Rouw na slachtofferschap

Transcriptie

1 Rouw na slachtofferschap Bijeenkomst Fonds Slachtofferhulp 1 juli 2016 Prof. dr. Jos de Keijser

2 Wat is niet-natuurlijke dood? Dood door niet-natuurlijke, traumatische oorzaak of in traumatische omstandigheden Plots Betrokkenheid van anderen (dader, mede slachtoffers) Veel juridische, praktische gevolgen Vaak meervoudig verlies Media-aandacht

3 Risicogroepen Spoor-suicide

4 MH 17

5 MH 17 ramp Omstandigheden rondom verlies Onverwachtheid van het verlies Willekeurigheid van het verlies Mogelijke lijden van dierbare tijdens de ramp Multipel verlies Er is een derde partij (schuldigen, daders) Traumatisch moment van kennisname van de ramp en dood van dierbaren Gebeurtenissen in nasleep ramp Afwezigheid van (ongeschonden) lichaam Ontoegankelijkheid van de rampplek Media aandacht Stigmatisering (verdachtmakingen, negatieve reacties) Praktische (juridische, financiële) problemen Justitieel onderzoek

6 Onderzoek Leven met Vermissing Volwassen familielid of vriend van een persoon die drie maanden of langer is vermist Vermiste: Iemand wiens verblijfplaats onbekend is, ongeacht de omstandigheden van de verdwijning. Zij zullen als vermist worden beschouwd totdat ze zijn gevonden en hun welzijn of anderszins is bevestigd."

7 Moord op dochter PTSS Werk en relatie kwijt Slecht slapen, boos, wraak Is dader gericht

8 Vermoorde onschuld Niemand kan het ooit begrijpen Het gaat om dat ene woord Je kind is niet overleden Nee, je kind dat is vermoord. Dat betekent: door een ander Met een mes of een stuk koord Met een bijl of met een hamer Is je onschuld bruut vermoord Uit: gedicht Youp van t Hek Dag Herdenken Geweldslachtoffers, 2008

9 Overledenen door uit wendige oorzaak in 2014 ( 200) 9

10 Overledenen door uitwendige oorzaak in 2014 (< 200)

11 Reacties op niet-natuurlijk verlies Anderen (overheid, politie ) zijn schuldig, Dood had voorkomen kunnen worden. Omgeving behandelt mij niet zoals zou moeten. Boosheid Ik heb aandeel in zijn/haar dood, Ik heb verkeerd gehandeld, Ik ben nalatig geweest Schuldgevoelens Omgeving vindt dat ik iets verkeerd heb gedaan, nalatig was. Omgeving vindt dat ik verlies/nasleep niet goed hanteer Schaamte

12 Verwerken Vermijden

13 Rouwprofiel (Bonanno e.a 2004) Veerkrachtigen (46%) depressie (CES-D) voor overlijden na 6 mnd na 18 mnd tijd Korte periode verdriet Niet vermijden van mensen/confrontati es Roep veel positieve herinneringen op Accepterend wereldbeeld Geen persoonlijk onrecht aangedaan Veel praktische en emotionele steun

14 Complexe Rouw > 12 maanden na verlies: Intens verlangen naar de overledene Moeite met acceptatie van het verlies Preoccupatie met (omstandigheden rond) het verlies Ernstige belemmering van dagelijks functioneren Nieuw in de DSM-5: Persisterende Complexe Rouwstoornis

15 PCRS (rouw) PTSS Depressie Gevoelens Verlangen Angst Somberheid Gemis Vervlakking Wanhoop Geen positief affect Gedrag Zoekgedrag Moeite zich te oriënteren op de buitenwereld Vermijding van angstwekkende situaties/stimuli Waakzaamheid Passiviteit Gedachten Ik kan niet verdragen dat hij/zij er niet meer is Het leven is betekenisloos De wereld is gevaarlijk Ik heb geen controle over dingen die gebeuren Ik ben een waardeloos mens De wereld is oneerlijk De toekomst is hopeloos Tijd 12 maanden 1 maand 2 weken klachten

16 Beschrijving van de steekproeven Achterblijvers vermisten (n = 134) Nabestaand en MH17 (n = 195) Nabstaande n moord (n =331) Gemiddelde leeftijd in jaar Vrouw 66 % 59% 66% Tijd sinds verlies 16 jaar 11 mnd 7 jaar dierbare is: Kind 24% 28% 14% Partner 15% 1% 9% Ouder 12% 8% 51% Overig 49% 63% 26% Oorzaak verlies: Vermoedelijk delict 27% - - Vermoedelijk ongeluk 27% - - Vrijwillig verdwenen 28% - - Geen vermoeden 19% - -

17 Psychopathologie na vermissing en MH Na vermissing v ca. 17 jaar na vermissing (n= 134) MH 17 Nabestaanden na 11 maanden (n = 195) Moord Nabestaanden Ca. 7 jaar (n = 331) Matig tot ernstige depressie 35 % 23% - PTSS 23 % 17% 33% complexe rouw 47 % 49% 81%

18

19 m/v, aantal verliezen, zelfredzaamheid en mate van psychische klachten na MH Geslacht (0= man) 1 vs. Multipel verlies Complexe rouw PTSS n.s n.s. n.s. n.s. n.s. Depressie Zelfredzaamheid -0.69** -0.71** -0.59** Hoe groter de zelfredzaamheid, hoe minder PTSS, Complexe rouw en Depressie

20 Conclusies Een grote groep (47% na langdurige vermissing; 49% na 11 maanden MH17, 81% na moord) voldoet aan criteria Complexe Rouw en kan baat hebben bij een behandeling. Een nog grotere groep is zelfredzaam en kan zelf actief steun en oplossingen zoeken.

21 Mate van complexiteit en interventie complex Netwerktherapeut Traumatisch Verlies Trauma/stress rouwbegeleiding normaal Huisarts, casemanager Lotgenoten, veerkracht, e-health, psycho-educatie

22 Complex verlies > Complexe rouw Soort verlies in relatie tot rouw Niet natuurlijk verlies (suïcide, moord, vermissing) 40-80% 20-60% Complexe rouw < 10 % Natuurlijk verlies > 90% Normale rouw

23 Behandelmodel bij complexe rouw: belemmerende factoren beïnvloeden, niet het verdriet of gemis Suïcide Moord Persoonsvermissing Ramp Emotioneel Schuld Schok Verdriet Boosheid, in de steek gelaten Boosheid Wraak Angst Schok Verdriet Ambigue rouw Angst Schok Verdriet Boosheid Wraak Angst Schok Verdriet Rouw loopt door elkaar of haakt bij multipel verlies Cognitief Zelfverwijt Wereldbeeld aangetast Zingeving Wereldbeeld aangetast Zingeving Zoeken Rumineren Wereldbeeld aangetast Zingeving Wereldbeeld aangetast Zingeving Overlevingsschuld Het is teveel om te verwerken Demoralisatie Typische stressoren Media Sociale omgeving Justitie Media Sociale omgeving Justitie Financieel Media Sociale omgeving Justitie Media Sociale omgeving

24 Complex verlies > Complexe rouw > Behandeling Niet natuurlijk verlies (suïcide, moord, vermissing) Interventie Complexe rouw Natuurlijk verlies Normale rouw

25 Behandelkloof nabestaanden na moord en suïcide

26 Voorbeeld van behandeling qu83a4g 2 6

27 Behandelopzet 27 therapeuten getraind in het behandelprotocol 8 individuele sessies met een cliënt Interventie- en wachtgroep (na 4 mnd) conditie

28 Behandeling na moord EMDR met cognitieve therapie: indeling sessies Kennis making 2. Rouw in het gezin 3. CGT 3. EMDR 4. CGT 4. EMDR 5. CGT 5. EMDR 6. EMDR 6. CGT 7. EMDR 7. CGT 8. EMDR 8. CGT 28

29 Voorlopige resultaten EMDR en cognitieve therapie (Rouw na moordstudie, N=77) 1. Na de behandeling daalden rouw en PTSS klachten significant ten opzichte van vóór de behandeling. 2. Klachten van mensen in de wachtgroep daalden niet significant.

30

31 Behandeling bij vermissing 3 1 Website ( vermissing.nl) Werkboek

32 Leven met vermissing: behandelfocus en elementen van de therapie Niet afsluiting, maar coping met de onzekerheid van vermissing ( leven met vermissing ) Cognitieve gedragstherapie om repetitief negatief denken te verminderen Bewustzijn van het gedachtenpatroon, niet oordelen Mindfulness oefeningen Schrijfopdrachten Onderzoek loopt, resultaten in 2017

33 Stand van zaken vermistenstudie 20 achterblijvers zijn of worden behandeld Resultaten medio 2017 De onderzoeksgegevens van ruim 200 Pakistaanse achterblijvers worden vergeleken met de onderzoeksgegevens van achterblijvers uit Nederland, Vlaanderen en Groot-Brittannië. Lonneke Lenferink

34 Stand van zaken MH 17 studie Vertraging van door METC aanvraag Vraag: helpt EMDR/CGT bij deze groep nabestaanden en is een eerdere (22 mnd vs 25 mnd) behandeling effectiever? 40 nabestaanden willen behandeling Eersten zijn gestart

35 Kosteneffectiviteit:globale verkenning 1850 (suïcide)+ 150 (moord) = 2000 x 5 = nabestaanden per jaar in Nederland Ca. 40% ontwikkelt psychopathologie 40 %= 4000, maximaal 1/3 deel zoekt hulp= 1333 Na moord of suïcide zoekt circa 2/3 van de direct nabestaanden geen hulp (= 2666). Werkverzuim a , behandeling kost tussen (gem 3000)(1:33) Van de 33 behandelingen hoeft 1 effect te hebben voor kosteneffectiviteit. Verwachte effectiviteit minimaal 50% 4 mln behandeling, opbrengst: 132,3 mln ziekteverzuim per jaar

36 Plannen Rouwverwerking, dat woord je wilt het niet meer horen Dus die hulp, zo goed bedoeld, maar ze kunnen mij niet helpen, Een gewonde ziel en een bloedend hart zijn niet te stelpen. Moeder van Wim Ender in: Lint van Herinnering Netwerk van therapeuten formaliseren Met voorlichting e.a. de behandelkloof verkleinen In voorbereiding: interventiestudie bij nabestaanden van suïcide Plannen: gevolgen fatale medische fouten

37 Vragen