1918: een laatste doorbraak?

Transcriptie

1 1918: een laatste doorbraak? College VII Nicolaas A. Kraft van Ermel, MA

2 Kranten uit WO I Publieke opinie heel belangrijk! Kranten ook Censuur 8 kranten voor 10 hnieuwsblad.nl/krant /index.html

3 Vorige week Verenigde Staten Rol van Binnenlandse politiek Rol op Binnenlands beleid & samenleving Russische revolutie Brest-Litovsk Westfront Vimy Messines 3 e slag om Ieper Cambrai Italiaanse front -> Caporetto Nieuwe technologie

4 Oorlog in het Midden- Oosten Oorlog in het Midden-Oosten Sterk beïnvloed door het westfront Fransen konden in het MO nauwelijks opereren -> concentreren op de verdediging van het vaderland Britten konden gebruik maken van troepen uit India, Australië en andere delen van het Britse rijk Opereren op grotere schaal mogelijk David Lloyd George -> opereren in het Midden-Oosten is een goede manier om de Centrale mogendheden te verslaan Stafchef Sir William Robertson: juist op het westfront concentreren Arabieren, Armenen, Joden, Koerden -> koesteren wens tot zelfstandigheid Frankrijk en Groot-Brittannië verdeelden het gebied eerder onder elkaar

5 Mesopotamië 1917 & 1918 belangrijke winsten September 1916 strijd hervat: Brits/Indiaas leger o.l.v. Sir Frederick Stanley Maude trekt op langs de Tigris en Eufraat 5 infanteriedivisies/2 cavaleriedivisies vs 1,5 Ottomaanse divisies Maude organiseert bevoorradingslinies beter dan eerder: Gebruik schepen op de rivieren als gunships Maude opereerde tegen wensen van het opperbevel in Terughoudendheid (je weet maar nooit wat er op het westfront gebeurde) Successen van Maude betekende dat hij niet tegengehouden kon worden Maart 1917: Britse vlag wapperde in Bagdad Gedurende de zomer -> rust vanwege de hitte November 1917: Maude overlijdt aan cholera Troepen hadden bijna de olievelden in het noorden van Irak ingenomen

6 Palestina Lloyd George hoopt dat Jeruzalem tegen kerst 1917 kan worden ingenomen: kerstcadeautje Manschappentekorten aan het westfront -> minder troepen in Palestina Leger samengesteld uit Australische, Britse en Indiase soldaten o.l.v. Sir Edmund Allenby Zelfde logistieke tactiek als Maude in Mesopotamië Spoorlijn Waterpijplijn uit Egypte Oktober & November Beersheba Gaza 7 30 december: Slag om Jeruzalem Turkse troepen (onder commando van de Duitsers Falkenhayn en Liman von Sanders hielden stand bij een verdedigingslinie bij Haifa Britten moesten halt houden Bevoorradingslinies te ver uitgestrekt Troepen uit Palestina naar het westfront

7 Palestina

8 Palestina Gevechtspauze Zowel Arabieren als Joden maken gebruik van deze situatie Geallieerden waren enigszins gevoelig voor Joodse druk en zionistische pretenties Financiering van Joodse bankiers (in de VS) 2 november 1917: Balfour Declaration aan Lord Rothschild -> belofte voor een Joods thuisland» Controversieel: representeert imperialisme (Londen verdeeld) maar ook nationale zelfbeschikking/bescherming van een minderheid» Balfour: Verklaring is geen voor keur voor Joden boven Arabieren» Verklaring valt natuurlijk niet goed bij Arabieren 1917 ong Arabieren vochten mee met de Britten Feisal (zoon van de Sjarif van Mekka) Overmeesterde Ottomaanse buitenposten & verstoorde het treinverkeer naar de Hijaz (Rode zeekust) Bedouinensjeik Auda Nam de haven van Aqaba in Beiden geadviseerd door T.E. Lawrence (Lawrence of Arabia) Arabische cavalerie belangrijk voor verschillende Britse operaties in

9 Allenby in Jeruzalem Natuurlijk te voet: De heilige stad betreedt men niet te paard de/6131

10 Balfour Declaration

11 Palestina e acht maanden van 1918: Britse troepen hergroeperen zich Hete zomer ontlopen Ervaren troepen naar het westfront Nieuwe troepen uit India moesten worden getraind Ottomaanse leger opereerde volledig defensief en viel door desertie uit elkaar gemist moment September 1918: Samenspel tussen infanterie, cavalerie en vliegtuigen: Geheel Palestina bezet + Damascus Ondersteuning van Arabieren was cruciaal Goede onderhandelingspositie -> vrijheid eisen Arabieren wisten niet dat de geallieerden daar niet op in zouden gaan Plannen voor imperialisme in het Midden oosten werden door de Bolsjewieken in Rusland gelekt Met de hoop een revolutie te ontketenen Arabieren wisten dat de beloften niets waard waren» Voor onafhankelijkheid moesten de geallieerden dus een zetje krijgen» Zo maak je dus geen vrienden(!)

12 14 puntenplan Eind 1917: Duidelijk dat het Oostenrijkse, Ottomaanse en Russische rijk uiteenvielen Verschillende volkeren aspireerden onafhankelijkheid Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Japan wilden juist hun rijk uitbreiden Meeste Europeanen waren de oorlog zat Tegen die context: toespraak Woodrow Wilson op 8 januari 1918: Waar zouden de oorlogsdoelen moeten liggen Geen ruimte meer voor: geheime verdragen, uitbreiding en verovering Nieuwe wereldorde gebaseerd op idealen Samengevat in het 14 puntenplan

13 14 puntenplan 1. Er moeten openbare vredesverdragen worden afgesloten; voortaan moest diplomatie in het zicht van de wereld gebeuren. 2. Op zee zou er zowel in vredes- als in oorlogstijd sprake moeten zijn van vrije bevaarbaarheid. 3. Er mochten geen barrières worden opgeworpen voor internationale handel: handel tussen landen moest op gelijke voet plaatshebben. 4. Er moesten garanties worden gegeven dat de wapenproductie verlaagd zou worden tot een niveau dat voldoende was om voor binnenlandse veiligheid te zorgen. 5. Er moest een proces komen voor dekolonisatie waarin de stem van de bevolking even zwaar zou moeten wegen als de overheid van het koloniserende land. 6. Alle Russische gebieden moesten worden verlaten; Rusland moest zijn eigen politieke toekomt gaan bepalen. 7. België moest door alle legers worden verlaten en worden hersteld als staat.

14 14 puntenplan 8. Al het Franse territorium moest worden hersteld, inclusief de Elzas en Lotharingen. 9. De grenzen van Italië moesten worden bepaald langs duidelijke grenzen gebaseerd op nationaliteit. 10. Volkeren in Oostenrijk-Hongarije moeten de mogelijkheid krijgen zichzelf te ontwikkelen (autonomie of onafhankelijkheid moet mogelijk zijn) 11. Roemenië, Servië en Montenegro moeten worden hersteld; Servië moet toegang krijgen tot zee. 12. De Turkse delen van het Ottomaanse rijk moeten soeverein worden, en de andere nationaliteiten binnen het Ottomaanse rijk moeten veiligheidsgaranties krijgen en autonomie; de Dardanellen moeten permanent voor alle schaapvaart geopend worden. 13. Er moet een onafhankelijke Poolse staat opgericht worden in gebieden die door Polen bewoond worden; Polen moet een eigen toegang krijgen tot zee. 14. Er moet een algemene vereniging van naties worden gevormd die de politieke onafhankelijkheid en territoriale integriteit van grote en kleine staten moest garanderen.

15 14 puntenplan 14 puntenplan was laveren tussen idealen en praktische noodzaak tot samenwerken Punt 2 was gericht tegen de Duitse onderzeebotenoorlog, maar er was een uitzondering gemaakt voor internationale verdragen Die de zeeblokkade van Duitsland mogelijk maakten Eigenlijk wilde Wilson gewoon vrije doorvaart voor iedereen De Volkenbond werd in Europa goed ontvangen, maar de Britten en Fransen wilden liever niet Wilsons voorstellen over territoriale veranderingen aannemen Centralen hadden ook interesse in de 14 punten: Vooral om wat Wilson NIET zei: onvoorwaardelijke overgave en verdeling van oorlogsbuit Wilson benadrukte onderhandelen i.p.v. doorvechten 14 puntenplan werd daarom blauwdruk voor vredesonderhandelingen Maar eerst nog een jaar oorlog Doel van de strijdende partijen: Niet de vijand verslaan, maar een zo gunstig mogelijke onderhandelingspositie

16 Westfront in 1918 Duitsland aanvankelijk in het voordeel Rusland uit de oorlog -> extra troepen naar het westfront Engelsen en Fransen vertoonden tekenen van uitputting Hoe kan het dat de Geallieerden uiteindelijk hebben gewonnen?

17 Uitputtingsoorlog Menskracht voor beide partijen een belangrijk vraagstuk Na Brest-Litovsk kon Duitsland grote hoeveelheden troepen naar het westen sturen Slechts 40 divisies reservisten bleven achter in het oosten voor ordehandhaving 192 Duitse divisies vs 178 geallieerde divisies Voor het eerst sinds 1914 meer Duitse dan geallieerde troepen aan het westfront Voordeel was niet enkel rekenkundig: Duitse troepen waren zeer ervaren en hadden een hoge moreel (overwinning aan het oostfront) Ludendorff dacht daarom dat een overwinning van Duitsland mogelijk was

18 Geallieerden aan het Westfont Numerieke superioriteit staat niet gelijk aan een makkelijke overwinning Hervormingen van Philippe Pétain -> Franse leger beter in vorm Het Britse en Belgische leger (uitgz. De troepen die bij Passchendaele hadden gevochten) waren ook beter in vorm Geallieerden werden nu bevoorraad door de Verenigde Staten Toestroom van Amerikaanse troepen: Vanaf maart 1918 stroomden 318,000 Amerikaanse soldaten binnen Evenwichtsverstorende factor

19 Amerikaanse soldaten Komst Amerikanen levert nieuw vraagstuk op: Integratie in de geallieerde legers Britten en Fransen: Opnemen onder ons commando Amerikaanse opperbevelhebber Generaal John Pershing en President Wilson: een eigen Amerikaanse leger Betere onderhandelingspositie van de Verenigde Staten bij vredesonderhandelingen Het Franse leger was het grootste Niet onlogisch om een Franse opperbevelhebber van alle geallieerde legers te hebben David Lloyd George kon daar mee leven: manier om Haig en zijn determinatie tot doorbraak uit de weg te manoeuvreren Lloyd George kon Haig niet uitstaan Keuze kwam te liggen op de Franse generaal Ferdinand Foch als opperbevelhebber (coördinerende rol)

20 Videofragment Bevelhebbers

21 Duitse Lenteoffensieven Ludendorff realiseerde zich dat Duitsland een klein gelegenheidsvenster had Voordat de Amerikanen in grote getalen konden arriveren moesten de Geallieerde legers worden verslagen Serie van operaties over de gehele lengte van het westfront 21 maart: Operatie Michael Over een front van 100 km tegen de Britten Plotseling bombardement van explosieven en gasgranaten Gevolgd door stormtroopers

22 Videofragment Censuur Michael

23 Duitse lenteoffensieven

24 Operatie Michael Duitse verliezen echter ook groot Het leek alsof de Duitsers een doorbraak maakten Na twee dagen leek het alsof er een wig kon worden gedreven tussen de Britten en de Fransen Ludendorff zette daarom nog meer troepen in» Zij werden opgehouden door de moddervelden van de Somme Duitse sterkte is maar schijn Duitse soldaten leiden honger» Veroveringen van geallieerde fouragepunten leiden tot een plunderfeest Daardoor komt de Duitse operatie tot stilstand

25 Videofragment Fourage

26 Operatie Georgette Begin april Basisplan hetzelfde als bij Operatie Michael Haig verordonneerde dat niemand moest terugtrekken Alle posities moesten tot op de laatste man bewaard worden Commandanten van het Eerste en Tweede Britse leger Horne en Plummer, hielden zich aan de geest van dit bevel: Gecontroleerde terugtrekking Bijgestaan door het Belgische leger Geallieerden hielden het Duitse leger tegen voordat Ieper kon worden ingenomen Na drie weken blies Ludendorff de operatie af Britse soldaten bij Passchendaele waren niet berekend op een offensief: Verdedigingswerken waren nog niet afgebouwd Nog herstellende van de eerdere strijd Veel Britse soldaten vluchtten 20,000 Britten krijgsgevangen genomen Slechts een paar eenheden houden zich staande

27 Duitse lenteoffensieven

28 Operatie Blücher-Yorck Volgende speldenprik Gericht op Parijs Midden van het geallieerde front 40 Duitse divisies tegenover 11 Franse, 3 Britse en 2 Amerikaanse divisies Fransen werden 40 kilometer teruggedreven Snel werd duidelijk dat de Duitsers de wegen naar Parijs in zouden nemen Snelle tegenactie: Amerikaanse divisies brengen het Duitse offensief bij Belau tot stilstand Duits Follow-up offensief in de Marne werd op 9 juli tegengehouden door Fransen en Amerikanen Duitsers moeten zich hier zelfs terugtrekken Aan Ludendorffs leiderschap werd getwijfeld Duitse regering begon meer aan te sturen op een plaats aan de onderhandelingstafel

29 Duitse lenteoffensieven

30 Laatste wanhoopsoffensief Een laatste poging aan de Marne Operatie Marne Reims juli Franse inlichtingendienst was op de hoogte Fransen en Amerikanen dus goed voorbereid Duitsers werden teruggedreven Duitse offensieven hadden tot enkele honderdduizenden Duitse verliezen geleid Duitsland had alle mankracht opgebruikt; de rek was er uit

31 Amerikanen Duitsland had geen rek meer Amerikanen brachten elke maand tussen de en nieuwe troepen naar Frankrijk Amerikaanse contributie plaatste de geallieerde oorlogsmachine duidelijk in het voordeel Dat komt boven op de troepen die de Fransen en Britten uit de koloniën konden halen Mankracht was cruciaal onderscheid Voorjaar: beide partijen krijgen een knauw door de uitbraak van de Spaanse griep Griepvirus van 1918 bijzonder potent en velde ook jonge potente mannen tussen ipv ouderen en kinderen Virus werd geholpen door de omstandigheden aan het front, in schepen en barakken Honderdduizenden soldaten en matrozen geveld Ludendorff: het mislukken van de lenteoffensieven was aan de Spaanse griep te wijten

32 Geallieerde herfstoffensieven Augustus 1918: Geallieerden hervatten de oorlog Duitse leger steeds zwakker 8 augustus Britse 4e en Franse 1e leger openen de aanval bij de Somme Gebruik nieuwe technologieën Stille registratie -> uitschakelen Duitse artillerie 2000 vliegtuigen -> luchtoverwicht 500 Britse tanks (geluid verborgen door vliegtuigen) 70 Franse tanks Niet alleen in menskracht, maar ook in technologie krijgen de geallieerden de overhand

33 Geallieerde herfstoffensieven

34 Geallieerde herfstoffensieven 8 augustus: 20,000 Duitse soldaten geven zich over Duitse leger volledig gedemoraliseerd Ludendorff: Zwarte dag van het Duitse leger Niet geheel terecht Geallieerde doorbraak vertraagd door:» Grote verliezen» Communicatie en logistiek naar vooruitgeschoven troepen lastig in stand te houden» Amerikaanse en Canadese troepen die de Sommeslagvelden moesten oversteken werden gehinderd door de modder en restanten van eerdere veldslagen

35 Geallieerde herfstoffensieven Terwijl het offensief aan de Somme tot stilstand kwam Brits offensief (1e en 2e leger) in het noorden Duitsers trokken zich hier terug Doorbraak bleef achterwege Duitse leger was in de problemen, maar kon nog steeds hinderen en verliezen veroorzaken

36 Opnieuw griep Augustus, september & oktober Beide zijden verliezen veel door een tweede griepuitbraak Heviger dan in het voorjaar -> groeide uit tot een pandemie Wereldwijd 30 miljoen doden Aan het westfront tienduizenden doden Nog meer voor dienst ongeschikt Duitse gegevens onbekend; Geallieerde gegevens: 20,000 griepdoden, uitgeschakelden Amerikanen waren het meest getroffen door de griep» Weinig veteranen; geen voorjaarsgriep = geen immuniteit

37 Videofragment Spaanse griep

38 Een eigen Amerikaans leger In het najaar: 500,000 Amerikaanse troepen in Frankrijk Genoeg voor een eigen leger Elke maand 250,000 extra troepen inschepen naar Frankrijk 12 september: offensief 1e Amerikaanse leger (met geallieerde vliegtuigen) op Duitse posities bij St. Mihiel Inham ten zuiden van Verdun Duitsers ondernamen, bij toeval, een gelijktijdige preventieve terugtrekking: voor beter verdedigbare posities Duitsers werden overvallen door de Amerikaanse aanval 15,000 Duitsers krijgsgevangen genomen Duitse moreelprobleem wordt pijnlijk duidelijk

39 Verder offensief September: Generaal Pershing vervolgt het offensief naar het noorden, tussen de Aisne en de Maas In de buurt van het bos van Argonne (Offensief van Meuse-Argonne) Amerikanen beschikken inmiddels over twee miljoen troepen Ook 2e Amerikaanse leger In flank ondersteund door het Franse vierde leger Duitse weerstand groter dan verdacht Grote verliezen: doden/ gewonden/ griepgevelden Duitse verliezen zijn onbekend Duitsland gaf langzaam terrein prijs Amerikaanse tactieken niet bijzonder effectief; Voordeel van de Amerikanen lag in verversing van manschappen» Onervarenheid werd kwantitatief meer dan goed gemaakt

40 Meuse-Argonne

41 Thuisvoordeel Geallieerde legers kwamen steeds dichter bij Duitsland Konden Duitsland gemakkelijk treffen Duitse Soldaten realiseerden zich dat ook Duitse moreel wordt hoger; hoe dichter bij Duitsland, hoe vastberadener de Duitse soldaten» Vergelijk thuislandvoordeel van Frankrijk gedurende de oorlog

42 Duitsland Ondanks verhoogde moreel was de Duitse positie hopeloos De Duitse keizer en zijn adviseurs zagen dit in > vrede wordt nieuwe beleidsuitgangspunt Hindenburg en Ludendorff waren het hier niet mee eens Zij dachten dat het leger aan de betere hand was Werden door de Keizer overstemd Hoe kan dit verschil worden verklaard Ludendorff en Hindenburg keken puur militair Keizer en regering keken naar de bredere maatschappelijke context:» Het thuisfront, maritieme blokkade, risico op een communistische revolutie naar voorbeeld van Rusland was reëel 4 oktober: De keizer accepteert het 14 puntenplan als basis voor vredesonderhandelingen» Verzoek om een wapenstilstand

43 Uiteenvallen Centrale mogendheden: Ottomaanse Rijk Duitse beslissing niet alleen ingegeven door interne omstandigheden Ook de andere Centrale mogendheden verging het slecht Palestina & Irak: Britten hadden de Ottomanen verslagen 30 oktober: Wapenstilstand tussen de Britten en Ottomanen Ottomanen moesten het leger ontbinden Alle territorium opgeven buiten Turkije Geallieerden behielden zich het recht voor Armenië naar welbehagen te besturen

44 Uiteenvallen Centrale mogendheden: Bulgarije Ook Bulgarije werd verslagen September: Britse, Servische en Franse legers rukten vanuit Salonika op naar Bulgarije Bulgarije had zich overgegeven aan de geallieerden Roemenië kon worden bevrijd Duitsland afhankelijk van olieproducten uit Roemenië; leeuwendeel afkomstig -> smeerolie en luchtvaartbrandstof

45 Uiteenvallen Centrale mogendheden: Oostenrijk Voordat Roemenië bevrijd werd eerst een grootschalig offensief in Italië 50 Italiaanse divisies met Britse en Franse ondersteuning vs. een even grote Oostenrijkse krijgsmacht Grote weerstand langs een 50 km front langs de Piaverivier Laatste dagen van oktober definitieve doorbraak De Oostenrijkse keizer Karl moet om een wapenstilstand verzoeken Oostenrijks-Hongaarse leger viel uit elkaar» Spoedig zou Oostenrijk-Hongarije zelf volgen

46 Slag bij Vittorio Veneto

47 Uiteenvallen Centrale mogendheden: Oostenrijk 1e week van november Geallieerde troepen trokken verder naar het noorden en oosten Geallieerde schepen namen bezit van de haven van Triest Keizer Karl kon niets meer ondernemen Leger non-existent Overweegt het 14 puntenplan te accepteren Kan niet optreden tegen nationalistische bewegingen in Kroatië, Tsjechoslowakije, Hongarije, Polen en andere delen Laatste week van oktober: Karl wordt afgezet Einde donaumonarchie -> Oostenrijk wordt een republiek Oostenrijk werd enerzijds verscheurd door imperialistische mogendheden (Italië, dat gebied eiste) en door intern nationalisme Over twee weken!

48 Uiteenvallen Centrale mogendheden: Duitsland Wilson geeft aan niet met de Duitse regering in huidige vorm (=keizer) te willen onderhandelen Eerst constitutionele hervormingen Wilhelm reageert door te verklaren dat hij zou afzien van het uitoefenen van macht en voortaan een constitutionele vorst zou zijn (gelijk GB) Keizer staat toe dat Linkse partijen in de Rijksdag een nieuwe regering vormden Kanselier: Prins Max van Baden Nieuwe regering accepteerde 14 puntenplan Document had de nodige voetangels Regering hoopte voor Duitsland gunstige interpretatie te bewerkstelligen Wilson had de Britten en Fransen van zich vervreemd door zelfstandig met de Duitsers te onderhandelen Britten en Fransen schikken zich uiteindelijk naar deze situatie en accepteren ook de 14 punten In de hoop op een voor hen gunstige interpretatie

49 Heel Duitsland? Nee een generaal gaat stug door Ludendorff bleef geloven in een Duitse overwinning In de winter zou Duitsland kunnen hergroeperen en de oorlog kunnen voortzetten Niet gesteund door andere Duitse generaals Eind oktober: Ludendorff wordt ontslagen door de Keizer

50 De Duitse revolutie Vanaf nu alleen nog maar bergafwaarts met Duitsland Duitse matrozen in de haven van Kiel hadden opgevangen dat hun officiers een zelfmoordmissie tegen de Engelse marine wilde ondernemen 27 oktober: Muiterij; weigeren orders op te volgen 4 november -> Muiterij groeit: Matrozen namen de controle over Duitse schepen over en negeerden de overheid Verspreidden de muiterij naar andere havensteden Prediken van revolutie in het binnenland Fabrieksarbeiders namen de macht over Duitse provinciehoofdsteden De macht van de Duitse regering brokkelde af Duitse vredesverzoeken hadden de Duitse soldaten er van overtuigd dat verder vechten zinloos was

51 De socialisten aan de macht De regering van Prins Max heeft dus nooit echt kunnen regeren 9 november Regering wordt overgedragen aan de gematigde Socialist Friedrich Ebert Ebert poogt revolutie in te perken door zo snel mogelijk onderhandelingen aan te gaan over vrede 11 november 11:11u: wapenstilstand Alle kanonnen vielen stil De oorlog was voorbij, maar er was nog geen vrede

52 Op weg naar vredesonderhandelingen Willen we iets van vredesonderhandelingen begrijpen: Revoluties Ottomaanse Rijk -> Turkse Republiek Oostenrijk Hongarije -> Diverse landen Duitse keizerrijk -> Weimarrepubliek Over twee weken!

53 De oorlog op zee Volgende week Ondergeschoven element WO I Aspecten van een moderne oorlog Genocide Oorlogsmisdaden Humanitair recht