DE EURO: EEN AANWINST VOOR DE TOEKOMST VAN EUROPA

Transcriptie

1 ABN AMRO - INTERNATIONAAL EURO-BERICHT 3 MEI 1998 DE EURO: EEN AANWINST VOOR DE TOEKOMST VAN EUROPA De eurotop werd overschaduwd door de langdurige onderhandelingen over de benoeming van de eerste president van de ECB. Het politieke compromis, dat mogelijk werd door de toezegging van Duisenberg om eerder af te treden, lijkt strijdig met de geest van het Verdrag van Maastricht en gaf een teleurstellend signaal af naar het publiek en de financiële markten. De top heeft echter wel de resterende onzekerheden over de start van de EMU weggenomen. De voorgenomen samenstelling van de directie van de ECB biedt vertrouwen voor een krachtig anti-inflatoir monetair beleid. Met een brede startgroep van elf landen zal het EMU-gebied qua economische omvang de VS benaderen. Het is goed mogelijk dat de vier andere EU-lidstaten zich enkele jaren later zullen aansluiten. De kritiek op de EMU is overdreven. Wel blijven er inspanningen nodig op het terrein van de overheidsfinanciën, om de kans op problemen in de toekomst te beperken. De Ecofin heeft overeenstemming bereikt over extra inspanningen om begrotingen verder op orde te brengen en structurele hervormingen ten behoeve van de werkgelegenheid. De financiële markten zullen echter ongetwijfeld waakzaam blijven. De EMU zal de economische groei en werkgelegenheid stimuleren, de inflatie laag houden en dus de welvaart bevorderen. Het verminderen van de zeer hoge werkloosheid in Europa vergt daarnaast aanvullende structurele maatregelen, waar de EMU een nieuwe impuls aan zal geven. De huidige EMS-spilkoersen werden ongemoeid gelaten en gekozen als de bilaterale conversiekoersen, die van kracht zullen zijn vanaf 1 januari De kans op een wijziging in deze besluiten in de loop van 1998 lijkt buitengewoon klein. De vooruitzichten voor monetaire stabiliteit in het eurogebied zijn goed. Dit zal de renteniveaus laag houden. De euro zal een relatief stabiele en sterke munt zijn, al zal er sprake blijven van volatiliteit tegenover de dollar en andere munten als gevolg van conjuncturele factoren, renteverschillen en marktpsychologie. Geleidelijk zal de euro een belangrijke rol verwerven als internationale facturerings-, betalings-, financierings- en beleggingsvaluta, naast de Amerikaanse dollar.

2 Historische gebeurtenis De oprichting van de Economische en Monetaire Unie (EMU) is een gebeurtenis van waarlijk historisch formaat. Velen vergelijken het met de aanvaarding van de dollar als de officiële munt van de Verenigde Staten; anderen zien het als een gedeeltelijk herstel na de ineenstorting in de jaren zeventig van het wereldwijde wisselkoerssysteem van Bretton Woods. Maar de tewaterlating van de EMU is veel meer dan dat. Het is ook een moedige stap, een bevestiging van een gemeenschappelijke visie die nationale grenzen en traditionele politieke scheidslijnen overbrugt. Als men er goed mee omgaat, zal de euro inderdaad wezenlijke aanwinst zijn voor de toekomst van Europa. In het lange weekend van 1 tot 3 mei 1998 hebben de Europese politieke leiders de laatste besluiten genomen die moeten leiden tot de start van de EMU, met de euro als gemeenschappelijke munt. Elf landen zullen vanaf 1 januari 1999 deel uitmaken van de nieuwe euro-zone, die qua economische omvang de VS benadert (zie de tabel). Zoals verwacht, zijn dit - in volgorde van de omvang van hun BBP - Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Nederland, België, Oostenrijk, Finland, Portugal, Ierland en Luxemburg. De andere vier EU-lidstaten - Denemarken, Griekenland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk - zouden zich zeer wel binnen enkele jaren bij de EMU kunnen voegen. Te zijner tijd zou dit ook het geval moeten zijn met de kandidaat-eu-lidstaten in Midden- en Oost-Europa, en ook andere Europese landen zoals Zwitserland en Noorwegen zouden zich later kunnen aansluiten. De huidige spilkoersen van het Europees Monetair Stelsel (EMS) werden gekozen als de bilaterale omrekeningskoersen die vanaf 1 januari 1999 zullen gelden. Aangezien deze eurotop was bedoeld voor de definitieve en onomkeerbare keuze van de EMU-deelnemers en hun onderlinge conversiekoersen, kan een wijziging van deze besluiten in de loop van 1998 praktisch gesproken worden uitgesloten. De startwaarde van de euro zelf zal gelijk zijn aan de waarde van de ecu op 31 december Schokbreker De belangstelling richt zich nu op de vraag of en, zo ja, hoe de EMU zal wérken. De sceptici wijzen op de afwezigheid van een Europese politieke unie (die wordt gezien als een voorwaarde voor een functionerende monetaire unie) en maken zich zorgen over een verzwakte beleidsflexibiliteit op het nationale niveau. Aangezien het groei- en stabiliteitspact een grens stelt aan de overheidstekorten, en het monetaire en wisselkoersbeleid worden gecentraliseerd, betogen de sceptici dat het EMU-lidmaatschap een beperking betekent van het vermogen om effectief te reageren bij een economische schok die een individueel land treft. Hoewel er zeker risicos bestaan, zijn vele van deze zorgen overdreven. De politieke wil om de EMU te realiseren én om er een succes van te maken, wordt onderschat. Het ontbreken van

3 een politieke unie wordt opgevangen door het Verdrag van Maastricht, dat een onomkeerbaar fundament legt voor de EMU. Verder zullen economische schokken waarschijnlijk eerder de EMU als geheel dan een individueel land treffen. Gegeven de marktintegratie in Europa is het twijfelachtig of wisselkoersaanpassingen nog een bruikbaar instrument zijn om economische schokken te compenseren. Concurrerende devaluaties zelf leiden alleen maar tot inflatie. Binnenlandse aanpassing is onmisbaar bij zulke schokken en liberalisering en deregulering helpen om de goederen- en arbeidsmarkten hiervoor voldoende flexibel te maken. Begrotingstekorten wegwerken Het begrotingsbeleid zal daarentegen een grotere rol moeten spelen bij het opvangen van conjuncturele uitschieters. Als overheidsbegrotingen structureel in evenwicht zijn gebracht, dan kan het begrotingstekort weer een rol spelen bij de stabilisering van de conjunctuur, zonder dat dit ten koste gaat van de begrotingsstabiliteit op langere termijn. Zover is het echter nog niet. De nationale overheden moeten nog steeds aanvullende structurele begrotingsmaatregelen nemen, niet alleen om dit begrotingsevenwicht te bereiken, maar ook om de eenmalige maatregelen van 1997 te vervangen. Tezamen vergt dit in veel landen ingrepen met een omvang van zon 2 tot 3% van het BBP. Speciale haast is geboden in twee groepen landen. Het IMF heeft verscheidene EU-landen gewaarschuwd dat zij onvoldoende gebruik maken van het huidige gunstige economische tij om hun tekorten te verminderen. Anderzijds hebben België, Italië en Griekenland nog steeds te maken met zeer hoge overheidsschulden met een omvang van meer dan 100% van het BBP. Deze laatste groep landen is zeer kwetsbaar voor rentestijgingen, waardoor een belangentegenstelling kan ontstaan tussen het monetaire en het begrotingsbeleid. Zij dienen dan ook te streven naar een duidelijk en langdurig overschot op het begroting. Terugdringing van het schuldcijfer zal de rentelasten verminderen, waardoor ook weer ruimte ontstaat voor andere beleidsprioriteiten. De politieke realiteit is natuurlijk dat overheden weer wat gas willen terugnemen, na de recente begrotingsinspanningen. Op de top is echter, naar aanleiding van een voorstel van de Duitse minister van financiën Waigel, besloten tot extra inspanningen om begrotingen verder op orde te brengen en tot structurele hervormingen ten behoeve van de werkgelegenheid. Als algemene waarschuwing bevestigde de Ecofin opnieuw dat geen enkel land voor financiële bijstand kan terugvallen op de Gemeenschap (geheel in overeenstemming met de no bail-outbepaling van het Verdrag). Een kwestie van kracht Op de top werd overeenstemming bereikt over de samenstelling van de directie van de Europese Centrale Bank (ECB) en het voorzitterschap van Wim Duisenberg. Duisenberg is officieel voor acht jaar benoemd, maar heeft aangegeven dat hij op eigen verzoek eerder zal terugtreden. Hij wil zijn post

4 bekleden tot de euro-munten en -bankbiljetten in 2002 in omloop zijn gebracht. De andere directieleden van de ECB staan evenals Duisenberg bekend om hun vertrouwenwekkende, reputaties op het gebied van inflatiebestrijding. Hierdoor is er geen noodzaak de rentetarieven in de EMU te verhogen om de geloofwaardigheid van de ECB te versterken. De belangrijkste taak van de ECB zal zijn om de inflatie op haar huidige lage niveau te houden. De ECB is politiek geheel onafhankelijk en is goed toegerust voor de vervulling van deze taak. Ze zal regelmatig rapporteren aan het Europese Parlement. Het Europese monetaire beleid zou ook in de praktijk goed moeten werken, aangezien er onder de nationale centrale banken al jaren consensus bestaat over het te voeren beleid. Hoewel het effect van rente-aanpassingen door de ECB aanvankelijk van land tot land wat kan verschillen, zullen deze verschillen geleidelijk afnemen door het gezamenlijke monetaire beleid zelf, en door de totstandkoming van zeer liquide EMU-brede kapitaalmarkten. De kracht van de euro zal vooral worden bepaald door de interne prijsstabiliteit (d.w.z. een lage inflatie). De vooruitzichten voor een sterke euro zijn gunstig, met de ECB die de inflatie in bedwang houdt en nationale overheden die weinig mogelijkheden hebben om een verkeerd (lees inflatoir) beleid te voeren. Het stabiliteitspact schrijft overheden voor hun begrotingen in evenwicht te brengen. Daarbij houden de lidstaten toezicht op elkaars begrotingsplannnen. Aangezien de interne kracht van de euro gewaarborgd is, zal de euro ook ten opzichte van andere munten op de internationale valutamarkten zijn waarde behouden. Verder zal de huidige herstructureringsgolf in het Europese bedrijfsleven de concurrentiekracht van het EMU-gebied verder versterken. Voorts zal het euro-gebied een gezond overschot hebben op de lopende rekening. Bovendien zal de totstandkoming van geïntegreerde en geavanceerde financiële markten in euroland leiden tot een toestroom van kapitaal van beleggers uit de Verenigde Staten en Azië. Desalniettemin zal de ECB haar geloofwaardigheid op de financiële markten nog moeten bewijzen, en zijn de eerstkomende jaren van groot belang. Het conjunctureel herstel in het hart van Europa, Duitsland en Frankrijk, komt dan ook op een goed moment. Naarmate het economische klimaat in het euro-gebied verder verbetert en als gevolg daarvan de euro-rente geleidelijk stijgt, zal ook de euro aan kracht winnen ten opzichte van de dollar en de yen. Daarmee zal de sterke waardevermindering van de belangrijkste Europese valutas van de afgelopen jaren voor een deel ongedaan worden gemaakt. Fundament voor de toekomst Vanzelfsprekend draagt de totstandkoming van een gemeenschappelijke munt zowel risicos als kansen in zich. Het is echter zeer waarschijnlijk dat de voordelen, zoals lagere

5 overheidstekorten, de integratie van kapitaalmarkten, lagere transactiekosten, een grotere prijstransparantie, een vermindering van wisselkoersonzekerheden en nieuwe stimulansen om product- en arbeidsmarkten te liberaliseren en te dereguleren, groter zijn dan de nadelen. Na de totstandkoming van de EMU blijft de belangrijkste uitdaging het verlagen van de werkloosheid in Europa. De EMU creëert hiervoor weliswaar gunstige voorwaarden, maar een grotere flexibiliteit van de goederenmarkten, kapitaalmarkten en arbeidsmarkten is hier van doorslaggevend belang. Intussen zal de euro spoedig worden gebruikt van Helsinki tot Lissabon en van Dublin tot Berlijn. Tabel Bevolking BBP Aandelen, kap. Obligaties, kap. Bankactiva Tot.fin.ac mln mrd USD mrd USD mrd USD mrd USD mrd USD EU EMU USA Japan Cijfers voor 1997 (bevolking: 1996; financiële markten: 1995); de appreciatie van de US dollar in 1997 heeft een forse neerwaartse invloed gehad op de BBP-cijfers in USD voor Europa en Japan.