NEDERLANDSCHE VOLKSBOEKEN III. tua n'wtbm [anticban' I1te g-. ctepoe

Transcriptie

1 NEDERLANDSCHE VOLKSBOEKEN III 1~ ~Oltt ~r~be r : tracuieufe3ttto~te t anben 1tbber letter bbuane /mete Ji,mnel ; gfjcbantenel tua n'wtbm [anticban' I1te g-. ctepoe faoybt / ttbcldt mett fepat to wcfen ttillfcuzutnap tube C2cbIU gijclcgcntn ID lacn= bcrcn. i AMSTELRED A M. etottwht bycolnet9 Ur~ Qt40l / bu0011ciibt ilibe bwa ns frauinbnbcru en1afcr. 3tnno 16ss. BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN E. J. BRILL, LEIDEN

2

3 HISTORIE VAN DEN RIDDER METTER SWANS

4 NEDERLANDSCHE VOLKSBOEK I \ OPNIEUW UITGEGEVEN VANWEGE DE MAATSCHAPPIJ DER NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE TE LEIDEN III HISTORIE VAN DEN RIDDER METTER SWANS N.V. BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN E. J. BRILL LEIDEN 1931

5 EEN SCHONE ENDE MIRACULEUSE HISTORIE VANDEN RIDDER METTER SWANE DIE TE NIMMEGHEN IN GELDERLANDT T'SCHEEP QUAM BY DEN GELEYDE VAN EEN SWAEN, WT DEN LANDE VAN LILLEFOORDT, TWELCK MEN SEYD1' TE WESEN RIJSSEL, DUWAY ENDE ORCHY GHELEGHEN IN VLAENDEREN. NAAR DEN AMSTERDAMSCHEN DRUK VAN CORNELIS DIRCKSZ. COOL UIT HET JAAR 1651 UITGEGEVEN DOOR DR. G. J. BOEKENOOGEN MET TIEN AFBEELDINGEN N.V. BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN LEIDEN - 193I E. J. BRILL

6

7 INHOUD VOORBERICHT., VII HISTORIE VAN DEN RIDDER METTER SWANS, HERDRUK VAN DEN TEKST, BIJLAGEN I. HERDRUK VAN HET FRAGMENT VAN DEN OUDSTEN DRUK VAN HET VOLKSBOEK. II. HET UIT HET VOLKSBOEK GETROKKEN HISTORIELIED, III. DE VERSCHILLENDE UITGAVEN VAN HET VOLKSBOEK I, BIBLIOGRAPHIE AANVULLING 2. DE ONDERLINGE VERHOUDING VAN DE VERSCHILLENDE DRUKKEN (TWEEDS AANVULLING DER BIBLIOGRAPHIE) IV. OVERZICHT VAN DE LITERATUUR BETREFFENDE HET VOLKSBOEK EN DE SAGE VANDEN ZWAANRIDDER V. AANTEEKENINGEN BETREFFENDE DEN HERDRUK I I75

8

9 VOORBERICHT. Reeds geruimen tijd hadden zoowel de tekst als een groot deel der bijlagen van dezen herdruk de pers verlaten, toen Dr. G. J. Boekenoogen, de eigenlijke aanstichter dezer reeks en de kundige en nauwgezette bewerker van 7 der io tot dusverre verschenen nummers, op 26 Aug aan de verschillende vakken van wetenschap, die zooveel aan hem to danken hebben, kwam to ontvallen, deze uitgave onvoltooid nalatende. De Commissie voor Taal- en Letterkunde, met de verzorging dezer nalatenschap belast, heeft, een langer uitstel onwenschelijk achtende, met behulp der grootendeels reeds gezette drukproeven van het vervoig en der door Dr. Boekenoogen nagelaten schriftelijke aanteekeningen, deze uitgave zoo goed mogelijk beeindigd, schoon welbewust, niet alle vraagstukken to kunnen oplossen, noch alle ongelijkmatigheden to kunnen vereffenen 1). Hoewel in 't algemeen zich aansluitende bij de in de vorige nummers dezer reeks gegeven voorbeelden, heeft zij zich veroorloofd op twee punten of to wijken van de bedoelingen en gewoonten van haar betreurd medelid. Vooreerst heeft zij in de plaats der volledige, nauwkeurige lijst van (zakelijk en vormelijk veelal onbelangrijke) afwijkingen der jongere Zuidnederlandsche drukken van den ouderen, in de Noordnederlandsche drukken bewaarden tekst een samenvattend overzicht gesteld van hetgeen er uit die verschillen valt op to maken zoowel omtrent de bedoelingen en het bedrijf van den boekkeurder als omtrent het toen ter tijd ontstaande en blijkende onderscheid tusschen eene Noord- en eene Zuidnederlandsche schrijf taal en tusschen ouder en jonger Zuidnederlandsch taaleigen. En ten tweede heeft de Commissie, van oordeel dat eene verdere voortzetting van het onderzoek naar de eigenlijke herkomst van het Nederlandsche volksboek, waarin Dr. Boekenoogen op enkele voorsi) Zoo is b.v. de door Dr. Boekenoogen op blz. 142, voor de Bijiage IV, gedane belofte onvervuld gebleven.

10 VIII hands onoplosbare vraagstukken gestuit was, niet op haren weg lag -- immers meer tijd en studie zou vereischen dan zij hieraan kon en mocht geven en dan de gewenschte eindelijke uitgave gedoogde --, lit onderzoek niet hervat. In stele hiervan heeft zlj gemeend to kunnen volstaan met de uitbreiding van de lijst der luttele geschriften betrekkelijk het volksboek tot eene uitvoeriger het gewone kader der in deze reeks gebruikelijke overzichten to to buiten gaande -- bibliographic der boeken en opstellen, betrekking hebbende op de sage" van den Zwaanridder in 't algemeen ; welke lijst, to zamen met de door Dr. Boekenoogen reeds begonnen, thans in de Boekerij onzer Maatschappij bewaarde afschriften van en aanteekeningen over de Fransche en de Engelsche prozabewerkingen, wellicht een bruikbare leidraad zal kunnen zijn voor dengene, die zich geroepen mocht gevoelen tot een nader onderzoek naar de onderlinge betrekking dezer verschillende jongere bewerkingen. En zij is zoo gelukkig geweest, Dr. J. F. D. Blote to Tilburg, den door zijne talrijke geschriften op lit gebied bekenden, merest bevoegden kenner dezer stof, bereid to vinden, zoodanige meer uitgebreide lijst samen to stellen ; waarmede hij zeker niet alleen de Commissie, maar alle lezers en gebruikers van dezen herdruk tot grooten dank verplicht heeft. Ook aan Mej. M. E. Kronenberg to 's-gravenhage betuigt de Commissie gaarne haren dank voor de hulp, bij de samenstelling van het Sae hoofdstuk der Bijlagen verleend 1}. L e i d e n, April DE COMMISSIE v00r TAAL- EN LETTERKUNDE BIJ DE MAATSCHAPPIJ,DER NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE TE LEIDEN. 1) Ten elude ieders verantwoordelijkheid nader to bepalen zij hier het volgende vermeld. De Bijlagen, tot en met blz. 144, waren reeds vele jaren geleden afgedrukt. Blz , en zijn, met slechts geringe wijziging en aanvulling, gedrukt naar de reeds door Dr. Boekenoogen gecorrigeerde drukproeven ; blz , en zijn, met gebruikmaking der door Dr. Boekenoogen nagelaten drukproeven en aanteekeningen, geschreven door den tegenwoordigen secretaris der Commissie J. W. Muller ; blz zijn in hoofdzaak samengesteld door Dr. Blote, blz door Mej. Kronenberg.

11 ~nbcj%litacuy ufe3ltffo~ie tautrn ~Mbbcv mettev ~tuanc /bicte J1tinuiegJen to QbelbedanDt t'fcijeep quamlbp Des QelepOf ban cm ~maen'wt~ccitan~eban'$ttte= foobt t1 tirueicit men lepot to wefen iztfcll~utnap endt Q?tjp ~~QfjclcQenin 14iarn= Dcrcti. t~jj ~a71n.i1 ~GV Gv~~1 c' AMSTEL,RED AM. bp ~o~nelis~trrif3. toot / tdoonnlbtinac flauu13l1vac1/tnbcn bcrgul0en ~a(ier. ~ano 16 f ~.

12 2 [PROLOGS.] `En gemeen seggen ist onder leken ende klercken, ~Godt is almacgtich wonderlijck in zijn wercken, Ende laet veel dinghen dagelijcx geschien, Gelijc in voorleden tijden is gesien Vanden Ridder metten Swane die wonder dede Die twee campen yacht wilt dit doorwien 1 ), Als ridder valiant, dat is waerhede Den eersten die yacht by verstaet de sede, Om zijn moeder to houdene in haer eere Die van quade stucken was beschadicht 2 ), Welcken camp by wan : en voort meere, Den anderen kamp yacht de edel heere In Gelderlandt de bloeme der landen, Daer by mede wan ten selven keere Thertochdom van Biloen selfs metten handen, Twelc by behouwde vryloos van schande Alzoo men u hier noch sal verklaren, Inde navolgende historie opent u verstanden Twort een hate 3 ) der droever herten beswaren Warachtich geschiet, dus zonder sparen, Doorsiet de historie reyn ende bequame, Vreucht sal u int hooren van desen varen, Also ghy suit segghen vrienden eersame, Lange prologen zijn van kleynder vrame 4 ), Maer lange maeltijden worden meer ghepresen, Dus is de historic to lesen dan het 5) bequame Dan inde prologe to studeren, dus laet dat wesen Ende oversiet de historic volgen 0) na desen. I Doorvorschen 2 Lees waarschijnlijk : beschede ; in elk geval is de tekst bedorven 3 De latere drukken hebben : ten bate 4 Nut 5 Lees : bet, d. i, meer 6 Lees met de latere drukken : volgende

13 3 HOE CONINCK ORIANT TER JACHT REST, ENDS EEN HERT VERVOLCHDE, ENDS MET DE SCHOONE BEATRIS SPRACK AEN EEN FONTEYN. Nde oude geesten ende chronijcken vinden wy hoe dattet lant Lillefoort voortijts was een conincrijc, ende soo sommighen segghen, soo wast een lant in Vlaenderen, waer van de steden sijn Rijssel, Duway ende Orchy, daer in dien tijden een koninck was Pyrion geheeten ende had ten wijve een quade vrou geheeten Matabrune, die naemaels veel quaets broude, so datse tot quaden eynde quam, wantse aen eenen staeck verbrant Overt. Desen koninck Pyrion had by zijn wijf een sone Oriant ghenaemt, die nae de doot van zijn vader ghekroont Overt koninck van Lillefoort, ende besat dat seer vredelijc. So geviel op eenen tijt dat de koning Oriant ter jacht reet met zijn heeren om hem to versolaceren 1 ), ende als sy buyten quamen int bosch saghen sy loopen een hert, dat de koninck neersteiijck vervolchde, ten lesten quam by by een schoon rivier daer t'hert in spranck ende was vry vanden koninck. Als Oriant dit sack keerde by wederom, ende quam tot een fonteyne, daer by van sijnen peerde trede, ende sat onder eenen boom om hem to rusten. Als by daer alleen sadt, quam daer een schoone edel maecht met vier dienstmaeghden van haer huysghesin, ende met eenen edelen ridder, ende twee knechten ende seyde tot Oriant, om dat by honden by hem had : Heere waerom zijdy hier komen jaghen in mijn heerlijcheyt, ende wie heeft u oorlof gegeven? ick heb wel gesien thert dat ghy gejaecht hebt dat u int water ontgaen is : Niet to min al haddyt ghevanghen, ten zoude u niet ghebleven zijn, ende mijnen wille is dat ghy dat beteren suit eer ghy van hier suit scheyden. Ais Oriant de schoone Beatris had hooren sprei Ontspannen

14 Q ken, ende haer aensach, behaechdese hem so wel, dat by terstont met haerder liefde bevaen ') Overt, ende seyde Geynster 2) der minnen, doorstralende ooghen Die my soo vyerich in vlogen 0 schoonste schoonheydt noyt soo schoone Ghy hebt my therte uyt den lichaem ghetoghen, Dies ick offere met knien gheboghen, Al dat mijn is, lijf, goet, eere, tot uwen lone U opsien 3) dunckt my schijnen onder den troone 4 ), Cierlijcker dan die sonne oft oock de mane, 1 Bevangen 2 Vonk 3 Voorkomen 4 Hemel

15 Dies ick my subj eckt stell in klaren bethoone, Ter doodt toe in uwen dienst to stave. Alle de vrouwen ter werelt oyt geboren, Voortijts, present, oft naer 1 ) to besporen, Oft gheboren ten Woensdaghe 2) toe, En hebben gheen ghelijcken by eerie ghesworen, Uwer schoonheyt jonckvrou Beatris 3), In wiens bedwanck is ben ende en weet niet hoe Eet ick, drinck ick want 4 ) ick doe, Ghy zijt int ghedachte vierichste in vermane, Dus en begeer ick niet anders ommer toe, Dan ter doodt toe in uwen dienst to stave. J Mocht my geluck oft voorspoet ghebeuren, Dat ghy my u jonste wildet laten keuren, Daer en koor ick niet voor het goedt ter werelt rout, En souder wel willen om avontueren, Lijf, goet, bloet ende leet besueren : 0 schoon Beatris lieflijcken rooden mont Die in vierigher liefden doorblaeckt de grout Van mijnder herten, schoon welgedane, Ic en begeer niet anders dan taller stout Ter doot toe in uwen dienst to stave. Prince. Boven alle Princerssen der werelt wijt, In liefden draechdy de opperste vane, Godt heeft u in schoonheyt ghebenedijt, Dus en begheer ick anders niet dan talder tijt, Ter doot toe in uwen dienst to stave. 1 Later 2 Lees met de latere drukken : doemesdaghe 3 Lees : jonckvrou vercoren 4 Lees : wat

16 A 6 Ldus zijnde bevaen door haer minne dacht hijse to wijve to nemen, ende seyde soetelijcke : Schoon bloeme ick en soude niet geerne doen teghen uwen wille maer en mach ick in dit lant niet wel komen om ghenoechte to nemen, als heer by die dat van my to leene houden, want ick ben de coninck van Lillefoort, Oriandt, ende hier en is heere noch vrouwe, sy en moeten my manschap doen als getrouwe ondersaten : Hierom believet my ick salt u selve doen beteren, dat ghy my t'onrecht hebt versproken 1 ). Als de ridder Savari dat hoorde spranc by van sijnen peerde ende viel op sijn knien, ende groete den coninck ende zeyde : heer coninck believet u, ghy suit mijnder vrouwen vergheven datse teghen u misdaen heeft, want sy u niet en kende als sy u aensprac Ende zy bekendt wel dat 2) sy heeft, is tuwen wille. Doe seyde de coninck, tis al vergheven, nochtans moet zijt beteren, maer tsal haer believers want haer schoonheydt ende wesen heeft mijn hert bevaen. Ende de coninck zeyde tot haer : 0 wel schoone joncvrou believet u to zijn mijn bruyt, op dat is u dan mach doen crooners coninghinne van Lillefoort? Doers antwoorde de jonghe maecht ende seyde, geheel beschaemt zijnde. C ben beschaemt ende kan nau spreken Heel naer 3) besweecken door inwendighe teeken, Der grooter weerden die ghy my biedt : Schaemte heeft my thert ende lichaem doorsteken, Ten baet niet ghekeken, al soude therte breken, De schaemt mijn ziel ende lijf doorschiet, Oriant koninc vol excelentien doorwiet, Sulcken woorden vliet, want twaer u veel to kleen, En my veel to groot, de saecke doorsiet, 1 Berispt 2 Al wat s Bijna

17 Ic ben uwes onweerdich, wie wast diet net, Dus bid is u edel coninck laet my alleen, Voor u edel coninck vindy veel weerdigher een, Dan my die ghy seght to minnen door Venus leeren, Ick ken my onweerdich der grooter eeren. Ick en ben niet weerdich uwer hooghe minnen, Nu to gewinnen, gemexcte 1 ) wilt bekinnen, Ick ben to slecht van afkomsten komen 2 ) machtich, Ende oft ick aen u stelde dan mij n zinnen, Int eerst beginners ende liet my verwinnen, Ic mocht my selven brenghen in leet onsachtich, Want men seydt ghemeynlijck weest des ghedachtich, Ende tis waerachtich, wie dat zijn zinnen stelt Te hooghe int minnen, eyscht lijden onsachtich, Dus zoude is geerne schouwen 3 ) sal ick 4) lij den klachtich, En belcht u dies niet heer coninck van grooter ghewelt, Ick en ben maer een dienstmaeght, ende ghy selt Wel grooter machtigher vrouwen t'uwaert doers keeren, Ic ken my onweerdich der grooter eeren. Danc heb heer koninc uwer presentatie, Gods milde gratie loon u telcker spatie Ende doe u [in] voorspoede ende in eere rijsen, Ick slechte Beatris van simpelder gheneratie 5), Zonder fallatie, stelt mijn fondatie, In des konincx wille nae edelheyts bewijsen, Elck edel hert is wel weert om prijsen. Want klaer sy spijsen hun in eeren in deuchden, Ende in dien reyne herten hen alto verjolijsen 6 ), Voerende der eeren kroone tot eender devijsen 7 ), 1 Lees wellicht : gemerct ende 2 Lees : koninck 3 Schuwen 4 Lees : sulck 5 Geslacht 6 Verblijden Teeken

18 8 Ende midis dien verwerven sy koever 1 ) van vreuchden, Oriant edel coninck wiens sinnen verseuchden 2), In mijnder minnen nae dijns woordts vermeeren, Ic ken my onweerdich der grooter eeren. Princelijcke coninc Oriant als u subject, Stelle ick onbevleckt my selven altijdt, Als u arme dienstmaecht in eeren ghestreckt, Kennende dat ghy my veel. t o machtich zijt : Ic segghe nochtans voor vrouwen ende heeren, Ic ken my onweerdich der grooter eeren. Doen nam den koninc Oriant haer metter hant ende seyde : Ic geloove 3) u by mijnder ridderschap soo langhe als ghy leeft en sal ick gheen antler trouwen dan u. HOE DE CONINCK MET HEM BRACHT DE SCHOONE BEATRIS ALS HY VANDER JACHT WEDER OM QUAM. Ls dese beloften dus geschiet, en besworen waren aen A beyde zij den, zoo bracht by de schoone Beatris jnt Lillefoort om daer to houden de feeste der bruyloft, daer groote geneuchte bedreven Overt van vieren ende alderley geneuchten. Als Matabrune dit verhoorde, soo ghinckse hem to ghemoet met grammen moede. Doen Oriant haer sack komen, begonst by to lachen ende seyde haer, want hyse sack murmureren : weest verblijt want ick heb gevonden de schoonste vrou der wereldt wijs ende eersaem, ende mijn hert is tot haer. Doen seyde de moeder uyt quader herten : Lieve soon ghy doet my luttel ghenoechten, want ick nu sie u onbekentheydt, om dat ghy aldus vernedert dat ghy neemt een simpel joncvrou, ghy die onrechtich zijdt 4 ), I Overvloed 2 Lees wellicht met de latere drukken : verjeuchden 3 Beloof 4 Verkeerd handelt

19 9 want ghy halt moghen krijghen de machtichste vrou der werelt ende na u sullen die kinderen van haer, besitten u rijcke. Doen seyde Oriant : moeder ick en weet niemant die my beter behaeght dan dese, dus bid ick u dat ghy ooc hier mede to vreden zijt, wandt wil Godt sy sal mijn coninghinne sun. De moeder seyde : lieve zone alst u belieft moetet wel mijnen wille zijn, ende dit seydese metten monde teghen haer herte, wandtse altoos hierom verstoort was, ende peynsde altijt hoe zijse noch nae 1 ) soude doen scheyden. Des anderen daeghs smorghens quam Oriant ter kercken met grooter eeren ende state ende Beatris oock, daer sy gekroont waxen, ende doen keerden sy to hove, daer sy goede ciere maeckten, maer de moeder had altijdt nijt in haer herte al thoondese van buyten blijschap. Corts hier nae wertse begort metten bandt der natueren van Karen man. Ende als by wist dat sy swangher was, so was by seer verblijt, ende alle sijn ondersaten. Ende op eender tijd lack sy op haer pallet's, ende sack twee kinderen ten doope dragen van eender dracht, soo riepse heymelijck den coninck ende zeyde hem : ick verwonder my seer van een dinck dat ick daer sie dat is van twee kinderen die een vrouwe ontfanghen heeft t'eender dracht, my dunckt dat een vrouwe niet en mach ontfanghen twee kinderen sonder to hebben twee manne. Doen zeyde de coninck dat mach wel geschien, want by der natueren, ende by Gods gratie soo mach een vrouwe van eenen man ontfanghen teender dracht seven kinderen. Als de coninc eenen korten tijt met blijschappen geweest halt, kreeg by vyanden die op sijn lant ende volck toe tasten, ende wonnen hem sijn lant af, 'twelck hem gebootschapt was, maer door de liefde van sijn coninginne vertoefden by noch ses maenden lanck, so dat hem sijn 1 Naderhand

20 IO vyanden seer na wares, dat by sijn heeren ende ridders ontbood, dat sy hun bereyden souden om tegen sijn vyanden to strijden, t'welck sy deden, ende want Beatris de coninginne seer groote ginek, so riep by sijn moeder Matabrune, ende seyde : Mijn moeder ick moet reysen tegen mijn vyanden, ende mijn vrouwe gaet beswaert met kinde, daerom bid is u om mijnent wille dat ghy haer behoet ende bystaet in hares node ende wiltse houden als u dochter, want ick van haer moet scheyden, ende sy sal u eeren als haer moeder, ende sal u onderdanich zijn als u dochter, daerom bevele ick u haer, want ickse seer beminne, ende misquam haer yet by uwen schulde, ick en soude u nimmermeer beminnen. Matabrune seyde, sone ghy weet wel dat u belieft dat belieft my, daerom sal ick u wijf wel bewares ende weest wel to vreden, want ickse seer lief hebbe. Does seyde Oriant : ick danc u seer ende bevele u alle mijn dingen, ende nerve ootmoedelijc oorlof aen u, ende so scheyde by van sijn moeder. Maer de moeder en dede niet al dat sy gheseydt had, soo sy namaels wel toonde. Daer sae nam de koninck oorlof aen sijn vrouwe, ende sprac langen tijt tegen haer met weenende ooge, ende omhelsdese, ende kustese, so datse in onmacht ter aerden viel, ende by hiefse vriendelijck op, ende maecte groote droefheyt, ende beklaechden malkanderen, so dat d'edelen met hem weenden. HOE DE CONINCK OORLOF NAM AEN SIJN CONINGINNE, ENDS VAN TQUAED DAT MATABRUNE OP GESTELT HADDEN TEGEN BEATRIS. ALdus heeft Oriant de coninc oorlof genomen aen zijn coninginne ende reet wech menige mijle om tegen zijn vyanden to strijden, [ende] by daer vrome feyten dede, daer ick hier of wil swijgen om to komen totter histories : Want

21 YY doen de coninck vertrocken was met zijn heyr,, beghonst Matabrune quade to dencken teghen Beatris ende dede by haer komen de vroe-vrou segghende : Mijn vriendinne ick hebbe u hier doen komen om een saecke die ick flu seggen sai, maer ghy suit my sweeren ende beloven dat ghijt niemant segghen en suit ick sai u dan veel goets geven dat ghy nimmermeer gebreck hebben en suit. Als de vroe-vrouwe dese beloften hoorde, seyde sy : sekerlijck vrouwe alle dine moochdy my segghen, ick beloove u by mijnder trouwen dat i ) nimmermeer mensche weten en sai, ende sai ais biechte zijn. Matabrune seyde : ghy weet wel dat Oriant mijn sone, Beatris ghetrout heeft sonder mijnen wilie ende heeftse soo lief dat by eten noch drincken en mach, by en is by haer, ende by heeft door haer den lande groote schande laten geschieden, hierom wilde ick wel dat wijse hem verieden 2 ) mochten, ende dan gescheyden worden, ende dit sullen wy lichtelijck volbrengen want sy kint draget. Ende de vrouwe seyde, dunckt u goedt ick salt kint dooden int baren, ende ick sai den koninck segghen dat zijt willens gedoot heeft. Doers seyde Matabrune : Ick weet een ander dat onmenschelijcker ende schandelijcker is den coninck om hooren, want ghy siet datse seer groot gaet, daerom dencke ick datse twee oft dry kinderen sai hebben. Ende ghy suit by haer gaen ende presenteeren uwen dienst. Ende als de kinderen gheboren sullen zijn, soo sai ick bestellen zoo veel jonghe honden eerst 3 ) gheworpen als sy kinderen ter werelt brenghen sai, ende wy sullen segghen datse van haer ghekomen zijn. Waeromme wy dan moghen den koninck ende zijne heeren to verstaen gheven dat zy gemeynschap ghehadt heeft met eenige honden, waer by wy komen moghen tot onser begeerten, want ick heb een dien ick de kinderen sai I Dat het i Onaangenaam makers 3 Pas

22 12 gheven, ende by salse wech draghen ende verdoen, Batmen daer of niet meer en sal hooren. Doen seyde de vroe-vrou Ic sal doen Bat u belieft ende then raet sal seer goedt sijn, ende luttel sal men mercken eenich quaet op-stet oft verraetschap. HOE DE CONINGINNE BAERDE SES ZONEN ENDS EEN DOCHTER DIE ELCK EEN SILVER KETEN AEN HUNNEN HALS BRACHTEN. Ls den tijdt vol ghaen was Bat Beatris soude baren, Azoo dede de valsche vroe-vrouwe met de jonghe kinderkens, alsoo Matabrune ende zy onder haer beyden opghestelt hadden die nochtans door miraculen bewaerdt worden door Godts ghehenghendtheydt'). Als de vroe-vrouwe ghekomen was, zoo dede zy Matabrune halen die nu al de jonghe honden gereedt hadde om haer verraedtschap to volbrengen, ende doen baerde Beatris t'eenen tijde ses schoone sonen ende een dochter, die aen Karen hall brochten elck een silveren keten waer of bethoont werdt de edelheydt der moeder, maer de valsche vrouwen bleven in haer opset om de goede koninghinne ter dood to brenghen, ende als Matabrune sagh de seven kinderen, soo liet sijse wegh draghen met eender kameniere these daer toe ghebracht had, ende nam seven kleyn honden these daer toe bereydt 2) halt al bebloedt ende leydese onder de coninginne oft sijse ghebaerdt hadde. Ende de vroe-vrou riep met luyder stemmen Och coningin wat ongeval is u geschiedt? Want ick heb ontfanghen seven stinckende honden die ghy gebaert hebt, ende Matabrune desgelijcx om haer to beschamen seyde oock : doe wech Bit schandelijc stuc, ende doet de honden op't veld graven, ende elck houde Bit ongeval heymelijck op Bat de coninck in sijn eere blijve. Beatris was soo sieck 1 Goedertierenheid 2 Gereed

23 r3 van den swaren arbeydt, datse op de verradery die haer gedaen was niet en dacht. Ende alsse tot haer selven comen was, so seyde Matabrune : o ongevallich wijf, siet hier de vroe-vrouwe die van u lichaem ontfangen heeft seven honden, die ick wech hebbe doen draghen, om to bedecken de groote beestelijcke sonde, daerom segghet nu ende belijdt hier de waerheyt ende segt ons oft ghy eenighe conversatie oft gemeenschap hebt ghehadt met eenighen hond daer of die komen zijn, ende wy sullen u sake verberghen. Als de coninginne dit hoorde, was sy seer bedruckt, soo datse in onmacht meende to komen van rouwen : Ende als sy een littel 1 ) bekomen was badtse dat sy haer toch toonen wilden, dat sy seyden, dat uyt haeren lichaem komen was. Terstont werden haer ghetoont seven kleyn honden, waeromme de koninginne seer weende, ende sloegh voor haer herte, ende badt ghenade vander misdaedt die sy niet ghedaen en hadde. 1 Weinig

24 r4 Maer Matabrune sprac nochtans haer altijt spijtich toe, segghende : Ghy onghevallich wijf, men soude u met recht verbernen 1 ) om dat ghy ontfanghen hebt van eenen hondt. Beatris seyde, Moeder noyt en peysde ick dit, noch ten is ooc niet gheschiedt, daerom en doet my niet meer ongeneuchten aen dan ick en hebbe, maer Godt heb lof die 't al regeere, want by heeft wel macht my ende andere menschen in beesten to verkeeren, ende dat hem belieft moet ons believers. Doers ginc Matabrune van daer, daer de vroevrouwe wilde haer vertroosten met geveynsder herten, ende geveynsde woorden ende seyde : en bedroeft u niet to seer dat u daer gheen arger of en kome, want de coninck en sal daer niet of weten, ende men salt soo heymelijck houden latter gheen schande of komen en sal. Beatris seyde : Nimmermeer en sal de coninck geneuchte in my hebben, ende en salt my nimmermeer vergeven, maer sal my laten dooden. Ende wildet hem believers dat by my liet levers in eenich klooster om Godt to dienen [in] penitentie, ick soude penitentie doers, ende ick soude Godt, bidden om to versachten sijn gramschap die ick sie dat op my is. Hierom bidde ick ootmoedelijcken dat gy voor my wilt bidden om gratie to krijghen van den coninck. Aldus kreegh Beatris druck ende droefheydt aen alle zijden. HOE MARCUS DE SEVEN KINDEREN IN EEN BOSCH DROEGH ENDS LIETSE DAER LIGGHEN OP SIJNEN MANTEL, ENDS [H0ESE] DE HEREMIJT HELIAS VONDT. Ae dat de valsche vrouwe haer verraedtschap hadde I volbracht alsoodt voor-seydt is, soo riepse Karen dienaer Marcus ende seyde : Mijn vrint gy moet my eenen dienst doers, ende oock moet gyt heymelijck houden op u lijf 2 ), 1 Verbranden 2 Op verbeurte van uw levers

25 Q I5 want de koninginne hevet gebaert ses sonen ende een dochter, ende die hebben aen haren hals elck een silveren keten ter werelt bracht, 'twelck my dunct groot wonder namaels to worden, ende is een teecken, dat sy in toecomende tijden mochten worden dieven oft moordenaers, daerom sal ickse doen sterven in haer jonckheydt, op latter geen meerder schande of en kome int eynde. Hierom heb ick haer doen verstaen datse heeft gebaert seven honden die hebbe ick doen dooden : Dus neemt dese seven kinderen op mijnen last en gaetse dooden, soo Batmen daer niet meer of en verneme. Doen seyde Marcus : Vrouwe ick sal u begheerte doen ende van dese kinderen en sal gheenen last meer komen. Ende Marcus is op een peert gheseten, ende hadde de kinderen in zijnen mantel, ende brachtse buyten der stadt in een bosch, ende int midden vanden bosch ginck by vanden peerde daer by leyde de kinderen alle seven op zijnen mantel ende als by sack Bat de kinderen so schoon waeren, soo kreech by medelijden in zijn herte, ende ghedachte Bat sy elc een keten ter werelt gebracht hadden, wt haerder moeder lichaem, ende de kinderen begosten alle op hem to lachen, doe dochte hem Bat sy van Godt vercoren waren tot eenighe toekomende dinghen, ende by werd ontfermhertich op hun Bat by hun geen quaed en wilde doen, maer by bevalse der bermherticheyd Gods, ende seyde. Godt almachtich hoe ben ick beswaert, In my is vloeyende der compassion 1 ) aert, Om lees schoon kinderkens jonck van dagen, Ic bidde Christum die hemel ende aerde verklaert 2), Dat by [u] by sijn milde gratie bewaert, 1 Medelijden 2 Verlicht

26 I6 Van toekomende lede ende mishagen, En wil by wonder brenghen in plaghen Alle u vyanden die u meenden to doen sterven, Ende wiltse by justitien ten viere jagen. Aylacen arm kinderkens die vreucht moet derven, Tot dat u God versiet 1 ), het is my hertelijcken leet, Dat ick u moet laten, Godt almachtich weet. Al laet ick u schoon kinderkens in deser tijt hier, Godt almachtich sal u behoeden merle, Als by de kinderen dede int blakende vier Des gloeyende ovens in lijve in lede, Ende en sal door zijn grondeloose goethede U niet laten verderven, al laet ick u hier Godts bermherticheydt neeme u in zijn bestier, Ende sy na desen u behoeder voort, Van my en krijchdy nemmermeer dangier 2), Want doode ick u so doe is valsche moort, Compassie doorvloeyt my al zoot behoort, Al was is om u to dooden in desen bereet, Dat ick u hier moet laten dat is my leedt, Godt weet. Adieu schoon kinderkens ick en zie u nimmermeer. Godt verleent u voorspoet, gesonde 3 ) ende eer Ende doe in u zijn goedertierenheyt blijcken Thuyswaert to rijden is best dat ick keere, Gelaten my oft ick u had gebracht in seere Maer neen ick, compassie moest boven strijcken. Och kinders Godt hoede u voor quade pracktijcken, Der verraders, ende oock sommige beesten, Die u mochten quetsen in eenige wijcken, I Helpt 2 Gevaar 3 Gezondheid

27 I7 Oft hinder doen by eenige tempeesten : 0 jonghe bloemkens minnelijcke geesten Die u misdede waer wel van herten wreet, Dat ick u hier moot laten dat is my leedt, Godt weet. Princelijcke Godt coninck der seraphinnen, Seynt troost desen kinderkens by uwer minnen, Die troosteloos zijn hier vanden heuren ghescheyden, Doet hen by uwer gratie hulpe gewinnen, Datse tuwen love noch wonder beginners, Wonderlijc is hier ghebeurt gheweest int beleyen, Wonder tuyghen mijn zinnen zalder wtspreyen, Dus klaech is u wt compassion in liefden hoot Dat is u hier moot laten dat is my leedt, Godt woof. Aldus nam Marcus de seven kinderen dien by al omhelsde, ende kuste aen hun wancxkens seer weenende, ende is weder gekeert nae Lillefoort, daer hem Matabrune teghen quam ende vraechde hem segghende : 0 mijn vrient Marcus hebdy mijnen wille volbracht alsoo ick u bevolen hadde? zo sal ie u bestellen als mijn sone Oriant komen is, dat by zijn wijf ooc sal doen dooden, dan sal ick blijde zijn ende mijn loot sal ghewroken zijn. Doers scheyden Matabrune van Marcus daer ick of swijghen sal, om weder to spreeken vande vij. kleyn kinderkens die int bosch laghen jammerlijck weenende van hongher. Maer by der gratie Gods quam daer eon heremijt Helias gheheeten die in dat bosch woonde. Ende als by nu dose seven kleyn kinderen vandt alleen weenende van honger, nam hyse ende bewantse ') inden mantel, ende brachtse in zijn kluyse, daer hijse verwarmt en gespijst heeft nae zijnder macht. I Wond ze III 2

28 Q HOE DE SEVEN KLEYN KINDERKENS WORDEN GHEVOEDT BY MIRACULEN VAN EENDER WITTE GHEYTEN GESONDEN VAN GOD. A Ls de heremijt dese seven kinderkens gespijst, ende verwarmt hadde nae zijn macht, niet weetende wiense toebehooren, zoo bad by Godt ootmoedelijck seggende Godt almachtig gebenedijt, Die een bekender 1 ) van alien zijt, Ende taller tijt een beschermer merle, 1 Kenner

29 i9 Van alien gheschapen dingen ter weerelt wijt, Int eerste bekrijt, door Moyses belle 1 ), Tmanna finder woestijnen by waerhede, Om den kinderen van Israel voetsel to geven, Deur u ontfermen sendet voetsele ende vrede Op dat dese jonge kinderkens behouden tleven, En datse hier namaels (o Heer verheven) U mogen hertelijck zijn to dienen gewent Dat bid ick u Heere, die alle herten kept. Zo ghy o Godt almachtich bewijsde, Doen ghy vijf duysendt mannen alleen spijsde, Dat elck verjolijsde, sonder 2) kinders en vrouwen, Met vijf gersten brooden ende twee visschen, daer rijsde Genoegh to bove, zoo dat elck prijsde, Dat gepresen mirakel vol trouwen Wilt u glorieusheyt hier laten schouwen, En by gratie voeden flees wichterkens kleene Beschermtse almachtich God van rouwen Die niemant oyt en liet in eenigen weene, Die in u betrouwen : my deert alleene Dinnocentie der bloemkens, behoetse ongeschent, Dat bid ick u Heere, die alle herten kept. Die de kinderen van Israel voor Pharao behoede, Ende Daniel inde kuyl der leeuwen voede, Diet klaer bevroede, wilt niet laten bederven De seven kleyn kinderkens, welck ick vermoede, Die ick naeckt hebbe gevonden in grooten onspoede, Die als de verwoede by nae van honger sterven, 1 De tekst is bedorven i er zijn twee halve regels uitgevallen. Lees misschien Die gesonden hebt int eerste bekrijt, 2 Behalve

30 20 In dit wilde foreest 1) ontvreemt hunder erven, Nochtans schijnense van edelder generation, Twort (hoop ick) [t'] uwer eeren ende svyants 2 ) deurkerven, Dusdanich dinck geschiet zelden, ten zy by gratien Uwer goddelijcker goetheyt tot elcker spatien, Aldus almachtich God u gratie neder sent, Dat bid ick u Heere, die alle herten kept. 0 Vader, Zone, Heylighe Geest, prince der glorien, Dry persoonen, eon Godt in glorien, Behoedt does vij, kinderkens hemels regent, Op datse u o suyver ciborie, Soo dienen datse raken ter consistorie Des hemels by u verdiensten excellent, Dat bid ick u Heere, die alle herten kept. Dat gebedt Overt van Godt verhoort want by miraeckel quam in de kluyse eon witte gheyte, haer keerende totten kinderkens met hare mammon, ende soochse soo natuerlijck als eon voester. Doen bekende de heremijdt datse van Godt ghesonden was, om de kinderkens op to brengen 3), waer of by Godt danckte, ende dagelijcks sogen de kinderkens de witte geyte, ende dan ginckse ten bosch om voedsele. Dit duerde soo langhe datse groot werden ende de geyte volgden int bosch. Ende als sy komen waren tot kinderlijcke kennisse, soo maeckte hun de heremijt kleyn rocxkens van bladeren, ende van ander dingen dat by krijgen mochte. Ende soo gingen sy spelen int bosch, ende vergaderden vruchten om to eeten met hunnen broode, ende soo werden sy ghevoet door Gods gratie, ende neersticheyt des heremijten, die hun deylde d'aelmoessen diemen hem gaf. 1 woud 2 Des duivels s Groot to brengen

31 21 Gheduerende desen tijd quam de coninck Oriandt weder victorieus vander oorloghen. Als Matabrune vernam dat haer soon quam, ginck sy hem teghen, ende hiet hem wellekome, ende sy begonst to weenen om haer quaedt to volbrengen. Och mijn sone zijt willekome, ende ick verblijde my seer dat is u sie gesont komen met u volck : Maer anders is mijn hert vol drucx van dat uwen wijve misvallen is. De koninck seyde wat isser geschiedt, is mijn vrouwe doodt of hoe ist? Zy seyde neen, maer 'tis schandelijcker, soo dat ickt niet en derre ') vertrecken 2) om de leelijckheyt, ende 'tis my liever dattet u een ander segghe : Want al u dienaers wetent wel. Doen zeyde de koninck, ick heb liever dat gift my seght dan een ander. Doen seyde de moeder, ick meende dat u wijf van u kindt ontfangen hadt, maer sy hadt ontfangen van eenen hondt dat schandelijck is, hier is de vroe-vrouwe die van haer ontfanghen heeft seven kleyn honden, die ick hebbe doen weg worpen, op datmender niet meer of weten en soude, hierom soudt gijse met recht doen dooden ende verbernen. Ende daer was de vroe-vrouwe by Matabrune om haer logen to stercken. Als de coninc dit hoorde kreeg by grooten druck ende vraeghde waer zijn wijf was? Matabrune seyde dat sy besloten was in haer kamer, ende sy en derf van schaemte niet uyt komen. Doen ginck de coninc met eenen ridder inde kamer daer by hem deerlijck hadde 3), seggende : Aylacen wat grooter druck is my toekomen, heeft mijn vrouwe seven honden, 'tis veel den beesten. Die is meende to zijn. d e eere, ende schoonheyt der vrouwen heeft my verraden, ende by haer ben is onteert, ter quader uren ben ick gheboren, waerom en lied my Godt niet verslaen van mijn vyanden, God wilt my helpen. Aylacen wie dat my radet, ick en begeer by haer 1 Durf 2 Vertellen 3 Hield

32 Q 22 niet meer to komen die ick so seer beminde. De ridder die by hem was, hadde hem geerne vertroost, maer by ginck legghen op een bedde, daer by ontsliep 1 ) van druck ende weemoedicheyt. Ende [de] edel vrouwe Beatris was in een antler kamer die niet min rouwe en hadde. Ende tot haer quam een schild-knecht die haer lange gediendt hadde, ende zeyde dat de koninc komen was. Doen wertse seer ontset, ende vraeghde offer yet van haer geseyt was, ende by seyde jae, ende vertelde haer al dat de valsche Matabrune den coninck geseyd hadde. Doen riep Beatris deerlijck tot Godt almachtich, seggende aldus Godt van hemelrijck mijn toeverlaet Die den verlosser gesonden hebt t'onser vrome 2), Als u vader bequame 3), Welck is de cause, welck de misdaedt Oft vileynich quaedt, Dat ick teghen u oft uwen sone eersame, Buyt de betame, Ghedaen mach hebben? dat dies ick my schame Wt mijnen lichame seven honden komen sijn, Waer by ick mijns heeren vriendtschap van hoogher fame Verloren heb? lacen is en weet wat is rame, Al dat mijn is en is niet dan swaer gepijn, 0 kostelijck carbonckel, o klaer robijn, Verleent my dat ick mijns mans vrientschap ghewinne, Dat bid ick u sone der hemelscher coninginne. 0 Jesu Christe, opperste Heere ghebenedijt, Die verlosser zijt, En om onse sonden hebt ghestort u bloet, 1 In slaap viel 2 Lees : vrame, d. i. bate 3 Gelijk u, Vader, beliefde

33 23 Dies wy verkregen spoet 1 ), ghebenedijde moeder, shemels jolijt 2), Kreegh droef heyt int hart als voile vloet, Des ben ick wel vroet, Ick bid u Heere door minnen gloet, Die ghy tot ons waert had, dat ghy al mijn sonden Afwasschen wilt, die noyt dede onspoet 3 ) Door svyants bedrieghen o vader soet, Dat bid ick u minlijck door u vijf wonden Gods tresoor, tswereldts troost bevonden, Zijt mijn advocaet, ende ick u vriendinne, Dat bid ick u sone der hemelscher koninginne. Alsoo waerlijck Heere als ghy door u propoost 4 ), moeder hebt vertroost, Op den Paesdach doen ghy u hebt vertoont, Glorieuselijck verschoont 5), Voor de vrouwen en apostelen onghenoost 6 ), Nochtans elcken kroont, Die u met herten aenroepen ongehoont Ick onweerdighe dienersse 7 ) van woorden kleyn 8 ), Roepe u aen Alderhoochste ghekroont, Dat ghy my wilt verwerven reyn ghepersoont, De gratie mijns mans in eeren alleen, Want is noyt peynsde hem onweerde geen, Oft onghelijcke to doen met herte of zinne, Dat bidt ick u sone der hemelscher koninginne. Princelijc prince der engelenscharen, Wilt my bewaren, 1 Bate 2 Vreugde 3 Iemand nadeel deed 4 woorden s Verklaard 6 ongedeerd Dienares 8 L ees : kleen

34 24 Ick sette my onder u beschermen voort, Spreeckt dock mijn woort, Dat de vriendtschap mijns mans mach varen T'mywaert sonder sparen Ghy kendt my ontschuldich ; dies maeckt accoort, Mijn belle aenhoort, Vertroost my Christe zijt mijn comfoort ') Want is bedruct ben, ten eynde van beginne, Dat bid ick u sore der hemelscher coninginne. HOE DE KONINCK ORIANT ZIJNEN RAEDT DEDE VERGA- DEREN, OM TE WETEN WAT HY DOEN SOUDE MET ZIJNDER CONINGINNE, DIE ONRECHTELIJCX VAN ZIJN MOEDER MATA- BRUNE WAS BESCHULDIGHT. HIer nae dede de koninck zijnen raedt vergaderen geestelijck ende weerlijck 2) ende zeyde : Ick heb u al doen komen om mijnder koninghinne wil, want my is gheseyt datse ghelegen is van eenen hont alsmen haer opleydt 3), daerom soud' ick my schamen haer to houden in mijn gheselschap, daerom wilt my hier in t'beste raden. Doen was daer een wijs man een bisschop, die ghekoren was om t'woort to doen die seyde, heer koninck onder correctie van u, ende van u heeren, zoo sal ick u seggen tgoetduncken van ons alien van uwer coninginne, welck men seyd ontfanghen to hebben vij, honden, zoo bid ick datse niet sterven en sal, want tis mogelijck dat in haren slaep eenighe beest komen is, die haer flees overdaet ghedaen heeft buyten haren weten ende wille, hierom en is zijs 4 ) niet schuldich, ende oock u edel lichaem heeft by haer gherust nae inhouden des houwelijcx. Hierom dunckt my by uwer waerdicheydt flat ghijse niet en suit laten dooden, maer sultse doen bewaren in een 1 Hulp 2 Wereldlijk 3 Ten taste legt 4 Zij des

35 25 eerlijcke plaetse, ende gheven t'recht Godt op, die een oprecht rechter is, want de waerheydt sal noch wel openbaer worden. Van desen raet was de koninck vertroost, ende was hem seer behaechlijck, want by de koninginne seer beminde. Doen stondt een ander ridder op, die seer straffelijc seyde Heer koninck wildy dit wijf laten leven, die u soo grooten schande aenghedaen heeft? Indien zy altij dt gevangen blij ft, soo en meuchdy nimmermeer ander wijf nemen ende soo soude t'koninckrijck blijven sonder hoyr t) van u : Hierom want zijt wel verdiendt heeft als blijckt, zout ghyse doen verbernen, dan meuchdy een ander trouwen, daer ghy uwen druck merle vergeten suit. De koninck en prees dien raedt niet, maer besloot ende seyde, als die de koninginne beschudden 2) wilde : Mijn heere oft sy schuidich waer de doot soo heb ick belooft ende noch beloove dat ick na haer doodt nimmermeer ander wijf trouwen en sal om geene goedt der werelt. Doen besloten de heeren datse gevangen zoude blijven als de bisschop uytghesprooken hadde, ende doen wertse ghevangen genet in een eerlijcke plaetse daerse van twee ridders gediendt werdt als een koninginne. Ende als Matabrune verhoorde dat de bisschop alzoo de wtsprake gedaen had, versprac sy hem schandelijck met felien woorden. Niet to min de twee ridders leyden Beatris soetelijck in een schoon kamer als ghevanghen, ende sy seyden haer hoe al den raedt ghesloten was, ende hoe haer de koninck bevrijdt had vander doot, ende hoe by belast hadde dat mense eerlijcken dienen soude. Nochtans bleefse jammerlijc weenende, ende besloten inder kamere, maer zy geboot 3 ) dickwils totten coninck hem danckende vander gratie die by haer bewesen had, nae der grooter overdaet 4) diemen haer overseyde, ende sy beloofde altoos voor hem to bidden. i Erfgenaam 2 Beschermen 3 Deed groeten 4 Misdaad

36 26 Ende zo bleefse besloten totter tijdt latter een van haren ses zonen in goeder oudtheydt zijnde, Helias geheeten, haer verloste uyter gevanckenisse. HOE DE HEREMIJT DE SEVEN KLEYN KINDERKENS DOOPTE, ENDS HOE EEN VAN MATABRUNEN JAGHERS DIE VANT SPELENDE TNT BOSSCHE BYDER CLUYSEN. Ck wil nu achterlaten vanden koninck Oriant ende vande koninghinne, ende verhalen weder vande seven kinderkens die allendich gevoedt waren int huysken van den heremijt. Na dat dese kinderen ghevoet waren vander witter gheyten die by miraculen van Godt ghesonden was, so dede hyse al doopen, ende onder de seven kinderen wasser een die hem wonderlijcken wel behaeghde lien b y nae hem dede Helias heeten. Ende als sy waren inden tijt haerder jonckheyt,

37 27 soo liepen zy int bosch ghecleet met een rocxken van bladeren ghemaeckt, ende baervoet, bloots hoofts, ende ginghen altoos tsamen. Ende tgheviel op eenen tijdt dat een jager van Matabrune Savari gheheeten quam jaghen int bosch daer de heremijt woonde : Soo wilde Godt schepper alder creatueren dat dese jagher soude vinden dese seven kinderen die onder eenen boom waren gheseten ende hadden elc een silveren keten aenden hals, ende onder desen boom rapende wilde appelen die sy aten met broodt, ende de jager kreegh groot genuchte als hyse sack, ende groetense vriendelijck, maer sy en antwoorden hem niet, ende liepen wech voor hem, ende by volchdese totter cluysen om dat by weten soude van waer sy quamen. Als de heremijt hem sack, soo seyde hy : 0 goede vriendt ick bid u om Godts wil dat ghy dese arme kleyn kinderkens geen quaet en doet. Neen ick in trouwen seyde de jager, maer ick verwonder my aen to sien haren armen staet, ende oock om de silveren ketenen die is hun sie dragen aen haren hats. Doen seyde de heremijt, mijn vrient soo ghyse siet, so heb ickse vonden kleyn, ende nieu geboren inden bossche, ende om hun to voeden zoo quam by miraculen, een witte gheyte diese opghevoedt heeft, met haer selfs melc den tijt van dry jaren ende daer na heb ickse opgehouden na mijn macht winter ende comer. Doen zeyde de jager : Godt cal u goeden loon geven, ende by vertrac vanden heremijt. Als by weder to Lillefoort komen was, zo vertelde by Matabrune hoe by ghevonden halt seven kinderen int bosch elck met een silveren keten aen den hals die by vandt onder eenen boom speelen. Waer of Matabrune verwondert [was], ende wist wel dat 1) de seven kinderen waren die koninck Oriant hadde van Beatris diese meende doodt to wesen. Maer Godt die hem alle beschermt 1 Dat het

38 28 die hem dienen, hadse behoedt voor alle quaedt : Waer of Matabrune verstoort was, ende ontboot heymelijc den jager, ende seyde : 0 mijn orient is en wilde om geen goet ick en had dese tijdinghe ghehoort, maer wildy mijn vrientschap hebben, soo neemt noch met u ghesellen die ghy wilt, ghy moet dese seven kinderen gaen dooden, ende ist dat ghyse niet dooden en wilt, ick sal u terstont doen dooden, ende ist dat ghy doet ick sal u loonen, ende ghy en suit nimmermeer gebrec lij den. Hy seyde : Ick salse dooden nae uwen wil, ende ghy suit wel weten dattet waer is. Doe ginc Matabrune met dullen zinnen, tot hem die sy de seven kinders hadt wech doen draghen om to dooden dat by niet ghedaen en halt door ontfermherticheydt, waerom zy hem beyde zijn ooghen uytstack. HOE DE JAGHER SAVARI DOORT GHEBODT VAN MATABRUNE, CINCK OM TE DOODEN DE SEVEN KINDEREN, ENDS HOE SY IN SWAENEN VERKEERDEN. B Y tgebot van Matabrune nam de jagher Savari met hem seven mannen om to dooden de seven kinderen, ende dese jagher quam in een dorp daer sy saghen groote vergaderinghe van volc, ende sy gingen derwaerts, ende vraechden wat daer to doen was, ende hun Overt geseyt Batmen ginck een vrou verbernen by recht om Bat zy haer kint gedoot had. Doe ginck Savari van daer, ende dacht om de moort daer by om ghesonden was, om to dooden de seven kinderkens ende seyde : ziet hier eenen goeden spiegel voor ons, want men gaet verbernen Bit wijf, om datse haer kindt ghedoot heeft, wat oordeel souden wy verbeyden, dooden wy de seven kinderen die ick int bosch vonden heb, hebbende elc een silveren keten aen den hats, maer vermaledijdt moet by zijn van Godt die hun eenich quaet doen sal. Als

39 29 de jagers gesien hadden de justitie die over de vrouwe ghedaen werdt, zoo zeyden zy : Wy en willen de kinderen niet misdoen, maer wy sullen hun de ketenen of doen, ende brenghense Matabrune tot een litteecken 1 ) datse doodt sijn : Dit docht hun alien goet ende sy ginghen int bosch, ende quamen inde kluyse daer die seven kinderen woonden metten heremijt, wandt de heremijt was bidden 2) int naeste dorp, ende halt met hem gheleydt een vanden kinderen, om 1 ~ljilfl h/ " i.1/i,! 1,1/1/ IIIIIII,, t~ 1!IIIII Wq fly t'broodt to draghen Batmen hem gheven soude, ende de kinderen begonnen jammerlijc to roepen van vervaertheyt. 1 Bewijs 2 Bedelen

40 Q 30 Doen seyde Savari, en vervaert u niet kinderkens, wy en sullen u gheen quaedt doen. Doen namense hun de keetenen van den hals, ende zoo haest als zijse of ghedaen hadden, soo waren sy in eenen oogenblick verkeert in witte swanen, by de toelatinghe Godts, ende vloghen inde locht, ontrent het bosch deerlijc ende jammerlijc roepende, waer,af Savari ende zijne ghesellen seer verschrict waren, ende vielen in onmacht, ende als zy op stonden beefden zy van grooter vare 1) ende seyden Godt die alle dinghen ten gronde doorsiet, Wat is hier geschiedt, die wetet bediedt 2 ), Dat dese ses kinderen zijn in swannen verkeert? 0 valsche Matabrune verraetster doorwiet, Door u hebben wy groot verdriet Verdient, wandt wy Gods toren hebben vermeert, Dat wy hier oyt quamen om to doen quaet, 0 Godt almachtich wreeckt dit valsche verraet. Hier moet wat wonders in zijn ghedacht, Van Godes kracht die by zijnder macht, Dit laet gheschien om wonderlijcke saken Gods hooghe mogentheyd groot geacht, Dit lijden dock sacht, vaet 3 ) eender dracht Seven kinderen gheboren is ons swaer to maecken, Sent u hand op verraderije quaet, 0 Godt almachtich wreeckt dit valsche verraed. Al waren onse herten in sonden versteent Godt heeft ons verkleent dat wy hadden ghemeent Te volbrenghen om flees kinderen taniehileren 4), 1 Vrees 2 Weet de beteekenis 3 Lees wellicht : van 4 Te annihileeren, vernietigen

41 3' Tfy u Matabrune, ons herte vereent 1 ), misdaet oock beweent die wilt hebben verkleent Dit edel bloedt, wy en sullense niet mineren, opperste regent wilt hunnen druck cesseren, En op de beschuddinge van dese misdaet Godt almachtich wreeckt dit valsch verraet. Prince, Princelijcke Vader hoochster glorien, Dees jonge kinderkens weder veranderen laet, Ende wy bidden u met hertelijcker memorien, Godt almachtich wreeckt dit valsch verraet. Laet ons gaen van hier : want wy hebben hier to langhe gheweest, wy en hebben niet dan ses kinderen vonden, ende al waren zy levende hier, wy en souden hun niet misdoen. Maer om Matabrune to antwoorden so sullen wy haer brengen dese ses ketenen, ende seggen dat wy de sevenste verlooren hebben in den wech, aldus zijnse weder gekeert tot Matabrune, ende seyden dat sy de seven kinderen ghedoodt hadden, ende sy gaven haer de ses ketenen in een teecken der waerheyt, ende zeyden dat de sevenste verloren was, waer of Matabrune seer wtsinnich Overt, maer om peys 2 ) to hebben boden sy haer soo veel to gheven als de keten weert was, waer of sy wat bat 3) to vreden was. Ende als Matabrune de ketenen hadde, soo ontbootse eenen goutsmit, ende dede daer of maken eenen nap. Als de goutsmit een keten int vyer gheleydt had om to proeven oft goet silver was, soo Overt de keten so swaer, ende woegh meer dan al de ses ketenen dede to samen, waer of by seer verwondert was ende gaf de andere vijf ketenen sijnen wijve to bewaren 1 Beeft 2 Vredc 3 Beter

42 3 2 in haer koffer, want de keten die gesmolten was, die was swaer genoech voor twee sulcke nappen als Matabrune begeerde to hebben. Zoo maecte by twee silveren nappen van dese keten ende by behieldt den eenen nap mette andere vijf ketenen die by behieldt tot eenen tijdt die van God gheset was, so ghy hooren suit. Ende by bracht Matabrune den eenen nap. Ende sy verwonderde haer dat by had mogen maken soo grooten nap van soo luttel silvers, als haer docht dat sy hem hadde gegeven. HOE DE HEREMIJT WEDEROM QUAM TOT ZIJNDER KLUYSE MET ZIJNEN PETEREN 1 ). Ls de kinderen verkeert waren in witte swanen, soo A quam de heeremijt weder tot sijnder kluysen metten jonghen Helias, ende sy en vonden de antler ses kinderen niet die sy daer ghelaten hadden, waer of sy tonvreden waren. Ende de heremijt socht aen d'een sijde, ende de jonghen Helias aen d'ander zijde, al t'bosch door alien den dach lane totten avont toe, maer sy en vondese niet, des sy droevich waren. Des morghens vroegh begonde de jonghe Helias zijn broeders, ende suster weder to soecken al weenende tot dat by op 2 ) een water quam, daer by sack ses schoone swaene dat zijn broeders, ende suster waren alsoo verkeerdt by den wille Godts, maer 'twas hem onbekendt, nochtans verblijde by hem int aensien vande swanen natuerlijc, ende by ginck naerder by hun, ende sy quamen hem feesteren ende by gaf hun broot dat by had, ende by streecse over hun lijf by natueren die hem dat dede doen, ende alsoo hier gheschreven is, soo ginck desen kleynen Helias hun alle daghe besoecken, ende droegh hunt broot dat hem gegeven went om Gods wil. Als de heremijt vernam dat by dickwils op 2) 1 Petekind 2 Bij

43 33 dat water ginck spelen [so vraechde by hem, wat by daer dede,] so seyde by den heremijt dat by vonden had ses schoon swanen die hem onsprekelijcke vriendtschap bewesen. Dese Helias was schoon, ende jonck, sterck, ende gracieus, ende daer en quam niet een beest int bosch by en vervolchde [se] met naeloopen, by was oock van goede seven, so dat de heremijt ordineerden 1) om hem priester to maecken, ende ten dienst Godts to stellen. En dit was des heremijts meyninge, totter tijdt toe dat hem de enghel boodtschapte dattet Godt antlers met hem gheordineert halt, alsoo t'namaels wel scheen 2). HOE MATABRUNE VALSCHELIJCK DEDE BEWIJSEN DAT DE KONINGHINNE HADDE MISDAEN MET EENEN HONT. Ese Beatris salt als ghevanghen, maer niet to min altoos D loofde sy Godt. Ende Matabrune socht altoos list om haer ter doodt to brenghen : Ende zy maeckten toe by giften eenen valschen ridder gheheeten Macharis, die zeyde dat Beatris hadde bekent gheweest van eenen hont, van welck sy hadde ontfanghen seven honden, ende datse op ghestelt had haren koninck to vergheven met zijn moeder Matabrune. Twelck de goede vrouwe noyt en hadde ghedacht, want sy hadde haren heere so lief als oyt vrouwe haren man dede, waerom sy haeren man geen onghelij ck en soude hebben willen doen. Als de koninck hoorde dese valscheydt van desen ridder, was by vertorent, ende bedroeft. Ende boven dese seyde Macharis : Ic begeere eenen kamp to slave teghen alle de gheene die verantwoorden willen. Waerom de koninck meer verwonderdt ende vergramt was teghen zijn vrouwe, diet al ontschuldich was ende swoer by Godt dat hyse dooden soude soo verre als niemandt voor haer kampen en wilde. 1 Van plan was 2 Bleek III 3