 Voorbeeld instapactiviteit Klassikaal experiment Verbrand een propje staalwol en bepaal de massa voor en na de verbranding. Is er sprake van evenredigheid? Hoe kun je zien dat de verhouding constant is?

27 Voorbeeld instapactiviteit Kwalitatief redeneren Elke dag fiets je van school naar huis. Wat is het verband tussen de snelheid waarmee je fietst en de tijd die je er over doet? Je sluit lampjes parallel aan op een batterij. Wat is het verband tussen het aantal lampjes en de tijd waarin de batterij leeg raakt?

28 Aanpak conceptontwikkeling Docent speelt een belangrijke rol. Oproepen kennisbehoefte. Reflectie na activiteit. Verbinden met algemene formalismen.

29 Delen in de onderbouw 2 havo/vwo 1 Verhoudingen en evenredigheden W 2 Een verband tussen massa en volume N 3 Vergroten en verkleinen N/W 2/3 havo/vwo 4 Omgekeerd evenredig verband W 5 Planeten (+ lesbrief Maan) B/N/S/W 3 havo/vwo 6 Economie en procenten E/W 7 Verhoudingen bij scheikundige reacties S 8 Formules en evenredigheden N 9 Vergelijkingen in de economie E 10 Exponentiële verbanden I/N/W

30 Delen in de bovenbouw 4 havo/vwo 11 Evenredigheden en machtsfuncties W Aparte delen voor havo en vwo 12 Verbanden onderzoeken N Aparte delen voor havo en vwo 5 vwo 13 Exponentiële functies B/N/S/W Lesbrief Straling N 14 Periodieke functies N/W Lesbrief Geluid N

31 Materiaal bekijken Herkent u de andere aanpak? In hoeverre is de didactiek anders? Hoe wordt de samenhang zichtbaar? Is het anders dan u gewend bent? Ziet u mogelijkheden?

32 Mogelijkheden Hoofdstukvervangend deel 1, 2, 4, 6, 7, 11, 12 Projecten deel 3: 2 of 3 halve dagen deel 10: 2 hele dagen deel 11 en 12: gezamenlijke PO Startmogelijkheden deel 1 en 2 deel 4 en 8 deel 11 en 12

33 Wat levert het op? Leerlingen zijn aan het eind van klas 3 al zeer vaardig in het rekenen met verhoudingen, procenten en formules. Het zelfvertrouwen bij de leerlingen is flink gestegen. De drempel om een N profiel te kiezen is een stuk lager geworden. De verandering is met name zichtbaar bij meisjes!

34 Wiskunde en SaLVO Veel wiskunde wordt herhaald, dus extra training en versterken van rekenvaardigheid en inzicht. Het belang van wiskunde wordt beter zichtbaar door het direct toepassen van wiskundige vaardigheden bij andere vakken. Meer leerlingen (ook meisjes) kiezen in de bovenbouw wiskunde B, meer CM leerlingen kiezen wiskunde A.

35 Deel 11 en 12 Verbanden Zeer geschikt om mee te starten Verband tussen 2 grootheden Verbanden als machtsfuncties Herkennen van verbanden Rekenen met machten en machtsfuncties Onderzoekjes Transfer van wiskunde natuurkunde

36 Evenredigheid en machten Deel 11 Evenredigheden en machten Start met evenredigheden (recht evenredig en omgekeerd evenredig) Andere evenredigheden: kwadratisch, wortel en omgekeerd kwadratisch Twee notaties: y = c x n evenredigheid y/x n = c constante verhouding Naast x en y ook andere letters Ook aandacht voor rekenregels

37 Evenredigheid en machten Deel 12 Verbanden onderzoeken Zelf het verband zoeken bij meetresultaten Verbanden herkennen aan de grafiek Tabelmethode en functiefit Verband onderzoeken op TI Coördinatentransformatie

38 Transfer wi na

39 Methodes bij verbanden Tabelmethode Grafiek tekenen verband herkennen constante bepalen Functiefit Met de grafische rekenmachine of Excel/Coach. Machtfit Tekent de metingen en vraagt daarna: y = a x n geef schatting n Coordinatentransformatie

40 Exponentiële functies Groeifactor, discrete en continue groei Verandering evenredig met hoeveelheid De afgeleide en het getal e Logaritme en ln Hoe herken je exponentiële verbanden in experimenten?

41 Periodieke functies Van periodiek naar gonio Eenheidscirkel Wat maakt dat iets periodiek wordt in de natuur? Hoe bepaal je de eigenschappen van een periodiek verband in experimenten

42 7. Ondersteuning Samenhang door samenwerking Samenhang kan alleen slagen bij samenwerking van docenten én secties. Praten over aanpak in de klas. Ondersteuning van de school in tijd en een plek in het rooster of jaarprogramma.

43 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning Hulp bij invoeren Praktijk toch nog lastig Docenten van verschillende secties Andere rol voor de docent Participatie schoolleiding Docenten ondersteunen Belangrijk maken: ouders, open dag Ondersteuningsaanbod Informatie of startbijeenkomst

44 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning Kansen Nu is hét moment! Faciliteren en stimuleren Het grootste project op het gebied van samenhang/rekenvaardigheden Draagvlak, teamvorming, externe samenwerking Praten, praten, praten, overleggen!!!! Samenhang = communicatie

45 1. Introductie 2. Samenhang 3. Didactiek 4. Materiaal 5.Resultaten 6. Bovenbouw 7. Ondersteuning Ondersteuningsaanbod Materiaal en informatie beschikbaar, docentenhandleiding na aanmelden. Site: Contact: Ondersteuning op uw eigen school, of samen met scholen in de buurt. Twee bijeenkomsten per school.

SaLVO! Kerndocument. Rekenvaardigheid en samenhang WISKUNDE NATUURKUNDE SCHEIKUNDE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE KLAS 2-3 - 4-5 H/V

SaLVO! Kerndocument. Rekenvaardigheid en samenhang WISKUNDE NATUURKUNDE SCHEIKUNDE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE KLAS 2-3 - 4-5 H/V SaLVO! Kerndocument Rekenvaardigheid en samenhang WISKUNDE NATUURKUNDE SCHEIKUNDE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE KLAS 2-3 - 4-5 H/V SaLVO! Dit lesmateriaal is een onderdeel van het samenwerkingsproject SaLVO!

Nadere informatie

Workshop natuurkunde, wiskunde

Workshop natuurkunde, wiskunde RUG2 Workshop natuurkunde, wiskunde Gehoord van een leerling Mag ik alles wat ik bij natuurkunde geleerd heb ook bij wiskunde gebruiken? Enno van der Laan Gerrit Roorda Rijksuniversiteit Groningen Andersom

Nadere informatie

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door

Nadere informatie

De 10 e editie havo-vwo OB

De 10 e editie havo-vwo OB De 10 e editie havo-vwo OB Presentatie havo/vwo onderbouw 10 e editie 1 HAVO/VWO 1 VWO 2 HAVO 2 HAVO/VWO 2 VWO De delen 10 e editie onderbouw 3 HAVO deel 1 3 HAVO deel 2 3 VWO deel 1 3 VWO deel 2 Presentatie

Nadere informatie

SaLVO! 1 Verhoudingen en evenredigheden WISKUNDE KLAS 2 HAVO/VWO NAAM: KLAS: y y=2 x. y=0,5 x. x bo te r (g ra m ) massa.

SaLVO! 1 Verhoudingen en evenredigheden WISKUNDE KLAS 2 HAVO/VWO NAAM: KLAS: y y=2 x. y=0,5 x. x bo te r (g ra m ) massa. NAAM: KLAS: SaLVO! 1 Verhoudingen en evenredigheden massa massa=2 volume massa=0,5 volume volume y y=2 x y=0,5 x x bo te r (g ra m ) WISKUNDE KLAS 2 HAVO/VWO SaLVO! Dit lesmateriaal is een onderdeel van

Nadere informatie

20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen

20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen Onderwerp Lineaire verbanden H1 20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen 26 De leerling leert te

Nadere informatie

SaLVO! 0 Algemeen DOCENTENHANDLEIDING BIOLOGIE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE NATUURKUNDE SCHEIKUNDE WISKUNDE HAVO / VWO. y y=2 x. y=0,5 x massa=0,5 volume

SaLVO! 0 Algemeen DOCENTENHANDLEIDING BIOLOGIE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE NATUURKUNDE SCHEIKUNDE WISKUNDE HAVO / VWO. y y=2 x. y=0,5 x massa=0,5 volume DOCENTENHANDLEIDING SaLVO! 0 Algemeen y y=2 x massa massa=2 volume BIOLOGIE ECONOMIE INFORMATIEKUNDE NATUURKUNDE y=0,5 x massa=0,5 volume SCHEIKUNDE WISKUNDE x volume HAVO / VWO SaLVO! Deze docentenhandleiding

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1494 woorden 8 april 2014 7,8 97 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde Grootheden en eenheden Kwalitatieve

Nadere informatie

10.1 Berekeningen met procenten [1]

10.1 Berekeningen met procenten [1] 10.1 Berekeningen met procenten [1] Voorbeeld 1: Hoeveel is 48% van 560? Dit is 0,48 560 = 268,8 Voorbeeld 2: Een broek van het merk Replay kost normaal 129,-. Deze week is het uitverkoop en krijg je 35%

Nadere informatie

HANDREIKINGEN VANUIT WISKUNDIG- DIDACTISCH ONDERZOEK: LOGARITMEN EN HET INPRODUCT TOM COENEN EN MARK TIMMER

HANDREIKINGEN VANUIT WISKUNDIG- DIDACTISCH ONDERZOEK: LOGARITMEN EN HET INPRODUCT TOM COENEN EN MARK TIMMER HANDREIKINGEN VANUIT WISKUNDIG- DIDACTISCH ONDERZOEK: LOGARITMEN EN HET INPRODUCT TOM COENEN EN MARK TIMMER INHOUDSOPGAVE WAT GAAN WE VANDAAG ALLEMAAL DOEN? Logaritmen De setting Geschiedenis van de logaritme

Nadere informatie

Wiskunde A of B? in HAVO 4 en 5 HAVO VOOR MAVO INSTROOM COLEGIO ARUBANO 2017/2018 1

Wiskunde A of B? in HAVO 4 en 5 HAVO VOOR MAVO INSTROOM COLEGIO ARUBANO 2017/2018 1 Wiskunde A of B? in HAVO 4 en 5 HAVO VOOR MAVO INSTROOM COLEGIO ARUBANO 2017/2018 1 Algemeen Wi bovenbouw Zelfstandig kunnen werken Discipline nodig Hoger leertempo Meer leerstof per toets Langere toetsen

Nadere informatie

In het internationale eenhedenstelsel, ook wel SI, staan er negen basisgrootheden met bijbehorende grondeenheden. Dit is BINAS tabel 3A.

In het internationale eenhedenstelsel, ook wel SI, staan er negen basisgrootheden met bijbehorende grondeenheden. Dit is BINAS tabel 3A. Grootheden en eenheden Kwalitatieve en kwantitatieve waarnemingen Een kwalitatieve waarneming is wanneer je meet zonder bijvoorbeeld een meetlat. Je ziet dat een paard hoger is dan een muis. Een kwantitatieve

Nadere informatie

vwo A deel 4 13 Mathematische statistiek 14 Algebraïsche vaardigheden 15 Toetsen van hypothesen 16 Toepassingen van de differentiaalrekening

vwo A deel 4 13 Mathematische statistiek 14 Algebraïsche vaardigheden 15 Toetsen van hypothesen 16 Toepassingen van de differentiaalrekening vwo A deel 4 13 Mathematische statistiek 13.1 Kansberekeningen 13.2 Kansmodellen 13.3 De normale verdeling 13.4 De n -wet 13.5 Discrete en continue verdelingen 13.6 Diagnostische toets 14 Algebraïsche

Nadere informatie

Deel 3 havo. Docentenhandleiding havo deel 3 CB

Deel 3 havo. Docentenhandleiding havo deel 3 CB Deel 3 havo De hoeveelheid leerstof is gebaseerd op drie lesuren per week. Met drie lesuren is het in ieder geval mogelijk om de basisstof van tien hoofdstukken door te werken, eventueel met de verkorte

Nadere informatie

Kerstvakantiecursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven HAVO kan niet korter

Kerstvakantiecursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven HAVO kan niet korter Voorbereidende opgaven HAVO Kerstvakantiecursus wiskunde A Tips: Maak de voorbereidende opgaven voorin in een van de A4-schriften die je gaat gebruiken tijdens de cursus. Als een opdracht niet lukt, werk

Nadere informatie

Verbanden en functies

Verbanden en functies Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Grafieken en formules

Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde VMBO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde 1. Basisvaardigheden 2. Grafieken en formules 3. Algebraïsche verbanden 4. Meetkunde

Nadere informatie

PTA wiskunde KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort

PTA wiskunde KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort Schoolexamen leerjaar 3, schooljaar 2015-2016 Moderne wiskunde 9e editie deel 3 code eenheid vorm duur kansen kader 1 SE 1 De volgende onderdelen worden getoetst: PCS Schriftelijk 90 min ja 2,0 Hoofdstuk

Nadere informatie

Analyse rekenalgebraïsche. vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra

Analyse rekenalgebraïsche. vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra Analyse rekenalgebraïsche vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra SLO nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling Wiskunde in de onderbouw van het

Nadere informatie

Inleiding tot de natuurkunde

Inleiding tot de natuurkunde OBC Inleiding tot de Natuurkunde 01-08-2010 W.Tomassen Pagina 1 Hoofdstuk 1 : Hoe haal ik hoge cijfers. 1. Maak van elke paragraaf een samenvatting. (Titels, vet/schuin gedrukte tekst, opsommingen en plaatsjes.)

Nadere informatie

klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf

klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf Checklist 3 HAVO wiskunde klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf 1. Hoofdstuk 1 - lineaire problemen Ik weet dat de formule y = a x + b hoort bij de grafiek hiernaast. Ik kan bij een lineaire formule de

Nadere informatie

Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2)

Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2) Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2) Onderdelen Een verslag van een experiment bestaat uit vier onderdelen: - inleiding: De inleiding is het administratieve deel van je verslag. De onderzoeksvraag

Nadere informatie

7,7. Samenvatting door Manon 1834 woorden 3 mei keer beoordeeld. Wiskunde C theorie CE.

7,7. Samenvatting door Manon 1834 woorden 3 mei keer beoordeeld. Wiskunde C theorie CE. Samenvatting door Manon 1834 woorden 3 mei 2016 7,7 13 keer beoordeeld Vak Wiskunde Wiskunde C theorie CE. Permutaties: -Het aantal permutaties van drie dingen die je kiest uit acht dingen is: 8*7*6= 336.

Nadere informatie

Examencursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven VWO kan niet korter

Examencursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven VWO kan niet korter Voorbereidende opgaven VWO Examencursus wiskunde A Tips: Maak de voorbereidende opgaven voorin in een van de A4-schriften die je gaat gebruiken tijdens de cursus. Als een opdracht niet lukt, werk hem dan

Nadere informatie

Inhoud. 1 Ruimtefiguren 8. 4 Lijnen en hoeken 148. 2 Plaats bepalen 60. 5 Negatieve getallen 198. 3 Rekenen 100

Inhoud. 1 Ruimtefiguren 8. 4 Lijnen en hoeken 148. 2 Plaats bepalen 60. 5 Negatieve getallen 198. 3 Rekenen 100 1 BK deel 1 Voorkennis 1 Aan de slag met wiskunde 6 1 Ruimtefiguren 8 1.1 Wiskundige ruimte guren 10 1.2 Vlakken, ribben en hoekpunten 14 1.3 Kubus en vierkant 17 1.4 Balk en rechthoek 24 1.5 Cilinder

Nadere informatie

Onderzoeksinstrumenten

Onderzoeksinstrumenten Onderzoeksinstrumenten Wiskundige verbanden en grafieken in de natuurkunde De onderzoeksinstrumenten toetsen de genoemde indicator met de volgende vragen: Wiskundige kennis in een natuurkundige context.

Nadere informatie

Docentenhandleiding havo deel 3 CB. Docentenhandleiding Netwerk 3e editie. deel 3B havo

Docentenhandleiding havo deel 3 CB. Docentenhandleiding Netwerk 3e editie. deel 3B havo Docentenhandleiding Netwerk 3e editie deel 3B havo 0 Hoofdstuk 7 Verschillende verbanden Beginniveau Al eerder hebben de leerlingen kennis gemaakt met lineaire, kwadratische en exponentiële verbanden.

Nadere informatie

T o e t s p r o g r a m m a w i s k u n d e e e r s t e f a s e s c h o o l j a a r

T o e t s p r o g r a m m a w i s k u n d e e e r s t e f a s e s c h o o l j a a r T o e t s p r o g r a m m a w i s k u n d e e e r s t e f a s e s c h o o l j a a r 0 7-0 8 AFDELING EN LEERJAAR: B T/H 07 08 Aantal proefwerken: 8 (+ 3 in toetsweken) Aantal werkstukken: 0 of I Proefwerk

Nadere informatie

Examen HAVO. Wiskunde A1,2

Examen HAVO. Wiskunde A1,2 Wiskunde A1,2 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 25 mei 13.30 16.30 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 19 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een

Nadere informatie

mei 16 19:37 Iedere keer is de groeifactor gelijk. (een factor is een getal in een vermenigvuldiging)

mei 16 19:37 Iedere keer is de groeifactor gelijk. (een factor is een getal in een vermenigvuldiging) Wiskunde 3VWO Hoofdstuk 8 par 8.1 par 8.2 Procenten en groeifactoren Niet par 8.3 Periodieke verbanden par 8.4 Machtsfuncties par 8.5 Grafieken veranderen par 8.6 Extreme waarden mei 16 19:37 Maandag zitten

Nadere informatie

Tussendoelen in MathPlus

Tussendoelen in MathPlus MALMBERG UITGEVERIJ B.V. Tussendoelen in MathPlus Versie 1 Inhoud Tussendoelen onderbouw in MathPlus... 2 Tabel tussendoelen... 2 1HVG... 7 Domein Rekenen... 7 Domein Meten en tekenen... 9 Domein Grafieken

Nadere informatie

20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen

20 De leerling leert alleen en in samenwerking met anderen in praktische situaties wiskunde te herkennen en te gebruiken om problemen op te lossen Onderwerp: Kwadraten en Wortels H1 19 De leerling leert passende wiskundetaal te gebruiken voor het ordenen van het eigen denken en voor uitleg aan anderen, en leert de wiskundetaal van anderen te begrijpen.

Nadere informatie

Trillingen en geluid wiskundig

Trillingen en geluid wiskundig Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Radialen 3 Uitwijking van een harmonische trilling 4 Macht en logaritme 5 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Sinus van een hoek

Nadere informatie

PTA wiskunde TL en GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort

PTA wiskunde TL en GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort Eindtermen wiskunde TL en GL WI/K/1 Oriëntatie op leren en werken WI/K/2 Basisvaardigheden WI/K/3 Leervaardigheden in het vak wiskunde Algebraïsche verbanden Rekenen, meten en schatten Meetkunde WI/K/7

Nadere informatie

Rekenbewust vakonderwijs. Vakoverstijgend rekenonderwijs

Rekenbewust vakonderwijs. Vakoverstijgend rekenonderwijs Rekenbewust vakonderwijs Workshop 41 Vakoverstijgend rekenonderwijs 27 November 2018 Kees Hooyman, Martin van Reeuwijk Starter 2019-2020 - Scholen kunnen eigen schoolexamens rekenvaardigheden inzetten

Nadere informatie

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 1

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 1 Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel Willem van Ravenstein 500765005 Haags Montessori Lyceum (c) 06 Inleiding In de leerroute transformaties van grafieken gaat het om de karakteristieke eigenschappen

Nadere informatie

SaLVO! 8 Formules en evenredigheden WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO NAAM: KLAS: I (ma) I R=c. R ( ) boter (gra m) massa massa=2 volume.

SaLVO! 8 Formules en evenredigheden WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO NAAM: KLAS: I (ma) I R=c. R ( ) boter (gra m) massa massa=2 volume. NAAM: KLAS: SaLVO! 8 Formules en evenredigheden I (ma) I R=c massa massa=2 volume massa=0,5 volume R ( ) boter (gra m) volume WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO SaLVO! Dit lesmateriaal is een onderdeel van het samenwerkingsproject

Nadere informatie

PTA wiskunde BBL Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort

PTA wiskunde BBL Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort Schoolexamen leerjaar 3 Schooljaar 2015-2016 Moderne wiskunde 9e editie deel 3 code eenheid vorm duur kansen kader 1 SE 1 worden getoetst: PCS Schriftelijk 90 min ja 2,0 Hoofdstuk 1: Plaats en afstand.

Nadere informatie

Algemene informatie. Inhoudelijke informatie

Algemene informatie. Inhoudelijke informatie Informatie over Colloquium doctum Wiskunde niveau 2 voor Bedrijfskunde, Economie, Fiscale Economie en Mr.-Drs. Programma Economie en Recht ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM Algemene informatie Tijdsduur:

Nadere informatie

4900 snelheid = = 50 m/s Grootheden en eenheden. Havo 4 Hoofdstuk 1 Uitwerkingen

4900 snelheid = = 50 m/s Grootheden en eenheden. Havo 4 Hoofdstuk 1 Uitwerkingen 1.1 Grootheden en eenheden Opgave 1 a Kwantitatieve metingen zijn metingen waarbij je de waarneming uitdrukt in een getal, meestal met een eenheid. De volgende metingen zijn kwantitatief: het aantal kinderen

Nadere informatie

Experimenteel onderzoek

Experimenteel onderzoek Newton - VWO Experimenteel onderzoek Samenvatting Soorten onderzoek experimenteel onderzoek - de opzet van een experimenteel onderzoek hangt af van het onderzoeksdoel literatuuronderzoek - over een bepaald

Nadere informatie

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo Profielkeuze 2018-2019 M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo 4 havo 4 vwo 5 havo 5 vwo 6 vwo algemeen deel profieldeel vrij deel Nederland Engels Maatschappijleer (alleen 4 havo en 4 vwo) CKV (culturele

Nadere informatie

Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO

Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO Keuze profielen Cultuur en Maatschappij Economie en Maatschappij Natuur en Gezondheid Natuur en Techniek Wiskunde C Wiskunde A wiskunde A wiskunde

Nadere informatie

NAAM: SaLVO! KLAS: 6 Economie en procenten. nieuwe prijs nieuw =1,02 oud. y y=2 x ECONOMIE WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO. y=0,5 x.

NAAM: SaLVO! KLAS: 6 Economie en procenten. nieuwe prijs nieuw =1,02 oud. y y=2 x ECONOMIE WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO. y=0,5 x. NAAM: KLAS: SaLVO! 6 Economie en procenten y y=2 x nieuwe prijs nieuw =1,02 oud y=0,5 x x nieuw=0,78 oud oude prijs ECONOMIE WISKUNDE KLAS 3 HAVO/VWO SaLVO! Dit lesmateriaal is een onderdeel van het samenwerkingsproject

Nadere informatie

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo Profielkeuze 2016-2017 M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo 4 havo 4 vwo 5 havo 5 vwo 6 vwo algemeen deel profieldeel vrij deel Nederland Engels Maatschappijleer (alleen 4 havo en 4 vwo) CKV (culturele

Nadere informatie

Inleiding tot de natuurkunde

Inleiding tot de natuurkunde OBC Inleiding tot de Natuurkunde 01-09-2009 W.Tomassen Pagina 1 Inhoud Hoofdstuk 1 Rekenen.... 3 Hoofdstuk 2 Grootheden... 5 Hoofdstuk 3 Eenheden.... 7 Hoofdstuk 4 Evenredig.... 10 Inleiding... 10 Uitleg...

Nadere informatie

Welke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College?

Welke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College? Welke wiskunde in de bovenbouw havo op het Mondriaan College? - 1 - EXAMENPROGRAMMA WISKUNDE A, B, D In het examenprogramma staan drie verschillende varianten van wiskunde. In de onderstaande tabel staat

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak wiskunde A vwo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Factor = het getal waarmee je de oude hoeveelheid moet vermenigvuldigen om een nieuwe hoeveelheid te krijgen.

Factor = het getal waarmee je de oude hoeveelheid moet vermenigvuldigen om een nieuwe hoeveelheid te krijgen. Samenvatting door een scholier 1569 woorden 23 juni 2017 5,8 6 keer beoordeeld Vak Methode Wiskunde Moderne wiskunde Wiskunde H1 t/m H5 Hoofdstuk 1 Factor = het getal waarmee je de oude hoeveelheid moet

Nadere informatie

remweg van een fiets

remweg van een fiets NAAM: SaLVO! KLAS: SaLVO! Verbanden beschrijven remweg van een fiets remweg (m) 0 8 6 4 0 0 0 0 30 snelheid (km/h) s rem = vb c NATUURKUNDE KLAS 4 HAVO SaLVO! Dit lesmateriaal is een onderdeel van het

Nadere informatie

Examentraining dpt Wiskunde

Examentraining dpt Wiskunde Examentraining dpt Wiskunde Examentraining Wiskunde leer je door herhaling. Bij dpt Wiskunde zijn we er dan ook van overtuigd dat het beter is om een examen- of andere wiskundetrainingen te verdelen over

Nadere informatie

Examenprogramma wiskunde A vwo

Examenprogramma wiskunde A vwo Examenprogramma wiskunde A vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein Bg Functies

Nadere informatie

Economie en Maatschappij(A/B)

Economie en Maatschappij(A/B) Natuur en Techniek(B) Natuur en gezondheid(a/b) Economie en Maatschappij(A/B) Site over profielkeuze qompas Economie Gezondheidszorg Gedrag en maatschappij Landbouw Onderwijs Techniek http://www.connectcollege.nl/download/decanaat/havo%20doorstroomeisen%20hbo.pdf

Nadere informatie

klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf

klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf Checklist 3 HAVO wiskunde klas 3 havo Checklist HAVO klas 3.pdf 1. Hoofdstuk 1 - lineaire problemen Ik weet dat de formule y = a x + b hoort bij de grafiek hiernaast. Ik kan bij een lineaire formule de

Nadere informatie

Docentenversie. Hoofdstuk A9 Hellinggrafieken - alternatief. snelheid (m/s)

Docentenversie. Hoofdstuk A9 Hellinggrafieken - alternatief. snelheid (m/s) Docentenversie Vooraf Dit hoofdstuk bestaat uit drie delen: Wat zijn hellinggrafieken en hoe maak je ze? Met het differentiequotient voor alle punten van de grafiek de helling uitrekenen. Die waarden kun

Nadere informatie

Significante cijfers en meetonzekerheid

Significante cijfers en meetonzekerheid Inhoud Significante cijfers en meetonzekerheid... 2 Significante cijfers... 2 Wetenschappelijke notatie... 3 Meetonzekerheid... 3 Significante cijfers en meetonzekerheid... 4 Opgaven... 5 Opgave 1... 5

Nadere informatie

Kerstvakantiecursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven VWO kan niet korter

Kerstvakantiecursus. wiskunde A. Rekenregels voor vereenvoudigen. Voorbereidende opgaven VWO kan niet korter Voorbereidende opgaven VWO Kerstvakantiecursus wiskunde A Tips: Maak de voorbereidende opgaven voorin in een van de A4-schriften die je gaat gebruiken tijdens de cursus. Als een opdracht niet lukt, werk

Nadere informatie

0. voorkennis. Periodieke verbanden. Bijzonder rechthoekige driehoeken en goniometrische verhoudingen

0. voorkennis. Periodieke verbanden. Bijzonder rechthoekige driehoeken en goniometrische verhoudingen 0. voorkennis Periodieke verbanden Bijzonder rechthoekige driehoeken en goniometrische verhoudingen Er zijn twee verschillende tekendriehoeken: de 45-45 -90 driehoek en de 30-0 -90 -driehoek. Kenmerken

Nadere informatie

Hier komt de titel van de presentatie

Hier komt de titel van de presentatie Wiskunde in de bovenbouw van het vwo Hier komt de titel van de presentatie H. Bronkhorst docent wiskunde Welke wiskunde ga ik kiezen? Welke wiskunde past bij mij? Wiskunde A, B of C? En wanneer is het

Nadere informatie

PTA wiskunde BBL - Kijkduin Statenkwartier - cohort 13-14-15

PTA wiskunde BBL - Kijkduin Statenkwartier - cohort 13-14-15 A. Schoolexamen derde leerjaar, 2013-2014 1 SE 1 De volgende onderdelen worden getoetst: PCS Schriftelijk 90 min ja 2,0 Hoofdstuk 1: Plaats en afstand. 301B Algebraïsche verbanden en WI/K/4 * * * aanzichten

Nadere informatie

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo

Profielkeuze M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo Profielkeuze 2017-2018 M. van den Bremer, decaan bovenbouw havo/vwo 4 havo 4 vwo 5 havo 5 vwo 6 vwo algemeen deel profieldeel vrij deel Nederland Engels Maatschappijleer (alleen 4 havo en 4 vwo) CKV (culturele

Nadere informatie

PTA wiskunde KBL - Bohemen Media (Statenkwartier)- cohort 14-15-16

PTA wiskunde KBL - Bohemen Media (Statenkwartier)- cohort 14-15-16 Wiskunde Het schoolexamen in het vierde leerjaar (2015-2016) wordt ook toegepast binnen de locatie Statenkwartier. Schooljaar 2014-2015 ( leerjaar 3 ) Kader Schoolexamen 1 SE 1 De volgende onderdelen worden

Nadere informatie

Wiskunde in de profielen

Wiskunde in de profielen Wiskunde in de profielen Wiskunde in de profielen Wiskunde staat los van de rekentoets Alle leerlingen doen de rekentoets deze telt voor VWO mee in zak-slaag-regeling C&M Wiskunde C (of A) E&M Wiskunde

Nadere informatie

Economie en maatschappij(a/b)

Economie en maatschappij(a/b) Natuur en gezondheid(a/b) Economie en maatschappij(a/b) Cultuur en maatschappij(a/c) http://profielkeuze.qompas.nl/ Economische studies Talen Recht Gedrag en maatschappij http://www.connectcollege.nl/download/decanaat/vwo%20doorstroomeisen%20universiteit.pdf

Nadere informatie

PTA wiskunde TL en GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort

PTA wiskunde TL en GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort Schoolexamen leerjaar 3, schooljaar 2015-2016 code eenheid vorm duur kansen Moderne wiskunde 9e editie deel 3 GT 90 1 SE 1 De volgende onderdelen worden getoetst: PCS Schriftelijk min ja 2,0 Hoofdstuk

Nadere informatie

exponentiële verbanden

exponentiële verbanden exponentiële verbanden . voorkennis Procenten en vermenigvuldigingsfactoren Procentuele toename met p%: g = + p 00 p = ( g ) 00 Procentuele afname met p%: g = p 00 p = ( g) 00 De constante factor In 859

Nadere informatie

Getal & Ruimte. 3 havo deel 2. Twaalfde editie, Auteurs

Getal & Ruimte. 3 havo deel 2. Twaalfde editie, Auteurs Getal & Ruimte 3 havo deel 2 Twaalfde editie, 2019 Noordhoff Uitgevers Groningen Auteurs J.H. Dijkhuis C.J. Admiraal J.A. Verbeek G. de Jong H.J. Houwing J.D. Kuis F. ten Klooster S.K.A. de Waal J. van

Nadere informatie

(g 0 en n een heel getal) Voor het rekenen met machten geldt ook - (p q) a = p a q a

(g 0 en n een heel getal) Voor het rekenen met machten geldt ook - (p q) a = p a q a Samenvatting wiskunde h4 hoofdstuk 3 en 6, h5 hoofdstuk 4 en 6 Hoofdstuk 3 Voorkennis Bij het rekenen met machten gelden de volgende rekenregels: - Bij een vermenigvuldiging van twee machten met hetzelfde

Nadere informatie

13.0 Voorkennis. Deze functie bestaat niet bij een x van 2. Invullen van x = 2 geeft een deling door 0.

13.0 Voorkennis. Deze functie bestaat niet bij een x van 2. Invullen van x = 2 geeft een deling door 0. Gegeven is de functie.0 Voorkennis Deze functie bestaat niet bij een van. Invullen van = geeft een deling door 0. De functie g() = heeft als domein R en is een ononderbroken kromme. Deze functie is continu

Nadere informatie

Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429)

Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429) Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429) - een lijst met operationele en concrete doelen van de lessenserie, indien mogelijk gerelateerd

Nadere informatie

Vak Wiskunde Niveau Mavo. Jaar Toetsnaam Type Omschrijving Afnamemoment Weegfactor Herkansbaar Examendomein

Vak Wiskunde Niveau Mavo. Jaar Toetsnaam Type Omschrijving Afnamemoment Weegfactor Herkansbaar Examendomein 2018-2019 Vak Wiskunde Niveau Mavo Klas 9 en Jaar Toetsnaam Type Omschrijving Afnamemoment 9 Toets 1 Toets Verbanden I trim1/tw 1 5% ja K4 9 Toets 2 Toets Meetkunde I trim2 / TW 2 5% ja K5, K6 9 Toets

Nadere informatie

Docentenhandleiding Tabellen en grafieken

Docentenhandleiding Tabellen en grafieken Docentenhandleiding Tabellen en grafieken Havo A, leerjaar 4 Dit hoofdstuk is onderdeel van het domein Formules en grafieken. Havo 4: Tabellen en grafieken Havo 4: Formules Havo 4: Lineaire verbanden Havo

Nadere informatie

12.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: l:y = ax + b gaat door de punten A(5, 3) en B(8, 12). Stel de functie van l op.

12.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: l:y = ax + b gaat door de punten A(5, 3) en B(8, 12). Stel de functie van l op. 12.0 Voorkennis Voorbeeld 1: l:y = ax + b gaat door de punten A(5, 3) en B(8, 12). Stel de functie van l op. Stap 1: Bepaal de richtingscoëfficiënt van l:y = ax + b : y yb ya 123 9 a 3 x x x 8 5 3 Hieruit

Nadere informatie

Logaritmen. Het tijdstip t waarop S(t) = is op de t-as aangegeven. Dat tijdstip komt niet mooi uit. Dat tijdstip noemen 5,3

Logaritmen. Het tijdstip t waarop S(t) = is op de t-as aangegeven. Dat tijdstip komt niet mooi uit. Dat tijdstip noemen 5,3 5 Logaritmen 1 We bekijken de Shigella-bacterie uit opgave 1 van de vorige paragraaf. Hieronder staat een stukje van de grat fiek van de functie S(t) = 5,. Het tijdstip t waarop S(t) = 100.000 is op de

Nadere informatie

Rekenmachine. Willem-Jan van der Zanden

Rekenmachine. Willem-Jan van der Zanden Rekenmachine Vanaf hoofdstuk 5 mag je bij wiskunde bij bepaalde hoofdstukken een eenvoudige rekenmachine gebruiken; Als je nog geen rekenmachine hebt, koop dan een CASIO fx; Heb je al een rekenmachine

Nadere informatie

Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje

Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje Vandaag gaan jullie een natuurkundig experiment doen in een hele andere vorm dan je gewend bent, namelijk in de vorm van een wedstrijd. Leerdoelen

Nadere informatie

Domeinbeschrijving rekenen

Domeinbeschrijving rekenen Domeinbeschrijving rekenen Discussiestuk ten dienste van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Rekenen en Taal auteur: Jan van de Craats 11 december 2007 Inleiding Dit document bevat een beschrijving van

Nadere informatie

Examen HAVO. Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl)

Examen HAVO. Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl) Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl) Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 19 juni 13.30 16.30 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 85 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak wiskunde A havo, tweede tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Domein A: Vaardigheden

Domein A: Vaardigheden Examenprogramma Wiskunde A havo Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Algebra en tellen

Nadere informatie

van sinus en cosinus André Heck Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Universiteit van Amsterdam a.j.p.heck@uva.nl

van sinus en cosinus André Heck Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Universiteit van Amsterdam a.j.p.heck@uva.nl Een GeoGebraondersteunde benadering van sinus en cosinus André Heck Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Universiteit van Amsterdam a.j.p.heck@uva.nl Het probleem: De sinusgrafiek 2 De sinusgrafiek

Nadere informatie

HAVO 4 wiskunde A. Een checklist is een opsomming van de dingen die je moet kennen en kunnen. checklist SE1 wiskunde A.pdf

HAVO 4 wiskunde A. Een checklist is een opsomming van de dingen die je moet kennen en kunnen. checklist SE1 wiskunde A.pdf HAVO 4 wiskunde A Een checklist is een opsomming van de dingen die je moet kennen en kunnen. checklist SE1 wiskunde A.pdf 1. rekenregels en verhoudingen Ik kan breuken vermenigvuldigen en delen. Ik ken

Nadere informatie

Domein A: Inzicht en handelen

Domein A: Inzicht en handelen Tussendoelen wiskunde onderbouw vo vmbo Preambule Domein A is een overkoepeld domein dat altijd in combinatie met de andere domeinen wordt toegepast (of getoetst). In domein A wordt benoemd: Vaktaal: het

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Beweging in beeld. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 1 Beweging in beeld. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 1 Beweging in beeld Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 1.4/1.5 Significantie en wiskundige vaardigheden Omrekenen van grootheden moet je kunnen. Onderstaande schema moet je

Nadere informatie

Rekenen en wiskunde in het ziekenhuis

Rekenen en wiskunde in het ziekenhuis Rekenen en wiskunde in het ziekenhuis Verhoudingen, procenten en exponentiële functies bij geneesmiddelen Dag van de wiskunde, Kortrijk, 17/11/18 Kennismaking 2 Wie ben ik? verantwoordelijke voor de Specifieke

Nadere informatie

PTA wiskunde KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort

PTA wiskunde KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort Eindtermen wiskunde BBL WI/K/1 Oriëntatie op leren en werken WI/K/2 Basisvaardigheden WI/K/3 Leervaardigheden in het vak wiskunde Algebraïsche verbanden Rekenen, meten en Meetkunde WI/K/7 Informatieverwerking,

Nadere informatie

Examentrainingen dpt Wiskunde

Examentrainingen dpt Wiskunde Examentrainingen dpt Wiskunde Examentraining Wiskunde leer je door herhaling. Bij dpt Wiskunde zijn we er dan ook van overtuigd dat het beter is om examen- of andere wiskundetrainingen te verdelen over

Nadere informatie

klas 3 vwo Checklist VWO klas 3.pdf

klas 3 vwo Checklist VWO klas 3.pdf Checklist 3 VWO wiskunde klas 3 vwo Checklist VWO klas 3.pdf 1. Hoofdstuk 1 - lineaire problemen Ik weet dat de formule y = a x + b hoort bij de grafiek hiernaast. Ik kan bij een lineaire formule de grafiek

Nadere informatie

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 2. Willem van Ravenstein Haags Montessori Lyceum (c) 2016

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 2. Willem van Ravenstein Haags Montessori Lyceum (c) 2016 Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel Willem van Ravenstein 50075005 Haags Montessori Lyceum (c) 0 Inleiding In deze leerroute gaan we kijken naar goniometrische functies: De eenheidscirkel

Nadere informatie

Voorbereiding HBO Wiskunde voor de techniek

Voorbereiding HBO Wiskunde voor de techniek Keuzedeel mbo Voorbereiding HBO Wiskunde voor de techniek behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee de positie van keuzedelen in

Nadere informatie

VAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt.

VAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt. VAARDIGHEDEN EXCEL Excel is een programma met veel mogelijkheden om meetresultaten te verwerken, maar het was oorspronkelijk een programma voor boekhouders. Dat betekent dat we ons soms in bochten moeten

Nadere informatie

GETAL& RUIMTE. Verbeteringen havo A 10e editie (2011) t.o.v. editie 2007

GETAL& RUIMTE. Verbeteringen havo A 10e editie (2011) t.o.v. editie 2007 Verbeteringen havo A 10e editie (2011) t.o.v. editie 2007 Havo A deel 1 begint met het niet-examenonderwerp Statistiek (was hoofdstuk 4). Al snel wordt de grafische rekenmachine ingezet en ook bij de andere

Nadere informatie

Kennemer College Beroepsgericht Programma van Toetsing en Afsluiting schooljaar Proefwerk 60 min 3 Ja Schriftelijk.

Kennemer College Beroepsgericht Programma van Toetsing en Afsluiting schooljaar Proefwerk 60 min 3 Ja Schriftelijk. Kennemer College Beroepsgericht Programma van Toetsing en Afsluiting schooljaar 2017 2018 Wiskunde 4 Basis Periode Wat moet je kennen en kunnen? (deel)taken Toets-vorm Duur Weging Herkan sing Wijze van

Nadere informatie

Eindexamen wiskunde B1-2 havo 2002-II

Eindexamen wiskunde B1-2 havo 2002-II Pompen of... Een cilindervormig vat met een hoogte van 32 dm heeft een inhoud van 8000 liter (1 liter = 1 dm 3 ). figuur 1 4p 1 Bereken de diameter van het vat. Geef je antwoord in gehele centimeters nauwkeurig.

Nadere informatie

4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1]

4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] 4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] Voorbeeld 1: 5 x 3 = 15 (3 + 3 + 3 + 3 + 3 = 15) Voorbeeld 2: 5 x -3 = -15 (-3 +-3 +-3 +-3 +-3 = -3-3 -3-3 -3 = -15) Voorbeeld 3: -5 x 3 = -15 Afspraak: In plaats

Nadere informatie

Vragen over algebraïsche vaardigheden aan het eind van klas 3 havo/vwo

Vragen over algebraïsche vaardigheden aan het eind van klas 3 havo/vwo Bijlage 7 Vragen over algebraïsche vaardigheden aan het eind van klas 3 havo/vwo Deze vragen kunnen gebruikt worden om aan het eind van klas 3 havo/vwo na te gaan in hoeverre leerlingen in staat zijn te

Nadere informatie

Dit betekent. noodzakelijk.

Dit betekent. noodzakelijk. Doelenlijsten 6 t/m 7: Verhoudingen Legenda De cel in de kolom Leerroute 2 po/s(b)o heeft als kleur In de bijborende kolommen Leerroute vmbo 2F of vmbo- bb 2A staat In de cel staat of. De cel heeft een

Nadere informatie

Het examenprogramma wiskunde A havo

Het examenprogramma wiskunde A havo Het examenprogramma wiskunde A havo Conferentie Hallo HBO, hier HAVO, 28 september 2016 Eindrapport van de vernieuwingscommissie ctwo: Wiskunde A op havo bereidt voor op hbo-opleidingen in met name de

Nadere informatie

Novum, wiskunde LTP leerjaar 1. Wiskunde, LTP leerjaar 1. Vak: Wiskunde Leerjaar: 1 Onderwerp: In de Ruimte H1 Kerndoel(en):

Novum, wiskunde LTP leerjaar 1. Wiskunde, LTP leerjaar 1. Vak: Wiskunde Leerjaar: 1 Onderwerp: In de Ruimte H1 Kerndoel(en): Wiskunde, LTP leerjaar 1 Onderwerp: In de Ruimte H1 26 De leerling leert te werken met platte en ruimtelijke vormen en structuren, leert daarvan afbeeldingen te maken en deze te interpreteren, en leert

Nadere informatie

1d) P U P u P U U 24000

1d) P U P u P U U 24000 UITWERKINGEN VOOR HET HAVO NETWERK A HOOFDSTUK ANDERE FUNCTIES Kern HYPERBOLISCHE FUNCTIES a) aantal personen P 4 6 aantal uren U(p.p.) 4 8 6 48 4 b) 6 en :=4 c) 4 aantal uren U 4 6 8 aantal personen p

Nadere informatie