Basel II. De gevolgen van de invoering van Basel II voor de gebruiker van de gepubliceerde informatie.

Transcriptie

1 Basel II De gevolgen van de invoering van Basel II voor de gebruiker van de gepubliceerde informatie. Bachelor Thesis Roel Smeeing Faculteit Economie en Bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam Januari 2007 Begeleider: Sanjay Bissessur

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Onderzoeksvraag Opzet 4 Hoofdstuk 2 Achtergrond 2.1 Inleiding Basel I Basel II 6 Hoofdstuk 3 Pilaar I, Minimum Capital Requirements 3.1 Inleiding De minimale kapitaalseis Kredietrisico Standardized Approach Internal Ratings Based (IRB) Approach Operationeel risico 10 Hoofdstuk 4 Pilaar II, Supervisory Review Processes 4.1 Inleiding De Supervisor Key Principles Principle Principle Principle Principle 4 15

3 Hoofdstuk 5 Pilaar III, Market Discipline 5.1 Inleiding Disciplinaire werking van de markt en disclosure Informatie asymmetrie Adverse Selection Moral Hazard Publicatie Frequentie Gevoelige informatie 20 Hoofdstuk 6 Conclusies 6.1 Conclusies Verder onderzoek 22 Literatuurlijst 23

4 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Momenteel zitten de nationale en internationale banken in de afrondende fase van de implementatie van het nieuwe Basel Capital Accord, beter bekend als Basel II. Dit akkoord dient als vervanging van het oude Basel I akkoord dat door de vele kritieken en tekortkomingen aan vervanging toe was. Inmiddels zijn 95 landen voornemens om het akkoord te implementeren. Dit aantal kan nog groeien aangezien er nog steeds landen zijn die nog geen definitieve beslissing gemaakt hebben. Per 1 januari 2007 wordt het akkoord definitief ingevoerd. Dit nieuwe akkoord heeft, net als bij de goedkeuring van het eerste akkoord, een stroom van onderzoeken en kritieken teweeg gebracht. Hierop wordt dieper ingegaan in het volgende hoofdstuk. 1.2 Onderzoeksvraag Aangezien er veel artikelen over dit onderwerp geschreven en gepubliceerd zijn, is dit een mooi onderwerp om een literatuurstudie naar te verrichten. Op basis hiervan kan dan bepaald worden wat voor empirisch onderzoek er verder nog gedaan moet worden. Hierop wordt in het laatste hoofdstuk teruggekomen. De onderzoeksvraag van deze thesis luidt: Wat zijn de gevolgen van de invoering van Basel II voor de gebruiker van de gepubliceerde informatie?

5 1.3 Opzet Om de onderzoeksvraag die in de vorige paragraaf gesteld werd te beantwoorden zal in de volgende hoofdstukken dieper op het nieuwe Basel akkoord ingegaan worden: In hoofdstuk 2 zal allereerst een achtergrond gegeven worden voor de rest van de hoofdstukken. Dit hoofdstuk gaat in op de Basel I en de overgang naar Basel II. Hoofdstuk 3 gaat vervolgens in op Pilaar 1 binnen het Basel II akkoord. Hierin wordt de minimale kapitaalseis aan banken toegelicht, de totstandkoming van het krediet risico en het operationeel risico. In hoofdstuk 4 komt de tweede pilaar van het akkoord aan bod. Deze heeft betrekking op de supervisie die op banken gehouden wordt. Er wordt aandacht besteed aan de (aanvullende) eisen die gesteld worden aan de banken en de rol van toezichthouder. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de derde en laatste pilaar van Basel II toegelicht. Deze pijler heeft betrekking op de disciplinaire werking van de markt die geëffectueerd dient te worden door het toelichten van bepaalde informatie. In het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 6, wordt de onderzoeksvraag beantwoord. Daarnaast zal er een opzet gegeven worden voor nader (empirisch) onderzoek.

6 Hoofdstuk 2 Achtergrond 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk dient als achtergrond voor de rest van deze thesis. 2.2 gaat in op de aanleiding voor het Basel I akkoord, de inhoud van dit akkoord en enig kritiek dat de implementatie hiervan gekregen heeft. In 2.3 wordt de overgang naar Basel II besproken en wordt een kort overzicht van het nieuwe akkoord gegeven. 2.2 Basel I Na het faillissement van de Herstatt Bank in Duitsland op 26 juni 1974, dat ook zijn impact had op het internationale bankwezen, groeide de wens van westerse industriële landen naar financiële stabiliteit op de financiële markt. Het Bazels Comité, bestaande uit vertegenwoordigers van de centrale banken en toezichthouders, is eind 1974 door de G-10 opgericht. De primaire taak van dit comité is om het toezicht op banken te verbeteren en zo financiële stabiliteit te verschaffen. In 1988 kwam het comité met het Basel Capital Accord (Basel 1) met regelgeving en kapitaal eisen voor banken. Hierdoor werden banken verplicht om een minimum aan kapitaal aan te houden. De bezittingen (assets) van de bank worden naar risicogroep onderverdeeld. Aan de hand van het totaal aan bezittingen dat hieruit voortkomt wordt een kapitaalseis gesteld aan de banken van 8% van de gewogen bezittingen, hierop wordt in paragraaf 3.2 verder ingegaan. Voor het bepalen van de risk-weighted-assets (RWA, het totaal van de gewogen bezittingen) wordt gebruik gemaakt van verschillende percentages voor verschillende categorieën activa. De activa wordt onder Basel I gewogen tegen een percentage dat afhankelijk is van de categorie waarin deze onderverdeeld is. Iedere categorie krijgt een ander percentage mee (0 procent, 20 procent, 50 procent of 100

7 procent). Deze regeling moest er voor zorgen dat de risico s, die de banken over hun investeringen lopen, beperkt worden. In theorie kunnen kapitaaleisen voorkomen dat banken grote risico s nemen met bepaalde investeringen, ze moeten hiervoor namelijk veel kapitaal aanhouden. Dit kapitaal zou kunnen renderen wanneer het geïnvesteerd zou worden. Er komt theoretisch dus een goede incentive vanuit het Basel akkoord. Echter is er ook een hoop kritiek geweest op de implementatie van het akkoord. Deze kritiek richt zich voornamelijk op de calculatie van de risk-weighted-assets. Bij de indeling naar categorieën wordt geen rekening gehouden met het onderscheid in risico binnen de categorie zelf. Dit geeft banken de onbedoelde en ongunstige incentive om binnen de categorie risicovollere investeringen te doen, zonder dat zij hier extra kapitaal voor aan hoeven te houden. Hierdoor ontstaat onder andere het zogenaamde gaming probleem, waarbij banken geneigd zijn hun investeringen te verschuiven naar een lagere categorie terwijl het werkelijke risico onveranderd blijft (Kaufman, 2003) 2.3 Basel II Na de implementatie van Basel I begon het Basel Committee, door de vele kritieken, te werken aan verbeteringen in de kapitaaleisen. Dit heeft geresulteerd in de International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework, oftewel Basel II. Basel II bestaat uit drie pijlers. De eerste pijler (Minimum Capital Requirements) bepaalt de kapitaaleis en is in principe de vervanger van het oude Basel I akkoord. Hierin is geprobeerd zoveel mogelijk van de kritieken op het eerste Basel akkoord te verwerken. Zodoende wordt er nu bij de weging van de bezittingen ook meer rekening gehouden met de daadwerkelijke risico s die hiermee gepaard gaan. Pijler twee, Supervisory Review heeft betrekking op de supervisie die op de banken gehouden wordt. Hierin staan eisen die gesteld worden aan zowel de banken zelf als de toezichthouder (supervisor) op de banken. Deze toezichthouders zijn er voor verantwoordelijk dat de banken de verscheidene voorwaarden en vereisten naleven. De derde en laatste pijler van het akkoord, getiteld Market Dicipline, richt zich op de disciplinaire kracht van de markt. Om deze kracht te stimuleren wordt er in deze pijler een set van verslaggevingeisen vastgesteld waaraan de banken verplicht zijn te voldoen.

8 Hoofdstuk 3 Pilaar I, Minimum Capital Requirements 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk zet de opzet van de eerste pilaar van Basel II uiteen. Het gaat in op de verschillende benaderingen die er zijn om te komen tot een bepaalde kapitaaleis. Deze pijler is van groot belang in het akkoord omdat hier de daadwerkelijke eis die aan banken gesteld wordt, namelijk het aan te houden kapitaal, gespecificeerd wordt. De pijler wordt opgesplitst naar verschillende risico s die verbonden zijn aan de bezittingen. Het gaat hierbij om het krediet-, operationeel- marktrisico. Aangezien het krediet- en het operationeel risico de grootste veranderingen kennen ten opzichte van het Basel I akkoord gaat dit hoofdstuk hier verder op in, het marktrisico wordt derhalve verder niet behandeld. In 3.2 wordt ingegaan op wat de minimale kapitaalseis binnen Basel II inhoudt en hoe deze tot stand komt. 3.3 zal zich vooral verder gaan richten op de berekening en het belang van het kredietrisico. Basel II accepteert verschillende benaderingen om te komen tot dit risico. Deze benaderingen zullen in deze paragraaf nader onder de loep genomen worden. Ten slotte wordt in 3.4 het operationele risico besproken en wordt een korte toelichting gegeven op de verschillende manieren die voor de bepaling van dit risico gehanteerd kunnen worden.

9 3.2 De minimale kapitaalseis Zoals in de inleiding al beschreven, wordt in de eerste pilaar van Basel II vastgesteld wat de kapitaalseis is die aan banken wordt gesteld. In deze pijler wordt aangegeven hoeveel kapitaal er aangehouden dient te worden om het kredietrisico, het marktrisico en het operationele risico af te dekken. De minimale kapitaalseis onder Basel II verschilt niet van het percentage zoals onder Basel I, namelijk een minimale kapitaalratio van 8 procent. Onderstaande formule geeft de berekening weer van de kapitaalratio, ook wel bekend als de BIS ratio. Additionele kapitaal eisen kunnen hierbij echter wel vereist zijn wanneer de toezichthouder (supervisor, pilar II) op de bank dit nodig acht, hierop kom ik in hoofdstuk 3 terug. 3.3 Kredietrisico Onder Basel II wordt het kredietrisico, zoals in de inleiding al even aangehaald, op een heel nieuwe manier berekend dan onder Basel I. Het kredietrisico is het risico van mogelijke verliezen die onder andere voortvloeien uit kredietverlening. Daar waar eerst een bepaald percentage aan een categorie van bezittingen werd gegeven wordt nu naar de individuele bezittingen gekeken. Zo wordt het probleem van Basel I, namelijk de arbitraire toerekening van risico s naar bepaald kapitaal, verholpen (Liebig et al., 2006). Het risico dat dit vervolgens met zich mee brengt wordt nu per bezitting vastgesteld op verschillende manieren, te weten: Standardized approach Internal Ratings Based (IRB): Foundation Approach Advanced Approach Het is voor zowel toezichthoudende organen op banken (als bijvoorbeeld de centrale banken), als kredietverstrekkers van groot belang dat deze verandering wordt doorgevoerd. Voor de banken zelf zal de nieuwe aanpak, waarbij de verbetering van het interne rating systeem een grote rol speelt, het probleem van adverse selection

10 tegengaan wat een positieve uitwerking zal hebben op de economische prestaties (Jankowitsch et al., 2007). Banken zijn immers in staat een betere inschatting te maken van de kredietkwaliteit die hun cliënten hebben. Zo zullen de cliënten die voorheen ondergewaardeerd werden door de bank, nu op waarde geschat worden waardoor er minder verloop naar een andere bank optreedt. Voor de toezichthoudende organen en kredietverstrekkers wordt er een grote slag gemaakt in het beperken van het moral hazard probleem. Doordat de individuele kredietleningen die de bank verstrekt nu een bepaald risico met zich mee krijgen worden deze risico s voor deze groep ook duidelijker. Het gaming probleem, dat in hoofdstuk 2 al besproken is, wordt nu namelijk aanzienlijk verminderd. In hoofdstuk 5 zal ik dieper ingaan op de bovenstaande informatieproblematiek. Herring stelt echter dat, hoewel het nieuwe akkoord een verbetering is op het oude Basel I, de vergelijkbaarheid van verschillende banken beduidend verslechtert doordat er zoveel vrijheden voor de banken bestaan om te kiezen voor een bepaalde aanpak (Herring 2003). In deze paragraaf zullen we kort bij de verschillende vormen van aanpak stilstaan om zo duidelijkheid te verschaffen in de nieuwe kapitaalseis Standardized approach De standardized approach is in feite de aanpak die de meeste overeenkomsten heeft met het oude Basel I akkoord. Ook onder deze aanpak zal het kredietrisico wederom verdeeld worden in verschillende categorieën, nu zes in plaats van vier. Credit Assesment AAA to AA- A+ to A- BBB+ to BBB- BB+ to B- Below B- Unrated Risk Weight 0% 20% 50% 100% 150% 100% (Basel Committee on Banking Supervision, 2004, blz.15) Een grote verandering ten opzichte van Basel I is dat de indeling naar risicocategorie nu meer afhankelijk is van de risico s die de kredietverlening daadwerkelijk met zich meebrengt. In plaats van de toewijzing op basis van de markt waar de cliënt binnen valt wordt er nu naar de afzonderlijke cliënt gekeken. Zodanig wordt er ook rekening gehouden met het feit dat kredietverstrekkingen binnen een bepaalde markt qua risico

11 wezenlijk met elkaar kunnen verschillen. De rating die een lening krijgt wordt niet meer op de arbitraire manier van een vast percentage per markt bepaald, dat in Basel I door het committee verschaft werd, maar wordt door een derde (externe) partij gegeven (Hall, 2006) Internal Ratings Based (IRB) Approach Een heel nieuw aspect in Basel II is de Internal Ratings Based Approach, om te komen tot het kredietrisico. Hierbij wordt er, vereenvoudigd, van uitgegaan dat het risico dat de kredietverstrekkingen dragen voortkomt uit twee componenten; 1 Possibility of Default (PD). Deze term houdt simpelweg de kans in dat een bepaalde bezitting zijn waarde verliest. 2 Loss Given Default (LGD). Dit geeft het daadwerkelijke verlies aan waar bij de PD over gesproken wordt. De IRB aanpak is zelf onder te verdelen naar twee benaderingen. Verschil hierin is de manier waarop de bovenstaande componenten tot stand komen. De minder complexe aanpak van de IBR approach, de Foundation approach, stelt de banken in staat om zelf de PD af te leiden. De LGD worden hierbij echter door de toezichthouders verschaft. De complexe aanpak, de Advanced approach, stelt de banken in staat om zelf zowel de PD als de LGD af te leiden. Hiervoor hanteren de banken complexe modellen die door de toezichthouders (supervisor) geëvalueerd en goedgekeurd dienen te zijn. Santos schrijft over de IRB approach dat het succes ervan sterk afhangt van de mate waarop de toezichthouders de informatie, die door de interne modellen van de banken gegeven wordt, kunnen interpreteren (Santos, 2001). Dit is een belangrijk aspect wat binnen het akkoord ondervangen wordt door een combinatie van disclosure vereisten (Pilaar 3) en het toezichthoudend review proces (Pilaar 2). Hier wordt later in deze thesis op ingegaan. 3.4 Operationeel risico Basel II houdt in tegenstelling tot Basel I ook rekening met het operationele risico. Dit risico wordt door de het committee als volgt gedefinieerd: [..] het risico van

12 verliezen als gevolg van inadequate of falende interne processen, mensen systemen of van externe evenementen. (Basel Committee on Banking Supervision, 2004, blz.137) De banken mogen bij het bepalen van dit operationele risico, net als bij het kredietrisico, gebruik maken van drie verschillende aanpakken. Aangezien het kredietrisico het meest belangrijke risico is en hier al veel aandacht aan besteed is, zal ik mij in het operationele risico beperken tot de opsomming van de verschillende aanpakken, met een korte toelichting. Basic Indicator Approach Dit is de meest eenvoudige, en gemakkelijk te implementeren benadering om te komen tot een kapitaalseis voor het operationele risico. Onder deze benadering wordt er een vast percentage van een enkele indicator (bijvoorbeeld de bruto omzet) genomen als kapitaal dat aangehouden moet worden. Standardized Approach Deze aanpak is een uitgebreide versie van de hierboven genoemde benadering. Bij de Standardized Approach zijn de activiteiten van de bank onderverdeeld in acht categoriën en de banken moeten de indicator als hiervoor genoemd over deze activiteiten verdelen. Deze activiteiten krijgen vervolgens een eigen percentage toegekend dat het risico moet afdekken. Om voor deze aanpak in aanmerking te komen moeten de banken echter wel aan bepaalde voorwaarden voldoen. Advanced Measurement Approach (AMA) Bij de AMA wordt het aan te houden kapitaal berekend op basis van de risk management modellen van de individuele bank. Dit kan voor iedere bank verschillen en houdt voor de toezichthouder in dat hij goed inzicht dient te hebben in deze modellen om hier een mening over te krijgen. Goed operationeel risico management is dan ook van belang en er dient voldoende informatie verschaft te worden om de methodologie die gebruikt wordt in de risicobenadering te kunnen begrijpen (Donnelly, 2001)

13 Hoofdstuk 4 Pilaar II, Supervisory Review Processes 4.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat dieper in op de tweede pilaar van het Basel II akkoord. Deze pijler heeft betrekking op de supervisie die op banken gehouden wordt. De toezichthouder wordt in deze pijler ondersteund door verschillende aandachtspunten en voorwaarden waar hij rekening mee moet houden. Zo staan er in deze pijler eisen die gesteld worden aan zowel de banken zelf als de toezichthouder (supervisor) van de banken. In 4.2 wordt een antwoord gegeven op de vraag wat de rol van de toezichthouder binnen het akkoord inhoudt. De relatie tussen de banken en de toezichthouder komt hier aan bod en de gebieden, die verder strekken dan alleen pilaar I, waar het toezicht voor dient. 4.3 geeft vervolgens een overzicht van de vier key principles waarnaar de toezichthoudende verantwoordelijkheid onder Pilaar II is onderverdeeld. 4.2 De supervisor De tweede pijler van Basel II richt zich op het toezicht (Supervisory Review Process). Dit proces is niet alleen bedoeld om ervoor zorg te dragen dat banken voldoende kapitaal aanhouden, het is ook de bedoeling dat banken aangemoedigd worden hun risk management technieken en systemen blijven ontwikkelen en hier beter gebruik van maken. Van de supervisors wordt onder deze pilaar verwacht dat ze evalueren hoe goed de banken hun kapitaal toekennen aan de verscheidene risico s. Ze dienen actie te ondernemen wanneer dit ontoereikend dreigt te worden. Deze actie zou in de vorm van een dialoog tussen de bank en de supervisor tot stand moeten komen, om zo samen tot een oplossing te komen. Op deze manier kan er ingespeeld worden op een

14 veranderende markt, waar de banken op opereren. McDonald stelt hierover dat [ ] het akkoord voldoende flexibel moet zijn om de snel ontwikkelende bankenindustrie tegemoet te komen en ook om te verzekeren dat er voldoende [..] kapitaaleisen zijn om zo een goede stabiliteit aan te houden. (Mc Donald, 2001). Pilaar 2 onderscheidt drie verschillende gebieden waarvoor het toezicht dient: Risico s die onder Pilaar 1 niet volledig verantwoord zijn (met als voorbeeld het credit concentration risk). Factoren die onder Pilaar 1 niet meegenomen zijn. Hierbij valt te denken aan interest rate risk of bedrijfs- en strategisch risico. Externe factoren. Dit zijn de risico s die betrekking hebben op zaken buiten de macht van de bank om, zoals bijvoorbeeld business cycle effects. Hierbij stelt Llewellyn (2001) dat de sleutel tot succes ligt in de verhouding tussen regelgeving en een toezicht houdend orgaan in de ene hand en de disciplinaire rol van de markt, waar hoofdstuk 3 dieper op in gaat, in de andere. Daar waar enkel een toezichthouder de controlerende macht heeft en deze de enige is die de instelling kan monitoren, zo stelt Llewellyn, kan het gevaar optreden dat er fouten worden gemaakt door het ontbreken van informatie. Van belang is dan ook dat niet alleen een toezichthouder een instelling dient te monitoren, maar dat er ook een grote rol ligt weggelegd voor de markt. De taak van een toezichthouder is in deze dan ook ervoor zorg te dragen dat er aan de verschillende vereisten binnen het akkoord voldaan wordt en om te garanderen dat de banken een veilig en adequaat riskmanagement hebben. Zo kan de transparantie naar de markt vergroot worden. Echter een gevaar dat hierbij opspeelt, zo stelt Cardim de Carvalho, is dat er een zeer hoge mate van professionele kwalificatie van de toezichthouder gevraagd wordt om deze garantie te kunnen voldoen (Cardim de Carvalho, 2005) 4.3 Key Principles De toezichthoudende verantwoordelijkheid, die in de vorige paragraaf al besproken is, is in het akkoord verder onderverdeeld naar vier key principles, welke hieronder verder toegelicht worden.

15 4.3.1 Principle 1 Banken behoren een proces te hebben om hun kapitaalseis, gekoppeld aan hun risicoprofiel, te kunnen beoordelen. Daarnaast dienen zij een strategie te hebben om het juiste kapitaalniveau aan te houden. Van belang is dat banken aan moeten kunnen tonen dat de door hun gekozen interne kapitaal doelstellingen goed gegrond zijn en dat deze consistent zijn met het hun risicoprofiel en de omgeving waarin zij opereren Principle 2 Toezichthouders moeten de interne maatregelen en strategie die betrekking hebben op de kapitaalseis reviewen. Hiernaast dienen zij te controleren of de banken de capaciteit en mogelijkheid hebben om dit proces te monitoren. Wanneer de toezichthouder niet tevreden is over de manier waarop dit bewerkstelligd is dienen zij doelgericht actie te ondernemen. Toezichthouders dienen met regelmaat het proces van de bank waarin zij hun kapitaaleis, risicopositie en de kwaliteit van hun aangehouden kapitaal vaststellen te reviewen Prinipal 3 De toezichthouder dient er vanuit te gaan dat de banken opereren boven het minimum van de gestelde kapitaalratio s en moet hierin ook de mogelijkheid hebben banken verplicht te stellen om kapitaal boven dit minimum aan te houden. Aangezien Pilaar 1 de verantwoording aan de banken laat om te kiezen voor verschillende benaderingswijzen van bepaalde risico s, is er binnen deze pilaar een buffer aan onzekerheden. Binnen Basel II wordt hierop op een dergelijke manier geanticipeerd dat er een redelijke zekerheid wordt verschaft, binnen de eerste pilaar, dat de bank voldoende kapitaal aanhoudt. De toezichthouder dient binnen de tweede pilaar te overwegen of de banken er in hun interne systemen en controls in voldoen om deze redelijke zekerheid te garanderen. Aangezien sommige risico s en of factoren eventueel niet meegenomen worden in Pilaar 1 worden de banken door de

16 toezichthouder verplicht of aangemoedigd om boven de in de eerste pilaar vastgestelde kapitaalseis te opereren Principal 4 Supervisors moeten tijdig interveniëren om te voorkomen dat de banken onder de kapitaalseis komen. Tevens moeten zij herstellende actie van de bank eisen als hun kapitaal onder de grens dreigt te geraken. De supervisors moeten verschillende opties overwegen over hoe op te treden wanneer zij verwachten dat een bank niet (meer) aan de eisen kan voldoen. Hierbij kan hij overgaan tot bijvoorbeeld een nog intensievere monitoring van de bank, het verbieden van uitbetaling van dividend, de bank verplicht stellen een plan op te stellen en te implementeren om weer aan de eisen te voldoen of de bank verplicht stellen per direct meer kapitaal aan te houden.

17 Hoofdstuk 5 Pilaar III, Market Discipline 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal verder worden ingegaan op de derde en daarmee laatste pijler van het Basel II akkoord. Deze pijler is van groot belang voor de beantwoording van de onderzoeksvraag aangezien in deze pijler de informatievoorziening centraal staat. Door vereisten op te stellen voor toelichting wordt getracht de disciplinaire kracht van de markt te effectueren. In 5.2 zal worden ingegaan op deze disciplinaire kracht van de markt en de invloed die disclosures hierop hebben. 5.3 gaat in op informatie asymmetrie en de gevolgen hiervan. Het adverse selection en moral hazard probleem wordt praktisch toegelicht, en er wordt een link gelegd met de oplossingen die Basel II hiervoor kan bieden. Tenslotte komen in 5.2 de publicatie eisen aan bod. Hierbij wordt ingegaan op wat er gepubliceerd dient te worden, hoe vaak en waar. 5.2 Disciplinaire werking van de markt en disclosure Het doel van de derde Pilaar in Basel II is om evenwicht te krijgen tussen het minimum aan kapitaal eisen (Pilaar I) en de supervisory review processes (Pilaar II). Het Basel Committee wil de disciplinaire kracht van de markt stimuleren door een set disclosure vereisten te ontwerpen waardoor de marktparticipanten toegang krijgen tot waardevolle informatie. Dit is informatie als de risico s waaraan de bank bloot staat, processen die de banken hebben om de risico s te beheren en de mate waarin de instellingen voldoen aan de kapitaalseis. Caruana stelt dat transparantheid in de financiële verslaggeving van banken de marktparticipanten in staat stelt om banken die hun management beter onder controle

18 hebben ook beter op waarde te schatten (Caruana, 2005). Additioneel stelt Llewellyn dat markten incentives hebben om het gedrag van banken te monitoren. De disciplinaire acties die vanuit de markt komen kunnen even daadkrachtig zijn als sancties van regulatoren of toezichthouders (Llewellyn, 2001). De achterliggende gedachte hierbij is dat de markt, doordat zij hier zelf baat bij heeft, de mogelijkheid om zaken te doen met andere banken zal benutten wanneer een bank haar van onvoldoende informatie voorziet of haar niet op waarde kan schatten. Wanneer een bank bijvoorbeeld een cliënt een verkeerd risicoprofiel toedeelt waardoor de cliënt te veel voor een kredietverlening moet betalen, zou deze zo overstappen naar een andere bank. In dit voorbeeld wordt de incentive, namelijk de lagere kosten, die de markt heeft en de disciplinaire handeling, het overstappen naar een andere bank, duidelijk. De disclosure vereisten worden ook gebruikt als criteria om specifieke benaderingen in Pilaar 1 te mogen gebruiken en om een lagere kapitaalseis te mogen hanteren. Banken dienen ook een formeel disclosure-beleid te hebben, dat goedgekeurd is door de Raad van Bestuur waarin beschreven staat hoe er bepaald wordt welke informatie toegelicht wordt en tevens welke interne controles er over dit proces zijn. Van de banken wordt verwacht dat zij een proces implementeren waarbij de geschiktheid, op basis van betrouwbaarheid en frequentie, van de toelichtingen wordt vastgesteld (Basel Committee on Banking Supervision, 2004, blz. 228). 5.3 Informatie asymmetrie In hoofdstuk 3 is al even ingegaan op de problemen van adverse selection en moral hazard. In deze paragraaf zal dieper op deze problematiek van informatie asymmetrie ingegaan worden. De implementatie van Basel II heeft namelijk, vooral door de vereisten in de derde pilaar, grote impact op de mate van informatieverschaffing naar de markt en naar toezichthoudende organen Adverse selection Adverse selection wordt door Pindyck en Rubinfeld gedefinieerd als: een vorm van markt falen dat een resultaat is van informatie asymmetrie: wanneer een verzekeringsbedrijf één premie moet hanteren omdat zij niet het verschil kunnen maken tussen hoge en lage risico groepen, dan zullen de hoge risico groepen alleen

19 gebruik maken van hun diensten (Pindyck en Rubinfeld, 2001, blz. 598). Dit gaat ook op voor banken. Wanneer de banken geen goed intern proces hebben om een inschatting te maken van de individuele cliënt en daarmee een uniform rentepercentage hanteert, dan zullen voornamelijk hogere risico cliënten om kredietverlening vragen. Dit is ongunstig voor de bank, maar ook voor de investeerders in de bank aangezien de cliënten een hoger risico met zich mee brengen dat de bank haar geld niet terug krijgt. Hier schuilt voor de banken een incentive om met name hun risico managament processen te (blijven) verbeteren, maar niet in de laatste plaats ook een incentive om de informatie die zij hebben over bijvoorbeeld hun kredietverleningen openbaar te maken. Op deze manier geven zij immers een signaal af naar de markt dat zij in control zijn over hun risico s. Arya en Mittendorf gaan hierin nog iets verder en stellen dat wanneer ondernemingen informatieve disclosures publiceren, dat de markt en informatieverschaffers (zoals rating agencies, analisten e.d.) deze informatie als zeer overtuigend ervaart en dat zij hierop sterk vertrouwen en hun eigen informatie er minder toe vinden doen (Arya en Mittendorf, 2005) Moral Hazard Mishkin definieert moral hazard als volgt: Moral hazard is een probleem dat door asymmetrische informatie gecreëerd wordt. In financiële markten is het het risico (hazard) dat de borrower activiteiten onderneemt die onwenselijk (immoral) zijn vanuit het oogpunt van de lender omdat het waarschijnlijker wordt dat de lening niet terugbetaald wordt (Mishkin, 2003, blz.36). In deze definitie worden de borrowers en lenders van elkaar onderscheiden, en impliceert dat het probleem voor de lender is. De borrower gaat immers na de transactie anders om met het krediet/kapitaal. In het specifieke geval van banken kan dit probleem zich op verschillende gebieden voordoen. De investeerders in banken acteren als lender, kapitaalverschaffer. Door de implemetatie van Basel II zal de mogelijkheid dat de borrower, in dit geval de bank, risicovolle kredietverleningen verschaft (het gebruiken van het kapitaal) aanzienlijk verminderen aangezien er striktere verslaggevingseisen aan de banken gesteld wordt. Zo wordt het risico voor de investeerders kleiner dat zij hun geld niet terug krijgen. Een ander gebied waarop dit verhaal betrekking heeft is de relatie tussen toezichthoudend orgaan en de bank. Voorheen, onder Basel I, had de bank meer de

20 mogelijkheid om onwenselijke activiteiten te ondernemen door de arbitraire manier van risico toekenning. Door de verbeterslag in de totstandkoming van het krediet risico, zoals besproken in hoofdstuk 3, en in zeer sterke mate door de verslaggevingseisen in pilaar 3 is het voor de toezichthouder beter mogelijk gemaakt om de werkelijke activiteiten van de bank te beoordelen. Er bestaat echter ook weerstand tegen bovenstaande redenering in de zin dat er twijfel bestaat of de maatregelen die in Basel II getroffen zijn ook daadwerkelijk de problemen van Basel I oplossen. Zo stelt Tanaka dat het gaming probleem van Basel I, besproken in hoofdstuk 2, vervangen wordt door het shoppen voor de hoogste rating (Tanaka, 2003). Tanaka doelt hierbij op de mogelijkheid onder pilaar 1 waarbij een externe rating agency het percentage bij de kredietverleningen of andere investeringen geeft. Deze wordt dan in de disclosures als bewijs gevoegd. Tanaka stelt dat het probleem zich voordoet dat de banken bij de verschillende agencies gaan shoppen voor de hoogste rating waar een laag percentage bij hoort voor de berekening van het kredietrisico. Feit blijft echter dat de oplossing in Basel II een grote vooruitgang is op het eerste akkoord, en blijven het derde partijen die een rating geven. 5.4 Publicatie De instellingen die te maken krijgen met het Basel II akkoord mogen zelf bepalen hoe zij de informatie publiceren. Er is geen verplichting om dit op te laten nemen in de jaarrekening, tenzij het informatie betreft die door de locale General Accepted Accounting Priniciples (GAAP) als vereist gezien wordt. In de beslissing welke informatie wel of niet relevant is om onder de derde pilaar toe te lichten moet de bank zich in haar besluitvorming baseren op het materialiteitsconcept. Informatie is in deze materieel wanneer het, als het wordt weggelaten of verkeerd vermeld wordt, de beslissing of inschatting van de gebruiker van de informatie kan beïnvloeden of veranderen. (Basel Committee on Banking Supervision, 2004, blz. 227). In de praktijk zal daar waar twijfel bestaat bij de bank over het wel of niet verschaffen van informatie de veilige weg gehanteerd moeten worden door de informatie te publiceren of door gebruikers van de informatie te raadplegen of zij er behoefte aan hebben.

21 5.4.1 Frequentie Binnen pilaar 3 wordt een frequentie van 1 keer per half jaar vereist voor de toelichtingen. Grote internationaal opererende banken en andere significante banken (inclusief hun significante deelnemingen) moeten echter hun Tier 1 en totale kapitaalratio s op kwartaalbasis toelichten. Tier 1 is een onderdeel van het totale kapitaal van de instelling. Dit is in drie categorieën onderverdeeld: Tier 1, 2 en 3. Tier 1 bestaat uit het permanente eigen vermogen dat toekomt aan de aandeelhouders plus de algemene en wettelijke reserves verminderd met de goodwill. Deze eis van toelichting op kwartaalbasis wordt ook gesteld aan informatie die bloot staat aan snelle veranderingen. Voor materiële informatie geldt dat deze zo snel mogelijk bekend gemaakt dient te worden Gevoelige informatie Het bekend maken van bepaalde informatie kan voor instellingen zeer ongewenst zijn aangezien zij hiermee hun concurrenten een concurrentievoordeel geven. De concurrent kan in sommige gevallen immers bij informatie die zonder de vereisten van toelichting niet voor hen beschikbaar was. Het comité onderkend dit probleem waarbij informatie privaat zou moeten blijven maar voor de gebruiker wel van doorslaggevend belang kan zijn. Hierbij moeten de banken zich gedragen naar de gedachte dat zij dat moeten toelichten wat zij zelf bij het maken van een investering ook zouden willen weten van een onderneming. Bij de naleving hiervan speelt de supervisor (onder Pilaar 2) een grote rol.

22 Hoofdstuk 6 Conclusie 6.1 Conclusie In voorgaande hoofdstukken is geprobeerd uitleg te geven over het nieuwe solvabiliteit akkoord International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework, oftewel Basel II. Hierbij heeft het aspect informatie centraal gestaan. Daarbij is dieper ingegaan op de gevolgen voor de gebruiker van de informatie, verschaft door de banken. De onderzoeksvraag van deze thesis was: Wat zijn de gevolgen van de invoering van Basel II voor de gebruiker van de gepubliceerde informatie? Op basis van deze thesis kan de vraag als volgt beantwoord worden: Ten opzichte van het vorige akkoord, Basel I, zijn er vele aanpassingen doorgevoerd om te komen tot Basel II. Dit akkoord richt zich op verschillende gebieden, naast enkel de kapitaalseis (Pilaar 1) worden in Basel II Pilaar 2, supervisory review, en pilaar 3, market discipline, toegevoegd. Deze toevoeging geeft meer inhoud aan de gestelde kapitaalseis en zorgt ervoor dat de banken meer informatie aan de markt en toezichthoudende organen dienen te verschaffen. Dit alles resulteert erin dat de transparantie in het bankwezen en de banken zelf vergroot. Specifiek, voor de stakeholders van de banken, de gebruikers van de gepubliceerde informatie, is dit van groot belang. De stakeholders zijn de aandeelhouders, cliënten of toezichthoudende organen. Investeerders worden door Basel II meer inzicht verschaft in de financiële risico s die de banken lopen. Dit impliceert dat zij hierdoor een meer risicogebonden rendement kunnen halen, bij een hoog risico een hoog rendement en vice versa. Aan toezichthouders worden rapportages verschaft om zodoende beter inzicht te krijgen in de solvabiliteit van de banken. Met andere woorden, aan de hand van deze

23 informatie krijgt de toezichthouder een reëler beeld van de positie die de banken innemen ten opzichte van de kapitaalseis die aan hun gesteld wordt. Zodoende zullen zij eerder of beter in kunnen grijpen wanneer banken onder hun kapitaalseis dreigen te geraken. Tot slot is er ook een voordeel voor de cliënten van de banken. Zij zullen door de banken meer op waarde geschat worden, en een risicoprofiel aangemeten krijgen dat hen toekomt. Ook krijgen zij door de informatie, die door de banken verschaft wordt, de mogelijkheid om banken met elkaar te vergelijken. Ze kunnen op basis van de informatie zien in hoeverre de banken hun risico s beheersen. 6.1 Verder onderzoek Aangezien Basel II pas eind 2006 wordt ingevoerd is er nog geen empirisch onderzoek gedaan naar de daadwerkelijke invloed van het akkoord. In de toekomst dient hier nog onderzoek voor verricht te worden. Er dient hierbij onderzoek gedaan te worden naar de vraag of de invoering daadwerkelijk effect heeft gehad op de transparantie van de informatie. Van belang is daarbij de mogelijkheid om aan de informatie te komen, aangezien er geen verplichting is om de informatie in de jaarrekening op te nemen. Daarnaast zou er onderzoek uitgevoerd dienen te worden wat nu uiteindelijk de impact is die Basel II heeft op het kapitaal dat de banken aanhouden. Dit onderzoek zou ik graag zelf uit willen voeren voor de Master-thesis aan de Universiteit van Amsterdam.

24 Literatuurlijst Arya,A., Mittendorf, B. (2005), Using disclosure to influence herd behavior and alter competition, Journal of Accounting & Economics, Oktober 2005, Iss. 40, p Basel Committee on Banking Supervision (2004), International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework, Basel, Juni 2004 Cardim de Carvalho, F.J. (2005), Basel II: A Critical Assesment, Universidade Federal do Rio de Janeiro, Série Seminários de Pesquisa, Maart 2005 Caruana, J. (2005), Implementation of Basel II, Financial Markets, Institutions and Instruments, December 2005, Vol.14, Iss.5, p Donnelly, P. (2001), What every audit committee member should know, The RMA Journal, September 2001, p Hall, M.J.B. (2006), Basel II: Panacea or a missed opportunity?, Journal of Banking Regulation, Januari 2006, Vol.7 Iss.1/2 Herring, R.J. (2003), How Can the Invinsible Hand Strenghten Prudential Supervision? Paper gepresenteerd op het Market Discipline Conference georganiseerd door the Federal Reserve Bank of Chicago en de BIS, Chicago, November 2003 Jankowitsch, R., Stefan Pichler, S., Schwaiger, W.S.A. 2007, Modelling the economic value of credit rating systems, Journal of Banking & Finance, Januari 2007, Vol. 31, Issue 1, p Kaufman, G.G. (2003), Basel II: The roar that moused, Paper gepresenteerd op de jaarlijkse bijeenkomst van de Financial Management Association, Denver, Oktober 2003 Liebig,T. et al. (2006), Basel II and bank lending to merging markets: Evidence from the German banking sector, Journal of Banking & Finance, Mei 2006, Article In Press, Available online 24 July 2006 Llewellyn, D.T. (2001), A regulatory regime and the new Basel Capital Accord, Journal of Financial Regulation and Compliance, November 2001, Vol. 9, Iss. 4, p

25 McDonald, O. (2001), Editorial: Basel capital adequacy proposals, Journal of Financial Regulation and Compliance, November 2001, Vol. 9, Iss. 4, p Mishkin, F.S. (2003), The Economics of Money, Banking, and Financial Markets, Addison Wesley World Student Series Pindyck, R.S., Rubinfeld, D.L. (2001), Microeconomics, Pearson Education Santos, J.A.C. (2001), Bank Capital Regulation in Contemporary Banking Theory: A Review of the Literature, Financial Markets, Institutions and Instruments, Mei 2001, Vol.10, Iss.2, Page Tanaka, M. (2003), The Macroeconomic Implications of the New Basel Accord, CESifo Economic Studies, Februari 2001, Vol.49, Page